مروری بر 50 رمان عربی و خارجی

دو کتاب همزمان سلمان زین‌الدین

دو کتاب جدید که عبارتند از:« فی الروایة العربیه/درباره رمان عربی» و «فی الروایة العالمیة/درباره رمان جهانی» نوشته شاعر و منتقد لبنانی سلمان زین‌الدین توسط انتشارات «دار العربیة للعلوم-ناشرون» در بیروت منتشر شدند. این دو اثر به شش کتاب سابق نویسنده در همین زمینه می‌پیوندند که چهار کتاب از آنها توسط همین ناشر منتشر شده بود.
کتاب اول شامل مروری بر 50 رمان عربی و کتاب دوم 50 رمان جهانی را مورد بررسی قرارداده است. با افزودن این تعداد رمان بررسی شده در این دو کتاب توسط نویسنده، مجموع رمان‌های بررسی شده در 8 کتاب به 360 رمان عربی و جهانی می‌رسد.
زین‌الدین در کتاب اول پرسش‌هایی را گردمی‌آورد که رمان عربی طی سه سال اخیر پیش کشیده است. پرسش‌هایی متنوع که شامل مرکز، حاشیه، جنگ، عقب‌ماندگی، مهاجرت و غربت، مرگ، جاودانگی، زمان، استبداد، اشغال، زن، عشق، فمنیسیم، شرق و غرب، فرهیخته و قدرت و... که جهان عرب در این لحظه تاریخی مالامال از آنهاست. طرح پرسش از رمانی تا رمان دیگر با توجه به تفاوت نویسنده‌ای که آن را پیش می‌کشد، فرق می‌کند به خصوص که نویسندگانی که در این خوانش مورد توجه قرارگرفته‌اند به نسل‌های مختلف تعلق دارند. برخی رمان‌ها اولین اثر نویسنده‌اند و برخی ازآنها یک حلقه از زنجیره طولانی‌اند. در «فی الراویة العربیة» احمد المدینی، واسینی الاعرج، امیرتاج السر، امین الزاوی، سلیم برکان، عبدالمجید زراقط، علویه صبح، لینا هویان الحسن، حسن داود، خالد سامح، کاتیا طویل، رنا الصیفی، شذی مصطفی و دیگران حضور دارند. چندین نسل رمان نویس در یک فضای کاغذی که به پژوهشگر اجازه می‌دهد نوعی گفت‌وگوی نسل‌ها بین نویسندگان برقرار کند که کتاب به آنها توجه کرده است.

زین‌‎الدین در کتاب دوم خود، پرسش‌هایی را که رمان جهانی مطرح می‌کند را برمی‌شمارد که ذهن جهان را در این مرحله تاریخی مشغول می‌کند. که درنوع خود متنوع‌اند. بر مسائلی همچون: بردگی، تجارت برده، قدرت، ثروت، استبداد، جنگ داخلی، زمینه اجتماعی، جنایت سازمان یافته، زندگی و عشق و دوستی، جادوانگی، شرق و غرب و... تمرکز می‌کنند. این پرسش‌ها به نوبه خود به: تاریخی، سیاسی، اجتماعی، تمدنی و ... تقسیم می‌شوند. رمان‌هایی که این دایره از پرسش‌ها را پیش می‌کشند به سراسر جهان مربوط می‌شوند و چندین نسل نویسنده زن و مرد را کنار هم می‌نشاند. به همین دلیل کتاب «فی الروایة العالمیة» بین ایزابل آلنده اهل شیلی، الیف شافاک ترک، ویرجینا وولف بریتانی، جیمز جویس ایرلندی، استیون کینگ امریکایی، الینا ورانتی ایتالیایی، توشیکازو کواگوشی ژاپنی، گلبرت سینویی فرانسوی، دیمیتری لپسکیروف روسی، فاروق شهیچ بوسنیایی، لنورا میانو کامرونی، ماریز کونده گوادالوپی، ماکس فریش سوئیسی، طاهربن جلون الجزایری، امین معلوف لبنانی، آتیلا بارش مجارستانی و آندرو آندریداسون آیسلندی و... جمع می‌کند.

زین‌الدین در مقدمه کتاب اولش اشاره می‌کند که «رمان عربی چیزی از رمان جهانی کم ندارد، چون همان تکنیک‌ها را به کارمی‌برد هرچند پرسش‌های مطرح شده متفاوت باشند و چرخش رمان جهانی براساس همین محور و روش به کارگیری آن قراردارد». زین‌الدین احتمال می‌دهد« تنها مانعی که بین رمان عربی و جهانی وجود دارد همان مانع زبان است که با ترجمه می‌توان از آن عبور کرد؛ مسئله‌ای که عرب‌ها اهمیتی به آن نمی‌دهند.» به گفته او« اگر برای این رمان مؤسسه‌های تعریف می‌شد که بر ترجمه به زبان‌های مختلف جهان نظارت می‌کرد، مسائل بسیاری تغییر می‌کرد».