«مثل دخترها»؛ کارزار حمایت از زنان با طرح های هنری

این ابتکار توسط ۳ دختر لبنانی و اردنی تاسیس شد  


شماری از زنان پیشرو و مردان کارآفرین از ابتکار «زی البنات» حمایت کردند
شماری از زنان پیشرو و مردان کارآفرین از ابتکار «زی البنات» حمایت کردند
TT

«مثل دخترها»؛ کارزار حمایت از زنان با طرح های هنری


شماری از زنان پیشرو و مردان کارآفرین از ابتکار «زی البنات» حمایت کردند
شماری از زنان پیشرو و مردان کارآفرین از ابتکار «زی البنات» حمایت کردند

۳ دختر عرب برای حمایت از حقوق زنان و حذف اصطلاح ضعیفه برای مخاطب قرار دادن زنان طرح های هنری با لوگوی «زی البنات» (مثل دخترها) ابتکار کردند.
«زی البنات» غالبا در جوامع ما نماد تحقیر و رفتار ناپسند افراد است که ناخودآگاه به زن نسبت داده می شود. مثلا وقتی یکی رانندگی اش بد باشد و به مشکل بربخورد می گوییم «حتما یک زن پشت فرمان است». وقتی پسر بچه ای به هر دلیلی زیر گریه می زند مادر به خاطر آرام کردنش با تعریف از مردانگی پسرش می گوید «مثل دخترها گریه نکن». فهرست این اصطلاحات و کلیشه ها بلند بالاست که مستقیما و بعضا غیر مستقیم تحقیر زنان و زنانگی را نشانه می گیرد.
سرینا و آیه و زاره سه دانشجوی دختر هستند که در حوزه بازاریابی و طراحی هنر فعالیت می کنند. آنها از اصطلاح «زی البنات» برای بهبود چهره و ارتقای جایگاه اجتماعی زنان استفاده کردند. سرینا از لبنان متخصص دکوراسیون داخلی می گوید «چرا عده ای از اصطلاح «زی البنات» برای تحقیر زنان استفاده می کنند»؟ او در ادامه گفتگو با «الشرق الاوسط» افزود «زنان کارآمدی خود را در پست های مدیریتی و پرورش نسل ها نشان داده اند. زنان مهارت خود را در مشاغل و مسئولیت های مختلف ثابت کرده اند و نشان دادند که در همه مشاغل می درخشند. پس بدیهی است که ما به این مساله فکر کردیم و خواستیم تا این کلیشه های نادرست رایج در جامعه را تغییر دهیم و کارزار «زی البنات» را راه انداختیم تا با الگوها و طرح های هنری پیام خود را برسانیم».
تی شرت های پنبه ای و مدل های دیگر و طرح های گوناگون برای قاب و کاور گوشی و پوستر و عکس و غیره در قالب طرح ابتکاری «زی البنات» به صورت آنلاین در فروشگاه «زی البنات» به فروش می رسد. استقبال جوانان به خصوص زنان شاغل در پست های اجتماعی رده بالا در عرصه سیاست و پزشکی و آموزش و تجارت و بازاریابی و غیره از این طرح ابتکاری گسترده است. خانم های شاغل در کنار بقیه اعضای خانواده در راستای حمایت از زنان و تشویق نقش موثر آن در جوامع غربی و عربی به کارزار «زی البنات» پیوستند و برای این طرح ابتکاری تبلیغ می کنند. 
زاره از اردن از جمله موسسان «زی البنات» در گفتگو با «الشرق الاوسط» اظهار داشت «ما به دنبال تغییر این کلیشه جنسیت زده هستیم. «مثل دخترها» معمولا نماد کاری است که انسان خوب انجام نمی دهد. با این طرح ابتکاری هنری می خواهیم توجه را روی توانمندی های زنان به طور عام معطوف کنیم چون زنان بخش اصلی جوامع هستند. ما باید به زنانگی خود و به کارهایی که در مقام یک زن انجام می دهیم افتخار کنیم. مردان در این میان نقش مهم در حمایت از زنان بازی می کنند چون آنها شرکای اصلی ما برای انجام موفق این طرح ابتکاری هستند. ما موفق به جذب بخش نه چندان کوچکی از مردان موفق شدیم. آنها محصولات ما را ترجیح می دهند و به عنوان هدیه در مناسبت های مختلف می خرند».
زاره که عضو تیم ملی بسکتبال زنان در اردن است گفت «برخی محصولات ما را به عنوان هدیه والنتاین می خرند که حمایت خود را از شریک زندگی نشان بدهند. عده دیگری محصولات این برند را می خرند و به بچه هایشان هدیه می دهند چون ما تی شرت های بچه گانه هم داریم. علاوه بر این، برخی از والدین می خواهند تاثیرگذاری نقش زنان را به فرزندانشان آموزش دهند و به کودکانشان بگویند که باید به جای تحقیر زنان به آنان افتخار کرد».
طرح ابتکاری «مثل دخترها» موفق به ترویج و ثبیت مفاهیم حامی زنان شده است و کارکرد موثر این طرح را به وضوح می توان در کامنت های فالوورهای حساب های کاربری «زی البنات» در اینستاگرام و غیره دید. اصطلاح «مثل دخترها» در میان خیلی ها به یک عبارت محبوب تبدیل شده که نشانگر چهره زن قدرتمند به جای زن بینوا و ضعیف است.
یکی از کاربران اینستاگرام نوشت «زن بودن یعنی اینکه منظم باشی و بتوانی مشکلات را با انعطاف و تدبیر و محبت حل کنی. اداره شرکت و کسب جوایز و لوح های تقدیر جهان و موفقیت در عرصه های علم و وکالت و مهندسی و سیاست و غیره فقط مخصوص مردان نیست».
صدها کامنت دیگر در حمایت از نقش موثر و دستاوردهای زنان کشورهای مختلف وجود دارد. آیه در ادامه گفتگو با «الشرق الاوسط» گفت «چه کسی سرگذشت زنان پرچمدار تحول و تغییر در طول تاریخ را نخوانده است؟ یا زنانی که در دنیای انسانیت و علوم و اندیشه و هنر تاثیر گذار بودند؟ طرح ابتکاری «زی البنات» بازتاب دهنده همه این زنان موفق تاریخ ساز به سبک خاص و ساده و ژرف است».
سرینای لبنانی و زاره و آیه اردنی روی بخش های مختلف مثل زنان پرچمدار و الگوساز در جهان عرب تمرکز دارند. 
سرینا توضیح داد «ما معمولا به شکل دوره ای گروهی از زنان و دختران موفق جهان در عرصه های مختلف را انتخاب می کنیم. زاره بسکتبالیست و عضو تیم ملی زنان اردن است و از این رو تصمیم گرفتیم که کارزارمان را با ورزش کلید بزنیم. زنان ورزشکار عرب مثل شیرین عبد اللاوی از الجزایر قهرمان جودوی جهان و فریال اشرف عبد العزیز اولین زنان مصری که در المپیک مدال طلا گرفت ما را همراهی می کنند. خانم رای باسیل از لبنان هم در این طرح ابتکاری حضور دارد. او در رشته تیراندازی موفق به کسب مدال های گوناگون شده و در ۲۰۱۶ قهرمان جام جهانی تیراندازی شد. نمونه های موفق در جهان عرب زیاد داریم و ما هر بار مجموعه ای از ستارگان درخشان زن عرب را به عنوان الگو و الهام بخش «زی البنات» برمی گزینیم».
برخی از تیم های ورزشی عربی در حمایت از طرح ابتکاری «زی البنات» با تی شرت های ورزشی دارای لوگوی «زی البنات» مسابقه می دهند. 
زاره در این باره گفت «این اقدام افتخار آفرین بوده و ما را برای ارایه بهترین ها تشویق می کند. تیم های ورزشی از مراکش و سعودی و اردن و کشورهای دیگر با ما تماس می گیرند تا بگویند که با تی شرت های دارای لوگوی «زی البنات» مسابقه می دهند. این بیانگر موفقیت این کارزار است».
۳ بنیانگذار کارزار «زی البنات» امیدوارند که کسب و کارشان رشد پیدا کند و رونق بیشتری بگیرد و طرح های هنری آنها با لوگوی «زی البنات» به برند تجاری شناخته شده منطقه و جهان تبدیل شود.



حدود «استثمار سیاسی» گذشته در سریال‌های تاریخی تا کجاست؟

خالد النبوی در صحنه ای از «ممالیک آتش»
خالد النبوی در صحنه ای از «ممالیک آتش»
TT

حدود «استثمار سیاسی» گذشته در سریال‌های تاریخی تا کجاست؟

خالد النبوی در صحنه ای از «ممالیک آتش»
خالد النبوی در صحنه ای از «ممالیک آتش»

با هر سریال تاریخی، سؤالاتی مطرح می‌شود که کماکان بر سر زبان هاست، نه تنها به میزان اعتبار این آثار و دستیابی آنها به هماهنگی بین آزادی خلاقیت و تخیل و احترام به حقیقت تاریخی، بلکه موضوع به ماهیت معنای سیاسی استناد به تاریخ از طریق این آثار مرتبط شده‌است که - به گفته بسیاری از ناظران و متخصصان - خالی از «رمزگذاری عمدی واقعیت» نیست.
اگرچه این مناقشه جدید نیست و به همراهی برای اکثر آثار نمایشی عربی الهام گرفته از تاریخ تبدیل شده‌است، سال‌های اخیر ابعاد قابل توجهی به جنجال همراه با درام تاریخی اضافه کرده‌است که به استفاده سیاسی و ایدئولوژیک این آثار مرتبط است.
اگر استناد به تاریخ در این مطالب نمایشی، اهدافی فراتر از پرداختن به زندگی‌نامه شخصیت‌های پیچیده‌ای را که اغلب جنجال‌های سیاسی و فکری به راه می‌اندازند، دربردارد، پس
علاوه بر این، برجسته کردن دوره‌ها و رویدادهای تاریخی که با دقت انتخاب شده‌اند، پیامدهای معناداری برای واقعیت کنونی دارد.
شاید جنجال بزرگی که سریال حشاشین که در ماه رمضان در تعدادی از شبکه‌های مصری و عربی در حال پخش است، بسیاری از این سوالات را در مورد محدودیت‌های استفاده سیاسی و ایدئولوژیک از تاریخ دوباره مطرح کند که هنوز پاسخ قاطعی ندارند.

کریم عبدالعزیز در کلیپی از «الحشاشین» (شرکت سازنده)

به گفته منتقدان هنری و اساتید دانشگاهی تاریخ که با «الشرق الاوسط» صحبت کردند، اغلب درام‌های تاریخی دارای «دیدگاه سیاسی یا ایدئولوژیکی هستند که توسط تولیدکنندگان یا سازندگان اثر بیان می‌شود»، اما کنترل‌هایی وجود دارد که باید هنگام ارائه این آثار در نظر گرفته شوند؛ اول از همه، احترام به حقایق عمده تاریخ بدون جعل، علاوه بر ضرورت کمک گرفتن از متخصصان برای پرکردن شکاف‌ها و دستیابی به هماهنگی بین داستانی و تاریخی است تا از بسیاری شکاف‌ها جلوگیری شود که ممکن است اعتبار برخی درام‌هایی که از تاریخ الهام گرفته‌اند را کاهش دهد.

انتخاب‌های عمدی

شاید درام تاریخی عرب یکی از قدیمی‌ترین اشکال نمایشی بود که از نظر سیاسی یا ایدئولوژیک به کار گرفته شد. شاید این آثار مسیری را پیش از خود یافتند که آثار ادبی نویسندگانی چون جرجی زیدان، امین معلوف، نجیب محفوظ، علی احمد باکثیر، توفیق الحکیم، محمد فرید ابو حدید و بسیاری دیگر پیش از خود رفته بودند.
اما ارائه درام‌های تاریخی در سینما و تلویزیون و استفاده سیاسی از آنها به دهه شصت قرن گذشته بازمی‌گردد. در اینجا طارق الشناوی، منتقد هنری، یکی از معروف‌ترین آثار سینمای عرب را به یاد می‌آورد که فیلم «الناصر صلاح الدین» است که در سال ۱۹۶۳ به کارگردانی یوسف شاهین ساخته شد. گروهی از مشهورترین نام‌های ادبی مصر در آن زمان، مانند یوسف السباعی، نجیب محفوظ و عبدالرحمن الشرقاوی در نگارش آن مشارکت داشتند. بنیاد عمومی سینمای مصر، یک نهاد دولتی، به تأمین مالی تولید آن کمک کرد.
الشناوی به «الشرق الاوسط» می‌گوید: هدف از تولید آن اثر عظیم در آن زمان، همان‌طور که در آن زمان گفته شد، یک فرافکنی سیاسی با الهام گرفتن از قهرمانی‌های سلطان صلاح الدین ایوبی، آزادکننده بیت‌المقدس در دوران جمال عبدالناصر، رئیس‌جمهور فقید مصر بود. این امر به وضوح از انتخاب نام فیلم آشکار می‌شود.
الشناوی معتقد است که «نویسنده درام تاریخی هر دوره زمانی یا شخصیتی را که بخواهد ارائه کند، صرف نظر از ماهیت آن، باید شامل دیدگاهی باشد، اعم از سیاسی، فکری یا اجتماعی که او بخواهد با پرداختن آن شخصیت ارائه دهد».
وی افزود: هیچ درام تاریخی برای روایت تاریخ وجود ندارد، بلکه طبیعی است که هدف روشن و دلیلی داشته باشد که این انتخاب را توجیه کند.
به عقیده او، موضوع بدون «انتخاب عمدی برای هدفی خاص که توسط سازندگان اثر دیده می‌شود» نیست، که او آن را نقص نمی‌داند، بلکه «بخشی از ماهیت صنعت نمایش» است.

رمزگذاری واقعیت

در سال‌های اخیر، بسیاری از نمایش‌های تاریخی عربی، چه برای شخصیت‌های مذهبی و چه برای دوره‌های تاریخی مملو از درگیری، همچنان مفاهیمی مرتبط با واقعیت کنونی را به همراه دارند، نمادگرایی ارائه شده توسط سریال‌های تاریخی را نمی‌توان نادیده گرفت؛ زیرا بیننده اغلب به‌طور خودکار رویدادهای تاریخی را با واقعیت پیوند می‌دهد و گاهی اوقات از یک لحظه تاریخی کهن خواسته می‌شود تا نماد واقعیت فعلی باشد تا این باور را ایجاد کند که واقعیت با گذشته تفاوتی ندارد.
اما این بدان معنا نیست که درام تاریخی به سمت «جعل و تحریف» گرایش دارد، بلکه نویسنده آن «باید از یک سو با مطالب تاریخی ثبت شده مطابق با الزامات هنر نمایشی عمل کند و مطابق با بینش فکری و پرسش‌های بشری، بدون تعصب به حقایق تاریخی یا تعمیم خودسرانه مطالب تاریخی به شیوه‌ای خام در خدمت دیدگاه ایدئولوژیک قبلی تولید کند». ولید سیف نویسنده فلسطینی که یکی از برجسته‌ترین سازندگان درام تاریخی عرب به‌شمار می‌رود، در زندگی‌نامه خود با عنوان «شاهد و شاهد» نسبت به این موضوع هشدار می‌دهد.
حقیقت این است که نمایشنامه تاریخی عرب در طول چند دهه آثار بسیاری ارائه کرد که این همه بحث و جدل در مورد اشتغال سیاسی ایجاد نکرد و بر ارائه بیوگرافی شخصیت‌های کمتر بحث‌برانگیز که موضوع مناقشات سیاسی یا ایدئولوژیکی عمده نیستند تمرکز داشت؛ مانند «خالد بن الولید»، «عمر بن عبدالعزیز»، «صلاح الدین ایوبی»، «امام ترمذی» و «امام شافعی».
حتی زمانی که در مصر زندگی‌نامه شخصیت‌های بحث‌برانگیزی مانند عمرو بن العاص یا خلیفه عباسی هارون الرشید ارائه شد، این آثار در چارچوب دفاع از آن شخصیت‌ها بر بعد انسانی تمرکز داشتند، نه بعد سیاسی.

سکانسی از سریال رستاخیز ارطغرل

با این حال، سال‌های اخیر به موازات وقوع بسیاری از درگیری‌های سیاسی، ایدئولوژیک و فرقه‌ای در منطقه بوده‌است که منجر به جذابیت‌های چشمگیری شده‌است که بدون استفاده از تاریخ نیست. برای مثال، تلاش‌هایی برای همگام شدن با ظهور ایده «نوعثمانی‌گرایی» و هموار کردن راه برای نقش‌های تأثیرگذارتر ترکیه در منطقه پس از رویدادهایی که به «بهار عربی» معروف شد، سریال‌های ترکی با استفاده از ابزارهای نمایشی در پرده‌های عربی به محبوبیت دست یافت. از جمله این آثار ترکی می‌توان به سریال «حرمسرای سلطان» اشاره کرد که یکی از برجسته‌ترین سلاطین عثمانی، سلطان سلیمان قانونی (سلیمان یکم) و سریال «قیام اَرطغرل» را مطرح کرد. اثری است که با ارائه زندگینامه ارطغرل پسر سلیمان شاه، رهبر قبیله کایی از ترکان مسلمان اوغوز و پدر عثمان اول، بنیانگذار امپراتوری عثمانی، مقدمات و انگیزه‌های تأسیس امپراتوری عثمانی را ارائه می‌کند. نمایش آن در سه سری متوالی از اواخر سال ۲۰۱۴ آغاز شد.
از سوی دیگر، سریال «ممالیک آتش» نشان دهنده واکنش دراماتیک عربی به آثار تاریخی ترکیه است که توسط شرکت اماراتی «جنو مدیا» در سال ۲۰۱۹ به نویسندگی محمد سلیمان عبدالملک و کارگردانی کارگردان بریتانیایی پیتر وبر تولید شد. این سریال آخرین دوره دولت ممالیک و سقوط آن به دست عثمانی‌ها در اوایل قرن شانزدهم را روایت می‌کند. عثمانی‌ها از طریق یک سری خیانت‌ها توانستند برای چند قرن پس از آن، پایگاهی برای حکومت خود در منطقه عرب بیابند.

تفسیر مذهبی از صنعت سریال

موضوع تنها به این دوئل تاریخی بر سر واقعیت حضور عثمانی در منطقه محدود نشد، بلکه باعث ایجاد یک رقابت فرقه‌ای شد که دو سال پیش خبر ساخت سریال «معاویه بن ابی سفیان» جنجال آفرید؛ سریالی برای انعکاس زندگی‌نامه بنیانگذار دولت اموی و یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌های بحث‌برانگیز تاریخ اسلام از طریق نقش او در آنچه به عنوان «فتنه بزرگ» شناخته می‌شود، مورد مناقشه بزرگی در مورد هدف از تولید اثر شد.
در چارچوب «تفسیر فرقه‌ای» از آثار نمایشی، یکی از شبکه‌های عراقی در آن زمان اعلام کرد که بودجه هنگفتی را برای تولید سریال تاریخی «شجاعت ابولؤلؤه» اختصاص داده‌است. ظاهراً در واکنش به روند ساخت سریال «معاویه بن ابی سفیان» است؛ ابولؤلؤه فیروز معروف به ابولؤلؤه مجوسی، مردی است که خلیفه دوم عمر بن خطاب را ترور کرد. حتی در هنگام ارائه زندگینامه الفاروق عمر بن الخطاب که توسط بنیاد رسانه ای قطر تهیه شده بود، موضوع بدون مناقشه نبود، نه تنها در مورد مشروعیت به تصویرکشیدن یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌های تاریخ اسلام روی صفحه نمایش که با بسیاری از فتواهای قبلی در این زمینه مغایرت دارد، بله بر سر پیش‌بینی ایدئولوژیک سریالی که بین سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۲ فیلمبرداری شده بود، اختلاف نظر وجود داشت. این دوره ای است که با ظهور گروه‌های «اسلام سیاسی» در بسیاری از کشورهای عربی مصادف شد و بر شدت این مناقشه با مشارکت چهره‌های حامی سازمان «اخوان المسلمین» در بررسی بافت تاریخی سریال افزوده شد.

بی سوادی تاریخی

دکتر محمد عفیفی، استاد تاریخ دانشگاه قاهره و دبیرکل سابق شورای عالی فرهنگ در مصر معتقد است: هر مؤسسه ای که سریال‌های تاریخی را تولید می‌کند «به‌طور طبیعی هدفی پشت تولید اثر دارد، به ویژه با توجه به هزینه تولید هنگفتی که این نمونه از آثار نیاز دارد»، معمولاً درام تاریخی «تاریخ را بیشتر از خدمت به آگاهی تاریخی یا تعریف گذشته فرا می‌خواند تا در خدمت حال باشد».
عفیفی به «الشرق الاوسط» توضیح می‌دهد که هنگام الهام گرفتن از تاریخ در آثار نمایشی باید کنترل‌هایی وجود داشته باشد؛ برجسته‌ترین این کنترل‌ها تغییر نکردن حقایق تاریخی تثبیت‌شده‌است، مانند سال‌های رویداد، یا شخصیت‌های اصلی که رویداد را ایجاد کرده‌اند. اما در عین حال بر ضرورت عدم لغزش در تلقی نمایش تاریخی به عنوان مرجع یا منبع تاریخی تأکید می‌کند، زیرا سریال یک اثر خلاقانه است که بینش سازندگانش، از جمله نویسندگان و کارگردانان، و احتمالاً فضایی از تخیل را به همراه دارد.
این استاد تاریخ که مطالعات پیشرفته بسیاری را در مورد تکیه بر منابع غیررسمی در تاریخ برخی از رویدادهای مهم تاریخ مصر انجام داده‌است، وضعیت مناقشه برانگیز سریال تاریخی را به آنچه او به عنوان «بی سوادی تاریخی در میان اکثر دریافت کنندگان محتوای نمایشی» توصیف می‌کند، نسبت می‌دهد.
او این موضوع را با بیان اینکه فقدان آگاهی تاریخی نتیجه کمبود برنامه‌های درسی مدرسه است، توضیح می‌دهد ارائه خوانش تاریخی به صورت انتقادی و چند نگرشی باعث می‌شود بسیاری از مخاطبان به آثار نمایشی به عنوان یک مرجع تاریخی نگاه کنند نه اثری خلاقانه که قابل تفسیر باشد و از اینجا مشکلات و بحران‌های بسیاری پدید می‌آید.
دبیرکل سابق شورای عالی فرهنگ در مصر اما خوشحالی خود را از جنجال برانگیخته شده ناشی از سریال عربی الهام گرفته از تاریخ پنهان نمی‌کند و آن را خوب ارزیابی می‌کند.
عفیفی معتقد است ادامه تولید سریال‌های تاریخی عربی، حتی در صورت وجود خطا یا ایجاد حالت جنجال، «بسیار بهتر از عدم وجود این نوع تولیدات نمایشی است».
او نظر خود را این گونه توجیه کرد که نبود این آثار راه را برای «هجوم» آثار تاریخی کشورهایی مانند ترکیه و ایران باز می‌کند و این آثار وارده اغلب دارای بینشی سیاسی و ایدئولوژیک هستند که لزوماً منعکس کننده واقعیات تاریخ یا بینش عرب نیست، بلکه اهداف بسیار عمیق‌تری نسبت به کارهای نمایشی یا سرگرمی دارند.