عمار الطائی باستان شناس عراقی در حال برداشتن گلسنگی است که از یکی از دیوارهای معروف و قدیمی بابل افتاد. قطعه ای از سنگ نبشته های متعلق به بیش از دو هزار سال پیش زیر نشانه های پنجه سگی رفته که در لجن خشک بازی می کرده. این آثار نشان می دهد که این ویرانه ها روزی یک شهر پر جنب و جوش بوده است.
الطائی، ۲۹ ساله، می‌گوید «این میراث عراق است و ما باید آن را حفظ کنیم».
الطائی که از جمله باستان شناسان نسل جدید است برای دولت عراق در راستای اجرای پروژه «صندوق جهانی حمایت از میراث فرهنگی» کار می کند. هدف پروژه مرمت و نگهداری یکی از مبهم ترین و معروف ترین آثار تاریخی جهان است.
دو سال پیش یونسکو پس از تلاش های چند ساله عراق بابل را میراث جهانی خواند و ارزش و اعتبار فرهنگی شهری را به رسمیت شناخت که زمانی باشکوه ترین شهر جهان بوده است. اما برای تصویرسازی آن شکوه و عظمت چاره ای جز فکر و خیال ندارید.
بخش های اصلی دروازه عظیم و باشکوه ورودی شهر بابل موسوم به «بوابه عشتار» یک قرن پیش از سوی باستان شناسان آلمان به این کشور منتقل و با آجرهای لعب دار در موزه پرموگان برلین بازسازی شد. بخش هایی از دیوارهای بابل به موسسات دیگر از جمله موزه متروپلیتن نیویورک منتقل شد.
امروز دیگر اثری از آن بابل نیست. البته حال و روز بقیه اماکن تاریخی عراق بهتر از بابل نیست. این یعنی فاجعه. هر لحظه امکان ریزش دیوارهای بابل وجود دارد. بازسازی بابل و کشیدن لوله های انتقال سوخت منجر به از بین رفتن بخش های گسترده شهری می شود که آثار باستانی در اغلب مناطق آن هنوز کشف و شناسایی نشده است.با این حال اما دل کندن از بابل برای مردم عراق با وجود تمام مشکلات و دغدغه های امنیتی و سیاسی و مالی سخت است.الطائی افزود «برای اولین بار در دهه نود میلادی به بابل رفتم. آن زمان عراق در مشت آهنین صدام حسین بود. در آن سفر با دیدن ساکنان منطقه که به نظر می رسید اوقات خوبی دارند و به دور از غم و غصه هستند چند ساعتی آسوده خاطر بودم. بازسازی «دروازه عشتار» بیشتر به معماری دیزلی لند شباهت دارد. آن زمان یک مدل کوچک از دروازه عشتار طراحی کردند که مثل کارت پستال است و می توانی آن را توی پاکت بگذاری و در صندوق پست بیندازی».
اما امروز آن صندوق پست متروکه شده و زنگ زده و محافظان بقایای دروازه عشتار که مامور پلیس هستند مغازه کوچک فروش کارت پستال و یادگاری را دفتر خود کرده اند.
پس از جنگ چندین ساله در عراق خشونت در کشور هنوز برقرار است اما با این حال این کشور به اندازه کافی امن شده و جوانانی که آثار باستانی بابل را ندیده اند روانه این شهر می شوند.
استان بابل در ۵۰ مایلی جنوب بغداد قرار دارد و مسافران نظاره گر پروژه ساخت بخش کوچکی از آن شهر تاریخی هستند که شامل دیوارهای دروازه عشتار سابق است.
ساکنان مناطق اطراف بابل در چندین قرن گذشته برای ساخت و سازهای خود آجرهای به کار رفته در دیوارهای قدیمی بابل را بردند. انتقال آجرها تا نیمه دهه نود میلادی ادامه داشت و این دیوارها شکسته و تخریب شدند.شهر بابل با قدمت ۴ هزار ساله صدها بار در کتاب مقدس ذکر شده است و به پایتخت امپراتوری بابل تبدیل و به عنوان یک شهر بزرگ و شکوهمند در جهان مطرح شد. قانون حمورابی که سمبل تمدن بین النهرین است از جمله ضوابط و مجازات های ثبت شده باستانی به شمار می رود و حمورابی شاه بابل بود. بابل در ستاره شناسی و علوم دیگر جایگاه محوری داشت.امپراتوری بابل در ۵۳۹ قبل از میلاد توسط امپراتوری ایران سرنگون شد. دو قرن بعد اسکندر بزرگ در بابل درگذشت و امپراتوری او فروپاشید و سرانجام بابل به کلی متروکه شد.
برخی کتیبه های گلی متعلق به ۲۵۰۰ سال پیش با نقش و نگار سمبل های خدایان به اشکال اژدها و گاو سالم مانده اند اما بسیاری از آجرها ترک خورده و افتاده اند. همزمان با افزایش سطح آب دیوارهای بابلی با خطر ریزش مواجه هستند. دوستداران آثار باستانی می گویند نصب سیستمی برای جلوگیری از نشت آب به بناهای تاریخی ده ها میلیون دلار خرج دارد.
جف آلن کارشناس حفظ آثار تاریخی که از ۲۰۰۹ پروژه صندوق جهانی حمایت از آثار باستانی را مدیریت می کند گفت «آجرها در این منطقه مرتب در معرض رطوبت و خشکسالی و افزایش املاح قرار می گیرند و ریزش اتفاق می افتد». برخی از این آجرها بر اثر املاح آب ترک می خورند و تا دست بزنی می شکند.
به هر حال انسان منشا اغلب آسیب ها در آثار بابل بوده و هست. برای مثال، وزارت نفت عراق یک ایستگاه اندازه گیری گاز با سه شیر در دو سه سال گذشته در بابل ساخته است. تعداد خانه ها در اطراف بابل بسیار بیشتر شده و ساخت و ساز ادامه دارد.
مقام های عراق قبل از درج بابل در فهرست میراث فرهنگی یونسکو تلاش گسترده برای ثبت این شهر انجام دادند اما بعد از آن بابل مورد بی توجهی قرار گرفت.پیمانکاران نظامی آمریکا پس از حمله ۲۰۰۳ آمریکا به عراق ضمن احداث کاروان لجستیکی در بابل خندق حفر کرده و خودروهای زرهی آمریکا در خیابان های بابل تردد کردند. آنها کیسه های شنی را با خاک و قطعات سفال و استخوان پر کردند که به گفته گزارش موزه بریتانیا آسیب شدیدی به این بناهای تاریخی وارد کرد.
البته آمریکایی ها اولین گروهی نیستند که در تخریب آثار باستانی بابل سهیم بودند.
برای مثال، بریتانیایی ها در دهه بیستم میلادی برای ساخت خط آهن بین بغداد و بصره یک بنای تاریخی را تخریب کردند. بعدها دولت وقت عراق به موازات این خط آهن اتوبان ساخت.
از سوی دیگر، صدام که خود را خلیفه نبوخذ نصر (پادشاه بابل) می دانست در دهه هشتاد میلادی کاخ مجللی کنار آثار تاریخی کشف شده ساخت. به دستور صدام بخش هایی از بابل بازسازی شد و این منشا اغلب مشکلات کنونی برای حفظ آثار باستانی بابل است.
یکی از عملیات بازسازی نصب قطعه آجری جدید و سنگین تر بالای آجر قدیمی و اصلی بود. کفپوش های سیمانی جلوی خروج آب را گرفتند و سقف سیمانی یکی از معابد قدیمی باعث شد کل معبد با خطر ریزش قرار بگیرد.
ژوزفین دلاریو کارشناس معماری خاکی از ایتالیا که در این منطقه کار می کند گفت «استفاده از سیمان در دهه هفتاد و هشتاد رواج داشت اما امروز پس از چند دهه داریم می بینیم که سیمان اشیا را خراب می کند».
تیم صندوق جهانی حمایت از آثار باستانی پس از یک وقفه یکساله به دلیل شیوع همه گیری به بابل بازگشته تا دنبال بهترین راهکار برای مرمت آسیب و ترک های اماکنی بگردد که ممکن است با بتن ریزی بدتر شوند.
از سوی دیگر، پروژه موسوم به «آینده بابل» که یک موسسه غیر انتفاعی است و بخشی از آن توسط وزارت خارجه آمریکا ساپورت مالی می شود به مرمت دیوارهایی می پردازند که با خطر ریزش روبرو است. مجسمه معروف شیر بابل با همکاری این موسسه مرمت شد. مهارت آموزی نیروهای عراقی متخصص در حوزه حفظ و مرمت آثار باستانی و مشورت دهی درباره مدیریت بهینه اماکن باستانی در دستور کار گروه «آینده بابل» قرار دارد.
شهری که روزی باشکوه ترین شهر جهان و کانون توجه جهانیان بود حالا چیزی درباره آن نمی دانیم و آنچه می دانیم خیلی محدود و ناچیز است.
باغ های معلق بابل، از عجایب هفتگانه جهان هنوز رازهای ناگفته زیادی دارند و مکان دقیق آنها مشخص نشده است. مکان دقیق برج باستانی بابل هم مشخص نیست.
شاید علت اصلی مشکل این است که بخش اعظم این شهر ۴ مایل مربعی هنوز مورد کاوش و تحقیق باستان شناسان قرار نگرفته است.
اولاف پدرسون استاد آشورشناسی دانشگاه اوپسالا سوئد و مشاور موسسه جهانی آثار باستانی و میراث فرهنگی گفت «تحقیق و کاوش باستان شناسان تنها در برخی بناهای بزرگ و معروف انجام شده اما اطلاعاتمان از بقیه مناطق شهر ناچیز و محدود است».
به نقل از نیویورک تایمز
