جمال مصطفی: به‌سوی چوبه‌ی دار رفتند و حتی پلکی نزدند

داماد و دبیر دوم صدام حسین روزهای قصر و سلول‌های زندان را روایت می‌کند (بخش دوم)

صدام همراه با دخترش حلا در عکسی بدون تاریخ (گتی)
صدام همراه با دخترش حلا در عکسی بدون تاریخ (گتی)
TT

جمال مصطفی: به‌سوی چوبه‌ی دار رفتند و حتی پلکی نزدند

صدام همراه با دخترش حلا در عکسی بدون تاریخ (گتی)
صدام همراه با دخترش حلا در عکسی بدون تاریخ (گتی)

اطرافیان صدام حسین هیچ‌گاه انتظار نداشتند که روزهای سخت و تلخی را از جنس آنچه در زندان تجربه کردند، در کنار او سپری کنند. تصور نمی‌کردند که ماشین نظامی آمریکا با تمام توان خود وارد میدان شود، رژیم را سرنگون کند، حزب و ارتش را فروبپاشد و نیروهای نزدیک به ایران در ساختار جدید قدرت جایگاه بگیرند.
روزگار چرخشی سهمگین و کامل داشت. مرد قدرتمندی که سرنوشت‌ها را در دست داشت، به زندانی تبدیل شد که می‌دانست زمان اعدامش نزدیک است، حتی اگر کمی به تأخیر بیفتد. صدام حتی در واپسین لحظات عمرش نیز سرسخت بود. اراده‌اش هرگز نشکست و از زندانبانانش چیزی برای خود نخواست. او در شکل‌دادن به تصویری از خود برای پس از اعدامش نقش داشت، تصویری که حاکمان جدید با زمان‌بندی اعدام و رفتارشان با جسد او به تثبیت آن کمک کردند.
رهبران و مقامات بلندپایه‌ای که روزی دور میز شورای فرماندهی انقلاب یا کابینه می‌نشستند، این‌بار در سلول‌های زندان پراکنده بودند. آنها ابتدا توسط آمریکایی‌ها و سپس عراقی‌ها بازجویی شدند و از همان آغاز، اعدام در دستور کار بود.
در این قسمت، دکتر جمال مصطفی السلطان درباره اعدام رفقا و نزدیکان خود در زندان می‌گويد. او همچنین چگونگی ازدواج با حلا، کوچک‌ترین دختر صدام حسین و رفتارهای خانوادگی صدام و علایق او را بازگو می‌کند.

صدام مع ابنته حلا في صورة غير مؤرخة (غيتي)

«چه کسانی در زندان اعدام شدند؟»

از دکتر جمال مصطفی السلطان درباره برجسته‌ترین کسانی که در مدت حضور او در زندان اعدام شدند و شرایط و جزئیات آن پرسیدم. او پاسخ داد:
«رئیس جمهورى، آقای طه یاسین رمضان، معاون رئیس‌جمهورى، دایی من علی حسن المجید، عضو شورای رهبری انقلاب، دایی دیگرم عبد حسن المجید، عواد البندر، معاون رئیس دیوان، برزان ابراهیم الحسن، برادر ناتنی رئیس‌جمهورى، تیمسار عبد حمود، منشی شخصی رئیس‌جمهورى، و فاروق الحجازي، که زمانی معاون مدیر استخبارات بود و سپس به‌عنوان سفیر عراق در ترکیه خدمت می‌کرد.
برای درک آنچه در جریان اعدام‌ها رخ داد، شما را به ویدئویی که اخیراً توسط خضیر الخزاعی، معاون سابق رئیس‌جمهورى پس از اشغال عراق، منتشر شده، ارجاع می‌دهم. الخزاعی با صدا و تصویر اعتراف می‌کند که هیچ توجیهی برای حکم اعدامی که دادگاه علیه تیمسار عبد حمود صادر کرد، پیدا نکرد. خطرناک‌ترین بخش این است که او اعتراف می‌کند به ایران رفت و با یک مرجع قضایی در آنجا مشورت کرد، مرجعی که نام او را ذکر و او را تشویق کرد تا این حکم را امضا کند و او نیز چنین کرد. حقیقت این است که ما از ابتدا احساس می‌کردیم که دادگاه ابزاری برای انتقام است که به دستور ایران عمل می‌کند. به عبد حمود اطلاع دادند که او را به بیمارستان منتقل می‌کنند و عصر همان روز نگهبانان به ما گفتند که حکم اعدام علیه او اجرا شده است.
رئیس‌جمهورى انتظار اعدام را داشت. حقیقت این است که صرف وجود او، حتی در زندان، باعث نگرانی آن‌ها بود. می‌توانم با اطمینان بگویم که اعضای رهبری با شجاعت با حکم اعدام خود روبه‌رو شدند و هیچ ضعفی از خود نشان ندادند یا حتی پلکی نزدند. یک روز، به برزان و عواد البندر خبر دادند که حکم اعدام آن‌ها صادر شده است. من مشغول ورزش با عواد بودم و بدون اغراق می‌گویم که او همچنان خوش‌بین بود. آن‌ها برزان و بندر را برای اجرای حکم بردند، سپس آن‌ها را بازگرداندند و اجرای حکم را به تعویق انداختند، اما همان روز هر دوی آن‌ها را اعدام کردند. در موعدی دیگر، از نگهبانان شنیدیم که عبد حسن المجید، فاروق الحجازي، و هادی حسن (یکی از افسران استخبارات) اعدام شدند.
اجازه بدهید برای شما توضیح دهم که چه می‌گذشت. یک روز، اتهامی ساختگی به من نسبت دادند مبنی بر این‌که من قبل از اشغال، مبلغ دویست و پنجاه میلیون دلار به خمیس الخنجر (یک سیاستمدار سنی) داده‌ام. البته، هیچ اساسی برای این ادعا وجود نداشت. به من گفتند: «اگر به این موضوع اعتراف نکنی، تا پایان عمرت در زندان خواهی ماند.»
من تسلیم نشدم و به آن‌ها گفتم که رابطه من با او صرفاً عادی بود، چرا که من مسئول پرونده عشایر بودم. مدتی بعد، با سناریوی متفاوتی نزد من آمدند. گفتند: «ما تو را به سفارت عراق در اردن منتقل می‌کنیم، در آنجا اعتراف می‌کنی که این مبلغ را به او داده‌ای و پس از این اعتراف، در عمّان همراه با مبلغی کلان آزاد خواهی شد.» من پاسخ دادم که هرگز این کار را نخواهم کرد، هر پیشنهادی که باشد و از ارزش‌هایم برای آسیب رساندن به خمیس الخنجر، که دوست من بود، دست نخواهم کشید. بعداً اتهام دیگری به من نسبت دادند مبنی بر این‌که در عملیات خشکاندن باتلاق‌ها شرکت داشته‌ام، در حالی که من هیچ ارتباطی با چنین پرونده‌هایی نداشتم.»

اولین تماس پس از اعدام

از او پرسیدم چه زمانی با همسرش حلا تماس گرفت تا پس از اعدام پدرش، رئیس‌جمهوری، به او تسلیت بگوید و اوضاع مادرش، ساجده خیرالله طلفاح، که با او زندگی می‌کند، چگونه بود. او توضیح داد:
«پنج روز پس از شهادت رئیس‌جمهوری، با خانواده‌ام تماس گرفتم. با همسرم صحبت کردم و متوجه شدم که روحیه بسیار بالایی دارد و ایمان و صبرش بسیار قوی است. در همان زمان درباره وضعیت عمه‌ام، خانم ام عدی، از او پرسیدم. او مرا مطمئن کرد و گفت که روحیه او نیز علی‌رغم درد و اندوه، بسیار بالاست. واقعیت این است که مصیبت بسیار بزرگ و دردناک بود و فداکاری‌ها عظیم. اما خداوند متعال به او ایمان، صبر، عزم و همتی عطا کرده که حقیقتاً او را بسیار قوی ساخته است. خداوند به او سلامتی و طول عمر بدهد، زیرا ما همیشه از او نیرو و عزم برای ادامه این مسیر می‌گیریم. عمه من، دو پسرش عدی و قصی را از دست داد و سپس شوهرش را نیز از دست داد. حقیقت این است که او از ابتدا نقش بزرگی در حمایت از شوهرش، رئیس‌جمهوری، ایفا کرد. از زمانی که او مبارزاتش را آغاز کرد، همیشه از او حمایت و پشتیبانی کرد و در کنار او ایستاد. او نقشی بزرگ داشت.»

آغاز مسیر با رئیس‌جمهوری

جمال مصطفی آغاز مسیرش با صدام حسین را این‌گونه به یاد می‌آورد:
«این زمانی بود که من کارم را در بخش حفاظت ویژه رئیس‌جمهوری شروع کردم. اولین دیدار من با او همان زمان بود که او را دیدم. شاید تصور من، مانند بسیاری از عراقی‌ها، عرب‌ها و دیگران، این بود که او شخصیتی سخت‌گیر است. اما حقیقت این است که او را انسانی پدرانه یافتم. وقتی با او ارتباط برقرار می‌کنید و به او نزدیک می‌شوید، دیدگاه متفاوتی نسبت به آنچه پیش‌تر فکر می‌کردید، پیدا می‌کنید، زیرا رفتار او بسیار پدرانه بود. این اولین دیدار من با او بود. از من پرسید که نامم چیست و کیستم. ما از یک عشیره هستیم و با او در جد چهارم به هم می‌رسیم، یعنی ما پسرعمو هستیم. مادر من نیز دخترعموی او است. از هر نظر، ما پسرعمو هستیم.
حدود ۲۰ سال همراه رئیس‌جمهوری خدا بیامرز بودم. از کار در حفاظت آغاز کردم و سپس مسئول رسیدگی به امور شهروندان شدم، یعنی پیگیری نیازها و مشکلات آن‌ها و ملاقات آن‌ها با رئیس‌جمهوری. او به مسائل مردم بسیار اهمیت می‌داد و نمی‌گذاشت هیچ‌کدام از آن‌ها ظلمی را تجربه کنند. او به حل مشکلات شهروندان می‌پرداخت، چه در زمینه مالی، درمانی یا هر حوزه دیگری که مردم به آن نیاز داشتند. حقیقت این است که بسیاری از قوانین در آن زمان بر اساس شکایات مردم تغییر می‌کرد. قوانین یا اصلاح می‌شدند یا تغییر می‌کردند بر اساس شکایاتی که از سوی مردم ارائه می‌شد.»

در دفتر رئیس‌جمهوری دو خط تلفن وجود داشت که به دفتر من متصل بودند. هر کسی که مشکلی داشت، می‌توانست از طریق تلفن‌های ویژه شهروندان با رئیس‌جمهوری تماس بگیرد. من به تماس‌هایشان پاسخ می‌دادم، به مشکلاتشان گوش می‌دادم و پس از شنیدن مشکلاتشان، برای ملاقات با رئیس‌جمهوری وقتی تعیین می‌کردم. گاهی از تماس‌گیرنده می‌خواستم درخواستش را بیاورد تا مشکلش را بررسی و حل کنیم.
گاهی خود رئیس‌جمهوری وارد تماس می‌شد، با من صحبت می‌کرد و می‌پرسید: «موضوع این شهروند چیست؟» من به او اطلاع می‌دادم و او می‌گفت: «شهروند را بده تا با او صحبت کنم.» او واقعاً به صحبت‌هایش گوش می‌داد و به او می‌گفت: «فردا به اطلاعات مجلس ملی بیا تا با من ملاقات کنی.» و آن فرد واقعاً می‌آمد.
در قصر جمهوری و مجلس ملی نیز درخواست‌های شهروندان را می‌پذیرفتند و آن‌ها را به اطلاعات می‌فرستادند تا به ما برسد و ما آن‌ها را به رئیس‌جمهوری منتقل کنیم. به این ترتیب، او هر هفته با صدها نفر از شهروندان ملاقات می‌کرد و مشکلاتشان را حل می‌کرد. او به این جنبه بسیار اهمیت می‌داد.
من از جایگاه فردی که از نزدیک با او کار کرده است، صحبت می‌کنم. او انسانی بود که نمی‌توان توصیفش کرد و من هرگز کسی را با چنین ویژگی‌هایی ندیدم. او گوش می‌داد، توجه می‌کرد و سپس راه‌حلی ارائه می‌داد.
وقتی موضوعی را به او ارائه می‌دادم، می‌گفتم: «موضوع فلان به این شکل است.» او تا پایان حرف‌های من گوش می‌داد، سپس نظر من را می‌پرسید و می‌گفت: «با توجه به اینکه این کار وظیفه و تخصص توست، نظرت چیست؟» و من نظر خود را می‌دادم و او همان را می‌پذیرفت.
در جریان کارم، برخی مثال‌ها را که برایم پیش آمده است برایت نقل می‌کنم. یک بار کنفرانسی برای شاعران در عَمّان برگزار شد و شاعر بزرگ عبدالرزاق عبدالواحد به آنجا رفت. در آنجا با عراقی‌ها و غیرعراقی‌ها ملاقات‌هایی داشت و برخی به او گفتند: «چرا نمی‌مانی؟» یا تلاش کردند او را در عَمّان نگه دارند. این اتفاق کمی پیش از جنگ رخ داد. شاید او تحت تأثیر حرف‌هایی که به او گفته بودند، قرار گرفت و نامه‌ای به خانواده‌اش نوشت و از آن‌ها خواست به او در امان بپیوندند.

جمال مصطفى السلطان (الشرق الأوسط)

نامه او به دست دستگاه اطلاعاتی افتاد. البته، دستگاه‌های ما با وجود شرایط سخت تحریم، قوی بودند. نامه به دست ما رسید. دستگاه اطلاعات آن را در گزارشی فرستاد و گفتند این همان چیزی است که برای عبدالرزاق عبدالواحد رخ داده و او خانواده‌اش را تشویق کرده که به او در عَمّان بپیوندند.
معمولاً وقتی چنین موضوعاتی به دفتر من به‌عنوان دبیر می‌رسید، این‌گونه عمل می‌کردیم: تحقیق می‌کردیم یا نظر مسئولین و رهبران ارشد را می‌پرسیدیم، مانند استاد طارق عزیز، استاد طه یاسین رمضان یا استاد عزت ابراهیم. نظرات همه مسئولین بزرگ را جمع‌آوری می‌کردیم و پس از کامل شدن دیدگاه‌ها، موضوع را به رئیس‌جمهوری ارائه می‌کردیم. در این مورد نیز نظرات جمع شد، اما دیدگاه‌ها تا حدی سختگیرانه بود، مثلاً این‌که «چطور این کار را انجام دهد» یا «این‌طور نمی‌شود»... حرف‌هایی که کمی سختگیرانه بودند.
ما به سمت جلسه هیئت وزیران می‌رفتیم و تیم عبد حمود (خدا رحمتش کند)، دبیر رئیس‌جمهوری، من و احمد حسین (که خدا آزادش کند، او اکنون در زندان است)، رئیس دیوان همراه بودیم. من به آن‌ها گفتم: نظر شخصی من این است که به‌جای ورود به این جزئیات و پیچیدگی‌ها، بهتر است یک افسر اطلاعاتی را مأمور کنیم تا این نامه را به خانواده شاعر بزرگ برساند. او سلام رئیس‌جمهوری را به خانواده منتقل کند و بگوید این نامه در اختیار شماست. اگر می‌خواهید کشور را ترک کنید، ما آماده‌ایم که کمک کنیم و هر کمکی که بخواهید، فراهم است. اما اگر می‌خواهید در کشور خود بمانید، این تصمیم خودتان است. هرچه شما را راحت‌تر می‌کند، انتخاب کنید.
ما این پیشنهاد را قبل از ورود به جلسه هیئت وزیران به رئیس‌جمهوری ارائه دادیم. رئیس‌جمهوری گفت: «بله، نظر درستی است.» او ادامه داد: «این درست‌ترین راه است، زیرا عبدالرزاق عبدالواحد شخصی است که به ما تعلق دارد و از شاعران بزرگ عراق است، بنابراین نمی‌توانیم رفتاری غیرعاقلانه انجام دهیم.» ما واقعاً یک نفر را به خانواده عبدالرزاق عبدالواحد فرستادیم و خانواده او تصمیم گرفتند به او در اردن نپیوندند. سپس او را دعوت کردند تا به عراق بازگردد و او بازگشت. او پیش از اشغال، شعری بسیار زیبا برای رئیس‌جمهوری نوشت که رئیس‌جمهوری نیز او را تجلیل کرد و یک خودرو به او هدیه داد.
مثالی دیگر نیز به یاد دارم. یک روز در عید، من شیفت بودم. یکی از همراهان رئیس‌جمهوری نزد من آمد و گفت: «رئیس‌جمهوری می‌پرسد چطور هواپیماهای بازرسان (بین‌المللی در زمینه سلاح‌های کشتار جمعی در عراق) وارد شدند و چه کسی مجوز ورود آن‌ها را داده است؟» من گفتم: «من هم نمی‌دانم چه کسی به آن‌ها مجوز داده است و چیزی در این زمینه نمی‌دانم، فقط مانند شما از اخبار شنیده‌ام.» در آن زمان، استاد طه یاسین رمضان مسئول نظارت بر موضوع بازرسی‌ها بود. با او تماس گرفتم و پرسیدم: «ماجرا چیست؟» او گفت: «به خانه من بیا تا درباره آن صحبت کنیم.» به خانه او رفتم. او گزارشی نوشت و به من گفت: «من با اختیاراتی که به‌عنوان عضو شورای رهبری انقلاب داشتم، مجوز را صادر کردم و بر اساس اختیاراتم عمل کردم.» ما این موضوع را به رئیس‌جمهوری رساندیم. او گفت: «واقعاً این شخص طبق اختیارات خود عمل کرده است.»
رئیس‌جمهوری زمانی که موضوعی درست بود، مخالفت نمی‌کرد. به یاد دارم وقتی مرا مسئول رسیدگی به امور شهروندان کرد، به من گفت: «تو مسئول این کار خواهی بود و این مسئولیت در برابر خدا و من است. اگر هر عراقی شکایتی داشت، چه در مورد تو و چه عُدی یا قُصی، آن را مستقیماً به من بیاور.» من گفتم: «دستور شما اجرا خواهد شد، آقا.» این امانتی بود و امیدوارم که کوتاهی نکرده باشم. بعد از مدتی، حدود دو یا سه سال، یک شهروند از من شکایت کرد. شکایتش را برداشتم و نزد رئیس‌جمهوری رفتم و گفتم: «آقا، این شهروند از من شکایت کرده است.» او شکایت را خواند و حاشیه‌نویسی کرد: «یک کمیته برای بررسی و اطمینان از صحت این حرف‌ها تشکیل شود.» واقعاً یک کمیته تشکیل شد و از من و آن شهروند تحقیق کردند. مشخص شد که حرف‌های او نادرست بود و موضوع به پایان رسید.
یک بار دیگر، شکایتی از یک شهروند اهل ناصریه دریافت کردم که از استاندار شکایت کرده بود. شکایت او را خواندم و به رئیس‌جمهوری رساندم. او نوشت: «کمیته‌ای برای بررسی این موضوع تشکیل شود.» کمیته تشکیل شد و بررسی کرد. صداقت شهروند ثابت شد و مشخص شد که استاندار در قبال شهروند رفتاری نادرست داشته است. پس از آن، استاندار به‌دلیل کار نادرستش منتقل شد.

داماد رئيس

چه زمانی برای خواستگاری از دختر رئیس‌جمهوری، صدام حسین، حلا، نزد او رفتید؟ پاسخ داد:
«در سال ۱۹۹۴، مانند رسم معمول ما، من به همراه عموها و دایی‌هایم رفتیم. در عرف ما و عرف عراقی‌ها به طور کلی، وقتی برای خواستگاری از زنی اقدام می‌کنی، خانواده‌ات را همراه خود می‌بری.

ما از قبیله «بوناصر» هستیم که یکی از قبایل بزرگ عراق است. افراد این قبیله در مناطق مختلفی مانند صلاح‌الدین، فلوجه، بصره و کرکوک زندگی می‌کنند. من تعدادی از اعضای خانواده، عموها و دایی‌هایم را همراه خود بردم. یکی از عموهایم با رئیس‌جمهوری صحبت کرد و خواستگاری دختر ایشان، حلا، را برای من، جمال مصطفی، مطرح کرد. رئیس‌جمهوری موافقت کرد و استقبال گرمی نشان داد. همان لحظه قاضی در نزدیکی بود. او را همان لحظه که رئیس‌جمهوری موافقت کرد، فراخواندیم. عقد ازدواج بسته شد و با عموها، دایی‌ها و همه همراهان نزد رئیس‌جمهوری - خدا رحمتش کند - ناهار خوردیم و سپس آنجا را ترک کردیم.
اولین دیدار من با حلا را به یاد دارم که در تاریخ ۱۲ سپتامبر بود و مراسم ازدواج ما در ۲۶ سپتامبر انجام شد. مدت نامزدی کوتاه بود. در عرف ما معمولاً وقتی نامزدی انجام می‌شود، مدت زیادی طول نمی‌کشد تا مراسم ازدواج برگزار شود. به این ترتیب ازدواج انجام شد و ما زندگی مشترک خود را آغاز کردیم.
رئیس‌جمهوری میان کار رسمی و روابط خانوادگی خود تفاوت قائل بود. کار او کاملاً از خانواده جدا بود و خانواده هیچ دخالتی در امور سیاسی و دولتی نداشت. او در کار یک مرد دولتی بود، اما وقتی به خانه می‌آمد، نقش پدری را ایفا می‌کرد؛ یعنی با خانواده‌اش مانند یک پدر رفتار می‌کرد و آن هم پدری نمونه. هر خانواده‌ای آرزو دارد که پدری مانند او داشته باشد، چون از کوچک‌ترین تا بزرگ‌ترین فرزند خود مراقبت می‌کرد و به تمام اعضای خانواده اهمیت می‌داد.
مثلاً هنگام ناهار، خودش غذا را می‌کشید و از فرزندانش می‌پرسید که چه می‌خواهند. برای هر کدام غذا می‌کشید و توجه زیادی به خانواده داشت. او دولت را جدا از خانواده می‌دید. در عین حال، او با عراقی‌ها نیز مانند پدر همه آن‌ها رفتار می‌کرد و بین عُدی و دیگر عراقی‌ها فرقی نمی‌گذاشت. با همان انصاف و عدالت رفتار می‌کرد. این بود صدام حسین.
همان‌طور که برای شما گفتم، او هر شکایتی را با جدیت و عدالت رسیدگی می‌کرد؛ چه در مورد فرزندانش باشد و چه غیر از آن‌ها. او با انصاف کامل عمل می‌کرد، زیرا همیشه تلاش می‌کرد که عدالت را برای همه عراقی‌ها اجرا کند و اجازه نمی‌داد هیچ عراقی‌ای مظلوم واقع شود. او هیچ‌گاه اجازه نمی‌داد به هیچ عراقی‌ای ظلم شود، فارغ از این‌که در کجای عراق باشد. او مردی بود که، خدا رحمتش کند و بیامرزد، حتی با فرزندانش نیز اگر در هر موردی کوتاهی می‌کردند، به‌شدت برخورد می‌کرد.»

سرگرمی‌های صدام حسین

چه نوع غذایی مورد علاقه صدام حسین بود و چه سرگرمی‌هایی داشت؟ او می‌گوید:
«او مردی عرب اصیل بود که غذاهای عربی و عراقی سنتی را دوست داشت. همیشه خودش «هبیط» می‌پخت. این غذا را به روش خودش تهیه می‌کرد. ما این روش را از او یاد گرفتیم، روشی که طعم این غذا را متفاوت می‌کرد و مزه‌ای خاص و متمایز به آن می‌داد. «هبیط» شامل گوشت، آبگوشت و نان خرد شده است. همچنین او ماهی، به‌ویژه «مسگوف» که در میان عراقی‌ها بسیار محبوب است، را دوست داشت و خودش آن را آماده می‌کرد.
او سرگرمی‌های مختلفی داشت، مثلاً سوارکاری، تیراندازی، شنا و شکار. او علاقه زیادی به شکار داشت و گاهی پیش از رفتن به جبهه‌های جنگ با ایران، به منطقه العماره می‌رفت، جایی که انواع مختلفی از شکار مانند غزال و غاز وجود داشت. حتی گاهی در هواپیما شکار می‌کرد. از داخل هلیکوپتر، وقتی که دسته‌ای از پرندگان مثل غاز در همان ارتفاع پرواز می‌کردند، به سمت آن‌ها شلیک می‌کرد و سپس هواپیمای دیگری برای جمع‌آوری شکار فرود می‌آمد. او مدتی این سرگرمی را ادامه داد، اما بعداً به‌دلیل دور بودن مکان‌ها و دشواری شرایط، بیشتر به ماهیگیری روی آورد و این سرگرمی را به‌طور مداوم انجام می‌داد.
او از کودکی در تیراندازی مهارت داشت. به دلیل ساختار عشایری‌مان، معمولاً وقتی بچه‌ها به سن خاصی می‌رسند، شروع به یادگیری تیراندازی می‌کنند و در آن مهارت پیدا می‌کنند. این بخشی از فرهنگ ماست.
در عین حال، او علاقه زیادی به خواندن داشت. همیشه مطالعه می‌کرد و می‌نوشت. او یک خواننده پرشور و نویسنده مداوم بود.»
وقتی از او درباره شاعر مورد علاقه صدام حسین پرسیدم، پاسخ داد:
«به‌طور کلی، او به شعر و شنیدن شعر علاقه داشت. بسیاری از شاعران عراقی بودند که به اشعارشان گوش می‌داد، مثلاً عبدالرزاق عبدالواحد که از شاعران برجسته عراقی بود و افراد مشابه دیگری که او آن‌ها را می‌شنید و با برخی از آن‌ها ارتباط داشت.
با این حال، من فکر نمی‌کنم که رابطه نزدیکی با محمد مهدی الجواهری داشته باشد.



سلام به "الشرق الاوسط": انتخابات لبنان در موعد مقرر برگزار می‌شود

آرشیوی پارلمان لبنان
آرشیوی پارلمان لبنان
TT

سلام به "الشرق الاوسط": انتخابات لبنان در موعد مقرر برگزار می‌شود

آرشیوی پارلمان لبنان
آرشیوی پارلمان لبنان

در صحنه سیاسی لبنان دو موضوع اصلی در صدر تحولات قرار دارد؛ نخست، بیرون کشیدن قانون انتخابات از میدان منازعات سیاسی به‌گونه‌ای که برگزاری انتخابات پارلمانی در موعد مقرر، یعنی بهار ۲۰۲۶، تضمین شود.

نواف سلام، نخست‌وزیر لبنان، در گفت‌وگو با روزنامه الشرق الأوسط اظهار کرد: «دولت به الزامات قانون اساسی برای تکمیل روند شکل‌گیری نهادهای قدرت احترام می‌گذارد و هیچ زمینه‌ای برای به‌تعویق‌انداختن انتخابات پارلمانی وجود ندارد. ما قصد ارائه پیش‌نویس قانونی برای تمدید دوره پارلمان را نداریم، زیرا آنچه در این باره نوشته شد، نوشته شد و بازگشتی در کار نیست. وزارت کشور نیز در حال انجام تدارکات لجستیکی و اداری برای اجرای انتخابات است و گمان نمی‌کنم مانعی بر سر برگزاری آن در زمان مقرر وجود داشته باشد.»

اظهارات سلام در پاسخ به پرسشی درباره پیش‌نویس قانون فوری ارائه‌شده از سوی وزیر امور خارجه و مهاجران، یوسف رجّی، مطرح شد. او این پیش‌نویس را برای بررسی به دبیرخانه هیئت دولت ارسال کرده و خواستار گنجاندن آن در دستورکار نخستین نشست کابینه شده بود. این طرح شامل لغو دو ماده ۱۱۲ و ۱۲۲ قانون انتخابات است که به رأی‌گیری لبنانی‌های مقیم خارج مربوط می‌شود و به آن‌ها اجازه می‌دهد از محل اقامت خود در کشورهای مهاجرت، به نمایندگان ۱۲۸ حوزه انتخابیه رأی دهند. سلام گفت که هنوز این متن را ندیده است و بنابراین آنچه گفته شده مبنی بر اینکه این طرح با هماهنگی او ارائه شده، نادرست است.

موضوع دوم به موضع لبنان نسبت به پایان جنگ غزه بازمی‌گردد؛ تحولی که منطقه را وارد مرحله‌ای سیاسی جدید کرده و زمینه‌ساز پیشنهاد رئیس‌جمهوری، میشل عون، برای انجام مذاکرات غیرمستقیم با اسرائیل شده است ــ مشابه گفت‌وگوهایی که پیش‌تر با میانجی‌گری مشترک آمریکا و سازمان ملل انجام شد و به توافق تعیین مرزهای دریایی دو کشور انجامید.

پیش‌بینی می‌شود این دو موضوع در دستورکار دیدار روز جمعه میان عون و سلام قرار گیرد. گفته می‌شود هدف عون از طرح گفت‌وگوهای غیرمستقیم با اسرائیل، مشارکت دادن لبنان در روندهای سیاسی منطقه و حفظ جایگاه آن در اولویت توجهات بین‌المللی است، به‌ویژه آنکه نشست‌های کمیسیون نظارت بین‌المللی بر اجرای توافق آتش‌بس میان لبنان و اسرائیل تاکنون بدون پیشرفت ملموس مانده و صرفاً به ثبت موارد نقض و تجاوزهای اسرائیل محدود شده است، در حالی‌که لبنان از نخستین روز صدور این توافق به آن پایبند مانده است.

منابع دولتی می‌گویند پیشنهاد عون با اجماع لبنانی روبه‌رو شده و «دوگانه شیعی» (جنبش امل و حزب‌الله) نیز مخالفتی با آن ندارد. این منابع می‌افزایند: نبیه بری، رئیس پارلمان، همان کسی بود که در گفت‌وگوهای پیشین با میانجی آمریکایی آموس هوکشتاین، چارچوب توافق تعیین مرزهای دریایی را تدوین کرد و مسیر مذاکرات لبنان را مشخص ساخت.

به گفته منابع یادشده، حزب‌الله نیز در آن زمان با مذاکرات غیرمستقیم میان لبنان و اسرائیل مخالفت نکرد. تفاوت امروز در این است که توافق آتش‌بس موجود که با حمایت آمریکا و فرانسه شکل گرفته، همچنان برقرار است و نیازی به توافق جدید وجود ندارد. پیمان آتش‌بس امضاشده میان دو کشور، چارچوب کلی آغاز گفت‌وگوهای غیرمستقیم با میانجی‌گری واشنگتن را فراهم می‌کند.

این منابع تأکید می‌کنند که «پیشنهاد عون کاملاً به‌جا و هدف آن حفظ اولویت لبنان در دستورکارهای بین‌المللی پس از جنگ غزه است، تا از کاهش توجه جهانی به این کشور جلوگیری شود؛ موضوعی که ایالات متحده را در برابر تعهدش برای واداشتن اسرائیل به خروج از جنوب لبنان طبق قطعنامه ۱۷۰۱ قرار می‌دهد».

در مورد بحث‌های جاری درباره قانون انتخاباتی، همین منابع می‌گویند درخواست وزیر رجّی برای طرح پیش‌نویس قانونش در جلسه نخست دولت، بخشی از فشاری است که حزب «نیروهای لبنانی» ــ به نمایندگی از وزیر مذکور ــ برای رساندن پیامی به لبنانی‌های مقیم خارج وارد می‌کند تا نشان دهد این حزب تمام تلاش خود را برای لغو ماده ۱۱۲ به‌کار گرفته است؛ ماده‌ای که مانع از رأی‌دادن مهاجران به همه ۱۲۸ نماینده از محل اقامتشان می‌شود.

به گفته منابع، هدف حزب «نیروهای لبنانی» این است که در صورت ناکامی در جلب حمایت دولت از این طرح، مسئولیت را از خود سلب کند و آن را متوجه دولت نماید. در عین حال انتظار می‌رود راه‌حلی مبتنی بر «تعلیق مواد مورد اختلاف» در قانون انتخابات به دست آید تا دولت یا پارلمان درگیر شکاف تازه‌ای نشوند.

بر اساس این سناریو، از نمایندگی شش‌کرسی ویژه مهاجران صرف‌نظر می‌شود، اما آنان همچنان می‌توانند با حضور در لبنان در انتخابات شرکت کنند.

این منابع تأکید می‌کنند که «اختلاف باید هرچه زودتر حل شود تا لبنانی‌های مقیم خارج تکلیف خود را بدانند، زیرا بسیاری از آنان در ثبت‌نام برای رأی‌دادن به شش نماینده تردید دارند و ترجیح می‌دهند برای انتخاب ۱۲۸ نماینده رأی دهند».

به گفته منابع نزدیک به «دوگانه شیعی»، انتخابات قطعاً برگزار خواهد شد و فضای مثبت میان سلام و بری نشانه‌ای از ثبات سیاسی است. آنان همچنین از رابطه بسیار خوب میان عون و بری سخن گفتند.

قرار است جلسه پارلمان در روز سه‌شنبه آینده به‌طور کامل به انتخاب اعضای هیئت‌رئیسه و کمیسیون‌های پارلمانی اختصاص یابد. منابع مذکور می‌گویند موضع عون و درک متقابل سلام از دیدگاه «دوگانه شیعی»، به جلوگیری از تنش میان دولت و پارلمان کمک کرده و انتظار می‌رود نمایندگان مستقل نیز با این رویکرد همراهی کنند.


پیام هشدارآمیز سیستانی به حزب‌الله: «جنگ بی‌قاعده جان غیرنظامیان را تهدید می‌کند»

عکسی آرشیوی از وب‌سایت آیت‌الله سیستانی در زمان دیدار او با نبیه بری، رئیس مجلس لبنان، در آوریل ۲۰۱۹
عکسی آرشیوی از وب‌سایت آیت‌الله سیستانی در زمان دیدار او با نبیه بری، رئیس مجلس لبنان، در آوریل ۲۰۱۹
TT

پیام هشدارآمیز سیستانی به حزب‌الله: «جنگ بی‌قاعده جان غیرنظامیان را تهدید می‌کند»

عکسی آرشیوی از وب‌سایت آیت‌الله سیستانی در زمان دیدار او با نبیه بری، رئیس مجلس لبنان، در آوریل ۲۰۱۹
عکسی آرشیوی از وب‌سایت آیت‌الله سیستانی در زمان دیدار او با نبیه بری، رئیس مجلس لبنان، در آوریل ۲۰۱۹

برای نخستین بار، روحانیون عراقی و لبنانی فاش کردند که دفتر مرجع شیعی، آیت‌الله علی سیستانی، پیامی به «حزب‌الله» در لبنان، چند هفته پیش از ترور دبیرکل پیشین حزب، حسن نصرالله ارسال کرده است. این پیام، هشدار داد که «جنگ بی‌قاعده می‌تواند پیامدهای خطرناکی در منطقه داشته باشد» و بر «حفاظت از جان تمامی غیرنظامیان در لبنان» تأکید کرد.

به گزارش اختصاصی «الشرق الأوسط» به نقل از شخصیت‌های دینی شیعه در بیروت و نجف، پیام به‌صورت «نصیحت» و پس از انفجار تجهیزات «پیجر» در لبنان به رهبری حزب‌الله ارسال شد.

یک روحانی لبنانی که در جلسه خصوصی یک هفته پس از انفجارهای «پیجر» به مضمون پیام گوش داده بود، گفت: «نصیحت مرجع دینی (علی سیستانی) تشویق به اتخاذ تصمیماتی کرد که اولویت اصلی را نه تنها به زندگی شیعیان، بلکه به تمامی غیرنظامیان ساکن لبنان بدهد.»

در ۱۷ سپتامبر ۲۰۲۴، بسیاری از دستگاه‌های ارتباطی «پیجر» که توسط اعضای حزب‌الله استفاده می‌شد، منفجر شدند و باعث کشته شدن ۹ نفر و زخمی شدن بیش از ۲۷۰۰ نفر در بیروت و جنوب لبنان شد.

در آن روز، شوک و حیرت گسترده‌ای در لبنان حاکم شد، و یک روحانی لبنانی به «الشرق الأوسط» گفت: «انفجار دستگاه‌های پیجر آغاز پایان بود.» در هفته‌های بعد، اسرائیل حملات خود را شدت داد و این روند تا ترور نصرالله ادامه یافت.

جنگ بی‌قاعده

پیام دفتر سیستانی، طبق گفته این روحانی شیعه لبنانی، هشدار می‌دهد که «تهاجم به لبنان هیچ مرزی ندارد و آتش جنگ با قواعد محدود نمی‌شود؛ بنابراین مسئولیت حفاظت از جان لبنانی‌ها بر عهده همه است.»

این روحانی که حدودا در میانه شصت سالگی است، با عمامه سفید صحبت می‌کرد و کنار او تصاویری از جوانان خانواده‌اش که در حمله اسرائیل سال گذشته کشته شدند، قرار داشت.

طبق اعلام مقامات لبنانی، تا نوامبر ۲۰۲۴، حدود ۳۷۰۰ نفر در لبنان کشته و بیش از ۱۵ هزار نفر زخمی شدند، در جنگی که از ۸ اکتبر آغاز شد.

دو تن از روحانیون شیعه به «الشرق الأوسط» گفتند که پیام دفتر سیستانی تأکید داشت که تصمیمات در شرایط حساس «باید با مصلحت مؤمنان هماهنگ باشد و لبنان نباید به جنگ‌هایی کشیده شود که به دستور برنامه‌های خارجی، رنج مردم آن را افزایش دهد.»

یک روحانی عراقی گفت: «پیام مرجع شیعیان در عراق و جهان باید صرفاً در چارچوب نصیحت و راهنمایی در نظر گرفته شود... این‌ها سنت‌های مرجعیت نجف است که تغییر نمی‌کند.» او افزود: «نصیحت سیستانی اجباری نیست، اما به خوبی شنیده می‌شود.»

پیروان حزب‌الله در مراسم سالگرد ترور نصرالله (AFP)

«الشرق الأوسط» مطلع شد که این پیام پس از پرسش‌های پیروان مرجعیت در لبنان ارسال شد، بسیاری از آن‌ها در طول دوره‌های جنگ به نجف پناه برده بودند.

طبق گفته روحانی عراقی، «ده‌ها نفر از مقلدان سیستانی در لبنان درباره اقداماتی که باید با گسترش دامنه جنگ انجام دهند، سوال کردند.» سیستانی مرجعی روحانی برای میلیون‌ها مسلمان شیعه در جهان است و پیروان زیادی در کشورهای خاورمیانه و ایران دارد.

مؤسسات دینی در نجف و کربلا که تحت نظارت دفتر سیستانی هستند، با توافق دولت عراق، به اسکان هزاران لبنانی که از جنگ فرار کرده بودند، کمک کردند.

تا اواسط اکتبر ۲۰۲۴، داده‌های دولت لبنان نشان می‌داد که حدود ۲۰ هزار لبنانی تصمیم گرفتند تا پایان جنگ در عراق بمانند که بیشتر آن‌ها از روستاهای جنوب لبنان بودند.

دفتر سیستانی در نجف در بیانیه‌ای در ۲۳ سپتامبر ۲۰۲۴ خواستار «بهره‌گیری از تمام تلاش ممکن برای حفاظت از مردم لبنان در برابر تجاوز اسرائیل» شد و همچنین خواستار «کاهش رنج لبنانی‌ها و تأمین نیازهای انسانی آن‌ها» شد.

روز بعد، نصرالله در بیانیه‌ای گفت: «نبرد میان حق و باطل است... ما به تعداد زیاد اسرائیلی‌ها و خیانت حامیان اهمیتی نمی‌دهیم.»

جایگاه لبنان در نجف

کارشناسان بر این باورند که پیام دفتر سیستانی بازتاب نگرانی از سقوط منطقه به پرتگاه هرج‌ومرج بود.

هشام داود، پژوهشگر مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه، گفت: «لبنان برای مرجعیت نجف کشوری مهم است، نه فقط به دلیل جمعیت زیاد شیعیان، و نه تنها برای تأثیرگذاری مرجعیت در آن، بلکه به دلیل درک اهمیت لبنان در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی با وجود شرایط دشوار آن.»

او افزود: «لبنان برای مرجعیت نجف نقطه‌ای کلیدی برای ارتباط با جهان، به‌ویژه اروپا و غرب است.»

به گفته داود، «زندگی با دیگری که مذهبی متفاوت دارد از لبنان آغاز می‌شود و این مستلزم پذیرش تنوع است، نه به خشونت کشیدن توازن‌های موجود.»

داود تأکید کرد که این به معنای عدم علاقه مرجعیت سیستانی به جایگاه سیاسی شیعیان لبنان نیست، اما باید این موضوع به‌صورت مسالمت‌آمیز و از طریق دولت و نهادهای آن و با احترام به توازنات داخلی دقیق انجام شود.

طبق گفته رهبران حزب، پس از بیش از یک سال از پایان جنگ در لبنان، حزب‌الله تحت فشار شدیدی برای تحویل سلاح خود و ادغام در زندگی سیاسی به‌صورت مسالمت‌آمیز قرار دارد، اما این گروه وابسته به ایران همچنان از اجرای طرح «انحصار سلاح» خودداری می‌کند و بهانه آن را «خدمت به اسرائیل» اعلام کرده است.

«الشرق الأوسط» در ۱۲ اکتبر جاری فاش کرد که واشنگتن پیشنهادی را که توسط واسطه‌ها ارائه شده بود و شامل انتقال سلاح‌های استراتژیک حزب‌الله به «سپرده‌ای» در عراق بود، رد کرده است.


«دستاورد دیپلماتیک بزرگ»؛ استقبال بین المللی از آزادی گروگان ها در غزه



خودروهای صلیب سرخ پس از تحویل گرفتن گروگان ها در غزه طبق توافق آتش بس در حال انتقال آنها هستند (رویترز)
خودروهای صلیب سرخ پس از تحویل گرفتن گروگان ها در غزه طبق توافق آتش بس در حال انتقال آنها هستند (رویترز)
TT

«دستاورد دیپلماتیک بزرگ»؛ استقبال بین المللی از آزادی گروگان ها در غزه



خودروهای صلیب سرخ پس از تحویل گرفتن گروگان ها در غزه طبق توافق آتش بس در حال انتقال آنها هستند (رویترز)
خودروهای صلیب سرخ پس از تحویل گرفتن گروگان ها در غزه طبق توافق آتش بس در حال انتقال آنها هستند (رویترز)

کشورها و نهادهای بین المللی روز دوشنبه (۱۳ اکتبر) از آزادی گروگان های اسرائیلی استقبال کردند و نقش دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا در این باره را ستودند. گروگان های اسرائیلی در مرحله اول طرح صلح غزه آزاد شدند. پرزیدنت ترامپ در یک سفر حائز اهمیت به خاورمیانه سفر کرده است.

فرانسه

امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه دوشنبه (۱۳ اکتبر) گفت برقراری صلح در اسرائیل و غزه و کل منطقه پس از آزادی گروگان های اسرائیلی امکانپذیر خواهد شد. گروگان های اسرائیلی در قالب طرح صلح دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا آزاد شدند. مکرون در شبکه «اکس» افزود فرانسه در کنار شرکای عرب در همه مراحل طرح ترامپ شرکت خواهد کرد.
او افزود «اما در حال حاضر باید شادی کرد». رئیس جمهور فرانسه خاطر نشان کرد او در چند وقت اخیر با خانواده هفت گروگان اسرائیلی که صبح دوشنبه آزاد شدند دیدار کرد. بناست که بقیه ۱۳ گروگان زنده اسرائیلی هم امروز آزاد شوند.
رئیس جمهور فرانسه تاکید کرد که فرانسه «نقش بسیار ویژه» در اداره غزه در آینده در کنار «تشکیلات خودگردان فلسطین» خواهد داشت.

امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه (رویترز)

مکرون دوشنبه در بدو ورود به شرم الشیخ مصر افزود «فرانسه در کنار تشکیلات خودگردان فلسطین نقش بسیار ویژه خواهد داشت. فرانسه می خواهد که تشکیلات خودگردان فلسطینی در این زمینه نقش خود را ایفا کند و همچنین اصلاحات (مطلوب) درباره فردای جنگ در غزه انجام دهد». نشست شرم الشیخ به ریاست روسای جمهوری مصر و آمریکا برگزار می شود. مکرون با تاکید بر حضور محمود عباس رئیس فلسطین در نشست شرم الشیخ آن را «نشانه بسیار مثبت و به رسمیت شناختن نقش تشکیلات خودگردان فلسطین به عنوان نهاد مشروع» خواند.

بریتانیا

کر استارمر نخست وزیر بریتانیا گفت «امروز مرحله اول و سرنوشت ساز» در پایان جنگ در خاورمیانه است. او تاکید کرد جامعه جهانی حالا باید برای برقراری صلح پایدار و آینده امن برای کل منطقه تلاش کند. استارمر دوشنبه در شبکه «اکس» افزود «بریتانیا کمک های بشردوستانه دیگری نیز برای غیر نظامیان در غزه می فرستد». او گفت بریتانیا «تلاش های سرعت بخشی به روند بازسازی در نوار غزه را هدایت خواهد کرد».
نخست وزیر بریتانیا تاکید کرد مرحله کنونی «نیازمند تعهد و پایبندی همگانی برای برقراری ثبات منطقه ای و تضمین آینده امن و عادلانه برای همه مردم منطقه است».

اتحادیه اروپا

کایا کالاس مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا دوشنبه ضمن استقبال از آزادی هفت گروگان اسرائیلی از سوی «حماس» از نقش دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا «در این مرحله سرنوشت ساز در روند صلح» ستایش کرد. کالاس در شبکه «اکس» افزود «آزادی گروگان ها دستاورد بزرگ دیپلماتیک و مرحله سرنوشت ساز در روند صلح است. پرزیدنت ترامپ رسیدن به این دستاورد را امکانپذیر کرد».
کالاس اعلام کرد ماموریت اتحادیه اروپا برای کنترل مرز بین غزه و مصر چهارشنبه آغاز می شود.

چین

چین از آزادی گروگان ها از غزه استقبال کرد. وزارت خارجه چین دوشنبه گفت اقدامات پس از جنگ باید بازتاب دهنده اراده فلسطینیان باشد.
لین جیان سخنگوی وزارت خارجه چین در پاسخ به سوالی در این باره افزود «چین از تحولات جاری استقبال می کند و همه طرف ها را به برقراری ثبات در منطقه فرامی خواند».

سازمان ملل

آنتونیو گوترش دبیر کل سازمان ملل گفت «از آزادی بازداشت شدگان در غزه استقبال و همه طرف ها را به عمل به تعهداتشان طبق توافق آتش بس دعوت می کنم».
دبیر کل سازمان ملل در شبکه «اکس» افزود «دعوت خود برای تحویل دادن اجساد (گروگان ها) را تکرار می کنم».
او خاطر نشان کرد «همه طرف ها را به بهره برداری از این موج حمایتی گسترده و عمل کردن به تعهداتشان طبق توافق آتش بس در راستای پایان دادن به این کابوس در غزه تشویق می کنم».
آلمان
فردریش مرتس صدر اعظم آلمان آزادی گروگان ها در غزه را «گامی به سمت صلح» خواند.
یوهان وادفول وزیر خارجه آلمان آزادی گروگان های اسرائیلی را «بسیار احساسی» خواند. او در گفتگو با رادیو «دویچلند اف ام» افزود «این لحظه شادی است اما لحظه ناراحتی نیز هست چرا که بی گمان می دانیم که برخی از آنها زنده نیستند». وزیر خارجه آلمان خاطر نشان کرد «لحظات بسیار احساسی هستند چرا که برخی از اتباع آلمانی نیز در میان گروگان های آزاد شده هستند».
وادفول گفت «متوجه شدم که هر دو طرف به این نتیجه رسیدند که راهکار با اهرم نظامی و درگیری و خشونت و قتل و بازداشت امکان پذیر نیست».
او تاکید کرد وضع کنونی نقطه آغاز خوبی برای مذاکرات بیشتر است که باید تکمیل شود. وزیر خارجه آلمان افزود به نظرم ارسال سربازان آلمانی به منطقه راهکار مناسب نیست و «ما بی گمان نقش خواهیم داشت. آلمان نقش کلیدی در بازسازی خواهد داشت و ما در دولت فدرال در این باره به توافق رسیدیم».