خبرگزاری فرانسه گزارش داد، به دلیل مدیریت ناکارآمد فاضلاب و همچنین تغییرات اقلیمی، تالابهای عراق بیش از هر زمان دیگری با تهدید روبرو هستند.
آب فاضلاب سنگین از لولههای فاضلاب مستقیماً به تالابهای منطقه اهوار الجبایش میریزد که یکی از مهمترین پهنههای آب در جنوب عراق است.
بر اساس دادههای سازمان ملل و پژوهشگران دانشگاهی، در کشوری که دولت توانایی ارائه خدمات اساسی را ندارد، ۷۰ درصد زبالههای صنعتی عراق مستقیماً به رودخانهها یا دریا ریخته میشود.
جاسم الاسدی مدیر سازمان غیردولتی «طبیعة العراق» که به حفاظت از تالابها میپردازد، میگوید: «خروجی ایستگاه فاضلاب آلوده و سنگین که برای محیط زیست مضر است، بدون هیچ گونه تصفیه ای به داخل تالابها میریزد، و این مستقیماً بر تنوع زندگی گیاهی و جانوری در آنها تأثیر میگذارد».
الاسدی که شغل خود را در وزارت منابع آب ترک کرد تا خود را به کار داوطلبانه برای حفاظت از محیط زیست اختصاص دهد، میافزاید: «آب فاضلاب بهطور غیر مستقیم بر سلامتی انسان از طریق محصولات حیوانی به خصوص غذای محبوب در عراق یعنی قیمر (سرشیر) تأثیر میگذارد».
از سوی دیگر، نادر محسن پرورش دهنده گاومیش و ماهیگیر که در منطقه الجبایش در استان ذی قار زندگی میکند، میگوید: «امروزه بیشتر گاومیشها نمیتوانند از مکانهای نزدیک به لولههای فاضلاب أب بنوشند و مجبورند چندین کیلومتر داخل تالابها را طی کنند تا آب غیر آلوده پیدا کنند».
محسن با اشاره به روی آب آمدن ماهیهای مرده، میافزاید: آب فاضلاب باعث مرگ بسیاری از ماهیان شدهاست و همه حیواناتی را که در آبهای تالاب زندگی میکنند را تهدید میکند.
آلودگی تنها یکی از خطرها و تهدیدهای موجود در پهنههای پراکنده آبی است که بزرگترین دلتاهای داخلی جهان شمرده میشوند. این زیستگاه غنی که بین دجله و فرات واقع شدهاست، محل رشد نیشکر است و انواع مختلفی از پرندگان و ماهیها در آن زندگی میکنند. در دوران صدام حسین، که دستور خشکاندن تالابها را در سال ۱۹۹۱ صادر کرد، به پناهگاه مخالفان او تبدیل شد، اما به سختی از انقراض خود را نجات داد.
عملیات خشکاندن تالابها، مساحت آنها را به نصف کاهش داد به طوری که مساحت آن پیش از سال ۱۹۹۱ حدوداً ۱۵ هزار کیلومتر مربع تخمین زده میشد.
در سال ۲۰۱۰، یک مقام رژیم سابق به اتهام آنچه سازمان ملل متحد «یکی از بدترین جرایم زیستمحیطی در تاریخ» توصیف کرد، به اعدام محکوم شد، اما وی سال گذشته در زندان به دلایل طبیعی درگذشت. چند سال پیش، محسن و سایر تالاب نشینان فکر کردند که میتوانند دوباره این باغ بهشتی را شکوفا کنند.
جمعیت ساکن این پهنههای آبی در حدود چند هزار خانواده در منطقه ای بین استانهای میسان، ذی قار و بصره تخمین زده میشود و فرهنگ روستایی و قبیله ای بر آن مسلط است.
پس از سال ۲۰۰۳، پس از برداشتن سدهای خاکی ساخته شده در دوره صدام، آب به آن مناطق بازگشت. همزمان بیش از ۲۰۰ گونه پرنده و دهها گونه حیوان وحشی به منطقه بازگشتند.
گردشگران که بیشتر آنها عراقی بودند، نیز برای گردش در قایقها و خوردن ماهیهای کبابی به منطقه روی آوردهاند، اما بوی نامطبوع ناشی از فاضلاب، مردم را وادار میکند تا فعلاً از منطقه دور شوند.
در همین حال، مقامات محلی میگویند که آنها به تنهایی مسئول تصفیه فاضلاب نیستند. مقامات میگویند که ساکنان از آنجا که به سیستم فاضلاب متصل نیستند، دست به ایجاد انشعابهای غیرقانونی برای تخلیه آب باران میزنند، این در حالی است که دولت بودجه لازم را برای ایجاد تصفیه خانه فاضلاب در اختیار شورای استان تأمین نمیکند.
حیدر رزاق مدیر فاضلاب ذی قار میگوید: «دلیل کمبود واحدهای تصفیه خانههای فاضلاب به دلیل هزینه بالای مالی آنهاست. ما به حدود ۱۰۰ میلیارد دینار عراقی (۶۹ میلیون دلار) نیاز داریم».
وی میافزاید: «ما اکنون دو پروژه تصفیه خانه داریم: یکی از آنها قرار بود از سال ۲۰۱۵ شروع به کار کند، اما به دلیل بحران مالی این اتفاق نیفتاد».
اما الاسدی، که اخیراً با متخصصان اروپایی و آمریکایی برای یافتن راه حلی برای این مشکل همکاری کردهاست، میگوید که راه حل ساده و طبیعی است، «استفاده از گیاهان برای تمیز کردن آب تالابها، از طریق تکنیکی به نام فناوری گیاه پالایی در تصفیه آبهای نامتعارف است. اما متأسفانه مقامات هیچ توجهی به این پیشنهادات نکردند».
وی میافزاید: هنگامی که یونسکو در سال ۲۰۱۶ تالابها را در فهرست میراث جهانی قرار داد، «عراق متعهد شد که اکوسیستم را حفظ کند و خدمات کاربردی به جوامع تالابی ارائه دهد».
اما امروز، در حالی که سازمان ملل عراق را به عنوان «پنجمین کشور در معرض تهدید» تغییر آب و هوا طبقهبندی میکند، احیای تالابها دیگر مسئله مهمی برای حفظ میراث نیست، بلکه مسئله بقاست.
برنامه محیط زیست سازمان ملل در سال ۲۰۱۹ هشدار داد که «پیشبینی میشود تغییرات اقلیمی باعث کاهش بارندگیهای سالانه در عراق شود که منجر به افزایش طوفانهای گرد و غبار، کاهش بهرهوری کشاورزی و افزایش کمبود آب خواهد شد» و با هر تابستان سوزانی، این کشور به این واقعیت تلخ نزدیک میشود.
برنامه محیط زیست سازمان ملل میگوید در سال ۲۰۱۵، هر عراقی سالانه ۲ هزار و ۱۰۰ متر مکعب آب در دسترس داشتهاست و تا سال ۲۰۲۵، این مقدار به هزار و ۷۵۰ مترمکعب کاهش مییابد که علاوه بر تهدید سلامت ۴۰ میلیون نفر، ثبات کشاورزی و صنعت را در طولانی مدت در این کشور تهدید میکند.