استفان رولند؛ اولین نمایش لباس های مردانه عربی

او در گفتگو با الشرق الاوسط: مرد شرقی مرا تشویق به نمایش عبا و پوشش محلی کرد

استفان رولند؛ اولین نمایش لباس های مردانه عربی
TT

استفان رولند؛ اولین نمایش لباس های مردانه عربی

استفان رولند؛ اولین نمایش لباس های مردانه عربی

«منطقه خاورمیانه یک چیز مبهمی دارد که مرا جذب می کند. گاهی فکر می کنم که این منطقه با رنگ ها و فرهنگ و آداب و رسوم مردمانش مثل خون در رگ هایم می دود. این حس تفسیر نشدنی واقعیتی است که هر بار به خاورمیانه می اندیشم یا سفر می کنم ژرف تر می شود». استفان رولند طراح فرانسوی الاصل گفتگوی خود را از طریق زوم با الشرق الاوسط با این جمله آغاز کرد.

استفان رولند فشن شوی ویژه و بی سابقه پوشش مرد عرب برگزار کرد و این مناسبتی شد برای گفتگو با این طراح فرانسوی.

مجموعه او عبارت است از عبا و بشت و پوشش عربی مردانه که چیزی شبیه یک ماجراجویی و ریسک حساب نشده است چون طراحی پوشش محلی عربی چندان آسان نیست و عمدتا طراحان این نوع پوشش همواره نگران هستند که مبادا کارشان خوب و جالب از آب درنیاید. با این حال استفان رولند با توجه به روابط و تعلق خاطرش به خاورمیانه و احترام به آداب و رسوم مردمان منطقه با بقیه همکارانش فرق دارد.

 

او با مرور خاطراتش گفت «خیلی وقت پیش بود که به ریاض سفر کردم. آن زمان جوان بودم و در حال گذار از تجربه ای سرشار از زخم و نگرانی. وقتی در فرودگاه در مسیر بازگشت بودم صدای اذان را شنیدم و ناگهان حس آرامشی که مدت های مدید از آن محروم بودم به سراغم آمد. آن لحظه یقین پیدا کردم که چیزی در درونم برای همیشه تغییر کرد». رابطه رولند و خاورمیانه اینطوری شکل گرفت و ادامه یافت و در دهه های گذشته نیرومند تر هم شد. استفان رولند به رغم این تجربه اما می گوید که او شرق شناس به معنای رایج این واژه نیست. او دوست دارد خودش را به لورنس عربستان تشبیه کند اما به قول خودش با یک تفاوت اساسی: «من از نظر روحی و معنوی تا حدودی تحت تاثیر فضای این منطقه قرار گرفتم اما لورنس شیفته و دلبسته و مجذوب خاورمیانه شد».

صاحبنظران صنعت مد بر این مساله اتفاق نظر دارند که عشق و شیفتگی بین استفان رولند و خاورمیانه دو طرفه و شاید از جانب خاورمیانه بیشتر هم بوده است. او طراح لباس «اوت کوتور» است و زنان عامل اصلی ایجاد این شیفتگی بین رولند و خاورمیانه هستند. اعتماد بین زنان خاورمیانه و استفان رولند دو طرفه است و آنها از نظر شخصی و کاری به هم اعتماد دارند و همین اعتماد کلید طلایی ارتباط بین رولند و مشتریانش است. رولند حالا به فکر ایجاد مثل همین پل ارتباطی بین خود و مردان خاورمیانه افتاده است.

این فرصت پس از ۲۰ سال پیش آمد. او توضیح داد که دوره قرنطینه وقت بسیار مناسبی بود تا درباره این موضوع به طور جدی فکر کند و برنامه را در عمل پیش ببرد. البته استفان اضافه کرد که مردان فراوانی بودند که از او خواستند فشن شوی مردانه ویژه خاورمیانه ترتیب دهد و همین مشوق اصلی او شد. پیشنهاد کردند که عبا و دشداشه هم برایشان طراحی کنم.

او افزود «سرانجام تصمیم گرفتم که این مسیر جدید و هیجان انگیز را شروع کنم».

استفان رولند ماه ژوئیه هفته مد داشت که بسیار موفق بود و او امیدوار است که طراحی پوشش عربی را باز انجام دهد.

استفان خاطر نشان کرد که به عنوان طراحی که شیفته منطقه و آداب و رسوم آن است موفق به کسب اعتماد زنان در سال های اخیر شد و همین دلیل هم باعث شد تا مردان عرب هم به او اعتماد کنند و او بتواند پوشش مردانه عربی با برش های پاریسی طراحی کند چون این پوشش میراث فرهنگی و عاطفی است.

به او می گویم طراحی پوششی که به عنوان نماد تاریخی و فرهنگی شناخته می شود کار ساده ای نیست و اکثر طراحان سراغ آن نمی روند یا اینکه برش های جدید به کار نمی برند چون اعتبارشان از بین می رود. استفان در پاسخ گفت «این درست نیست. به نظرم نوآوری و آزادی در طراحی لباس محلی نامحدود است اما به شرطی که به آن احترام بگذاری». او با ذوق زدگی افزود «فرهنگ عربی غنی و سخاوتمند است و فضا را برای افرادی که می خواهند در این حوزه کنکاش کنند یا الهام بگیرند باز گذاشته... مثلا دکوراسیون داخلی یا چوبکاری و جواهرسازی و قالیبافی». نتیجه این اندیشه همچنانکه در عکس ها می بینیم امیدوار کننده از آب در آمد چون کالکشن محدود استفان بسیار شیک و باوقار است. او پوشش محلی مثل «بشت» را به شکل «کیمونو» عربی طراحی و یا اینکه «بشت» و تاکسیدو را با هم ترکیب کرده است.

استفان همواره با طراحان معروف بین المللی همکاری می کند و این بار هم با بندر السدیری طراح لباس شناخته شده برای خطاطی عربی روی برخی از طرح ها کار کرد.

استفان گفت دوره قرنطینه منجر به ورشکستگی خیلی از خانه های مد مستقل شد یا دست کم عواقب نگران کننده ای درباره آینده این برندها داشت اما در مورد من مساله درست برعکس بوده است. استفان از قرنطینه و خانه نشینی استفاده کرد تا نفس تازه کند و به سراغ کار مورد علاقه اش یعنی طراحی هنری لباس برود و اینجا هم زن عرب مشوق اصلی او بوده است چون او که طراح مورد علاقه زنان عرب برای طراحی لباس عروس است در دوره قرنطینه با حمایت گسترده مشتریان خانم خود روبرو شد.

او یاد آور شد «دوران عجیب و غریبی بود اما ما تعطیل نکردیم و تقاضاها را در این دوره هم پذیرفتیم. هر چند که تقاضا کمتر از ۲۰۲۰ بود اما برای ما همین هم بسیار مهم و زیاد بود چون بالاخره در محیط کار باید فاصله اجتماعی و بقیه دستور العمل های بهداشتی را رعایت می کردیم. بسیاری از عروسی های بزرگ و مجلل که از پیش برنامه ریزی شده بودند لغو نشدند و به همین دلیل کار ما هم ادامه پیدا کرد».

مزون طراحی لباس استفان رولند در دوره قرنطینه و کرونا سر پا ایستاد و تا اندازه زیادی به لطف پییر مارتینز با موفقیت از این بحران عبور کرد.

پییر مارتینز همان کسی است که به درد هر طراح لباسی می خورد که عاشق هنر و نوآوری بوده و چندان از مسایل مالی و فاینانس سردرنمی آورد. پییر مارتینز یک طراح و کارشناس امور مالی و اداری کارکشته است و موفق شد خانه مد استفان رولند را ظرف مدت کوتاهی وارد فاز جدید کند.

رولند توضیح داد «طراحی هات کوتور آنهم یک نفره آسان نیست و نیازمند کار تیمی مثلا خانوادگی است که هر کدام از اعضای خانواده نقش و مهارت خاصی انجام دهند».

خانه مد استفان رولند پس از همکاری با پییر به حوزه های مختلفی مثل کار چرم و کفش گسترش پیدا کرد و اولین کالکشن دوخت آماده وارد بازار چین شد. استفان رولند در آینده نزدیک برنامه های دیگری مثل همکاری با موسسه هنر و میراث فرهنگی در ریاض و طراحی کالکشن جلابیه و قفطان را از طریق همکاری با یک کادر سعودی هنرمند دارد.

می توان گفت استفان رولند سرانجام به این نتیجه رسید که اگر می خواهی استمراریت داشته باشی و دیدگاه های هنری خود را پیاده کنی باید کادر اداری و مالی حرفه ای و دیدگاه واقع بینانه داشته باشی.

او گفت «دنیا دستخوش تغییر شده و ما باید تغییر و همگام با تحولات حرکت کنیم». این جمله آخر رولند گویای تسلیم شدن یا تلخی نبود بلکه پیام امیدواری و قدرت داشت.



حدود «استثمار سیاسی» گذشته در سریال‌های تاریخی تا کجاست؟

خالد النبوی در صحنه ای از «ممالیک آتش»
خالد النبوی در صحنه ای از «ممالیک آتش»
TT

حدود «استثمار سیاسی» گذشته در سریال‌های تاریخی تا کجاست؟

خالد النبوی در صحنه ای از «ممالیک آتش»
خالد النبوی در صحنه ای از «ممالیک آتش»

با هر سریال تاریخی، سؤالاتی مطرح می‌شود که کماکان بر سر زبان هاست، نه تنها به میزان اعتبار این آثار و دستیابی آنها به هماهنگی بین آزادی خلاقیت و تخیل و احترام به حقیقت تاریخی، بلکه موضوع به ماهیت معنای سیاسی استناد به تاریخ از طریق این آثار مرتبط شده‌است که - به گفته بسیاری از ناظران و متخصصان - خالی از «رمزگذاری عمدی واقعیت» نیست.
اگرچه این مناقشه جدید نیست و به همراهی برای اکثر آثار نمایشی عربی الهام گرفته از تاریخ تبدیل شده‌است، سال‌های اخیر ابعاد قابل توجهی به جنجال همراه با درام تاریخی اضافه کرده‌است که به استفاده سیاسی و ایدئولوژیک این آثار مرتبط است.
اگر استناد به تاریخ در این مطالب نمایشی، اهدافی فراتر از پرداختن به زندگی‌نامه شخصیت‌های پیچیده‌ای را که اغلب جنجال‌های سیاسی و فکری به راه می‌اندازند، دربردارد، پس
علاوه بر این، برجسته کردن دوره‌ها و رویدادهای تاریخی که با دقت انتخاب شده‌اند، پیامدهای معناداری برای واقعیت کنونی دارد.
شاید جنجال بزرگی که سریال حشاشین که در ماه رمضان در تعدادی از شبکه‌های مصری و عربی در حال پخش است، بسیاری از این سوالات را در مورد محدودیت‌های استفاده سیاسی و ایدئولوژیک از تاریخ دوباره مطرح کند که هنوز پاسخ قاطعی ندارند.

کریم عبدالعزیز در کلیپی از «الحشاشین» (شرکت سازنده)

به گفته منتقدان هنری و اساتید دانشگاهی تاریخ که با «الشرق الاوسط» صحبت کردند، اغلب درام‌های تاریخی دارای «دیدگاه سیاسی یا ایدئولوژیکی هستند که توسط تولیدکنندگان یا سازندگان اثر بیان می‌شود»، اما کنترل‌هایی وجود دارد که باید هنگام ارائه این آثار در نظر گرفته شوند؛ اول از همه، احترام به حقایق عمده تاریخ بدون جعل، علاوه بر ضرورت کمک گرفتن از متخصصان برای پرکردن شکاف‌ها و دستیابی به هماهنگی بین داستانی و تاریخی است تا از بسیاری شکاف‌ها جلوگیری شود که ممکن است اعتبار برخی درام‌هایی که از تاریخ الهام گرفته‌اند را کاهش دهد.

انتخاب‌های عمدی

شاید درام تاریخی عرب یکی از قدیمی‌ترین اشکال نمایشی بود که از نظر سیاسی یا ایدئولوژیک به کار گرفته شد. شاید این آثار مسیری را پیش از خود یافتند که آثار ادبی نویسندگانی چون جرجی زیدان، امین معلوف، نجیب محفوظ، علی احمد باکثیر، توفیق الحکیم، محمد فرید ابو حدید و بسیاری دیگر پیش از خود رفته بودند.
اما ارائه درام‌های تاریخی در سینما و تلویزیون و استفاده سیاسی از آنها به دهه شصت قرن گذشته بازمی‌گردد. در اینجا طارق الشناوی، منتقد هنری، یکی از معروف‌ترین آثار سینمای عرب را به یاد می‌آورد که فیلم «الناصر صلاح الدین» است که در سال ۱۹۶۳ به کارگردانی یوسف شاهین ساخته شد. گروهی از مشهورترین نام‌های ادبی مصر در آن زمان، مانند یوسف السباعی، نجیب محفوظ و عبدالرحمن الشرقاوی در نگارش آن مشارکت داشتند. بنیاد عمومی سینمای مصر، یک نهاد دولتی، به تأمین مالی تولید آن کمک کرد.
الشناوی به «الشرق الاوسط» می‌گوید: هدف از تولید آن اثر عظیم در آن زمان، همان‌طور که در آن زمان گفته شد، یک فرافکنی سیاسی با الهام گرفتن از قهرمانی‌های سلطان صلاح الدین ایوبی، آزادکننده بیت‌المقدس در دوران جمال عبدالناصر، رئیس‌جمهور فقید مصر بود. این امر به وضوح از انتخاب نام فیلم آشکار می‌شود.
الشناوی معتقد است که «نویسنده درام تاریخی هر دوره زمانی یا شخصیتی را که بخواهد ارائه کند، صرف نظر از ماهیت آن، باید شامل دیدگاهی باشد، اعم از سیاسی، فکری یا اجتماعی که او بخواهد با پرداختن آن شخصیت ارائه دهد».
وی افزود: هیچ درام تاریخی برای روایت تاریخ وجود ندارد، بلکه طبیعی است که هدف روشن و دلیلی داشته باشد که این انتخاب را توجیه کند.
به عقیده او، موضوع بدون «انتخاب عمدی برای هدفی خاص که توسط سازندگان اثر دیده می‌شود» نیست، که او آن را نقص نمی‌داند، بلکه «بخشی از ماهیت صنعت نمایش» است.

رمزگذاری واقعیت

در سال‌های اخیر، بسیاری از نمایش‌های تاریخی عربی، چه برای شخصیت‌های مذهبی و چه برای دوره‌های تاریخی مملو از درگیری، همچنان مفاهیمی مرتبط با واقعیت کنونی را به همراه دارند، نمادگرایی ارائه شده توسط سریال‌های تاریخی را نمی‌توان نادیده گرفت؛ زیرا بیننده اغلب به‌طور خودکار رویدادهای تاریخی را با واقعیت پیوند می‌دهد و گاهی اوقات از یک لحظه تاریخی کهن خواسته می‌شود تا نماد واقعیت فعلی باشد تا این باور را ایجاد کند که واقعیت با گذشته تفاوتی ندارد.
اما این بدان معنا نیست که درام تاریخی به سمت «جعل و تحریف» گرایش دارد، بلکه نویسنده آن «باید از یک سو با مطالب تاریخی ثبت شده مطابق با الزامات هنر نمایشی عمل کند و مطابق با بینش فکری و پرسش‌های بشری، بدون تعصب به حقایق تاریخی یا تعمیم خودسرانه مطالب تاریخی به شیوه‌ای خام در خدمت دیدگاه ایدئولوژیک قبلی تولید کند». ولید سیف نویسنده فلسطینی که یکی از برجسته‌ترین سازندگان درام تاریخی عرب به‌شمار می‌رود، در زندگی‌نامه خود با عنوان «شاهد و شاهد» نسبت به این موضوع هشدار می‌دهد.
حقیقت این است که نمایشنامه تاریخی عرب در طول چند دهه آثار بسیاری ارائه کرد که این همه بحث و جدل در مورد اشتغال سیاسی ایجاد نکرد و بر ارائه بیوگرافی شخصیت‌های کمتر بحث‌برانگیز که موضوع مناقشات سیاسی یا ایدئولوژیکی عمده نیستند تمرکز داشت؛ مانند «خالد بن الولید»، «عمر بن عبدالعزیز»، «صلاح الدین ایوبی»، «امام ترمذی» و «امام شافعی».
حتی زمانی که در مصر زندگی‌نامه شخصیت‌های بحث‌برانگیزی مانند عمرو بن العاص یا خلیفه عباسی هارون الرشید ارائه شد، این آثار در چارچوب دفاع از آن شخصیت‌ها بر بعد انسانی تمرکز داشتند، نه بعد سیاسی.

سکانسی از سریال رستاخیز ارطغرل

با این حال، سال‌های اخیر به موازات وقوع بسیاری از درگیری‌های سیاسی، ایدئولوژیک و فرقه‌ای در منطقه بوده‌است که منجر به جذابیت‌های چشمگیری شده‌است که بدون استفاده از تاریخ نیست. برای مثال، تلاش‌هایی برای همگام شدن با ظهور ایده «نوعثمانی‌گرایی» و هموار کردن راه برای نقش‌های تأثیرگذارتر ترکیه در منطقه پس از رویدادهایی که به «بهار عربی» معروف شد، سریال‌های ترکی با استفاده از ابزارهای نمایشی در پرده‌های عربی به محبوبیت دست یافت. از جمله این آثار ترکی می‌توان به سریال «حرمسرای سلطان» اشاره کرد که یکی از برجسته‌ترین سلاطین عثمانی، سلطان سلیمان قانونی (سلیمان یکم) و سریال «قیام اَرطغرل» را مطرح کرد. اثری است که با ارائه زندگینامه ارطغرل پسر سلیمان شاه، رهبر قبیله کایی از ترکان مسلمان اوغوز و پدر عثمان اول، بنیانگذار امپراتوری عثمانی، مقدمات و انگیزه‌های تأسیس امپراتوری عثمانی را ارائه می‌کند. نمایش آن در سه سری متوالی از اواخر سال ۲۰۱۴ آغاز شد.
از سوی دیگر، سریال «ممالیک آتش» نشان دهنده واکنش دراماتیک عربی به آثار تاریخی ترکیه است که توسط شرکت اماراتی «جنو مدیا» در سال ۲۰۱۹ به نویسندگی محمد سلیمان عبدالملک و کارگردانی کارگردان بریتانیایی پیتر وبر تولید شد. این سریال آخرین دوره دولت ممالیک و سقوط آن به دست عثمانی‌ها در اوایل قرن شانزدهم را روایت می‌کند. عثمانی‌ها از طریق یک سری خیانت‌ها توانستند برای چند قرن پس از آن، پایگاهی برای حکومت خود در منطقه عرب بیابند.

تفسیر مذهبی از صنعت سریال

موضوع تنها به این دوئل تاریخی بر سر واقعیت حضور عثمانی در منطقه محدود نشد، بلکه باعث ایجاد یک رقابت فرقه‌ای شد که دو سال پیش خبر ساخت سریال «معاویه بن ابی سفیان» جنجال آفرید؛ سریالی برای انعکاس زندگی‌نامه بنیانگذار دولت اموی و یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌های بحث‌برانگیز تاریخ اسلام از طریق نقش او در آنچه به عنوان «فتنه بزرگ» شناخته می‌شود، مورد مناقشه بزرگی در مورد هدف از تولید اثر شد.
در چارچوب «تفسیر فرقه‌ای» از آثار نمایشی، یکی از شبکه‌های عراقی در آن زمان اعلام کرد که بودجه هنگفتی را برای تولید سریال تاریخی «شجاعت ابولؤلؤه» اختصاص داده‌است. ظاهراً در واکنش به روند ساخت سریال «معاویه بن ابی سفیان» است؛ ابولؤلؤه فیروز معروف به ابولؤلؤه مجوسی، مردی است که خلیفه دوم عمر بن خطاب را ترور کرد. حتی در هنگام ارائه زندگینامه الفاروق عمر بن الخطاب که توسط بنیاد رسانه ای قطر تهیه شده بود، موضوع بدون مناقشه نبود، نه تنها در مورد مشروعیت به تصویرکشیدن یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌های تاریخ اسلام روی صفحه نمایش که با بسیاری از فتواهای قبلی در این زمینه مغایرت دارد، بله بر سر پیش‌بینی ایدئولوژیک سریالی که بین سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۲ فیلمبرداری شده بود، اختلاف نظر وجود داشت. این دوره ای است که با ظهور گروه‌های «اسلام سیاسی» در بسیاری از کشورهای عربی مصادف شد و بر شدت این مناقشه با مشارکت چهره‌های حامی سازمان «اخوان المسلمین» در بررسی بافت تاریخی سریال افزوده شد.

بی سوادی تاریخی

دکتر محمد عفیفی، استاد تاریخ دانشگاه قاهره و دبیرکل سابق شورای عالی فرهنگ در مصر معتقد است: هر مؤسسه ای که سریال‌های تاریخی را تولید می‌کند «به‌طور طبیعی هدفی پشت تولید اثر دارد، به ویژه با توجه به هزینه تولید هنگفتی که این نمونه از آثار نیاز دارد»، معمولاً درام تاریخی «تاریخ را بیشتر از خدمت به آگاهی تاریخی یا تعریف گذشته فرا می‌خواند تا در خدمت حال باشد».
عفیفی به «الشرق الاوسط» توضیح می‌دهد که هنگام الهام گرفتن از تاریخ در آثار نمایشی باید کنترل‌هایی وجود داشته باشد؛ برجسته‌ترین این کنترل‌ها تغییر نکردن حقایق تاریخی تثبیت‌شده‌است، مانند سال‌های رویداد، یا شخصیت‌های اصلی که رویداد را ایجاد کرده‌اند. اما در عین حال بر ضرورت عدم لغزش در تلقی نمایش تاریخی به عنوان مرجع یا منبع تاریخی تأکید می‌کند، زیرا سریال یک اثر خلاقانه است که بینش سازندگانش، از جمله نویسندگان و کارگردانان، و احتمالاً فضایی از تخیل را به همراه دارد.
این استاد تاریخ که مطالعات پیشرفته بسیاری را در مورد تکیه بر منابع غیررسمی در تاریخ برخی از رویدادهای مهم تاریخ مصر انجام داده‌است، وضعیت مناقشه برانگیز سریال تاریخی را به آنچه او به عنوان «بی سوادی تاریخی در میان اکثر دریافت کنندگان محتوای نمایشی» توصیف می‌کند، نسبت می‌دهد.
او این موضوع را با بیان اینکه فقدان آگاهی تاریخی نتیجه کمبود برنامه‌های درسی مدرسه است، توضیح می‌دهد ارائه خوانش تاریخی به صورت انتقادی و چند نگرشی باعث می‌شود بسیاری از مخاطبان به آثار نمایشی به عنوان یک مرجع تاریخی نگاه کنند نه اثری خلاقانه که قابل تفسیر باشد و از اینجا مشکلات و بحران‌های بسیاری پدید می‌آید.
دبیرکل سابق شورای عالی فرهنگ در مصر اما خوشحالی خود را از جنجال برانگیخته شده ناشی از سریال عربی الهام گرفته از تاریخ پنهان نمی‌کند و آن را خوب ارزیابی می‌کند.
عفیفی معتقد است ادامه تولید سریال‌های تاریخی عربی، حتی در صورت وجود خطا یا ایجاد حالت جنجال، «بسیار بهتر از عدم وجود این نوع تولیدات نمایشی است».
او نظر خود را این گونه توجیه کرد که نبود این آثار راه را برای «هجوم» آثار تاریخی کشورهایی مانند ترکیه و ایران باز می‌کند و این آثار وارده اغلب دارای بینشی سیاسی و ایدئولوژیک هستند که لزوماً منعکس کننده واقعیات تاریخ یا بینش عرب نیست، بلکه اهداف بسیار عمیق‌تری نسبت به کارهای نمایشی یا سرگرمی دارند.