بنیاد تحقیقات و آرشیو ملک عبد العزیز قطعات باستانی و اسناد و نقشه های تاریخی متعلق به بیش از ۹۰۰ سال پیش را به نمایش گذاشته است. این موسسه اسناد و نقشه های تاریخی دوران مختلف را طی سالیان سال جمع کرده و امروز این مدارک تاریخی و قدیمی در مورد حج در معرض بازدید عموم قرار گرفته است.
این آثار و اسناد قدیمی جزئیات فراوانی در مورد جنبه های مختلف تاریخ کاروان های حج را در برمی گیرد. بنیاد تحقیقات و آرشیو ملک عبد العزیز در کنفرانس و نمایشگاه حج و عمره «دو ظرف آب» متعلق به ۹۰۰ سال پیش یعنی اوایل قرن ششم هجری را به نمایش گذاشته است. وسایل دیگر مورد استفاده حاجیان در قدیم برای آشامیدن و نیز قبله نماهای متعلق به قرن دوازدهم هجری و یک قمقمه آب نقشدار مسی متعلق به قرن سیزدهم هجری در این نمایشگاه وجود دارد.
عکس: قبله نمای نقشدار چوبی متعلق به قرن ۱۲ هجری
قدم زدن بین آثار و اسناد و نقشه های تاریخی با ریزه کاری و جزئیاتی که عمدتا در کتاب ها پیدا می شود شگفت آور است. یکی از آثار حیرت آور دیگر این نمایشگاه آثار خطی کریستین اسنوک هورگرون محقق و شرق شناسی هلندی و اسناد و عکس های متعدد دیگری درباره کاروان های حج در ۱۸۸۸ است. جالب تر اینکه بنیاد تحقیقات و آرشیو ملک عبد العزیز به اسناد اصلی دسترسی دارد. می توان در این عکس ها و اسناد به وضوح دید که حاجیان در سفر حج به مکه چه عزم و اراده ای برای غلبه بر موانع در این مسیر داشته اند.
بعد نوبت می رسد به مجموعه نقشه های تاریخی سال ۱۷۲۰ که درباره جزئیات مسیرهای جدید دریایی و زمینی کاروان ها به مکه و مدینه از دل کوه ها و روستاهای واقع در شبه جزیره عرب در آن زمان است.
برخی از اسناد خطی نوه شیخ محمد عبد الوهاب در این نمایشگاه به نمایش گذاشته شده که متعلق به ۱۲۲۰ هجری قمری هستند و برخی نسخ خطی متعلق به سال ۸۰۰ هجری و نیز متعلق به بیش از ۶۰۰ سال قبل را داریم که عمدتا درباره حج و آداب و مناسک حج هستند. برخی آثار خطی طلاکاری شده اند که ارزش و مضامین ارزنده آن را نشان می دهد.
وقتی وارد نمایشگاه می شوی کاروان حج شام متعلق به ۲۰۰ سال پیش جلب توجه می کند. در این مجموعه با رنگ و گلدوزی و آیات قرآنی به جزئیات سفر ساکنان شام به حجاز اشاره شده که روایتگر یک دوره زمانی است و نشان می دهد که حاجیان برای سفر به حج چه مسیر دشواری داشتند.
اسناد حج نیابتی در بیش از ۱۵۰ سال یکی از نکات جالب توجه این نمایشگاه است که درباره افرادی است که به نیابت از یک نفر دیگر به حج رفته اند و به آنها سندی برای ادای مناسک حج می دادند. در این سند داده های ویژه حاجی قید می شد. اولین گزارش دولتی درباره شرایط و اقدامات حج و حاجیان در ۱۳۶۵ هجری قمری هم در این نمایشگاه به نمایش گذاشته شده است.
دیوار قبلی مسجد نبوی در گوشه ای از نمایشگاه نصب شده و برخی عکس های کمیاب آرشیوی این بنیاد و وسایل حمل و نقل قدیمی حاجیان و دشواری ها و خطرات مسیر حج در قدیم هم وجود دارد.
قمقمه آب متعلق به قرن ششم هجری (عکس: غازی مهدی)
طارق الطریقی مدیر تحریریه مجله بنیاد تحقیقات و آرشیو ملک عبد العزیز و سرپرست نمایشگاه در گفتگو با «الشرق الاوسط» گفت «ملک سلمان بن عبد العزیز خادم حرمین شریفین رئیس هیات مدیره و شاهزاده محمد بن سلمان معاون رئیس هیات مدیره بنیاد تحقیقات و آرشیو ملک عبد العزیز هستند که عمدتا در حوزه تاریخ و ادبیات و میراث فرهنگی سعودی و شبه جزیره عرب و جهان اسلام فعالیت می کند».
او خاطر نشان کرد «این نمایشگاه به منظور معرفی تاریخچه حج با بیش از صد اثر خطی و سند و ابزارهای کمیاب حج برگزار شد. آثاری از کتابخانه شخصی ملک عبد العزیز و اسناد خطی کمیاب حج متعلق به ۱۳۶۰ هجری قمری و ۱۳۷۰ هجری قمری به نمایش گذاشته شد».
قطب نمای نقشدار مسی (عکس: غازی مهدی)
الطریقی افزود «بنیاد تحقیقات و آرشیو ملک عبد العزیز برنامه کلانی برای تدوین دایره المعارف حج قبل از اسلام از زمان حضرت ابراهیم تا دوره اسلامی دارد که از دو بخش تشکیل می شود: اول: دایره المعارف ۵۰ جلدی درباره سیر تحول حج که برای اولین بار انجام می شود. دوم: پایگاه داده ای درباره حج و حرمین که شامل مجموعه بزرگی از کتاب ها و آثار خطی و عکس و فیلم می شود».
او توضیح داد «این نمایشگاه به تمام ریزه کاری ها و جزئیات حج پرداخته و حتی مجموعه عکس هایی از وسایل آشامیدنی در مکه و دسترسی به آب زمزم و رفت و آمد در مکه و حج داریم. هدف ما عرضه اطلاعات و اسناد حداکثری درباره حج است».
