عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
آخرین خبرها
فرهنگ و هنر

فاضل السلطانی در مجموعه شعر«الوان السیده المتغیرة/ رنگ‌های متغییر بانو»

فاضل السلطانی در مجموعه شعر«الوان السیده المتغیرة/ رنگ‌های متغییر بانو»
    جمال القصاص
TT
TT

فاضل السلطانی در مجموعه شعر«الوان السیده المتغیرة/ رنگ‌های متغییر بانو»

فاضل السلطانی در مجموعه شعر«الوان السیده المتغیرة/ رنگ‌های متغییر بانو»

در مجموعه اشعار «الوان السیده المتغیرة» اثرشاعر فاضل السلطانی که اخیرا نسخه مصری آن توسط هیئت عام مصری کتاب در قاهره منتشر شده، دغدغه تغییر ستون زیباشناختی و فکری تشکیل می‌دهد که شعر ازآن بالا می‌رود و برآن فرود می‌آید. این دغدغه درفضای مجموعه تنوع می‌یابد و با زمان‌ها و اساطیرآکنده از عطر دیروز و امروز درهم می‌آمیزد و دربه هم رسیدن زمان‌ها و مکان‌ها درحالی که پدیده‌ها با نیروی طبیعت و متن شعری درفلک آن می‌چرخند.
درابتدا این دغدغه در اضلاع مثلثی که مجموعه را رنگ می‌بخشد آشکار می‌شود؛ دیداری و حسی دو ضلع رابطه‌ مجاورتی میان دو خطی هستند که در نقطه اوج بالای سرمثلث هرمی شکل به هم می‌رسند و جزئیات تابلو را شاعرانه می‌سازند با رنگ‌ها و خطوط سرشار از زنانگی. درحالی که در کف قاعده مثلث ضلع سومی که به وصف حرکت در ثبات می‌گیرد به گونه‌ای که قاعده تأثیر زیبایی خود را از این بافت میان دوضلع دیگر می‌‌گیرد که نشان می‌دهد میلی به تغییر و بیرون زدن از چارچوب دارد. همچنانکه مضمون پنهان در واژه «المتغیرة» به عنوان صرفا توصیف مجاز نیامده بلکه از نظر بصری و حسی با همه عناصر مثلث درمی‌آمیزد تا جابه‌جایی معرفتی را تمرین کند تا آن را از پذیرفتن یقینی مشخص دورکند. چیزها پشت سکوت و سخن، در رنگ‌‌ها و عطرها و آهنگ زمانی که ذات را همیشه در منطقه میانه نگه می‌دارد راه می‌روند، همچون حلقه وصل و قطع میان گذشته و آینده، میان آغازها و انجام‌ها، میان «اینجا» و «آنجا». شاعر در بخش اول «فی منتصف الذاکرة/درمیانه حافظه» با عنوان فرعی که عینهو قاب «عکسی» به ما نگاه می‌افکند چنین می‌گوید:
«هل تذکرین؟/به یاد میآوری؟
کنت فی وسط الصورة/ در میانه عکس بودی،
و علی جانبیک کانت الموسیقی تعزف/در دوطرفت موسیقی نواخته می‌شد،
کأنها الموسیقی الأخیرة علی الأرض/گفتی واپسین موسیقی روی زمین است،
و کنت أحار/ حیران بودم
کیف أمیز العازف من العزف؟/ چگونه نوازنده را از نواختن بشناسم؟
و الراقص من الرقص؟/ و رقص از رقصنده را؟
کنت تجلسین وسط الصورة/ درمیانه عکس نشسته بودی
لاهیة عن الموسیقی/حواست به موسیقی نبود،
عن لحظة ثبتتک الی الابد/ از لحظه‌ای که تو را برای همیشه گرفت
صورة فی الاطار/ عکسی در قاب
و کنت احار/ سرگردان بودم
کیف ادخل فی الصورة؟/ چگونه وارد تصویر بشوم؟
کیف أفصل النور عن الظل؟/ چگونه روشنی از سایه جدا کنم؟
لکنک کنت تبتسمین/ اما تو لبخند می‌زدی
لاهیة عن اللحظة/ بی خیال لحظه
و هی تکبر خلف الإطار/ که پشت قاب بزرگ می‌شد».
از این زاویه می‌توان با همان احساس به حضور زن در دیوان نگاه کرد و خطوط چهره و شمایلش را زیرنظرگرفت: آیا زن خاصی وجود دارد که از گل دل و عشق سرشته شده باشد؟ آیا مترادف با تبعیدگاه است یا حضور نیستی و اشک‌ریزان دلتنگی؟ آیا دربسیاری سروده‌ها خویشتن با جوشش آن از سوگواره‌های از دست دادن و نبود گرمای تصویر مادر و خواهر و پدر وبرخی دوستان می‌گذرد پیداست؟... درسروده «عابرة فی شارع دمشقی/ رهگذری در خیابانی دمشقی» شاعر پاسخ این پرسش پیچیده را هم‌متنی با گفته مشهور محی الدین بن عربی «شهوة الحب لا الحب/ شهوت عشق و نه عشق» می‌دهد. در حالی که مفهوم به شکلی وسیع‌تر درسروده «الوان السیده المتغیر» آَشکار می‌شود به طوری که پرسش زن مسئله‌ای برای زمان و خویشتن می‌شود:
«نحن فی المنتصف الآن/ ما اکنون درمیانه راهیم
انسرع ام نعود؟ پا تند کنیم یا برگردیم؟
العشب الناهض یرقب ان ندخله/ گیاه کشیده قامت چشم به راهست تا پا درآن بگذاریم
و الفجر الابیض ینتظر ان نبلغه/ و سپیده روشن چشم به راه رسیدن به آن
نحن فی المنتصف الآن/ما اکنون درمیانه راهیم
و انت تکبرین تحت ذراعی/ و تو زیربازوان من بزرگ می‌شوی
مع اللیل و العشب/ با شب و سبزه
کنت ارید ان اری عینیک/ می‌خواستم چشمانت را ببینم
بین الازرق و الابیض/ میان آبی و سفید
لکنی رأیت دمعتین/ اما دو اشک دیدم
تذکرت شاعراً وحیداً/ به یاد شاعری تنها افتادم
أحبّ فقتلته الموسیقی/ عاشق شد و موسیقی جانش گرفت.
...
کیف کبرتِ فی لحظتین/ چطور به دو آنی بزرگ شدی
و الارض لم تکمل دورتها/ و زمین هنوز دور خودش نچرخید
و نحن فی منتصف الشارع؟/ و ما درمیانه خیابان؟»
حیرت مضاعف خویشتن از میان متن سرک می‌کشد به شکل پرسش‌ها و تصاویری گذرا از عکس و قاب درحالی که جوشش رنگ‌ها در بالای سطح گره زمان را منعکس می‌کنند که فروریخته است. درآستانه ویرانی که خود را به طور طبیعی درتتابع شب و روز تجدید می‌کند، اما تصویر می‌ماند با قدرتی بر نگه داشتن زمان در سقف حافظه و رؤیا و بریادآوری پرقدرت احساس و عشق درلحظه‌ای که گویی همه زمان است، انگار حضور و غیبتی است که در مشت متن باشد.
نکته جالب توجه در زیبایی‌های تصویری مجموعه، توان آن در رفت و برگشت از و به چارچوب است- تلاش نمی‌کند آن را بشکند و متلاشی سازد بلکه آن را نگه می‌دارد حتی اگر تنها شمایلی تهی ازآن بماند که همچون دژ و پناهگاهی از شرها و پلشتی‌های جهان اوست. تصویری از دیکتاتور و انسان‌هایی که به اکراه به سوی جنگ رانده می‌شوند تا پرچم‌های فریبنده بر برکه‌های فاضلاب رقصان بمانند. همین طور دژی هستند برای خلأ تبعیدگاه و دلهره سایه و خاطره بر کناره‌های لجن گرفته و تلاشی برای چنگ زدن به تصویر مادر در آغوش میهن آنجا که شادمانی روح است و کودکی و جوانی. درسروده‌ای با عنوان «لیکن احد/لا احد جنبی: یکی باشد/ کسی پیش من نیست» می‌گوید:
«لیکن احد منکم جنبی/ یکی از شماها درکنارمن باشد
یحمل شیئاً عن کتفی/ چیزی از روی شانه‌ام بردارد
یأخذ شیئاً من هذی الموسیقی/ چیزی از این موسیقی ببرد
-تتسرب من این؟-/ از کجا می‌آید؟
یدوّزن هذی النغمة حین تئن/این نغمه را وقتی می‌نالد  کوک می‌کند
کیلا ینهدّ جدارُ البیت/ تا دیوار خانه آوار نشود
لیکن احدٌ منکم جنبی/ یکی از شماها درکنارم باشد
یشغل عنی هذا الموت/ حواس این مرگ از من پرت کند
الواقف فوق الشرفة یرقبنی/ ایستاده برمهتابی مرا می‌پاید
أن ادخل فیه/ که درآن فرو بروم
یغلق عنی هذا الباب/ برایم ببند این دررا
حیث یحوم طوال اللیل/ آنجا که همه شب پرسه می‌زند
أحبابی الموتی/ عزیزان مرده‌ام
یأخذ من قدمی رغبتها/ از پاهایم میل‌شان را می‌گیرد
أن تسعی فی الأرض/ که در زمین بگردند
و ینزع عن کتفی/ و از روی شانه‌هایم بردارد
وشم الکون المرسوم/ خالکوبی نقش بسته جهان
خطوطاً تتعرج/ خطوطی که کج و مج می‌شوند
ثم تموج علی الجسم/ سپس برپیکر موج برمی‌دارند
تتلوی کالافعی فوق العشب/ همچون مار برروی علف‌ها می‌پیچد
فلا یعرفها حتی الساحر/ جادوگر هم نمی‌شناسدش
لیکن احدٌ منکم جنبی/ یکی ازشماها در کنارم باشد
یحرس هذا البیت/ نگهبان این خانه باشد
فلا تزحفُ نحوی قدم/ به سویم قدمی نخزد
الا قدم حففت الوطء علی الارض/ مگر گامی که سبک برزمین برداشته شود
و لایتسرب صوت/ و هیچ صدایی نمی‌گذرد
الا صوت نقّته النغمات/ مگر صدایی که نغمه‌ها پاکیزه‌اش کرده باشند».
این امید معلق میان خواسته به عنوان نیاز هستی و یقین و زندگی و درعین حال نفی آن و اشاره خویشتن به دلزدگی ازآن در دل خود نشان دهنده آخرین تلاش‌ها برای یافتن یقینی دیگر و نیازی دیگر است که در پشت زبان  و نغمه و معنا و تصویر نهفته است. نیاز آمیخته به لزوم همراهی حضور و پنهان شدن است که موسیقی را نگهبان خانه و خویشتن و میهن و تمدن می‌سازد.
جغرافیا حضوری برجسته در ساخت تصویر دارد حتی بیش ازآنکه ظرفی باشد که خطوط متلاشی شده در تکه‌های زمان و تاریخ را جمع کند. این را در سروده «بابل... بابلیون» می‌یابیم، جایی که آهنگ به عنوان نشانه و نمودی بروز می‌یابد که با طنین آهنگ همچون پلی معلق بازی می‌کند و همچون پروانه‌ای در فضای حافظه و کودکی بال بال می‌زند محض جناسی ناتمام که خود را کامل می‌کند میان بابل به عنوان جغرافیایی که با قدرت برکناره‌های فرات حضور دارد و عشتار به عنوان اسطوره و پژواک شمایل بابلی که نماد حاصلخیزی و باروری است. عشتار خفته در تختی چوبی در موزه برلن چشم به راه کسی است که او را از بار تبعید و غربت نجات دهد و آن را به سینه مام وطن برگرداند. انگار ایده رهایی بخش در زهدان اسطوره خوابیده است که متن به روی دیگری با آن باز می‌شود با اشاره‌هایی گذرا به شاعرانی همچون الیوت، لورکا و ژاک پرل که در غبارش خزیدن بشر در مکان معلق مانده. در اشاره‌های متنی دیگر خودنمایی می‌کند که عطر دو رود فرات و تیمز و لندن و نیویورک و بابل را به یاد می‌آورد و متنی پی می‌افکند که با جمله آغازین که میان فاصله‌هایش تکرار می‌شود(و کان المغنی یغنی/ خواننده آواز می‌خواند) انگار متن سوگواره‌ای برای گذشته‌ای است که از پس نقاب اکنون نظاره می‌کند.
«... وکان المغنی یغنی/.. و آوازه خوان می‌خواند
أغانی مرمیة فی شریط قدیم/ ترانه‌های دور افکنده در نواری کهنه
-اتذکر ذات صباح/ صبحی را به یاد می‌آورم
کم تدافعتَ و الوحشَ فوق التیمز/ چقدر تو و دد برروی تیمز همدیگر را هل دادید
لتشربَ قطرة ماء.../ تا قطره آبی بنوشی...
ورأیت الغرقی؟/ و غرق شدگان را دیدی؟
-کأنهم مسحوا الآن بالزیت/ گویی اکنون به روغن مالیدند
اجسادهم/ پیکرهایشان را
کم جمیلین کانوا/ چه زیبا بودند!
و هم یرفعون الرؤوس/ درحالی که سرهاشان بالا می‌بردند
لکی یحرسوا الشمس حتی تغیب/ تا از آفتاب پاسداری کنند تا غروب کند
و تعود برائحة الوحش و الطین/ تا با بوی دد و گل برگردد
و النبت فوق الفرات/ و گیاهان روی رود فرات».

پربازدید

 
 
فرهنگ و هنر

اسطوره سینما آنتونی هاپکینز در «البحر الأحمر»: زندگی‌ام فراتر از آن چیزی بود که انتظار داشتم

بازیگر بریتانیایی، آنتونی هاپکینز، روی صحنه جشنواره (عکس: ایمان الخطاف)
بازیگر بریتانیایی، آنتونی هاپکینز، روی صحنه جشنواره (عکس: ایمان الخطاف)
TT
TT

اسطوره سینما آنتونی هاپکینز در «البحر الأحمر»: زندگی‌ام فراتر از آن چیزی بود که انتظار داشتم

بازیگر بریتانیایی، آنتونی هاپکینز، روی صحنه جشنواره (عکس: ایمان الخطاف)
بازیگر بریتانیایی، آنتونی هاپکینز، روی صحنه جشنواره (عکس: ایمان الخطاف)

پس از کارنامه‌ای سینمایی که نزدیک به شش دهه را در برگرفته است، اسطورهٔ بازیگری جهان، آنتونی هاپکینز، چهارشنبه‌شب در جشنوارهٔ فیلم دریای سرخ در جدّه روی صحنه رفت؛ تا گفت‌وگویی طولانی ارائه کند که آمیزه‌ای از طنز، فلسفه و خاطرات حرفه‌ای نادر بود. در طول یک ساعت کامل، هاپکینز—که وارد دههٔ نهم زندگی شده—با ذهنی هوشیار و آمادگی برای مرور مسیر حرفه‌ای خود ظاهر شد و از نگاهش به بازیگری، نوشتن، موسیقی و جزئیات شخصیت‌های ماندگاری که حافظهٔ سینما را ساخته‌اند، سخن گفت.
هاپکینز، برندهٔ دو اسکار بهترین بازیگر برای نقش‌هایش در «سکوت بره‌ها» (۱۹۹۱) و «پدر» (۲۰۲۰)، خطوط اصلی مسیر هنری خود را چنین ترسیم کرد: «زندگی‌ام بسیار فراتر از آن چیزی پیش رفت که انتظارش را داشتم. هنوز هم احساس می‌کنم شخص دیگری این مسیر را برایم نوشته است». این زبان شگفتی‌زدگی کلید فهم رابطهٔ او با هنر، انتخاب‌های بازیگری‌اش و حتی زندگی شخصی‌اش است.

هانیبال لکتر... نبوغ شر

شخصیت «هانیبال لکتر» یکی از برجسته‌ترین نقش‌های هاپکینز است. او در این گفت‌وگو به تفصیل دربارهٔ این شخصیت در «سکوت بره‌ها» صحبت کرد و خوانشی متفاوت از شیوهٔ ساخت نقش ارائه داد. هاپکینز توضیح داد که: «من تلاش نکردم شرّ را بفهمم؛ فقط سعی کردم یک ماشین بدون احساس را بازی کنم.»

شخصیت «هانیبال لکتر» یکی از قوی‌ترین شخصیت‌هایی است که هاپکینز در طول مسیر حرفه‌ای خود ارائه کرده است (IMDb)

او باور دارد جذابیت لکتر از آن‌جاست که همچون «مفیستوفیلس» (نامی برای شیطان)، نقاط ضعف انسان و عمق شکنندگی‌اش را می‌داند. او همچنین راز یکی از مشهورترین مؤلفه‌های نقش را فاش کرد: «اگر بدون پلک‌زدن به یک سگ یا گربه نگاه کنید... می‌ترسد. این قدرت چشم است». همان چیزی که پایهٔ «نگاه ثابت» ترسناک لکتر شد.

میان تاریخ و خیال

وقتی از او پرسیدند ترجیح می‌دهد شخصیت‌های تاریخی را بازی کند یا شخصیت‌های خیالی، پاسخی داد که توجه سالن را جلب کرد: «همهٔ شخصیت‌ها خیالی‌اند... ما هم خیالی هستیم!»
او توضیح داد که هنگام آماده‌سازی نقش‌ها، حتی در مورد شخصیتی پیچیده مثل ریچارد نیکسون، خود را در پژوهش‌های طولانی‌مدت غرق نمی‌کند: «کمی تحقیق می‌کنم، اما اطلاعات زیاد ذهن را شلوغ می‌کند. مغز باید از آشوب خالی باشد.»
از نظر او بازی در نقش یک شخصیت تاریخی، بازآفرینی است، نه بازتولید واقعیت: «نیکسون من، نیکسون واقعی نیست... او نسخهٔ الیور استون است.»
او سپس خاطره‌ای طنزآمیز از روز تست گریم نقش نیکسون تعریف کرد؛ روزی که تیم گریم برایش بینی مصنوعی گذاشت، اما پس از برداشتن آن، ناگهان خطوط چهره نیکسون را در آینه دید و گفت: «یک کلاه، یک کفش، یک ضربهٔ کوچک گریم... کافی است تا ناگهان وارد روح شخصیت شوی.»

آنتونی هاپکینز در نمایی از «سکوت بره‌ها»

ترس... سایهٔ بازیگر و سوخت او

محور قوی‌تر سخنان هوبکنز دربارهٔ «ترس» بود؛ جایی که بی‌درنگ توجه‌ها را جلب کرد که چگونه این اسطورهٔ سینما و دارندهٔ نشان امپراتوری بریتانیا (CBE) می‌گوید: «ترس از شکست تمام زندگی‌ام همراهم بوده است، اما روبه‌رو شدن با آن در نتیجهٔ سلسله‌ای از حمایت‌ها و هل‌دادن‌هایی بود که از سوی کارگردانان و بازیگرانی که کنارم بودند دریافت کردم.» او داستانی تأثیرگذار دربارهٔ یکی از بازیگران آمریکایی تعریف کرد که هنگام تمرین‌های فیلم «نیکسون» تلاش کرده بود او را خرد کند. هابکینز می‌گوید به اولیور استون مراجعه کرد و خواست که از فیلم کنار گذاشته شود، زیرا احساس نمی‌کرد که توانایی ایفای نقش را دارد. پاسخ قاطع استون این بود: «تو هیچ جا نخواهی رفت. این نقش را بازی می‌کنی... چه تبدیل به موفقیت شود، چه یک شکست تمام‌عیار.»
هاپکینز ، یکی از مشهورترین و پربارترین بازیگران بریتانیایی در پاسخ به پرسشی از یکی از حاضران دربارهٔ راه رهایی از ترس در فرهنگ‌های محافظه‌کار، یکی از صریح‌ترین پاسخ‌هایش را داد: «وقتی بچه هستیم همیشه احمق به نظر می‌رسیم... بعد بزرگ می‌شویم و تجربه‌های احمقانه و خطرناک می‌کنیم... این زندگی است!» و ادامه داد: «نمی‌توانید از کودک بخواهید حرکت نکند یا حرف نزند... باید جرئت کنید کارها را انجام دهید... حتی اگر مردم به شما بخندند.»

آنتونی هوبکنز (جشنواره)

 

موسیقی... عشق نخست

در محور دیگری، هاپکینز دربارهٔ شیفتگی‌اش به موسیقی سخن گفت؛ هنری که به روح او نزدیک‌تر است. او توضیح داد که همسرش نخستین مشوق ورودش به این حوزه بوده و برای مخاطبان تعریف کرد که همسرش او را به نوشتن، آهنگ‌سازی و نقاشی تشویق کرده، با اینکه خود او به توانایی‌اش در هیچ‌یک از این مهارت‌ها باور نداشت. تا اینکه ارکسترهای جهانی، آثار او را در ریاض در سال ۲۰۲۳ نواختند. او با اشاره به شوپنهاور گفت: «موسیقی فراتر از تجربهٔ انسانی است... نمی‌توان آن را با کلمات بیان کرد.»
تماشاگران پس از پایان نشست با تصویر تازه‌ای از هاپکینز سالن را ترک کردند: فقط بازیگر نابغه‌ای نیست که «هانیبال لکتر»، «نیکسون» و «اودین» را آفریده؛ بلکه حکیمی است که زندگی، هنر و موسیقی را با شفافیتی شگفت‌آور تأمل می‌کند؛ نشستی که ترکیبی از طنز، فلسفه و سرکشی بود و با تشویق طولانی برای مردی به پایان رسید که از مرز شهرت عبور کرده و به مرحله‌ای آرام‌تر و عمیق‌تر رسیده؛ مرحله‌ای که خود او آن را «معجزهٔ بودن» می‌نامد.

 

فرهنگ و هنر

جشنواره «دریای سرخ»… شب توزیع جوایز، تأکید بر جایگاه جهانی و پلی برای سینما 

شهد امین، کارگردان سعودی، جایزهٔ فیلم «هِجرة» را دریافت می‌کند (جشنواره)
شهد امین، کارگردان سعودی، جایزهٔ فیلم «هِجرة» را دریافت می‌کند (جشنواره)
TT
TT

جشنواره «دریای سرخ»… شب توزیع جوایز، تأکید بر جایگاه جهانی و پلی برای سینما 

شهد امین، کارگردان سعودی، جایزهٔ فیلم «هِجرة» را دریافت می‌کند (جشنواره)
شهد امین، کارگردان سعودی، جایزهٔ فیلم «هِجرة» را دریافت می‌کند (جشنواره)

پس از چند روز پرحرارت سینمایی که جده طی آن میزبان نمایش‌های نخست و صداهایی از چهار قاره بود، مراسم اختتامیه دوره پنجم «جشنواره بین‌المللی فیلم البحر الأحمر» در شبی برگزار شد که گستردگی تأثیر جهانی آن را به نمایش گذاشت و حضور رو‌به‌رشد سینمای سعودی را برجسته کرد؛ شبی با مشارکت چشمگیر شماری از نامدارترین ستارگان جهان از جمله جانی دپ، سلمان خان، یسرا، نادین لبکی و سر آنتونی هاپکینز؛ تصویری که جایگاه جشنواره را به‌عنوان پلی میان سینمای عرب و سینمای جهان تثبیت کرد.

جمانا الراشد، رئیس هیئت امنای مؤسسهٔ «البحر الأحمر السينمائی»، از این دستاورد احساس غرور می‌کند (جشنواره)

جمانا الراشد، رئیس هیئت امنای مؤسسه «البحر الأحمر»، در جریان مراسم گفت: «در طول ده روز گذشته، پرده‌های جشنواره، ما را از میان قاره‌ها و به جهان‌های تازه بردند. تجربه‌ای کم‌نظیر را با هم زیستیم، اما تأثیر آن عمیق است. غریبه‌هایی که در کنار هم می‌نشینند و مجذوب همان فیلم، همان داستان و همان شخصیت‌ها می‌شوند. این قدرت سینماست، و همچنان یکی از مهم‌ترین راه‌ها برای فهم متقابل ما باقی خواهد ماند».
او مهم‌ترین آمارهای دوره پنجم را مرور کرد: نمایش ۱۱۱ فیلم از سراسر جهان، از جمله بیش از ۴۰ نمایش نخست جهانی یا منطقه‌ای، ۲۹۰ اکران سینمایی و ۳۰ هزار بلیت. همچنین جشنواره امسال میزبان هیئت‌هایی از ۹۷ کشور و بیش از ۴۰ هزار شرکت‌کننده از میان فیلم‌سازان بود.
الراشد درباره این اعداد گفت: «این‌ها فقط آمار نیستند، بلکه بیانگر جامعه‌ای سینمایی‌اند که هر سال گسترده‌تر می‌شود؛ کارگردانانی که شریک پیدا می‌کنند، پروژه‌هایی که کسانی را می‌یابند که به آن‌ها ایمان دارند، و تماشاگری که دلش را به روی دیدگاه‌های تازه می‌گشاید».

تجلیل از اسطوره آنتونی هاپکینز (جشنواره)

تجلیل‌هایی با حضور جهانی

پس از سخنرانی، مراسم تجلیل آغاز شد؛ مراسمی که جشنواره در آن از چهار نام اثرگذار بر سینمای جهان تقدیر کرد.
نخست، تجلیل از بازیگر و کارگردان سعودی، عهد کامل، که تجربه‌اش آمیزه‌ای از حضور محلی و بلندپروازی بین‌المللی بود. سپس ادریس البا، بازیگر و کارگردان بریتانیایی که در برنامه‌های جشنواره حضوری برجسته داشت، مورد تقدیر قرار گرفت. همچنین جشنواره از دارن آرونوفسکی، کارگردان آمریکایی و یکی از مهم‌ترین صداهای سینمایی پیش‌ران مرزهای تجربه بصری و روایی، قدردانی کرد.
اما تأثیرگذارترین لحظه، تجلیل از سر آنتونی هاپکینز بود؛ او موقر آرام و قدردانی آشکار روی صحنه آمد؛ لحظه‌ای که بیانگر احترام متقابل میان جشنواره و یکی از نمادهای بازیگری جهان بود.

دارن آرونوفسکی، کارگردان آمریکایی، و همسرش روی فرش قرمز (جشنواره)

جوایز تماشاگران

سپس مراسم به بخش اعلام جوایز رسید. فیلم «هجرة» ساخته کارگردان سعودی شهد أمین، با رأی تماشاگران، برنده جایزه فیلم العلا برای بهترین فیلم سعودی شد؛ و این فیلم بعدها جایزه هیئت داوران را نیز به کارنامه خود افزود، در تأکیدی دوباره بر حضور تجربه سینمای سعودی در عرصه رقابت.
همچنین فیلم «كولونيا» ساخته کارگردان مصری محمد صیام، برنده جایزه تماشاگران برای بهترین فیلم بین‌المللی شد، و فیلم «VI: در حرکت» اثر کارگردان فرانسوی ژولیت بینوش، جایزه الشرق برای بهترین مستند را کسب کرد.

درخشش سینمای کوتاه

در بخش مسابقه فیلم‌های کوتاه، هیئت داوران لوح تقدیر ویژه را به فیلم «جم 1983» ساخته جورج أبومحیّا اهدا کرد؛ در حالی که فیلم «الأراضي الفارغة/ سرزمین‌های خالی» اثر کریم‌الدین الألفی، جایزه یُسر نقره‌ای را به دست آورد.
اما یُسر طلایی نصیب فیلم فلسطینی «مهدَّد بالانقراض/ در معرض انقراض» ساخته سعید زاغا شد؛ فیلمی که رویکردی حساس به تنش انسانی در دل واقعیتی پیچیده ارائه می‌داد.
در بخش دستاورد سینمایی نیز، فیلم چینی «صداهای شب» از زانگ زونگشین برجسته شد؛ اثری که تجربه‌ای بصری با تکیه بر حس روایی نوآورانه به شمار می‌رفت.

بازیگر لبنانی جورج خبّاز، برنده جایزه بهترین بازیگر (جشنواره)

جوایز بازیگری

در حوزه بازیگری، سیو سو بین، بازیگر کره‌ای، برای نقش‌آفرینی‌اش در فیلم «دنیای عشق» برنده جایزه یُسر برای بهترین بازیگر زن شد؛ نقشی مبتنی بر بیان درونی و توان حمل معانی با کمترین حرکت.
اما جایزه بهترین بازیگر مرد به جورج خبّاز، بازیگر لبنانی، برای نقشش در فیلم «يونان» رسید؛ نقشی که توانایی بالای او را در ترکیب حساسیت انسانی با عمق دراماتیک آشکار ساخت.
همچنین سیرل عریس، نویسنده لبنانی، جایزه بهترین فیلمنامه را برای فیلم «نجوم الأمل والألم/ ستاره‌های امید و درد» دریافت کرد، و کارگردان أمیر فخرالدین نیز جایزه یُسر برای بهترین کارگردان را برای فیلم «يونان» از آن خود کرد.
در بخش فیلم‌های بلند، یُسر نقره‌ای به کارگردان شیرین دعیبس برای فیلم «اللي باقي منك/ باقیمانده تو» تعلق گرفت؛ و مراسم با اعلام مهم‌ترین برنده به پایان رسید: فیلم «زمین از دست رفته» ساخته أكیو فوجيموتو که یُسر طلایی برای بهترین فیلم بلند را دریافت کرد؛ نقطه اوجی برای فیلمی که با رویکردی کارگردانی‌شده و انسانی، روایتی فشرده و امضایی بصری روشن ارائه می‌داد.

جانی دپ، ستاره هالیوود، در حال سلام دادن به تماشاگران روی فرش قرمز (جشنواره)

دوره‌ای که افق‌های تازه‌ای گشود

دورهٔ پنجم با ارتقای سطح انتخاب‌های هنری، گسترده‌تر شدن مشارکت بین‌المللی و افزایش حضور سینمای سعودی در قلب صحنه متمایز شد؛ به‌گونه‌ای که به نظر رسید جشنواره مسیری روشن را برای تقویت صداهایی ترسیم می‌کند که حامل چشم‌اندازهای انسانی وسیع‌اند، و در عین حال فضایی رو به گسترش برای آثار سعودی حفظ می‌کند که سودای رقابت جهانی دارند.
در ترکیب فیلم‌های برگزیده در این سال تحولی چشمگیر دیده می‌شد؛ موضوعات هویت، مهاجرت، رابطهٔ فرد و جمع، و مفهوم حافظه به‌عنوان محرک روایت با قدرت حضور داشتند. از انتخاب‌های کمیتهٔ داوری چنین برمی‌آمد که آثاری که میان دیدگاه هنری روشن و بعد انسانی عمیق جمع می‌کنند، تواناتر در جلب توجه بوده‌اند. از میان آثار برنده، فیلم «زمین گمشده» به‌سبب زبان سینمایی آرامش که جزئیات کوچک را به صحنه‌هایی با نیروی عاطفی بالا بدل می‌کرد، اثری ماندگار گذاشت. در حالی که پیروزی فیلم «هِجرة» تأییدی بود بر اینکه سینمای سعودی وارد مرحله‌ای از بلوغ تکنیکی و هنری شده که بر تجارب رو به رشدش افزوده است.
با پایان‌یافتن دوره، آشکار بود که جشنواره دیگر تنها رویدادی جشن‌گونه نیست، بلکه سکویی است که در آن ملامح مرحله‌ای تازه از حضور سینمایی سعودی و جهان عرب شکل می‌گیرد. صداهای متنوع در هم آمیختند، و تجربه‌های جهانی در کنار تجربه‌های محلی قرار گرفتند. دایرهٔ سینما برای هرکسی گسترش یافت؛ چه آن‌که می‌خواهد داستانش را روایت کند، و چه آن‌که خواهان شنیدن داستانی دیگر است. و هنگامی که حاضران سالن را ترک کردند، احساسی باقی مانده بود که دورهٔ پنجم آغازی برای مرحله‌ای پخته‌تر است؛ مرحله‌ای که «البحر الأحمر» را به جشنواره‌ای تبدیل می‌کند که توان حمل سینمای محلی به جهان، و آوردن جهان به جده را دارد.
 

 

فرهنگ و هنر

امیر المصری… بازیگری که از رینگ بوکس تا کلیدهای پیانو، مرزهای تن و هویت را درمی‌نوردد

امیر المصری درباره انگیزه، تحوّل و آغاز پروژه تولیدی خود صحبت می‌کند (الشرق الاوسط)
امیر المصری درباره انگیزه، تحوّل و آغاز پروژه تولیدی خود صحبت می‌کند (الشرق الاوسط)
TT
TT

امیر المصری… بازیگری که از رینگ بوکس تا کلیدهای پیانو، مرزهای تن و هویت را درمی‌نوردد

امیر المصری درباره انگیزه، تحوّل و آغاز پروژه تولیدی خود صحبت می‌کند (الشرق الاوسط)
امیر المصری درباره انگیزه، تحوّل و آغاز پروژه تولیدی خود صحبت می‌کند (الشرق الاوسط)

به دست آوردن نقش اصلی در فیلم افتتاحیه جشنواره سینمایی بین‌المللی «دریای سرخ » کار ساده‌ای نیست، اما وقتی همین بازیگر در همان دوره فیلم دیگری نیز داشته باشد، این یک اتفاق نادر در مسیر حرفه‌ای هر هنرمندی است. این دقیقاً همان چیزی است که امیر المصری، بازیگر بریتانیایی-مصری، تجربه می‌کند؛ او ستاره فیلم «العملاق/ غول» است که افتتاحیه پنجمین دوره جشنواره را رقم زد و توجه گسترده‌ای را جلب کرد، و هم‌زمان نقش اصلی فیلم «القصص/داستان‌ها» به کارگردانی ابوبکر شوقی، یکی از رقبای برجسته در مسابقه رسمی فیلم‌های بلند را نیز برعهده دارد.
المصری که طی سال‌های گذشته نامش به‌عنوان یکی از مهمانان آشنای جشنواره ثبت شده، امسال با لحنی متفاوت و حضوری پخته بازگشته است تا جزئیات تجربه خود را روایت کند: «وقتی مدیرعامل جشنواره، آقای فیصل بالطيور، با من درباره فیلم (غول) صحبت کرد، نمی‌دانستم قرار است آن را به‌عنوان فیلم افتتاحیه انتخاب کنند. ممکن بود فیلمی تجاری با یک ستاره هالیوودی را انتخاب کنند، اما آنها می‌خواستند افرادی مثل من را روی صحنه، در کنار ستاره‌های جهانی مانند مایکل کین و ایشواریا رای، ببینند».
المصری این لحظه را نقطه عطفی در مسیر حرفه‌ای خود می‌داند و با لحنی پرستش‌آمیز می‌افزاید: «من شیفته جشنواره هستم؛ هر سال می‌بینیم که هر دوره بهتر از قبلی است». او ادامه می‌دهد: «من بسیار از مرحله‌ای که اکنون به لحاظ هنری تجربه می‌کنم لذت می‌برم، به‌ویژه اینکه کم اتفاق می‌افتد یک بازیگر در دو فیلم در جشنواره‌ای به بزرگی (دریای سرخ) نقش اصلی داشته باشد».

صحنه‌ای از فیلم افتتاحیه جشنواره «غول» با بازی امیر المصری (جشنواره)

«غول»... مربی یا استعداد؟

حضور المصری در فیلم «غول» فراتر از یک نقش اصلی است؛ فیلم ساختی حساس دارد که نیازمند اجرای دقیق و آگاهانه شخصیت نسیم حمید است، ورزشکاری که در دهه ۹۰ در بریتانیا انقلابی در تصویر ورزشکار مسلمان ایجاد کرد و همزمان بحث‌های بی‌پایانی درباره رابطه‌اش با مربی افسانه‌ای‌اش، که نقش او را پیرس بروسنان بازی می‌کند، برانگیخت.
المصری درباره تشابه این داستان با زندگی خود می‌گوید: «بسیار... هر دوی ما نظرات منفی را نادیده می‌گیریم و با اصرار مسیرمان را ادامه می‌دهیم».
فیلم از یک صحنه کوچک در شفلید بریتانیا آغاز می‌شود، جایی که مادر پسری هفت ساله از مربی می‌خواهد فرزندش را برای مقابله با زورگویی آموزش دهد؛ لحظه‌ای که معمولی به نظر می‌رسد، اما پایه و اساس یک اسطوره می‌شود. مربی استعداد را از همان نگاه نخست تشخیص می‌دهد و نسیم را به همراه سه برادرش به رینگ می‌برد تا بلافاصله کشف کند که این کودک نحیف چیزی دارد که نمی‌توان آموزش داد. از این نقطه، داستان فیلم از خیابان‌های محله به قهرمانی جهان گسترش می‌یابد، تا زمانی که فروپاشی‌ها و تنش‌ها نشان می‌دهد رابطه بین ورزشکار و مربی چقدر شکننده است.
فیلم با هوشمندی پرسشی مطرح می‌کند: «غول واقعی کیست، مربی یا استعداد؟» این سؤال در صحنه‌ای تکان‌دهنده به اوج می‌رسد، وقتی دو طرف رو در رو می‌شوند؛ نسیم می‌گوید: «این استعداد از طرف خداست و باید از آن بهره ببرم بدون اینکه کسی را مقصر بدانم». مربی پاسخ می‌دهد: «استعداد تو هیچ ارزشی ندارد اگر من آن را کشف و ۱۶ سال پرورش نداده باشم».

امیر المصری... سالی سرنوشت‌ساز که موقعیت او را میان بازیگری و هویت هنری‌اش تغییر می‌دهد (جشنواره)

حضور واقعی نسیم حمید، ورزشکار بازنشسته، در نمایش فیلم اتفاقی ویژه بود؛ او پس از سال‌ها غیبت در جشنواره حاضر شد، لبخند زد و با تأثر گفت: «این فیلم به تو می‌گوید: (به نام خدا... مسیر جدیدت را آغاز کن!)»؛ گویی اسطوره به شکل نمادین مشعل را به بازیگری که آن را بازسازی کرده، سپرده است.

مرحله‌ای جدید... پروژه‌هایی به‌صورت عمده

با توجه به اینکه هویت هنری امیر المصری از تلاقی فرهنگ‌های عربی و غربی شکل گرفته است، دقیقاً همان‌طور که در فیلم «غول» مشاهده می‌شود، پرسشی درباره تأثیر این تلفیق فرهنگی ضروری به نظر می‌رسد. او با تأملی روشن در ماهیت انتخاب‌های خود پاسخ می‌دهد: «مهم‌تر این است که بر پروژه تمرکز کنم، هر چه باشد، چه در جهان عرب و چه خارج از آن». سپس توضیح می‌دهد: «همیشه این سؤال‌ها ذهنم را مشغول می‌کند: آیا این اثر می‌تواند چیزی درونی را به حرکت درآورد؟ آیا می‌تواند پیامی را منتقل کند؟» و اشاره می‌کند که فیلم «غول» کاملاً در این چارچوب قرار می‌گیرد.
این انگیزه باعث شد تا گامی را بردارد که مدتی طولانی به تعویق افتاده بود؛ یعنی تأسیس یک شرکت تولید در بریتانیا. المصری می‌گوید: «اخیراً شرکتی برای تولید تأسیس کردم که حدود سه ماه پیش راه‌اندازی شد، و در مرحله بعد قصد دارم آثاری را تولید کنم که نه تنها متعلق به من باشد، بلکه برای افرادی که شبیه من هستند نیز باشد». او درباره پروژه جدیدش صحبت می‌کند، گویی می‌خواهد سنگ بنای هویت تولیدی آینده‌ای را بگذارد که مکمل آن چیزی باشد که در جلوی دوربین آغاز کرده است.

جدیدترین پروژه‌ها

در مورد تازه‌ترین پروژه‌هایش، او می‌گوید: «فیلمی در آلمان تازه به پایان رساندم، و اگر در جشنواره‌ای مانند (دریای سرخ) نمایش داده شود، یعنی توانسته‌ایم توجه را به مسئله‌ای بسیار مهم جلب کنیم که وقتی آن را خواندم، مرا بسیار تحت تأثیر قرار داد. این فیلم اهمیت زیادی خواهد داشت».
با اینکه المصری از ذکر دقیق موضوع خودداری می‌کند، اما صحبت‌هایش نشان می‌دهد که این فیلم موضوعی سنگین و مرحله‌ای متعهدتر در انتخاب‌های سینمایی او خواهد بود.
در پایان مصاحبه، پنجره‌ای به پروژه جدیدی برای علاقه‌مندان درام باز می‌کند و تأکید می‌کند که برای بازی در سریال «قاتل» (سفّاح) با کارگردان هادی الباجوری آماده می‌شود، که قرار است از طریق پلتفرم «شاهد» پخش شود. این اثر از داستان واقعی یک قاتل سریالی در قلب قاهره الهام گرفته و این بار او را به سوی ژانر رازآلود و دنیاهای تاریک می‌برد.