حضور محمد بن سلمان نقش پیشروانه سعودی در سیاست بین‌الملل را توسعه بخشید

برنامه‌ای دقیق از رهبری راه‌حل‌های صلح آمیز

ولیعهد سعودی شاهزاده محمد بن سلمان در حال استقبال از ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در ریاض، دسامبر ۲۰۲۳ (واس)
ولیعهد سعودی شاهزاده محمد بن سلمان در حال استقبال از ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در ریاض، دسامبر ۲۰۲۳ (واس)
TT

حضور محمد بن سلمان نقش پیشروانه سعودی در سیاست بین‌الملل را توسعه بخشید

ولیعهد سعودی شاهزاده محمد بن سلمان در حال استقبال از ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در ریاض، دسامبر ۲۰۲۳ (واس)
ولیعهد سعودی شاهزاده محمد بن سلمان در حال استقبال از ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در ریاض، دسامبر ۲۰۲۳ (واس)

از زمان صدور فرمان ملک سلمان بن عبدالعزیز، خادم حرمین شریفین، در ژوئن ۲۰۱۷ (۲۶ رمضان ۱۴۳۸ هجری قمری) مبنی بر انتخاب شاهزاده محمد بن سلمان به عنوان ولیعهد «برای حفظ موجودیت دولت و آینده آن، و تضمین تداوم آن بر پایه‌های خدمت به دین، سپس کشور و مردم، و تحقق خیر برای ملت وفادارش»، پادشاهی عربی سعودی وارد مرحله‌ای جدید با آرزوهای گسترده شد.

هشت سال پس از آن، تحولات اقتصادی و اجتماعی کشور شتاب گرفت و نقش منطقه‌ای و بین‌المللی آن گسترده‌تر و تاثیرگذارتر شد. سعودی به بازیگری پیشرو در عرصه سیاسی تبدیل شد که نه تنها مورد اعتماد بازیگران بین‌المللی و منطقه‌ای، بلکه حتی متحدان در زمان اختلافات شدیدشان است.

تقویت ثبات بین‌المللی

ولیعهد سعودی از همان ابتدا رهبری تقویت گشایش سعودی به جهان را در ابعاد اقتصادی، فرهنگی و به‌ویژه سیاسی برعهده گرفت. این گشایش سیاسی در سال‌های اخیر به مناطقی بی‌سابقه در تاریخ سعودی و خاورمیانه، مانند کشورهای کارائیب و آسه‌آن، گسترش یافت تا همکاری‌ها در زمینه‌های اقتصاد، سرمایه‌گذاری، تجارت و گردشگری تقویت شود.

ولیعهد سعودی شاهزاده محمد بن سلمان در حال استقبال از ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، در دیدار قبلی وی به سعودی (رویترز)

سیاست خارجی سعودی نقش خود را به عنوان حامی صلح، توسعه و ثبات گسترش داد. در حالی که دومین سالگرد «توافق پکن» بین سعودی و ایران نزدیک می‌شود، ریاض به ابتکار شاهزاده محمد بن سلمان، ولیعهد و نخستوزیر، میزبان مذاکرات آمریکا-اوکراین برای حل بحران بود. این نقش‌آفرینی به لطف روابط متوازن سعودی با تمام طرف‌ها ممکن شد. نشست‌های اخیر در الدرعیه و جده بین آمریکا و روسیه و همچنین آمریکا و اوکراین نشان داد که سیاست خارجی سعودی مورد اعتماد متحدان و رقبا است. این نقش شامل میانجیگری در بحران روسیه-اوکراین، ارائه کمک‌های بشردوستانه، و میانجیگری برای آزادی اسرا بوده است.

ولیعهد سعودی در یک اقدام بشردوستانه، موفق به آزادی ۱۰ اسیر با ملیت‌های مختلف از نیروهای اوکراینی شد که پس از انتقال به سعودی، به کشورهایشان بازگردانده شدند. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، نیز از تلاش‌های شاهزاده محمد بن سلمان در میانجیگری برای تبادل اسرا بین آمریکا و روسیه در سال گذشته تقدیر کرد.

پرونده فلسطین و عادی‌سازی

مسئله فلسطین پس از دهه‌ها شاهد تحرکی بی‌سابقه بوده است. سعودی در ماهها و سال‌های اخیر بسیاری از کشورها را به رسمیت شناختن دولت فلسطین ترغیب کرده است، به طوری که تعداد این کشورها به ۱۴۹ مورد (بر اساس آمار وزارت خارجه فلسطین) رسیده است. شاهزاده محمد بن سلمان شرط سعودی برای عادی‌سازی با اسرائیل را «تحقق دولت فلسطینی» اعلام کرده است.

سعودی میزبان دو اجلاس پیاپی از کشورهای عربی و اسلامی در ریاض برای هماهنگی مواضع و فشار بر جامعه بین‌المللی بوده است. همچنین ریاض نخستین نشست ائتلاف بین‌المللی برای اجرای راه‌حل دو دولتی را برگزار کرد.

ولیعهد سعودی شاهزاده محمد بن سلمان در حال استقبال از بیعت‌کنندگان در قصر الصفا در مکه (واس)

بسیاری از ناظران معتقدند سیاست‌های ریاض تحت رهبری شاهزاده محمد بن سلمان در سال‌های اخیر با تمرکز بر پرونده‌های پیچیده و گردآوری تمام طرف‌ها به میز مذاکره، از شدت بحران‌های جهانی کاسته است. این رویکرد، صلح را از مسیر گفت‌وگو ممکن ساخته است.

مقصد راه‌حل‌های صلح آمیز

مذاکرات آمریکا-اوکراین در جده در ماه جاری به پیشنهاد آتش‌بس فوری ۳۰ روزه و گام‌هایی به سوی صلح پایدار در اوکراین انجامید. این نتیجه پس از سه هفته مذاکرات آمریکا-روسیه، اولین گفت‌وگوها از آغاز جنگ اوکراین، حاصل شد. دو طرف بر تشکیل گروه‌های سطح بالا برای پایان دادن به جنگ و بازگشایی کانال‌های دیپلماتیک توافق کردند.

در زمینه یمن، سعودی با ارائه «ابتکار پایان بحران یمن» و حمایت از آتش‌بس، نقش میانجیگری خود را تقویت کرد که به نقشه راه سازمان ملل برای یمن منجر شد.

حل اختلاف تاریخی اتیوپی و اریتره از طریق «توافقنامه جده برای صلح» در سپتامبر ۲۰۱۸ تحت حمایت پادشاه سلمان، جایگاه سعودی را به عنوان پایگاهی برای صلح تقویت کرد. عمر گله، رئیس‌جمهور جیبوتی، این نقش را ستود.

در سودان، سعودی با انجام عملیات تاریخی تخلیه افراد گرفتار پس از جنگ داخلی ۲۰۲۳ و میزبانی «مذاکرات جده» بین طرف‌های درگیر، نقش بشردوستانه و صلح آفرین خود را نشان داد.

واشنگتن و پکن در ریاض

در دهه گذشته، سعودی تنها کشور خاورمیانی بوده که توانسته در میانه تنش‌های جهانی—از جنگ اوکراین تا مناقشات تجاری و جنگ غزه—زعمای آمریکا، چین و روسیه را در فاصله کوتاهی میزبانی کند. این جایگاه، سعودی را به بازیگری کلیدی در تاثیرگذاری بر سیاست‌های بین‌المللی تبدیل کرده است، امری که با حجم و سطح سفرها و نشست‌های بین‌المللی در ریاض، به‌ویژه پس از جنگ غزه، مشهود است.

ولیعهد سعودی در حال استقبال از رئیس‌جمهور چین در یکی از دیدارهای اخیر به سعودی (واس)

نقش سعودی در جهان عرب و اسلام

سعودی تحت رهبری شاهزاده محمد بن سلمان، در هشت سال گذشته میزبان ۷ اجلاس مهم عربی و اسلامی از جمله «اجلاس اضطراری مکه» (۲۰۱۹)، «اجلاس عربی-چینی» (۲۰۲۲)، و «اجلاس مشترک عربی-اسلامی» (۲۰۲۳) بوده است. همچنین ۱۲ دوره از ۴۵ دوره اجلاس شورای همکاری خلیج در سعودی برگزار شده است.

سعودی میزبان رویدادهای بین‌المللی بزرگی مانند «اجلاس گروه ۲۰» در ۲۰۲۰ (به صورت مجازی)، «اجلاس سعودی-آفریقا» (۲۰۲۳)، و «اجلاس سعودی-کارائیب» (۲۰۲۳) بوده است.



سفیر ایران در سعودی: ریاض نقش مؤثری در جلوگیری از تنش ایفا کرد

عنایتی تأکید کرد آنچه در روابط با پادشاهی عربی سعودی در طول دو سال محقق شد، برابر با تلاش چندین ساله است (عکس از ترکی العقیلی)
عنایتی تأکید کرد آنچه در روابط با پادشاهی عربی سعودی در طول دو سال محقق شد، برابر با تلاش چندین ساله است (عکس از ترکی العقیلی)
TT

سفیر ایران در سعودی: ریاض نقش مؤثری در جلوگیری از تنش ایفا کرد

عنایتی تأکید کرد آنچه در روابط با پادشاهی عربی سعودی در طول دو سال محقق شد، برابر با تلاش چندین ساله است (عکس از ترکی العقیلی)
عنایتی تأکید کرد آنچه در روابط با پادشاهی عربی سعودی در طول دو سال محقق شد، برابر با تلاش چندین ساله است (عکس از ترکی العقیلی)

در پنجم سپتامبر ۲۰۲۳، دکتر علیرضا عنایتی وارد فرودگاه بین‌المللی ملک خالد در ریاض شد تا مأموریت خود را به عنوان سفیر ایران در پادشاهی عربی سعودی آغاز کند. این اتفاق پس از امضای توافق ازسرگیری روابط دیپلماتیک در دهم مارس همان سال با میانجی‌گری چین و پس از قطع روابطی نزدیک به هفت سال رخ داد.

با گذشت نزدیک به دو سال از بازسازی روابط دیپلماتیک میان ریاض و تهران، سفیر عنایتی در گفت‌وگو با «الشرق الأوسط» بیان کرد آنچه در این مدت محقق شده معادل «دستاوردهای چندین سال» است و این را ناشی از «استحکام و ماهیت روابط» میان دو کشور دانست.

دیپلمات ایرانی موضع پادشاهی عربی سعودی در قبال حملات اخیر رژیم اسرائیل به ایران را «قابل‌تقدیر» توصیف کرد و گفت ریاض نقش فعالی در آرام‌سازی اوضاع و اعمال فشار برای جلوگیری از تنش ایفا کرده است. او افزود: «از هرگونه نقشی از سوی برادران‌مان در پادشاهی، به‌ویژه شاهزاده محمد که همواره همراه ما بوده، استقبال می‌کنیم.»

عنایتی سابقه طولانی فعالیت در پادشاهی عربی سعودی دارد. او کار خود را از سال ۱۹۹۰ به عنوان کنسول ایران در جده آغاز کرد و در اوایل دهه ۲۰۰۰ به عنوان کاردار در ریاض منصوب شد. او پس از بیش از دو دهه، در سال ۲۰۲۳ به‌عنوان سفیر به این کشور بازگشت و تجربه‌ای انباشته در امور منطقه‌ای با خود دارد.

حملات «آشکار» به ایران

سفیر ایران، حملات اخیر اسرائیل به ایران را «آشکار» توصیف کرد و توضیح داد که در آن زمان، تهران در حال مذاکره غیرمستقیم با ایالات متحده بود. او گفت:
«ایران نیمه‌شب، در حالی که مردم در خانه‌هایشان خواب بودند، مورد حمله قرار گرفت و عده‌ای شهید شدند. این حمله در معنای کامل آن، جنایت آشکار بود. ما با تکیه بر منشور سازمان ملل، پاسخ متقابل دادیم و به دشمن نشان دادیم که ایران آغازگر جنگ نیست اما با قدرت و پایداری از خود دفاع می‌کند.»

انسجام کشورهای منطقه

عنایتی گفت که واکنش کشورهای منطقه به حملات اسرائیل، نشان‌دهنده انسجام آشکاری بود. او اشاره کرد که نخستین تماس تلفنی وزیر امور خارجه ایران، از جانب همتای سعودی‌اش، شاهزاده فیصل بن فرحان برای محکومیت «حمله آشکار» دریافت شد و سپس بیانیه وزارت امور خارجه پادشاهی نیز منتشر شد.
او افزود: «این مواضع قابل‌تقدیر با تماس تلفنی شاهزاده محمد بن سلمان، ولیعهد و رئیس شورای وزیران، با رئیس‌جمهور پزشکیان برای محکوم‌کردن و ابراز انزجار از این حملات تکمیل شد. پس از آن، تماس رئیس‌جمهور پزشکیان با برادرش شاهزاده محمد برقرار شد و دیگر کشورهای شورای همکاری نیز مواضعی در حمایت از جمهوری اسلامی گرفتند.»

محمد بن سلمان «همیشه همراه ما بوده»

سفیر تهران از تلاش‌های اخیر پادشاهی عربی سعودی برای آرام‌سازی اوضاع و توقف حملات اسرائیلی قدردانی کرد و گفت: «این تلاش‌ها ارزشمند بود و ما از آن استقبال کردیم. ما بر نقش پادشاهی در آرام‌سازی شرایط و جلوگیری از حملات تأکید می‌کنیم، این نقش بسیار شرافتمندانه است. در گفت‌وگوها، تماس‌ها و دیدارهای دوجانبه، ایران همواره بر نقش و مواضع قابل‌تحسین پادشاهی تأکید کرده است؛ از محکوم‌کردن حملات گرفته تا تلاش برای جلوگیری از آنها. از هرگونه نقش برادران‌مان در پادشاهی، به‌ویژه شاهزاده محمد که همواره همراه ما بوده، استقبال می‌کنیم.»

۴۰۰ هزار ایرانی از پادشاهی عربی سعودی بازدید کردند

دکتر عنایتی توضیح داد که روابط پس از بازگشت، پیشرفت چشمگیری داشته است و گفت: «آنچه در طول دو سال از این روابط برداشتیم، به‌گونه‌ای است که گویی در چند سال رخ داده است. گویی روابط اصلاً قطع نشده بود و این نشان از عمق و اصالت این روابط دارد.»

او افزود: «در سال جاری، بیش از ۲۰۰ هزار زائر عمره از ایران به پادشاهی آمده‌اند و اگر تعداد حجاج را نیز بیفزاییم، تعداد بازدیدکنندگان ایرانی از پادشاهی در طول یک سال به ۴۰۰ هزار نفر می‌رسد، که این شاخص بسیار مثبتی است. همه این افراد از پادشاهی بازدید کرده و آن را از نزدیک شناخته‌اند.»

سفر خالد بن سلمان

سفیر درباره سفر وزیر دفاع پادشاهی عربی سعودی به تهران گفت: «ایران این سفر را اقدامی حاکمیتی و بسیار مهم دانست و آن را نقطه عطفی تاریخی در روابط تلقی کرد.»
او افزود: «این سفر، دیدار شاهزاده با رئیس‌جمهور پزشکیان، رهبری و رئیس ستاد کل نیروهای مسلح (که در رویدادهای اخیر جان باخت) باعث ایجاد درکی مشترک بین دو طرف شد مبنی بر اینکه ما شریک در ساختن منطقه هستیم. این برداشت در طرف ایرانی بسیار مثبت بود.»

او ادامه داد: «برنامه‌ریزی کرده‌ایم تا پیگیری‌های لازم پس از این سفر را ادامه دهیم و معتقدیم این سفر روابط ایران و پادشاهی عربی سعودی را از سطحی عادی به روابطی عمیق و بنیادین ارتقا داد.»

روابط و چشم‌اندازها

سفیر عنایتی معتقد است که روابط اقتصادی و تجاری میان دو کشور نیازمند تلاش بیشتری برای تقویت است. او گفت: «ما توافق‌نامه‌ای جامع در زمینه تجارت، اقتصاد، سرمایه‌گذاری، فرهنگ، جوانان و ورزش داریم که در توافق پکن بر آن تأکید شده است. توافق‌نامه‌ای دیگر نیز برای جلوگیری از مالیات مضاعف به صورت مقدماتی امضا شده و ما پیش‌نویس توافق‌نامه‌ای برای حمایت و تشویق سرمایه‌گذاری متقابل نیز ارائه کرده‌ایم. همچنین توافق‌نامه‌ای در زمینه حمل‌ونقل زمینی وجود دارد که می‌تواند پادشاهی، امارات و عمان را به سواحل شمالی متصل کرده و آن را به گذرگاهی به آسیای مرکزی تبدیل کند.»

در مورد نقش ایران در منطقه، دکتر علیرضا عنایتی اظهار کرد که تهران از مدلی برای امنیت منطقه‌ای حمایت می‌کند که بر توسعه، اقتصاد و فرهنگ متکی است، نه قدرت نظامی. در پاسخ به اینکه برخی نگاه‌ها، نقش ایران را عامل بی‌ثباتی می‌دانند، گفت: «ما بیگانه‌ای نیستیم که وارد منطقه شویم و نقشی را تحمیل کنیم. ما بخشی از منطقه هستیم، از فرزندان آن هستیم و در آن زندگی می‌کنیم.»

او افزود: «ما اشتراکات فرهنگی، تاریخی و دینی زیادی در منطقه داریم. اگر در برخی دیدگاه‌های سیاسی اختلافی وجود داشته باشد، این نباید به قطع رابطه بیانجامد. این اختلاف را می‌توان تنها از طریق گفت‌وگو حل کرد. هیچ راهی بهتر – بلکه جایگزینی برای آن وجود ندارد – از گفت‌وگو میان برادر با برادر، همسایه با همسایه و میان مسائل مختلف.»

او تأکید کرد: «امنیت ما یکپارچه است. نمی‌توانیم از امنیت تکه‌تکه سخن بگوییم. ما آنچه از منطقه می‌شنویم را تکرار می‌کنیم: امنیت مبتنی بر توسعه. ما از این رویکرد حمایت می‌کنیم. زمانی که از امنیت مبتنی بر تسلیحات، جنگ‌افزار، نظامی‌گری، ژئوپلیتیک و سیاست فاصله گرفته شود، می‌توان آن را با امنیت مبتنی بر توسعه، اقتصاد، تجارت، فرهنگ و مردم جایگزین کرد.»