بورسیه هنر و اقامت در العلا در کانون توجه هنرمندان جهان https://persian.aawsat.com/home/article/3484486/%D8%A8%D9%88%D8%B1%D8%B3%DB%8C%D9%87-%D9%87%D9%86%D8%B1-%D9%88-%D8%A7%D9%82%D8%A7%D9%85%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%84%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86-%D8%AA%D9%88%D8%AC%D9%87-%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%85%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86
بورسیه هنر و اقامت در العلا در کانون توجه هنرمندان جهان
به ابتکار بنیاد هنری پیر سیگ
بخشی از استدیو هنر که پذیرش گرفتگان آنجا کار می کنند
ریاض: عبیر مشخص
TT
TT
بورسیه هنر و اقامت در العلا در کانون توجه هنرمندان جهان
بخشی از استدیو هنر که پذیرش گرفتگان آنجا کار می کنند
پیر سیگ تاجر سوئیسی یک کلکسیونر آثار هنری معاصر است که در حوزه فناوری های نوین کار می کند. اما علاقه او فقط به جمع آوری این آثار محدود نمی شود بلکه این تاجر مقیم سعودی در کنار هنردوستی چشم انداز و طرحی برای آینده دارد و هدف خود برای حمایت گسترده از هنرمندان را دنبال می کند. بنیاد هنری پیر سیگ در ماه ژانویه برنامه اقامت برای هنرمندان بنام جهان را راه اندازی کرد و هدف ایجاد ارتباط فرهنگی بین هنرمندان کشورهای مختلف بود. طرح مزبور در ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ در خانه سیگ واقع در جنوب فرانسه آغاز شد. سیگ در بیانیه ای گفت «فضای باز بسیار گسترده ای در یک منطقه طبیعی زیبا داشتم و به ذهنم خطور کرد که از این محوطه استفاده کنم تا به جای حمایت از هنرمندان با خریداری آثارشان برای آنها جای مناسب برای توسعه ایده و ایجاد خلاقیت فراهم کنم». «بنیاد هنری سیگ» غیر انتفاعی بوده و از هنرمندانی که دو سبک سنتی و فناوری مدرن را یکجا جمع کرده اند حمایت می کند و به آنها بورسیه برای اقامت هنری می دهد. این موسسه پس از برنامه پیشین خود در حوزه اقامت هنری در جنوب فرانسه سومین دوره اقامت هنری را در سعودی و درست در العلا راه اندازی کرد. هنرمندان از فرانسه و سوئد و آمریکا و ژاپن و چین در العلا در محیط متفاوت با اقامتگاه های خود جمع شدند و با الهام از العلا ایده ها و سوژه ها و برداشت های گوناگونی برای خلق آثار هنری دارند. ساشا کوهن هماهنگ کننده فنی و مدیر «بنیاد هنری سیگ» و سرپرست برنامه بین المللی اقامت هنری در گفتگو با «الشرق الاوسط» درباره اقامت هنری در العلا و هنرمندان شرکت کننده و اهمیت ارتباط با جامعه بومی گفت «تحقیقات فراوانی درباره ویدیو و هنرهای دیجیتال در ده سال گذشته انجام دادم و با تعدادی از هنرمندان این حوزه که با سرعت در حال رشد و توسعه است گفتگو کردم. هنرمندان نسل نو که ابزارهای سنتی و مدرن را یکجا جمع کردند مورد توجه پیر سیگ قرار دارند». از ساشا کوهن درباره برنامه هنرمندان در العلا می پرسم. او در یکی از خانه های گلی به سبک معماری شهر قدیم نشسته و پشت سرش ستون های چوبی قرار دارند. او چندین بار به اثر شگفت انگیز این منطقه در میان هنرمندان اشاره کرد و گفت «طبیعت بسیار زیبا و خانه های قدیمی و بازارهای اطراف استدیوی هنری هنرمندان جذابیت خاصی دارند». او در آغاز گفتگو گفت «همکاری ما با هنرمندان قبل از سفرشان به العلا شروع شد و آنها پس از ورود به العلا و بازدید از این منطقه جذب آن شدند». ساشا توضیح داد «اقامت هنری این است که افرادی که پذیرش گرفتند اینجا کار و پژوهش می کنند و با جامعه بومی و طبیعت پیرامونی آشنا می شوند و برنامه کاری آنها بر مبنای همین جامعه و طبیعت بومی تنظیم خواهد شد چون ما دست آخر به دنبال شیوه تعاملی در هنر هستیم». او افزود «اثر کوین بری هنرمند فرانسوی که اینک در العلا است در مرکز شهر العلا نصب خواهد شد. او به صخره نگاره های منطقه علاقمند است و با تکنیک دیجیتال سه بعدی از این سنگ نگاره های قدیمی تصویر سازی می کند». از او می پرسم هنرمندان شرکت کننده چه سوژه هایی برای کار دارند؟ آیا روی سوژه مشترک کار می کنند؟ او افزود «روی عرصه هنری نوپا تمرکز می کنیم و هنرمندان نقاط مشترک و پیوندهای بین ابزارهای ارتباطی سنتی و مدرن را بررسی می کنند. هنرمندان این پروژه تحقیقات هنری خود را مدتی قبل از سفر به العلا آغاز کرده اند که عمدتا درباره وسایل فناوری مدرن و صیانت از آثار تاریخی منطقه است. بنابراین هنرمندان ابزارهای فناوری پیشرفته مورد نیاز پروژه هایشان را با خود می آورند و برای خلق آثار از مواد بومی استفاده می کنند». ایده جمع کردن بین فناوری های مدرن و اقلام اولیه بومی العلا جالب توجه است. می توان این آثار را تصور کرد که چه شکلی از آب درمی آیند؛ به عبارت دیگر آنها ترکیبی از ایده خالقان و وسایل و مواد بومی مثل رنگ و حتی طبیعت و تاریخ منطقه خواهد بود. او تاکید کرد «این آثار متنوع و متفاوت خواهد بود اما مکان نقطه مشترک بین آنها است». سبک تعاملی با مکان و جامعه فاکتور اصلی در آثار هنرمندان است که در محل استودیوی هنری بروز پیدا می کند. این استدیو در وسط شهر قدیم و نزدیک بازار است.. ویژگی این مکان این است که بین مسیر اصلی قرار دارد. ساشا کوهن به اهمیت استفاده از اقلام اولیه بومی و آگاهی درباره تاریخ منطقه و داستان العلا اشاره می کند و معتقد است «این عامل مهمی برای تعامل بین مخاطبان و آثار هنری به شمار می رود. هنرمندان شرکت کننده عربی بلد نیستند اما این مشکلی ایجاد نمی کنند چون آنها همواره مترجم دارند. مساله اصلی این است که یک زمینه مشترک بین هنرمندان و مخاطبان از طریق هنر و مواد بومی هنری شکل خواهد گرفت و این زمینه مشترک وسیله آشنایی بین آنها است».. او خاطر نشان کرد «مثلا عکس های کوین بری هنرمند فرانسوی از صخره نگاره ها برای مخاطبان آشنا است چون این صخره ها دور و بر آنهاست و وقتی مخاطبان از استودیو هنری بازدید می کنند و با هنرمندان از طریق مترجم همراه ارتباط برقرار می کنند زمینه مشترک بین آنها ایجاد می شود».
حدود «استثمار سیاسی» گذشته در سریالهای تاریخی تا کجاست؟https://persian.aawsat.com/%DA%AF%D9%88%D9%86%D8%A7%DA%AF%D9%88%D9%86/4922161-%D8%AD%D8%AF%D9%88%D8%AF-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AB%D9%85%D8%A7%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%84%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%AA%D8%A7-%DA%A9%D8%AC%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%9F
حدود «استثمار سیاسی» گذشته در سریالهای تاریخی تا کجاست؟
خالد النبوی در صحنه ای از «ممالیک آتش»
با هر سریال تاریخی، سؤالاتی مطرح میشود که کماکان بر سر زبان هاست، نه تنها به میزان اعتبار این آثار و دستیابی آنها به هماهنگی بین آزادی خلاقیت و تخیل و احترام به حقیقت تاریخی، بلکه موضوع به ماهیت معنای سیاسی استناد به تاریخ از طریق این آثار مرتبط شدهاست که - به گفته بسیاری از ناظران و متخصصان - خالی از «رمزگذاری عمدی واقعیت» نیست.
اگرچه این مناقشه جدید نیست و به همراهی برای اکثر آثار نمایشی عربی الهام گرفته از تاریخ تبدیل شدهاست، سالهای اخیر ابعاد قابل توجهی به جنجال همراه با درام تاریخی اضافه کردهاست که به استفاده سیاسی و ایدئولوژیک این آثار مرتبط است.
اگر استناد به تاریخ در این مطالب نمایشی، اهدافی فراتر از پرداختن به زندگینامه شخصیتهای پیچیدهای را که اغلب جنجالهای سیاسی و فکری به راه میاندازند، دربردارد، پس
علاوه بر این، برجسته کردن دورهها و رویدادهای تاریخی که با دقت انتخاب شدهاند، پیامدهای معناداری برای واقعیت کنونی دارد.
شاید جنجال بزرگی که سریال حشاشین که در ماه رمضان در تعدادی از شبکههای مصری و عربی در حال پخش است، بسیاری از این سوالات را در مورد محدودیتهای استفاده سیاسی و ایدئولوژیک از تاریخ دوباره مطرح کند که هنوز پاسخ قاطعی ندارند.
به گفته منتقدان هنری و اساتید دانشگاهی تاریخ که با «الشرق الاوسط» صحبت کردند، اغلب درامهای تاریخی دارای «دیدگاه سیاسی یا ایدئولوژیکی هستند که توسط تولیدکنندگان یا سازندگان اثر بیان میشود»، اما کنترلهایی وجود دارد که باید هنگام ارائه این آثار در نظر گرفته شوند؛ اول از همه، احترام به حقایق عمده تاریخ بدون جعل، علاوه بر ضرورت کمک گرفتن از متخصصان برای پرکردن شکافها و دستیابی به هماهنگی بین داستانی و تاریخی است تا از بسیاری شکافها جلوگیری شود که ممکن است اعتبار برخی درامهایی که از تاریخ الهام گرفتهاند را کاهش دهد.
انتخابهای عمدی
شاید درام تاریخی عرب یکی از قدیمیترین اشکال نمایشی بود که از نظر سیاسی یا ایدئولوژیک به کار گرفته شد. شاید این آثار مسیری را پیش از خود یافتند که آثار ادبی نویسندگانی چون جرجی زیدان، امین معلوف، نجیب محفوظ، علی احمد باکثیر، توفیق الحکیم، محمد فرید ابو حدید و بسیاری دیگر پیش از خود رفته بودند.
اما ارائه درامهای تاریخی در سینما و تلویزیون و استفاده سیاسی از آنها به دهه شصت قرن گذشته بازمیگردد. در اینجا طارق الشناوی، منتقد هنری، یکی از معروفترین آثار سینمای عرب را به یاد میآورد که فیلم «الناصر صلاح الدین» است که در سال ۱۹۶۳ به کارگردانی یوسف شاهین ساخته شد. گروهی از مشهورترین نامهای ادبی مصر در آن زمان، مانند یوسف السباعی، نجیب محفوظ و عبدالرحمن الشرقاوی در نگارش آن مشارکت داشتند. بنیاد عمومی سینمای مصر، یک نهاد دولتی، به تأمین مالی تولید آن کمک کرد.
الشناوی به «الشرق الاوسط» میگوید: هدف از تولید آن اثر عظیم در آن زمان، همانطور که در آن زمان گفته شد، یک فرافکنی سیاسی با الهام گرفتن از قهرمانیهای سلطان صلاح الدین ایوبی، آزادکننده بیتالمقدس در دوران جمال عبدالناصر، رئیسجمهور فقید مصر بود. این امر به وضوح از انتخاب نام فیلم آشکار میشود.
الشناوی معتقد است که «نویسنده درام تاریخی هر دوره زمانی یا شخصیتی را که بخواهد ارائه کند، صرف نظر از ماهیت آن، باید شامل دیدگاهی باشد، اعم از سیاسی، فکری یا اجتماعی که او بخواهد با پرداختن آن شخصیت ارائه دهد».
وی افزود: هیچ درام تاریخی برای روایت تاریخ وجود ندارد، بلکه طبیعی است که هدف روشن و دلیلی داشته باشد که این انتخاب را توجیه کند.
به عقیده او، موضوع بدون «انتخاب عمدی برای هدفی خاص که توسط سازندگان اثر دیده میشود» نیست، که او آن را نقص نمیداند، بلکه «بخشی از ماهیت صنعت نمایش» است.
رمزگذاری واقعیت
در سالهای اخیر، بسیاری از نمایشهای تاریخی عربی، چه برای شخصیتهای مذهبی و چه برای دورههای تاریخی مملو از درگیری، همچنان مفاهیمی مرتبط با واقعیت کنونی را به همراه دارند، نمادگرایی ارائه شده توسط سریالهای تاریخی را نمیتوان نادیده گرفت؛ زیرا بیننده اغلب بهطور خودکار رویدادهای تاریخی را با واقعیت پیوند میدهد و گاهی اوقات از یک لحظه تاریخی کهن خواسته میشود تا نماد واقعیت فعلی باشد تا این باور را ایجاد کند که واقعیت با گذشته تفاوتی ندارد.
اما این بدان معنا نیست که درام تاریخی به سمت «جعل و تحریف» گرایش دارد، بلکه نویسنده آن «باید از یک سو با مطالب تاریخی ثبت شده مطابق با الزامات هنر نمایشی عمل کند و مطابق با بینش فکری و پرسشهای بشری، بدون تعصب به حقایق تاریخی یا تعمیم خودسرانه مطالب تاریخی به شیوهای خام در خدمت دیدگاه ایدئولوژیک قبلی تولید کند». ولید سیف نویسنده فلسطینی که یکی از برجستهترین سازندگان درام تاریخی عرب بهشمار میرود، در زندگینامه خود با عنوان «شاهد و شاهد» نسبت به این موضوع هشدار میدهد.
حقیقت این است که نمایشنامه تاریخی عرب در طول چند دهه آثار بسیاری ارائه کرد که این همه بحث و جدل در مورد اشتغال سیاسی ایجاد نکرد و بر ارائه بیوگرافی شخصیتهای کمتر بحثبرانگیز که موضوع مناقشات سیاسی یا ایدئولوژیکی عمده نیستند تمرکز داشت؛ مانند «خالد بن الولید»، «عمر بن عبدالعزیز»، «صلاح الدین ایوبی»، «امام ترمذی» و «امام شافعی».
حتی زمانی که در مصر زندگینامه شخصیتهای بحثبرانگیزی مانند عمرو بن العاص یا خلیفه عباسی هارون الرشید ارائه شد، این آثار در چارچوب دفاع از آن شخصیتها بر بعد انسانی تمرکز داشتند، نه بعد سیاسی.
با این حال، سالهای اخیر به موازات وقوع بسیاری از درگیریهای سیاسی، ایدئولوژیک و فرقهای در منطقه بودهاست که منجر به جذابیتهای چشمگیری شدهاست که بدون استفاده از تاریخ نیست. برای مثال، تلاشهایی برای همگام شدن با ظهور ایده «نوعثمانیگرایی» و هموار کردن راه برای نقشهای تأثیرگذارتر ترکیه در منطقه پس از رویدادهایی که به «بهار عربی» معروف شد، سریالهای ترکی با استفاده از ابزارهای نمایشی در پردههای عربی به محبوبیت دست یافت. از جمله این آثار ترکی میتوان به سریال «حرمسرای سلطان» اشاره کرد که یکی از برجستهترین سلاطین عثمانی، سلطان سلیمان قانونی (سلیمان یکم) و سریال «قیام اَرطغرل» را مطرح کرد. اثری است که با ارائه زندگینامه ارطغرل پسر سلیمان شاه، رهبر قبیله کایی از ترکان مسلمان اوغوز و پدر عثمان اول، بنیانگذار امپراتوری عثمانی، مقدمات و انگیزههای تأسیس امپراتوری عثمانی را ارائه میکند. نمایش آن در سه سری متوالی از اواخر سال ۲۰۱۴ آغاز شد.
از سوی دیگر، سریال «ممالیک آتش» نشان دهنده واکنش دراماتیک عربی به آثار تاریخی ترکیه است که توسط شرکت اماراتی «جنو مدیا» در سال ۲۰۱۹ به نویسندگی محمد سلیمان عبدالملک و کارگردانی کارگردان بریتانیایی پیتر وبر تولید شد. این سریال آخرین دوره دولت ممالیک و سقوط آن به دست عثمانیها در اوایل قرن شانزدهم را روایت میکند. عثمانیها از طریق یک سری خیانتها توانستند برای چند قرن پس از آن، پایگاهی برای حکومت خود در منطقه عرب بیابند.
تفسیر مذهبی از صنعت سریال
موضوع تنها به این دوئل تاریخی بر سر واقعیت حضور عثمانی در منطقه محدود نشد، بلکه باعث ایجاد یک رقابت فرقهای شد که دو سال پیش خبر ساخت سریال «معاویه بن ابی سفیان» جنجال آفرید؛ سریالی برای انعکاس زندگینامه بنیانگذار دولت اموی و یکی از برجستهترین شخصیتهای بحثبرانگیز تاریخ اسلام از طریق نقش او در آنچه به عنوان «فتنه بزرگ» شناخته میشود، مورد مناقشه بزرگی در مورد هدف از تولید اثر شد.
در چارچوب «تفسیر فرقهای» از آثار نمایشی، یکی از شبکههای عراقی در آن زمان اعلام کرد که بودجه هنگفتی را برای تولید سریال تاریخی «شجاعت ابولؤلؤه» اختصاص دادهاست. ظاهراً در واکنش به روند ساخت سریال «معاویه بن ابی سفیان» است؛ ابولؤلؤه فیروز معروف به ابولؤلؤه مجوسی، مردی است که خلیفه دوم عمر بن خطاب را ترور کرد. حتی در هنگام ارائه زندگینامه الفاروق عمر بن الخطاب که توسط بنیاد رسانه ای قطر تهیه شده بود، موضوع بدون مناقشه نبود، نه تنها در مورد مشروعیت به تصویرکشیدن یکی از برجستهترین شخصیتهای تاریخ اسلام روی صفحه نمایش که با بسیاری از فتواهای قبلی در این زمینه مغایرت دارد، بله بر سر پیشبینی ایدئولوژیک سریالی که بین سالهای ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۲ فیلمبرداری شده بود، اختلاف نظر وجود داشت. این دوره ای است که با ظهور گروههای «اسلام سیاسی» در بسیاری از کشورهای عربی مصادف شد و بر شدت این مناقشه با مشارکت چهرههای حامی سازمان «اخوان المسلمین» در بررسی بافت تاریخی سریال افزوده شد.
بی سوادی تاریخی
دکتر محمد عفیفی، استاد تاریخ دانشگاه قاهره و دبیرکل سابق شورای عالی فرهنگ در مصر معتقد است: هر مؤسسه ای که سریالهای تاریخی را تولید میکند «بهطور طبیعی هدفی پشت تولید اثر دارد، به ویژه با توجه به هزینه تولید هنگفتی که این نمونه از آثار نیاز دارد»، معمولاً درام تاریخی «تاریخ را بیشتر از خدمت به آگاهی تاریخی یا تعریف گذشته فرا میخواند تا در خدمت حال باشد».
عفیفی به «الشرق الاوسط» توضیح میدهد که هنگام الهام گرفتن از تاریخ در آثار نمایشی باید کنترلهایی وجود داشته باشد؛ برجستهترین این کنترلها تغییر نکردن حقایق تاریخی تثبیتشدهاست، مانند سالهای رویداد، یا شخصیتهای اصلی که رویداد را ایجاد کردهاند. اما در عین حال بر ضرورت عدم لغزش در تلقی نمایش تاریخی به عنوان مرجع یا منبع تاریخی تأکید میکند، زیرا سریال یک اثر خلاقانه است که بینش سازندگانش، از جمله نویسندگان و کارگردانان، و احتمالاً فضایی از تخیل را به همراه دارد.
این استاد تاریخ که مطالعات پیشرفته بسیاری را در مورد تکیه بر منابع غیررسمی در تاریخ برخی از رویدادهای مهم تاریخ مصر انجام دادهاست، وضعیت مناقشه برانگیز سریال تاریخی را به آنچه او به عنوان «بی سوادی تاریخی در میان اکثر دریافت کنندگان محتوای نمایشی» توصیف میکند، نسبت میدهد.
او این موضوع را با بیان اینکه فقدان آگاهی تاریخی نتیجه کمبود برنامههای درسی مدرسه است، توضیح میدهد ارائه خوانش تاریخی به صورت انتقادی و چند نگرشی باعث میشود بسیاری از مخاطبان به آثار نمایشی به عنوان یک مرجع تاریخی نگاه کنند نه اثری خلاقانه که قابل تفسیر باشد و از اینجا مشکلات و بحرانهای بسیاری پدید میآید.
دبیرکل سابق شورای عالی فرهنگ در مصر اما خوشحالی خود را از جنجال برانگیخته شده ناشی از سریال عربی الهام گرفته از تاریخ پنهان نمیکند و آن را خوب ارزیابی میکند.
عفیفی معتقد است ادامه تولید سریالهای تاریخی عربی، حتی در صورت وجود خطا یا ایجاد حالت جنجال، «بسیار بهتر از عدم وجود این نوع تولیدات نمایشی است».
او نظر خود را این گونه توجیه کرد که نبود این آثار راه را برای «هجوم» آثار تاریخی کشورهایی مانند ترکیه و ایران باز میکند و این آثار وارده اغلب دارای بینشی سیاسی و ایدئولوژیک هستند که لزوماً منعکس کننده واقعیات تاریخ یا بینش عرب نیست، بلکه اهداف بسیار عمیقتری نسبت به کارهای نمایشی یا سرگرمی دارند.