چگونه اعتراضات در عراق و لبنان به کاهش نفوذ ایران انجامید؟

سفر «محرمانه» قاسم سلیمانی به بغداد

قاسم سلیمانی فرمانده «سپاه قدس» بازوی برون مرزی سپاه در جمع فرماندهان نظامی (آرشیو-رویترز)
قاسم سلیمانی فرمانده «سپاه قدس» بازوی برون مرزی سپاه در جمع فرماندهان نظامی (آرشیو-رویترز)
TT

چگونه اعتراضات در عراق و لبنان به کاهش نفوذ ایران انجامید؟

قاسم سلیمانی فرمانده «سپاه قدس» بازوی برون مرزی سپاه در جمع فرماندهان نظامی (آرشیو-رویترز)
قاسم سلیمانی فرمانده «سپاه قدس» بازوی برون مرزی سپاه در جمع فرماندهان نظامی (آرشیو-رویترز)

 یک روز پس از آغاز اعتراضات ضد حکومتی در عراق سردار قاسم سلیمانی شبانه با یک هلیکوپتر به بغداد سفر کرد. قاسم سلیمانی در این سفر محرمانه خود را به منطقه به شدت محافظت شده سبز در بغداد رساند و مقام های ارشد امنیتی را که در یک مقر حکومتی جلسه داشتند غافلگیر کرد.
سفر محرمانه قاسم سلیمانی فرمانده سپاه قدس بازوی برون مرزی سپاه بیانگر نگرانی حکومت تهران درباره اعتراضاتی است که سراسر پایتخت -بغداد- را فرا گرفته.
به گزارش آسوشیتد پرس معترضان با حمل پلاکاردهایی خواهان توقف دخالت ایران در امور عراق هستند.
مردم در عراق و لبنان به مشکلات داخلی و نخبگان سیاسی اعتراض دارند. اما این اعتراضات چالشی برای حکومت ایران به شمار می رود. ایران به دقت اوضاع سیاسی و شرایط گروه های مسلح قدرتمند در این دو کشور را زیر نظر دارد.
سرکوب شدید اعتراضات در عراق و حمله هواداران «حزب الله» به مقر اصلی معترضان در بیروت به نگرانی ها درباره واکنش خشونت بار ایران و هم پیمانانش دامن زده است.
سلیمانی در این سفر محرمانه به مقام های عراقی گفت «ما در ایران نحوه برخورد با اعتراضات را بلدیم. این اتفاق در ایران نیز افتاد و ما آن را کنترل و مهار کردیم».
این اظهارات سلیمانی را مقام های ارشدی که در جریان این نشست بودند و نخواستند نامشان فاش شود نقل کردند.
یک ماه پس از سفر سلیمانی اعتراضات در عراق گسترده تر از تظاهرات پیشین از سر گرفته شد. معترضان در لبنان به تجمع ادامه دادند.
کارشناسان بر این باورند که ادامه اعتراضات در این دو کشور یکی از ابعاد کاهش نفوذ ایران در منطقه است. ایران با تحریم های آمریکا دست و پنجه نرم می کند.
دستکم ۱۵۰ نفر در اعتراضات عراق کشته شده اند. تک تیراندازان در جریان اعتراضات به سر و بدن معترضان شلیک کردند. افراد لباس شخصی با نقاب سیاه به سرکوب معترضان پرداختند و گاز شلیک آور شلیک کردند و همین باعث شد تا اعتراضات در هفته جاری از سر گرفته شود. عده ای از ساکنان محلی می گویند افراد لباس شخصی ایرانی هستند.
هشام الهاشمی تحلیلگر مسائل امنیتی عراق می گوید «ایران به شدت از این راهپیمایی ها نگران است. ایران پس از حمله آمریکا به عراق در ۲۰۰۳ از طریق احزاب همسو دستاوردهای فراوانی در دولت و پارلمان کسب کرده است».
او افزود «ایران نمی خواهد این موفقیت ها را از دست بدهد. بنابراین تلاش می کند تا از طریق احزاب سرسپرده اعتراضات را به سبک ایرانی مهار کند».
معترضان در عراق به تاسیسات دولتی و دفاتر احزاب سیاسی و شبه نظامیان مورد حمایت حکومت هم پیمان ایران حمله کردند.
عراق دومین کشور صادر کننده نفت در اوپک است. نفوذ شبه نظامیان شیعی مورد حمایت حکومت ایران در بخش اقتصاد عراق و تسلط آنان بر پروژه های دولتی بازسازی و ایجاد امپراطوری های اقتصادی منجر به گسترش نارضایتی مردم شده است. گروه های وابسته به ایران به دنبال فعالیت بازرگانی غیر قانونی پول های کلانی به جیب می زنند.
علی العراقی شهروند ۳۵ ساله از جنوب کشور می گوید «همه احزاب و جناح ها فاسد هستند. دلیلش هم ایران است. ایران از این گروه ها برای صدور نظام حکومت مذهبی خود به عراق بهره می گیرد».
او افزود «مردم به این وضع اعتراض دارند. و مردم به همین دلیل علیه ایران قیام کردند».
نارضایتی و خشم مردم عراق از دست ایران به اشکال گوناگونی بروز کرد. معترضان در بغداد پرچم ایران را آتش زدند. مردم کربلا در مقابل کنسولگری ایران در شهر تجمع کرده و شعار «ایران برو بیرون» سر دادند.
صدها هزار نفر در لبنان به خیابان ها ریختند و خواهان استعفای دولت هستند. گروه های هوادار ایران بر دولت لبنان تسلط دارند. مردم از دست گسترش مشکلات داخلی و فساد نخبگان سیاسی حاکم ناراضی هستند.
ایهم کامل رییس بخش خاورمیانه و شمال آفریقا در گروه اوراسیا گفت «مردم در عراق و لبنان در اصل به سیاست های داخلی و طبقه سیاسی شکست خورده و فاسد اعتراض دارند».
ایهم کامل افزود «اعتراضات نشان داد الگوی حکومت های نیابتی شکست خورده است. ایران کوشید تا از طریق هم پیمانانشان در حاکمیت نفوذ خود را گسترش دهد. اما هم پیمانان محلی ایران نتوانستند به شیوه درست و موثری حکومتداری کنند».
هواداران جنبش «امل» و «حزب الله» روز سه شنبه به معترضان در میدان های تجمع در مرکز بیروت حمله کردند و معترضان را مورد ضرب و شتم قرار دادند. به دنبال این درگیری دو نفر زخمی شدند. ارتش لبنان و ماموران امنیتی مهاجمان را بیرون کرده و مورد پیگرد قرار دادند. اقدامات ویژه ای برای حمایت از تحصن کنندگان اجرا شد.
حکومت ایران چند روزی درباره اعتراضات در این دو کشور سکوت کرده بود. اما آیت الله خامنه ای رهبر ایران روز چهارشنبه (۳۰ اکتبر) ناآرامی ها در عراق و لبنان را به آمریکا و هم پیمانان منطقه ای اش نسبت داد.
خامنه ای در مراسمی در جمع دانشجویان افسری ارتش گفت آمریکا و سرویس های اطلاعاتی غربی «دارند در منطقه آشوب به پا می کنند».
او افزود «به دلسوزان عراق و لبنان توصیه می کنم اولویتشان را علاج ناامنی و احترام به قانون قرار دهند». او خاطر نشان کرد «مطالبات مردم بحق است».
 



سفیر ایران در سعودی: ریاض نقش مؤثری در جلوگیری از تنش ایفا کرد

عنایتی تأکید کرد آنچه در روابط با پادشاهی عربی سعودی در طول دو سال محقق شد، برابر با تلاش چندین ساله است (عکس از ترکی العقیلی)
عنایتی تأکید کرد آنچه در روابط با پادشاهی عربی سعودی در طول دو سال محقق شد، برابر با تلاش چندین ساله است (عکس از ترکی العقیلی)
TT

سفیر ایران در سعودی: ریاض نقش مؤثری در جلوگیری از تنش ایفا کرد

عنایتی تأکید کرد آنچه در روابط با پادشاهی عربی سعودی در طول دو سال محقق شد، برابر با تلاش چندین ساله است (عکس از ترکی العقیلی)
عنایتی تأکید کرد آنچه در روابط با پادشاهی عربی سعودی در طول دو سال محقق شد، برابر با تلاش چندین ساله است (عکس از ترکی العقیلی)

در پنجم سپتامبر ۲۰۲۳، دکتر علیرضا عنایتی وارد فرودگاه بین‌المللی ملک خالد در ریاض شد تا مأموریت خود را به عنوان سفیر ایران در پادشاهی عربی سعودی آغاز کند. این اتفاق پس از امضای توافق ازسرگیری روابط دیپلماتیک در دهم مارس همان سال با میانجی‌گری چین و پس از قطع روابطی نزدیک به هفت سال رخ داد.

با گذشت نزدیک به دو سال از بازسازی روابط دیپلماتیک میان ریاض و تهران، سفیر عنایتی در گفت‌وگو با «الشرق الأوسط» بیان کرد آنچه در این مدت محقق شده معادل «دستاوردهای چندین سال» است و این را ناشی از «استحکام و ماهیت روابط» میان دو کشور دانست.

دیپلمات ایرانی موضع پادشاهی عربی سعودی در قبال حملات اخیر رژیم اسرائیل به ایران را «قابل‌تقدیر» توصیف کرد و گفت ریاض نقش فعالی در آرام‌سازی اوضاع و اعمال فشار برای جلوگیری از تنش ایفا کرده است. او افزود: «از هرگونه نقشی از سوی برادران‌مان در پادشاهی، به‌ویژه شاهزاده محمد که همواره همراه ما بوده، استقبال می‌کنیم.»

عنایتی سابقه طولانی فعالیت در پادشاهی عربی سعودی دارد. او کار خود را از سال ۱۹۹۰ به عنوان کنسول ایران در جده آغاز کرد و در اوایل دهه ۲۰۰۰ به عنوان کاردار در ریاض منصوب شد. او پس از بیش از دو دهه، در سال ۲۰۲۳ به‌عنوان سفیر به این کشور بازگشت و تجربه‌ای انباشته در امور منطقه‌ای با خود دارد.

حملات «آشکار» به ایران

سفیر ایران، حملات اخیر اسرائیل به ایران را «آشکار» توصیف کرد و توضیح داد که در آن زمان، تهران در حال مذاکره غیرمستقیم با ایالات متحده بود. او گفت:
«ایران نیمه‌شب، در حالی که مردم در خانه‌هایشان خواب بودند، مورد حمله قرار گرفت و عده‌ای شهید شدند. این حمله در معنای کامل آن، جنایت آشکار بود. ما با تکیه بر منشور سازمان ملل، پاسخ متقابل دادیم و به دشمن نشان دادیم که ایران آغازگر جنگ نیست اما با قدرت و پایداری از خود دفاع می‌کند.»

انسجام کشورهای منطقه

عنایتی گفت که واکنش کشورهای منطقه به حملات اسرائیل، نشان‌دهنده انسجام آشکاری بود. او اشاره کرد که نخستین تماس تلفنی وزیر امور خارجه ایران، از جانب همتای سعودی‌اش، شاهزاده فیصل بن فرحان برای محکومیت «حمله آشکار» دریافت شد و سپس بیانیه وزارت امور خارجه پادشاهی نیز منتشر شد.
او افزود: «این مواضع قابل‌تقدیر با تماس تلفنی شاهزاده محمد بن سلمان، ولیعهد و رئیس شورای وزیران، با رئیس‌جمهور پزشکیان برای محکوم‌کردن و ابراز انزجار از این حملات تکمیل شد. پس از آن، تماس رئیس‌جمهور پزشکیان با برادرش شاهزاده محمد برقرار شد و دیگر کشورهای شورای همکاری نیز مواضعی در حمایت از جمهوری اسلامی گرفتند.»

محمد بن سلمان «همیشه همراه ما بوده»

سفیر تهران از تلاش‌های اخیر پادشاهی عربی سعودی برای آرام‌سازی اوضاع و توقف حملات اسرائیلی قدردانی کرد و گفت: «این تلاش‌ها ارزشمند بود و ما از آن استقبال کردیم. ما بر نقش پادشاهی در آرام‌سازی شرایط و جلوگیری از حملات تأکید می‌کنیم، این نقش بسیار شرافتمندانه است. در گفت‌وگوها، تماس‌ها و دیدارهای دوجانبه، ایران همواره بر نقش و مواضع قابل‌تحسین پادشاهی تأکید کرده است؛ از محکوم‌کردن حملات گرفته تا تلاش برای جلوگیری از آنها. از هرگونه نقش برادران‌مان در پادشاهی، به‌ویژه شاهزاده محمد که همواره همراه ما بوده، استقبال می‌کنیم.»

۴۰۰ هزار ایرانی از پادشاهی عربی سعودی بازدید کردند

دکتر عنایتی توضیح داد که روابط پس از بازگشت، پیشرفت چشمگیری داشته است و گفت: «آنچه در طول دو سال از این روابط برداشتیم، به‌گونه‌ای است که گویی در چند سال رخ داده است. گویی روابط اصلاً قطع نشده بود و این نشان از عمق و اصالت این روابط دارد.»

او افزود: «در سال جاری، بیش از ۲۰۰ هزار زائر عمره از ایران به پادشاهی آمده‌اند و اگر تعداد حجاج را نیز بیفزاییم، تعداد بازدیدکنندگان ایرانی از پادشاهی در طول یک سال به ۴۰۰ هزار نفر می‌رسد، که این شاخص بسیار مثبتی است. همه این افراد از پادشاهی بازدید کرده و آن را از نزدیک شناخته‌اند.»

سفر خالد بن سلمان

سفیر درباره سفر وزیر دفاع پادشاهی عربی سعودی به تهران گفت: «ایران این سفر را اقدامی حاکمیتی و بسیار مهم دانست و آن را نقطه عطفی تاریخی در روابط تلقی کرد.»
او افزود: «این سفر، دیدار شاهزاده با رئیس‌جمهور پزشکیان، رهبری و رئیس ستاد کل نیروهای مسلح (که در رویدادهای اخیر جان باخت) باعث ایجاد درکی مشترک بین دو طرف شد مبنی بر اینکه ما شریک در ساختن منطقه هستیم. این برداشت در طرف ایرانی بسیار مثبت بود.»

او ادامه داد: «برنامه‌ریزی کرده‌ایم تا پیگیری‌های لازم پس از این سفر را ادامه دهیم و معتقدیم این سفر روابط ایران و پادشاهی عربی سعودی را از سطحی عادی به روابطی عمیق و بنیادین ارتقا داد.»

روابط و چشم‌اندازها

سفیر عنایتی معتقد است که روابط اقتصادی و تجاری میان دو کشور نیازمند تلاش بیشتری برای تقویت است. او گفت: «ما توافق‌نامه‌ای جامع در زمینه تجارت، اقتصاد، سرمایه‌گذاری، فرهنگ، جوانان و ورزش داریم که در توافق پکن بر آن تأکید شده است. توافق‌نامه‌ای دیگر نیز برای جلوگیری از مالیات مضاعف به صورت مقدماتی امضا شده و ما پیش‌نویس توافق‌نامه‌ای برای حمایت و تشویق سرمایه‌گذاری متقابل نیز ارائه کرده‌ایم. همچنین توافق‌نامه‌ای در زمینه حمل‌ونقل زمینی وجود دارد که می‌تواند پادشاهی، امارات و عمان را به سواحل شمالی متصل کرده و آن را به گذرگاهی به آسیای مرکزی تبدیل کند.»

در مورد نقش ایران در منطقه، دکتر علیرضا عنایتی اظهار کرد که تهران از مدلی برای امنیت منطقه‌ای حمایت می‌کند که بر توسعه، اقتصاد و فرهنگ متکی است، نه قدرت نظامی. در پاسخ به اینکه برخی نگاه‌ها، نقش ایران را عامل بی‌ثباتی می‌دانند، گفت: «ما بیگانه‌ای نیستیم که وارد منطقه شویم و نقشی را تحمیل کنیم. ما بخشی از منطقه هستیم، از فرزندان آن هستیم و در آن زندگی می‌کنیم.»

او افزود: «ما اشتراکات فرهنگی، تاریخی و دینی زیادی در منطقه داریم. اگر در برخی دیدگاه‌های سیاسی اختلافی وجود داشته باشد، این نباید به قطع رابطه بیانجامد. این اختلاف را می‌توان تنها از طریق گفت‌وگو حل کرد. هیچ راهی بهتر – بلکه جایگزینی برای آن وجود ندارد – از گفت‌وگو میان برادر با برادر، همسایه با همسایه و میان مسائل مختلف.»

او تأکید کرد: «امنیت ما یکپارچه است. نمی‌توانیم از امنیت تکه‌تکه سخن بگوییم. ما آنچه از منطقه می‌شنویم را تکرار می‌کنیم: امنیت مبتنی بر توسعه. ما از این رویکرد حمایت می‌کنیم. زمانی که از امنیت مبتنی بر تسلیحات، جنگ‌افزار، نظامی‌گری، ژئوپلیتیک و سیاست فاصله گرفته شود، می‌توان آن را با امنیت مبتنی بر توسعه، اقتصاد، تجارت، فرهنگ و مردم جایگزین کرد.»