برای اولین بار پس از شیوع کرونا سری به حراجی ساتبیز در مرکز لندن زدم. در این فضای کرونایی، پروتکل های بهداشتی همه جوره اولویت دارد. از همان در ورودی تا بقیه بخش های حراجی ماسک صورت و مواد ضد عفونی کننده گذاشته اند. به هر حال، آثار و قطعات عرضه شده توسط ریچارد فاتورینی متخصص ارشد در ساتبیز به این همه زحمت و سخت نفس کشیدن می ارزید. این قطعات روز سه شنبه (۲۸ ژوئیه) هم در محل حراجی ساتبیز و هم آنلاین به فروش گذاشته می شود. کرونا و پروتکل های بهداشتی در ساتبیز با دیدن آثار موجود یادم رفت. در یک تالار مجموعه بزرگی از کتاب های ارزشمند و آثار نقاشی و قطعات قدیمی سفرنامه ها و نقشه نگارها و اطلس ها و تاریخ طبیعی را گذاشته اند. تازه، چند سورپرایز هم در انتظار بازدیدکنندگان بود.
سفر به مکه؛ پازل بازی آلمانی با شکل و شمایل اسلامی
پازل بازی.. این پازل هم مثل بقیه بازی های پازلی به نظر می رسید اما نه در اینجا. فاتورینی با دقت و احتیاط پازل را از یک جعبه پلاستیکی بیرون آورد و جلویم گذاشت. فاتورینی گفت پازل سفر به مکه است اما به زبان فرانسوی و آلمانی چون این قطعه را برای فروش در اروپا طراحی کرده اند. این پازل خیلی مورد استفاده قرار گرفته اما خراب نشده چون پنبه در کاغذ آن به کار رفته است.
این پازل بازی از چندین خانه تشکیل شده و هر کدام از خانه ها یک شماره و یک طرح مکان یا شخص یا حیوان یا ساختمان دارد.
این بازی دو نفره یا چند نفره است. هر نفر یک سفر حلزونی انجام می دهد که در نهایت به نیمه راه یا شهر مکه می رسد. روی طرح شهر مکه جایزه ای گذاشته اند که رقابت بر سر آن است. چند تا خانه مانع وجود دارد که فرد را از رسیدن به هدف بازمی دارد.
فاتورینی توضیح می دهد «بازی یا سفر از خانه شماره یک شروع می شود. بازی ۷۳ خانه دارد و به گونه ای طراحی شده که فرد چندین بار دور هدف می چرخد یعنی چیزی شبیه مراسم حج. تمام خانه ها تصاویر جالب و زیبایی دارند. مثلا طرح یک مسجد روی یکی از آنها کشیده شده و روی چند تایی هم موانعی که فرد با آن روبروست مثل سیل یا کشتی های غرق شده یا حیوانات درنده. روی چند تا خانه نقش آثار باستانی معروف مثل اهرام مصر است».
از فاتورینی پرسیدم: آیا می شود از تاس استفاده کرد؟ «بله. وقتی به جلو حرکت می کنی یا عقب می روی از تاس استفاده می کنی. جالب اینجاست که این قطعه تا حالا خراب نشده که احتمالا به دلیل کاغذ آن است که به یک پارچه پنبه ای چسبیده».
با هم شروع کردیم به بازی که هدفمان رسیدن به خانه اهرام بود و خیلی لذت بخش بود. فاتورینی گفت برخی خانه ها برای استراحت یا غذا خوردن طراحی شده است.
از او پرسیدم این بازی برای مسلمانان طراحی شده؟ گفت خیر. این بازی در آلمان برای فروش در اروپا طراحی شده و به نیمه اول قرن نوزدهم برمی گردد که در آن زمان شرق شناسی رواج گسترده ای یافت.
او خاطر نشان کرد «این فقط یک بازی است اما نماد مذهبی هم در آن گنجانده شده که آن را بسیار جالب می کند. بازی سفر به حج است با نقش و نگارهای کاروان حجاج و مساجد و چهره های شاخص عرب آن زمان».
قرآن به خط نیریزی
در بخشی از حراجی یک کلکسیون کتاب به چشم می خورد که توسط یک یونانی جمع آوری شده است. یک نسخه خطی قرآن طلاکاری شده جزو این کلکسیون است که ورق زدن آن خالی از لطف نیست.
این نسخه قرآن توسط خوشنویس سرشناس احمد النیریزی نوشته شده است. نیریزی از ۱۶۹۴ تا ۱۷۲۲ در دربار به کار خوشنویسی مشغول بوده است. این نسخه متعلق به سال ۱۷۱۱ است و حاشیه نویسی رنگی با طرح گل و بوته آن در قرن نوزدهم انجام شده .
فاتورینی درباره این نسخه قرآن گفت «با توجه به خطاطی و نقش و نگارهای گل و برگ زرین می توان نتیجه گرفت که این نسخه به یک شخصیت سرشناس و عالی رتبه در دربار اهدا شده است. این نسخه از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و به همین دلیل ۱۵۰ سال بعد حاشیه نویسی شده است».
از او پرسیدم آیا کلکسیون دار این نسخه خطی که اهل یونان است زبان عربی بلد است؟ او گفت «فکر نمی کنم. اما این نسخه از وجوه زیباشناسی بسیاری برخوردار است و می توان اسمش را گوهری به شکل کتاب گذاشت. کلکسیون این فرد یونانی شامل قطعات یونانی کمیاب و متنوع و چندین سفرنامه به مصر و شرق می شود».
مصر؛ از پادشاه لوئی فیلیپ تا کتابخانه ناپلئون
یک کتابخانه چوبی با برش های فلزی طلاکاری شده از طرح های فرعونی در تالار قرار دارد. این کتابخانه به سبک دوره فراعنه طراحی شده است. فاتورینی در آن را باز کرد. قفسه اول کتاب های قطور جاسازی شده است. این کتابخانه به گونه ای طراحی شده که کتاب قطور «وصف مصر» در آن جا بگیرد. این کتاب توسط دانشمندان حمله فرانسه به مصر در قرن نوزدهم نوشته شده است.
فاتورینی با اشاره به اهمیت این نسخه کتاب گفت «این نسخه درباری به دستور لوئی فیلیپ پادشاه فرانسه تنظیم شد و بعدها به کتابخانه کاخ ورسای اهدا شد و سپس هم جزو گروه کتاب امپراتور ناپلئون سوم شد. این کتاب پس از آن به یک کتاب درباری و امپراتوری تبدیل شد و تا ده سال پیش جزو نسخه های نگهداری شده در کتابخانه امپراتوری بود و در فرانسه به نمایش گذاشته شد و الان هم در لندن به فروش گذاشته می شود». آخرین مالک این کتاب یک کتابخانه ویژه سفارش داده که با طرح فرعونی و زرین ساخته شد.
پازل آموزش جغرافی
حراجی ساتبیز این دوره به سفرنامه ها اختصاص دارد و در این میان نباید از ماکت های جغرافیایی تعجب کرد. اما کره زمین چوبی اینجا مثل بقیه نیست که در عین حال پازل هم هست و از هشت طبقه افقی تشکیل شده و هر طبقه شامل چندین مثلث و ویژه یکی از پنج قاره است. این طبقه دو رو دارد. روی اول نقشه قاره و روی دیگر آن اطلاعاتی در مورد آن و گونه های گیاهی و جانوری قاره است که با دست رنگ آمیزی شده.
این پازل در آلمان برای کودکان طراحی شده . همین مدل در آلمان برای فروش در فرانسه ساخته شد. ما هم سرگرم کنارگذاشتن قطعات پازل و خواندن اطلاعات روی آن شدیم. خیلی جالب بود. فاتورینی گفت «این یک بازی تعاملی است که در دوره کنونی رواج دارد. اینجا یک کره زمین بی صدا هست که هم نقاشی دارد و هم اطلاعات».
نسخه های خطی و سفرنامه های تصویری و عکس های فراوانی دور و برم هست. عکس های بسیاری درباره مراسم حج و سفر حاجیان از مصر به مکه وجود دارد.