صحنههای منطقه ای و بینالمللی برای ولادیمیر پوتین رئیسجمهور روسیه در پایان سال مساعد به نظر میرسد. سال ۲۰۲۳ پرتلاطمترین و پراضطرابترین ایستگاه در ده سال گذشته، چه در داخل و چه در خارج بود. روسیه شاهد چرخشهای خطرناک و رویدادهای بزرگ بود.
شورش نظامی گروه «واگنر» با حمایت ژنرالهای برجسته و منطقه وسیعی از پذیرش مردمی تقریباً در اواسط سال بر روسیه حادث و آن را وارد تونلی از هرج و مرج داخلی شد. اما کرملین در یک نبرد سرنوشت ساز داخلی پیروز شد و موفق شد مخالفان خود را با یک ضربه مهلک از بین ببرد.
شرایط معیشتی شاهد لرزشهای بزرگ بود. در ابتدای سال به نظر میرسید که اقتصاد روسیه زیر بار ۱۱ بسته تحریمی همهجانبه دچار تزلزل شدهاست. با این حال، با آمدن پاییز، شاخصها از رکود به سمت بهبود در تعدادی از بخشها حرکت کردند. به نظر میرسید که روسیه شروع به کنار آمدن با انزوای اقتصادی از غرب کردهاست، شرایط را برای رویارویی با پیامدهای سخت بهبود بخشیده و به سمت رکورد رشد در چندین زمینه حرکت کردهاست.
در جبهههای نبرد در کشور همسایه، سال گذشته فرمول شکست برای شرطبندی برای دستیابی به پیروزی نظامی بر روسیه تعیین شد. کرملین نیز به نوبه خود اولویتها را تغییر داد و پس از موفقیت باخموت در اواسط سال، دیگر توجهی به پیشرفت گسترده در جبههها نکرد.
با این حال، در ازای آن، مسکو نقشههای «دفاکتو» را که پس از الحاق استانهای اوکراین ایجاد کرده بود، تقویت کرد و همه تلاشها برای پیشروی در چارچوب ضدحمله اوکراین-غرب را ناکام گذاشت.
در سیاست بینالملل؛ با تشدید شکاف در اردوگاه غرب در مورد موضوع کمک نظامی به کی یف و امکانپذیری فشار اقتصادی بر مسکو، بادها مطابق میل پوتین وزیدند. جنگ غزه در پاییز دستاوردهای جدیدی را به همراه داشت. نفوذ ضعیف اتحادهای منطقه ای تحت حمایت کرملین مانند بریکس، شانگهای و کشورهای مشترک المنافع بر رویدادهای جهانی مانع از توسعه سیاستهای مبتنی بر انباشت منافع برای مسکو و متحدانش نشد.
به گفته کرملین و جریان گستردهای در داخل روسیه، زمانهای سخت گذشتهاست. به نظر میرسید که مسکو در حال آماده شدن برای رسیدن به نتایج با فرا رسیدن سال جدید است.
اوکراین... تعلیق درگیری
یکی از برجستهترین جهتگیریهای سیاستهای پوتین در سال ۲۰۲۴، حفظ رکود نقشههای درگیری نظامی در اوکراین است. کارشناسان برجسته انتظار ندارند کرملین دست کم در نیمه اول سال یک حمله گسترده انجام دهد.
در این زمینه؛ چندین رویکرد پوتین را میتوان در مورد نبرد او در اوکراین مشاهده کرد.
نیروهای روسی موفق شدند نبرد را در تمام خط مقدم متوقف کنند و از پیشرفتهای بزرگ جلوگیری کنند. فردا، موفقیت با پیشروی چند صد متری یا عقبنشینی به میزان مشابه سنجیده میشود. کارشناسان نظامی میگویند که مسکو ممکن است بدون انجام یک حمله بزرگ که کرملین به آن نیازی ندارد، محاصره آودیوکا (دونتسک) را برای تأیید «محبوبیت» پوتین در مرحله بعدی توسعه دهد. خطرات آن نیز بسیار زیاد است و اگر خسارات زیادی در میان سربازان روسی رخ دهد ممکن است تأثیر منفی داشته باشد.
عنصر دوم در این سطح این است که مسکو اکنون در یک موقعیت برنده نسبی در «جنگ فرسایشی» قرار دارد، بنابراین رویکردهای آن بر تلاش برای گسترش شکاف در صفوف غرب متمرکز است و برای درماندگی بیشتر اروپا آماده میشود. چندین کشور باید از اسلواکی، مجارستان و هلند الگوبرداری کنند تا لحن خود را نسبت به مسکو کاهش دهند و فوراً خواستار باز کردن کانالهای گفت و گو با آن شوند.
در همین زمینه، دادههای مسکو حاکی از اتمام تسلیحات و مهمات از انبارها و فروشگاههای غرب است که به این معنی است که هزینه تدارکات اوکراین در مرحله بعدی بیشتر خواهد بود. این امر در تمایل برخی کشورهای غربی برای حمایت از ایجاد صنایع دفاعی مشترک با کی یف به عنوان جایگزینی برای تجهیزات نظامی تسلیحات و فناوریهای ساخت کشورهای ناتو منعکس میشود.
تقویت جبهه متفقین
اگرچه اتحادهای منطقهای روسیه در سال گذشته در نشان دادن یک انسجام مستحکم که از مواضع کرملین در قبال غرب حمایت میکند، معکوس نشدهاست، اما مسکو در دستیابی به چندین پیشرفت موفق بودهاست، از جمله گسترش خطوط تجارت جایگزین در مواجهه با محاصره غرب و افزایش نرخ مبادله به ارزهای ملی در چارچوب «شانگهای» و «بریکس» و به صورت دوجانبه نیز با متحدان «استراتژیک» مانند چین، به حدود نیمی از حجم تجارت خارجی روسیه میرسد. این فرایند در سال جدید به شدت ادامه خواهد داشت و مسکو به دنبال تقویت مسیرهای جایگزین عرضه به ویژه «کریدور شمال-جنوب» با همکاری چین، ایران و کشورهای قفقاز جنوبی و بهبود شرایط تجارت با متحدانش خواهد بود.
ایران، متحد استراتژیک
از جمله جهتگیریهای اصلی سیاست روسیه در سال جدید، ادامه تقویت روابط با ایران به عنوان برجستهترین شریک منطقه ای روسیه است. تحکیم مشارکت در جنگ اوکراین و تدارکات عمده ای که تهران در سال گذشته در اختیار مسکو قرار داد، پایههای توسعه این تحرک مشترک را پی ریزی کرد. این همان چیزی است که از طریق توافقنامههای مربوط به صنایع مشترک که در زمینههای عمرانی در حال توسعه هستند (تولید خودرو، مونتاژ هواپیما و ماشین آلات و ...) شروع به ظهور کردهاست. ارتش، که در درجه اول به توسعه همکاری در زمینه تولید پهپاد و ادامه کار در توسعه بخش موشکهای دفاعی میپردازد، در این زمینه، همچنین صحبتهایی در مورد امکان ارائه قرارداد مورد انتظار آخرین نسل از جنگندههای سوخو به ایران وجود دارد.
برآوردهای روسیه و ایران حاکی از آن است که در نیمه اول سال ۲۰۲۴، دو طرف در آستانه امضای یک توافقنامه مشارکت استراتژیک جدید و جامع هستند. این توافقنامه که قرار است روابط را به سطح کیفی جدیدی منتقل کند، دو سال است که روی آن کار شدهاست و پس از رسیدن به شکل نهایی در انتظار امضای رسمی است که شامل همه زمینههای همکاری آینده است.
در سطح منطقه ای، دو کشور قصد خود را برای افزایش همگرایی دیدگاهها در مورد پروندههای موجود، به ویژه در مورد پرونده هسته ای ایران و درگیریهای جاری در سوریه پنهان نمیکنند؛ پروندههایی که همچنین انتظار میرود سال آینده وارد فاز جدیدی شوند.
سوریه... عرصه درگیری دوباره
جنگ اوکراین و مواضع اتخاذ شده توسط تل آویو در حمایت صریح از کی یف، علاوه بر پیامدهای بعدی ناشی از جنگ جاری در غزه، منجر به تغییر مهمی در اولویتهای روسیه در سوریه شد. این امر عمدتاً در تغییر سیاست کمتر محتاطانه و حساس مسکو در قبال تلاشهای قبلی خود برای حفظ تعادل ظریفی که بین روابط خود با ایران از یک سو و اسرائیل از سوی دیگر برقرار کرده بود ظاهر شد.
این روند در دفعات فزاینده محکومیت روسیه به حملات اسرائیل به مراکز ایران در سوریه و در عقبنشینی از آمادگیهای قبلی برای دستیابی به توافق با غرب بر اساس «کنترل حضور ایران» در سوریه مشهود بود.
کارشناسان پیشبینی میکنند که مسکو به تقویت این روند در مرحله بعدی ادامه دهد، با تمایل خود به ادامه تضمین این که مسائل به یک رویارویی همهجانبه که ممکن است منجر به گسترش دامنه جغرافیایی جنگ غزه در منطقه شود، ادامه دهد. این بدان معناست که سوریه بار دیگر به عرصه درگیری فعال، هرچند «کنترل شده» بین بازیگران خارجی، با این انتظار که مسکو از اقدامات برای کنترل حضور ایران در این کشور دست بردارد، تبدیل شدهاست.
