تابوهای لیلی سلیمانی

فروش بسیار بالایی در سطح جهان کرد و آثارش به 18 زبان ترجمه شد

تابوهای لیلی سلیمانی
TT

تابوهای لیلی سلیمانی

تابوهای لیلی سلیمانی

لیلی سلیمانی نویسنده فرانسوی مغربی تبار ترجیح می‌دهد لایه پنهان زندگی خانوادگی بورژواها را نشان بدهد: شخصیت‌هایش آشفته با داستان‌های دراماتیک روانی-جنسی هولناکند. دو رمان اول سلیمانی:« درباغ وحش»(سال 2019 با عنوان «ادیل» ترجمه و منتشرشد) و رمان دومش که برنده جایزه گنکور شد با عنوان «ترانه زیبا»(سال2018 با عنوان «مربی کامل» منتشرشد). هر دو به طور پیاپی شبق و شهوت زنانه و کشتن کودکان را نشان می‌دهد با اینکه در صحنه‌های خانگی راحت پاریسی جریان می‌یابند.

لیلی سلیمانی نویسنده‌ای است که کتاب‌هایش فروش بسیار بالایی در سطح جهان کرد- آثارش به 18 زبان ترجمه شد و ترجمه‌های بیشتری درراهند- مطبوعات وزینی همچون «نیویورک تایمز بوک ریویو» و «نیویورکر» نقد و بررسی‌های درخشانی درباره آثارش منتشر کردند. می‌توانم درک کنم چرا خوانندگان این لذت بزرگ را از خواندن سلیمانی می‌برند: او رمان‌هایش را مانند فیلم‌ها می‌نویسد؛ آکنده از حرکت‌ و انتظار و تصاویر شگفت‌آوری که با روان تماشاگران سینما بازی می‌کنند.

با اینکه این میزان برای موفقیت تجاری کافی‌است، اما معیار ارزش ادبی نیستند. با وجود همه توان و جسارتی که سلیمانی در تعامل با مسائل «مگو» به کارمی‌گیرد، موهبت او در دو زمینه اصلی نهفته است: اقناع دیگران به اینکه او اولین کسی است که مرز تابوهایی را می‌شکند که پیش از او شکسته شده‌اند و سبک روایی هیجان انگیزی برگزیده که به خواننده مقدار شیرینی از برخوردها می‌بخشد و نتیجه آن شوکی است که از اشتباه می‌زاید که میان متوسط و سنگین(براساس حساسیت خواننده) درنوسان‌اند و همه اینها نتیجه‌ای برای غرق ساختن اغلب خوانندگان در رفتارهایی است که انتظار می‌رود آنها را بد می‌شمارند و ناپسند می‌بینند- مانند واژگون کردن کالسکه کودکی شیرخواره و بساط دستفروش‌ها.

از زمانی که رمان «مربی کامل» برنده مهم‌ترین جایزه ادبی فرانسه(گنکور)سال2016 شد، سلیمانی به عنوان پرحضورترین چهره‌های ادبی فرانسه صحنه (و زبان فرانسه به طوری که به عنوان سفیر مکرون در امور فرنکوفونی مشغول به کار شد، مسئولیتی که پس از رد کردن پیشنهاد وزرات فرهنگ پذیرفت) را از آن خود کرده. با اوج گیری مستمر جایگاه و اثرگذاری سلیمانی، مهم نزدیک شدن بیشتر به آثار او و آشنایی با ارزش آنهاست خواه در اینکه ادبیات است و از جهتی که دخالت زنان در سیاست‌های زنانه بین‌المللی است مانند نبرد علیه قوانین سرکوبگرانه در مغرب که همجنسگرایی و ازدواج خارج از قانون را مجازات می‌کند.

آیا شور و هیجانی که سلیمانی به وجود آورد واقعاً شایسته تکریم (و فروش وسیع) بود که آثارش به دست آوردند؟ اگر به رمان‌های سلیمانی و آثار غیرروایی‌اش نگاهی بیاندازیم به طبقه و جنس و جنسی برمی‌گردند، آیا شکستن تابو واقعاً چنین تأثیری دارد که می‌تواند از عهده پیچیدگی‌ها دشوار برآید؟ نگرانم مبادا سبک ممتایزش درنهایت به تعمیق -شاید هم ناخواسته- دوگانه‌ها و تقسیم‌بندی‌هایی منجر شود که خود سلیمانی بدون شک منتقد آنهاست که مایه برانگیختن کینه‌هاست.

از سلیمانی درفرانسه به شکل چشم‌گیری تقدیر شد: به عنوان دومین شخصیت تأثیرگذار فرانسوی در جهان برگزیده شد( بلافاصله پس از طراح مُد لباس هیدی سلیمان و پیش از ستاره فوتبال کیلیان مبابی)، از پیگیری سخت او برای حقوق زنان (درمغرب به طور مشخص) تمجید شد و مجلات صفحات براقی به او اختصاص دادند که او را در نهایت شیک پوشی پشت میز آشپزخانه نشان می‌دادند.

اوج‌گیری سلیمانی برق آسا بود در حدی که سیاست‌مدار سوسیالیست مانوئل والز وقتی خود را نامزد ریاست جمهوری 2016 کرد سلیمانی را در سطح سرآمدان ادبیات قرارداد:« روح فرانسه همان فرهنگ و ابداع است و تمایز عالی ما میراث ماست و آثار و نوآوری‌مان همان تکنولوژی فرانسه معروف در همه قاره‌هاست اما زبان ما، زبان فرانسه است؛ زبان رابله، هوگو، کامو، سیزیه، بوفوار، مودیانو یا لیلی سلیمانی است».

زبان در دست سلیمانی در دو سطح خواننده را شگفت‌زده می‌کند: اول، با ارائه سطح هیجان انگیز شامل سکس و کشتن(در میان موضوعات دیگر) و دوم، با روایت سطح با احساس و آهنگ پیوسته و یک‌دست به شکل دراماتیک. این گرایش به شگفتی را می‌توان در دو رمان اول سلیمانی دید.

رمان «ادیل» داستان روزنامه‌نگار زن پاریسی است که به داشتن شبق زنانه موصوف است و نمی‌تواند حریف میل و کشش خود در آمیزش با مردان بدون استثناء بشود و بی آنکه به خطری که چنین اعتیادی بر زندگی بورژوایی محترمی که شوهر جراح و دختر کوچک‌اش می‌گذارد اهمیتی بدهد. روایت با سرعت همچون ماشینی به سمت لبه پرتگاه و به طرف پایانی ناخوش می‌رود که در آن فرد به آنچه می‌خواهد نمی‌رسد و هرچه را که دارند می‌بازند.

«مربی کامل» نیز پایان‌های ناخوشی برای همه در همه ماجراهای وحشتناک‌اش تقدیم می‌کند که پیرامون یک مربی سفید پوست به نام «لوئیس» می‌چرخند. این زن وارد زندگی یک زوج جوان پاریسی دارای حرفه می‌شود یا سرک می‌کشد( مریام شارفا، وکیل متخصص در قانون جنایی و همسرش پل ماسی مهندس صوت در ابتدای اوج‌گیری). «لوئیس» که گذشته‌ای فلاکت‌بار سایه‌اش شده و به نظر می‌رسد یک اضطراب شخصیتی دارد، کارش به کشتن کودکی می‌کشد که دارند. تمایل سلیمانی برای وارد کردن شوک از همان سطر اول رمان «مربی کامل» مشخص می‌شود:« کودک شیرخوار مرده است». به قول اورسولا لندسی در معرفی رمان در «نیویورک بوک رویو»،« سلیمانی این توان را دارد که خواننده را با مقدمه‌چینی هیجان انگیزی که با آهنگ واقعی و به شکل ترسناک ادامه می‌دهد در تعلیق نگه دارد. نثرش به نظر من-با وجود اینکه براساس حوادث شوک آور طراحی شده- هوشیارانه و محاط در حلقه تنگ اما اثرگذاراست»...

سلیمانی با انتشار رمان‌هایش با مایه دزدیده نگاه کردن هیجان انگیز، موفق شد این اثر را بگذارد که او تابو شکن است. کولنز می‌گوید:« زیر پوشش روایت هیجان انگیز، سلیمانی مسئله ممنوع دیگری را به چالش می‌کشد: میل‌های زنانه».



ناهید راچلین «بیگانه»… پیشگام رمان ایرانی در مهاجرت

ناهید راچلین «بیگانه»… پیشگام رمان ایرانی در مهاجرت
TT

ناهید راچلین «بیگانه»… پیشگام رمان ایرانی در مهاجرت

ناهید راچلین «بیگانه»… پیشگام رمان ایرانی در مهاجرت

با درگذشت ناهید راچلین، رمان‌نویس ایرانی-آمریکایی و یکی از برجسته‌ترین نویسندگان ایرانی که به زبان انگلیسی درباره گسست‌های هویتی، رنج‌های تبعید و برخورد فرهنگ‌ها می‌نوشت، در ۳۰ آوریل ۲۰۲۵، در سن ۸۵ سالگی، زندگی خلاقانه‌ای به پایان رسید. به گفته منتقدان، راچلین «پراکند‌ه‌ترین رمان‌نویس ایرانی در آمریکا» بود و نخستین کسی بود که تصویری دقیق از درون جامعه ایران پیش از سقوط حکومت شاه ارائه داد.
ناهید راچلین– که نام خانوادگی او پس از ازدواج چنین شد و نام خانوادگی ایرانی‌اش «بُزرگمهر» بود – در ۶ ژوئن ۱۹۳۹ در شهر اهواز به دنیا آمد. او در خانواده‌ای با ده فرزند رشد یافت؛ خانواده‌ای که در آن سنت‌های ایرانی با تأثیرات غربی درآمیخته بودند. پدرش ابتدا قاضی بود و سپس پس از استعفا، وکیل شد. به‌نظر می‌رسد دوران کودکی‌اش پرآشوب بوده، چرا که در ماه‌های نخست زندگی به عمه‌اش مریم سپرده شد تا او را بزرگ کند. وقتی به سن ۹ سالگی رسید، پدرش برای جلوگیری از ازدواج زودهنگام او – همان‌گونه که مادرش در همین سن ازدواج کرده بود – دختر را از عمه باز پس گرفت.
این واقعه تأثیر عمیقی بر شخصیت راچلین گذاشت. او بعدها نوشت که حس می‌کرد از مادر واقعی‌اش ربوده شده است، و هرگز او را «مادر» خطاب نکرد. در تمام عمر، همیشه در رؤیای بازگشت به آغوش امن عمه مریم بود.
راچلین در این فضای خانوادگی پرتنش و با وجود مخالفت پدر، برای فرار از فشارهای خانواده و جامعه، با کمک برادرش پرویز، بر رفتن به آمریکا برای ادامه تحصیل پافشاری کرد. سرانجام در کالج زنانه «لیندوود» در ایالت میزوری پذیرفته شد و بورسیه کامل گرفت، اما تنها پس از وعده بازگشت به ایران برای ازدواج، پدرش به او اجازه سفر داد.
ناهید در دنیای جدید آمریکایی، با نوعی دیگر از انزوا روبه‌رو شد. او بعدها در خاطراتش «دختران پارسی» (۲۰۰۶) نوشت: «گمان می‌کردم از زندانی گریخته‌ام، اما خود را در زندانی دیگر از تنهایی یافتم.»
در این زندان تازه، نوشتن برایش پناهگاه شد و زبان انگلیسی فضایی از آزادی برای او گشود؛ فضایی که هنگام نوشتن به فارسی احساس نمی‌کرد. او در مصاحبه‌ای گفته بود: «نوشتن به زبان انگلیسی آزادی‌ای به من داد که هنگام نوشتن به فارسی هرگز حس نمی‌کردم.»
راچلین در سال ۱۹۶۱ مدرک کارشناسی روان‌شناسی گرفت. پس از فارغ‌التحصیلی، نامه‌ای کوتاه برای پدرش نوشت و او را از تصمیمش برای عدم بازگشت به ایران آگاه کرد. در پی آن، پدرش تا دوازده سال با او قطع رابطه کرد. در این مدت، راچلین تابعیت آمریکایی گرفت (۱۹۶۹)، با روان‌شناس آمریکایی هاوارد راچلین ازدواج کرد و صاحب دختری به نام لیلا شد. او بورسیه «والاس استگنر» در نویسندگی خلاق را دریافت کرد و در همین دوران شروع به نوشتن نخستین رمانش «بیگانه» (Foreigner) کرد که در سال ۱۹۷۸ – تنها یک سال پیش از انقلاب ایران – منتشر شد.

رمان «بیگانه» با احساسی لطیف، دگرگونی تدریجی شخصیتی به نام «فری» را روایت می‌کند؛ زیست‌شناسی ایرانی در اوایل دهه سوم زندگی‌اش که پس از ۱۴ سال زندگی آرام و یکنواخت در حومه سرد بوستون، به هویتی سنتی و محافظه‌کار در ایران بازمی‌گردد. رمان نشان می‌دهد چگونه دیدگاه‌های غربی فری به‌تدریج در بستر جامعه ایرانی محو می‌شوند. او شوهر آمریکایی‌اش را ترک می‌کند، کارش را کنار می‌گذارد، حجاب را می‌پذیرد و از خود می‌پرسد که آیا آمریکا واقعاً کشوری منظم و آرام است و ایران آشفته و غیرمنطقی یا برعکس، آمریکا جامعه‌ای سرد و عقیم است و ایران سرزمینی پرشور و با قلبی گشوده؟ منتقد آمریکایی «آن تایلر» در نقدی در نیویورک تایمز چنین پرسشی را مطرح کرد. از سوی دیگر، نویسنده ترینیدادی «وی. اس. نایپول» در توصیف این رمان گفت: «بیگانه»، به‌گونه‌ای پنهان و غیرسیاسی، هیستری قیام‌هایی را پیش‌بینی کرد که منجر به سقوط نظام شاه شد و به استقرار جمهوری دینی تحت رهبری خمینی انجامید.
آثار ناهید پیش از انقلاب در ایران منتشر نشدند. سانسور حکومتی آنها را به‌خاطر تصویر منفی از جامعه ایران، به‌ویژه توصیف محله‌های فقیر و هتل‌های ویران، ممنوع کرده بود؛ تصویری که در تضاد با روایت مدرن‌سازی دوران شاه بود. پس از انقلاب نیز دولت خمینی، که نسبت به هرگونه تصویر منفی از ایران حساس بود، به ممنوعیت آثار راچلین ادامه داد. در نتیجه، هیچ‌یک از آثارش تاکنون به فارسی ترجمه نشده‌اند و کتاب‌هایش در ایران ممنوع بوده‌اند.
راچلین همچنین رمان «ازدواج با بیگانه» (۱۹۸۳) را نوشت که با نگاهی تند، چگونگی تحمیل قدرت نظام دینی خمینی بر جامعه ایران را به تصویر کشید. پس از آن آثار دیگری نیز منتشر کرد، از جمله: «آرزوی دل» (۱۹۹۵)، «پریدن از روی آتش» (۲۰۰۶)، «سراب» (۲۰۲۴) و دو مجموعه داستان کوتاه: «حجاب» (۱۹۹۲) و «راه بازگشت» (۲۰۱۸). همچنین خاطراتش با عنوان «دختران پارسی» (۲۰۰۶) منتشر شد. آخرین رمانش «دورافتاده» قرار است در سال ۲۰۲۶ منتشر شود؛ داستان دختری نوجوان که زودهنگام به ازدواج واداشته شده است، الهام‌گرفته از سرگذشت مادر خودش.
راچلین در تمامی آثارش، به کندوکاو زخم‌های ایران در نیمه دوم قرن بیستم می‌پرداخت: سرکوب سیاسی، سلطه سنت، ناپدید شدن معلمان و نویسندگان منتقد، سلطه ساواک، و نیز آن حسرت سوزان برای کودکی‌ای که ناتمام ماند و دردهای هویت دوپاره. مضمون مادری نیز در نوشته‌هایش پررنگ است؛ از رابطه پیچیده با مادر زیستی، تا عشق عمیقش به عمه‌اش، و در نهایت رابطه‌اش با دخترش لیلا که از او به عنوان «بهترین دوست زندگی‌ام» یاد کرده است. راچلین با زبان، احساسات متلاطم خود میان دو جهان را به‌دقت بیان می‌کرد، اما ژرف‌ترین لحظه فقدان برایش در سال ۱۹۸۱ رخ داد، زمانی که از مرگ خواهر عزیزش باری – پس از سقوط از پله – باخبر شد. غم چنان بر او چیره شد که تا ۲۵ سال نتوانست درباره باری بنویسد، اما در پایان خاطراتش فصلی صمیمی به او اختصاص داد و نوشت: «آری، باری عزیز، این کتاب را می‌نویسم تا تو را به زندگی بازگردانم.»
ناهید راچلین در نیویورک بر اثر سکته مغزی درگذشت – به گفته دخترش – و با مرگ او، ادبیات مهاجرت ایرانی یکی از ژرف‌ترین نویسندگان خود را از دست داد؛ صدایی نادر که شجاعت رویارویی و شفافیتِ حسرت را در کنار هم داشت، و توانست با دقت، تصویر شکاف‌های روانی و فرهنگی نسلی از ایرانیان را ثبت کند که سرنوشت‌شان گسست میان شرق و غرب بود.