کردها؛ ملتی بدون کشور در چهار کشور تقسیم شده اند

همزمان با خروج محدود نظامیان آمریکایی که خالی کردن پشت کردها در سوریه به نظر می رسد حالا کردها رودرو با عملیات سهمگین ارتش ترکیه قرار گرفتند.
عملیات نظامی ترکیه علیه کردها در شمال شرق سوریه ۹ اکتبر آغاز شد و انتقاد و اعتراضات گسترده بین المللی را به دنبال داشت. درباره کردها چه می دانیم؟
به گزارش فرانس پرس جمعیت کردها به گفته برخی منابع ما بین ۲۵ تا ۳۵ میلیون نفر است که عمدتا در چهار کشور ترکیه و ایران و عراق و سوریه هستند. نژاد کردها یک نژاد هند و اروپایی و یکی از قبایل مادها به شمار می روند که در سرزمین فارس قدیم سکونت گزیدند. امپراتوری مادها در قرن هفتم پیش از میلاد تشکیل شد.
کردها عمدتا مسلمان و سنی مذهب با اقلیت های غیر مسلمان هستند. احزاب سیاسی کرد اغلب لائیک هستند. کردها در مناطقی به وسعت حدود نیم میلیون کیلومتر مربع تقسیم شده اند.
در منابع گوناگون آمار متعددی درباره جمعیت کردها ارائه شده که ما بین ۲۵ تا ۳۵ میلیون نفر است. جمعیت کردها در ترکیه (۱۲ تا ۱۵ میلیون نفر و ۲۰ درصد کل جمعیت کشور) و در ایران (حدود ۶ میلیون نفر و کمتر از ۱۰ درصد کل جمعیت کشور) و در عراق (۵ تا ۶ میلیون نفر و ما بین ۱۵ تا ۲۰ درصد کل جمعیت کشور) و در سوریه (بیش از دو میلیون نفر و ۱۵ درصد کل جمعیت کشور) هستند.
شمار فراوانی از کردها همچنین در آذربایجان و ارمنستان و لبنان و اروپا به ویژه آلمان زندگی می کنند.
کردها عمدتا ساکن مناطق کوهستانی هستند و دسترسی به دریا ندارند. این گروه به دلیل این ویژگی جغرافیایی موفق به حفظ زبان کردی با لهجه های گوناگون شدند. آنها همچنین آداب و رسوم و سنت ها و بافت اجتماعی مبتنی بر نظام قبایلی را حفظ کرده اند.
کردها به دنبال فروپاشی امپراتوری عثمانی در پایان جنگ جهانی اول در آستانه رسیدن به رویای تشکیل کشور مستقل بودند. معاهده سور در ۱۹۲۰ بر حق کردها برای تعیین سرنوشت و تشکیل کشور مستقل در آناتولی شرقی و موصل تاکید کرد.
اما این رویا به دنبال پیروزی مصطفی کمال در ترکیه بر باد رفت. متفقین مجبور شدند معاهده سور را لغو و معاهده لوزان را در ۱۹۲۳ امضا کنند. کردها در معاهده لوزان تحت کنترل ترکیه و ایران و نیز بریتانیا و فرانسه قرار گرفتند. عراق و سوریه در آن زمان به ترتیب زیر قیمومت بریتانیا و فرانسه بودند.
یگان های مدافع خلق یک گروه کرد در سوریه است. این گروه یکی از نیروهای اصلی در مبارزه با گروه افراطی «داعش» از سال ۲۰۱۴ به این سو بوده است. یگان های مدافع خلق در مبارزه با «داعش» از پشتیبانی هوایی ائتلاف جهانی ضد «داعش» به رهبری آمریکا برخوردار بودند. این گروه کرد در اوایل ۲۰۱۵ موفق شد تا با پشتیبانی ائتلاف جهانی ضد «داعش» این گروه را از کوبانی (عین العرب) بیرون کند. کوبانی در نزدیکی مرز ترکیه است.
کردها ستون فقرات نیروهای دموکراتیک سوریه را تشکیل می دهند. این گروه در اکتبر ۲۰۱۵ تشکیل شد. ۲۵ هزار نیروی کرد و ۵ هزار نیروی عرب عضو این گروه مورد حمایت آمریکا هستند. نیروهای دموکراتیک سوریه موفق به بیرون کردن «داعش» از رقه واقع در شرق سوریه و تصرف مرکز استقرار «داعش»‌ در الباغوز در سوریه در مارس ۲۰۱۹ شد.
نیروهای پیشمرگه در عراق یک گروه کرد و هم پیمان اصلی در مبارزه با گروه های تندرو هستند.
کردها همواره گرایشات استقلال طلبانه داشته اند و به دنبال تشکیل یک کشور یکپارچه برای همه کردها هستند. کردها به همین دلیل همواره با حکومت مرکزی در چهار کشور یاد شده در کشمکش هستند. این حکومت ها کردها را تهدیدی برای حاکمیت ملی خود می دانند.
کردهای سوریه در چند دهه گذشته همواره از سوی نظام بعث مورد ستم بودند و به حاشیه رفتند. همزمان با آغاز جنگ بین حکومت و گروه های اپوزیسیون در ۲۰۱۱ کردها موضع «بی طرفانه» در پیش گرفتند. آنها در سال ۲۰۱۶ یک «حکومت فدرال» در شمال سوریه تشکیل دادند که از سه بخش تشکیل شد. اما این اقدام منجر به خصومت ورزی ترکیه (کشور همسایه) و نیز گروه های اپوزیسیون سوریه علیه کردها شد.
درگیری بین حزب کارگران کردستان در ترکیه و حکومت این کشور در تابستان ۲۰۱۵ از سر گرفته شد. همزمان با این کشمکش امیدها به ایجاد راهکاری برای تنش بین کردها و حکومت متلاشی شد. درگیری بین دو طرف در ترکیه از سال ۱۹۸۴ به این سو بیش از ۴۰ هزار نفر قربانی گرفته است.
ارتش ترکیه دو عملیات نظامی در سوریه در سال های ۲۰۱۶ و اوایل ۲۰۱۸ برای اخراج «داعش» و نیروهای یگان مدافع خلق از بخش های مرزی با سوریه انجام داد.
کردهای عراق از فرصت شکست رژیم صدام حسین و خروج از کویت استفاده کردند و در سال ۱۹۹۱ علیه رژیم صدام قیام کردند. کردها یک سیستم خودمختاری در شمال عراق ایجاد کردند. این اداره در سال ۲۰۰۵ به رسمیت شناخته شد و در قانون اساسی جمهوری فدرال عراق به آن اشاره شد.
درگیری های پراکنده بین ماموران امنیتی و شورشیان پژاک (حزب حیات آزاد کردستان) در ایران ادامه دارد. عراق حیات خلوت پژاک به شمار می رود. قیام کردها پس از انقلاب ۵۷ به شدت سرکوب شد.
کردها هیچ گاه از حکومت مرکزی واحدی برخوردار نبودند. احزاب و جریان ها و جنبش های کردی بی شماری در چهار کشور فعالیت می کنند. برخی از این گروه ها فرامرزی هستند. بعضی از گروه های کردی با توجه به هم پیمانی با حکومت های کشورهای همسایه دشمن یکدیگر شده اند.
اتحادیه میهنی کردستان و حزب دموکرات کردستان مهم ترین گروه های کرد در عراق از سال ۱۹۹۴ و ۱۹۹۸ با یکدیگر جنگدید و در سال ۲۰۰۳ آشتی کردند. این جنگ منجر به کشته شدن سه هزار نفر کرد شد.

با بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید در ۲۰ ژانویه، رهبران اروپایی که در بوداپست گرد هم آمده‌اند، به سرعت نسبت به این تحول واکنش نشان دادند. این نشست، تحت عنوان «گروه سیاسی اروپا» با حضور تمامی کشورهای اروپایی به جز روسیه برگزار شد، و روز جمعه تنها به سران ۲۷ کشور اتحادیه اروپا اختصاص خواهد داشت.

بازگشت ترامپ، باری دیگر ایده «استقلال راهبردی» را مطرح کرده و امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، که از طرفداران اصلی آن است، با تأکید بیشتر این موضوع را بیان کرد. او در سخنرانی طولانی خود، با استناد به دلایل مختلف، بر ضرورت مدیریت سرنوشت اروپا توسط خود اروپایی‌ها تأکید کرد. مکرون اشاره کرد که برخی کشورهای اروپایی همچنان ترجیح می‌دهند روابط خود را با ترامپ به‌خاطر محافظت از «چتر امنیتی آمریکا و ناتو» تنظیم کنند.

این سخنرانی به‌صورت زنده از سایت کاخ الیزه در شبکه اجتماعی «ایکس» پخش شد. این موضوع در پی تماس تلفنی چهارشنبه شب بین مکرون و ترامپ مطرح شد که کاخ الیزه آن را «بسیار خوب» توصیف کرد. طرفین توافق کردند برای بازگشت صلح و ثبات و حل بحران‌های بزرگ بین‌المللی همکاری کنند.

مکرون همچنین بر اهمیت نقش اروپا در مسائل اوکراین و خاورمیانه تأکید کرد. این موضوع ناشی از نگرانی فرانسه از رویکرد احتمالی ترامپ در انجام توافقات یکجانبه بدون مشورت با متحدان اروپایی‌ است. با پیروزی ترامپ، اروپا به‌طور جدی نگران است که در صورت کاهش تعهدات آمریکا نسبت به ناتو، «بی‌پناه» شود. به همین دلیل، ساختن دفاع اروپایی با رویکرد «استقلال راهبردی» به اولویت نخست تبدیل شده است.

مکرون در سخنانش به همتایان اروپایی خود، تهدیدهایی را که اروپا را احاطه کرده برشمرد؛ از جمله جنگ اوکراین، تروریسم، مهاجرت غیرقانونی، تنش‌ها بین کشورها مانند وضعیت بین آذربایجان و ارمنستان، و رقابت‌های ژئوپلیتیک میان آمریکا و چین که به دنبال منافع خود بدون توجه به قوانین بین‌المللی هستند. او گفت: «آیا دیگران تاریخ ما را می‌نویسند یا ما خود می‌خواهیم آن را بنویسیم؟» و پاسخ داد که به‌نظر او، اروپا توانایی این کار را دارد. او اضافه کرد که راه رسیدن به این هدف از طریق اقدامات عملی و ایمان به توانایی‌های اروپا در تحقق استقلال راهبردی است.

مکرون این فرصت را غنیمت شمرد تا به ترامپ پیام دهد که پیروزی اوکراین به سود اروپا خواهد بود و اروپا نباید اجازه دهد روسیه پیروز شود، چراکه پیروزی روسیه یعنی قدرت‌گیری یک امپراتوری در مرزهای اروپا و احتمال برنامه‌های توسعه‌طلبانه آن پس از اوکراین.

بنجامین حداد، وزیر امور اروپایی فرانسه، در این باره گفت که اگر اروپایی‌ها مسئولیت امنیت خود را بر عهده نگیرند، دیگران سرنوشتشان را تعیین خواهند کرد.

در عین حال، مکرون تأکید کرد که اروپا باید خود را با شرایط جدید پس از انتخاب ترامپ تطبیق دهد و نمی‌تواند همیشه دفاع از امنیت خود را به آمریکایی‌ها بسپارد. او بر این باور است که دفاع از منافع اروپا باید در اولویت اروپایی‌ها باشد، اما بدون رد همکاری با ناتو و بدون ملی‌گرایی افراطی که باعث ضعف اروپا شود. به‌گفته او، راه درست این است که اروپا بیداری راهبردی داشته باشد و به‌سرعت به سمت ساختن نیروی دفاعی مستقل خود حرکت کند که با چارچوب ناتو سازگار باشد، اما در عین حال از آن استقلال داشته باشد.

مکرون با این موضع می‌خواهد نقش اصلی در گفتگو با ترامپ را ایفا کند و حد و مرز روابط با واشنگتن را مشخص کند. با این حال، بسیاری تردید دارند که اروپا بتواند به‌طور جمعی این مسیر را دنبال کند، زیرا برخی کشورهای اروپایی ترجیح می‌دهند امنیت خود را از طریق حمایت آمریکا و ناتو تأمین کنند.

کردها؛ ملتی بدون کشور در چهار کشور تقسیم شده اند

جمعیت کردها ۲۵ تا ۳۵ میلیون نفر است