الراوی؛ ماجرای سقوط بغداد و آخرین دیدارها با صدام

وزیر سابق بازرگانی عراق در گفت‌وگو با «الشرق الاوسط» درباره صحنه‌های «اجساد سوخته»، «نبرد فرودگاه» و اینکه چطور سوری‌ها او را دست بسته به آمریکایی‌ تحویل دادند می‌گوید

الراوی؛ ماجرای سقوط بغداد و آخرین دیدارها با صدام
TT

الراوی؛ ماجرای سقوط بغداد و آخرین دیدارها با صدام

الراوی؛ ماجرای سقوط بغداد و آخرین دیدارها با صدام

- هلیکوپترهای آپاچی در جاده «الدوره – مسجد ام‌الطبول – فرودگاه» از چپ و راست شهروندان عادی را به گلوله بستند ... اجسادی را دیدم که برخی از آنها هنوز می‌سوختند... آخرین نفس‌هاشان را در ماشین‌های در حال سوختن می‌کشیدند. 
- نیروهای آمریکایی وارد فرودگاه بغداد شدند و با مقاومت سختی مواجه شدند و عقب نشینی کردند و همین آنها را بر آن داشت تا از سلاح‌های ممنوعه مرگبار استفاده کنند که اکثر جنگجوها را از بین برد و تانک‌ها را ذوب کرد و قادرشان ساخت اشغالش کنند.
- دومین دیدار با صدام (بعد از تهاجم) با حضور قصیّ، عدیّ و وزیر دفاع صورت گرفت... فرماندهان نظامی در حال گفت‌وگو در باره وضعیت پس از ورود نیروهای آمریکایی به بغداد بودند ... رئیس جمهوری فقید از من خواست که به ارتش در جابه جایی سلاح کمک کنم. 
- من به سوریه رفتم (بعد از سقوط بغداد) و آصف شوکت من و سفیر عراق را به شام دعوت کرد... و شب بعد از شام اوضاع تغییر کرد... مستقیم به دست آمریکایی‌ها تحویلم دادند.
- به بازجوی آمریکایی گفتم: مردم عراق مردم سرسختی هستند که در طول تاریخ جز سارگون اکدی، حمورابی، آشوربانیپال، نبوکدنصر، حجاج، هارون الرشید و صدام حسین بر آنها حکومت نکردند... او پاسخم را می‌نوشت.
**************
الراوی شب شروع جنگ را به خوبی به یاد می‌آورد، اما تأکید می‌کند غافلگیر کننده نبود. می‌گوید: «حمله آمریکا به عراق و شروع حمله وحشیانه به کشور ما برای مقامات، وزرا، نیروهای مسلح، دستگاه‌های امنیتی و سازمان‌های حزبی غیرمنتظره نبود... همه در آن شب آماده بودند، حتی قبل از شروع حملات هوایی و نبردهای زمینی. حکومت و دستگاه‌های امنیتی در صحنه و در همه زمینه‌ها برای مقابله با دشمن آماده بودند. بنابراین، این تهاجم ناروا ما را غافلگیر نکرد. آمریکا از قبل تصمیم گرفته بود عراق را به هر بهانه‌ای اشغال کند».
و ادامه می‌دهد: «من با همکارانم در وزارتخانه ماندم. ما از مقر خود خارج نشدیم و پیگیر مسائل بودیم. ما با تأمین ذخیره شش ماهه مواد غذایی برای شهروندان، بر جنگ پیشی گرفتیم. هدف این بود که وقتی جنگ شروع شود، شهروندان مایحتاج خود را داشته باشند. ما این مأموریت را پیش از شروع بمباران هوایی بغداد انجام دادیم. من و مدیران کل و کارمندان در وزارتخانه ماندیم... شبی که بمباران شروع شد در وزارت بودیم و جای خود را ترک نکردیم. اما یک جای دیگر هم در میدان عدن نزدیک به سایت وزارت داشتیم. یکی از شرکت‌های ما که انبارهای آرد و نان را اداره می‌کند در آنجا واقع شده است. ما در تمام مدت حملات هوایی و نبردهای زمینی، تا زمان اشغال بغداد، بین مقر وزارتخانه و ستاد ذخیره چرخش داشتیم. ما ترک نکردیم.»
الراوی از آخرین جلسات رهبری عراق در زمان حمله و تا زمان سقوط رژیم می‌گوید. می‌گوید: «من در 3 جلسه بعد از حمله با رئیس‌جمهوری فقید صدام حسین شرکت کردم. اولین جلسه بیش از یک هفته پس از شروع بمباران هوایی و شروع نبردهای زمینی برگزارشد. من با وزیر نفت در آن شرکت کردیم. رئیس جمهوری از من خواسته بود که مواد غذایی را به شهر بغداد برسانم تا با دشمن در داخل نبرد شود. وی همچنین از دکتر عامر رشید وزیر نفت خواست تا میزان دود از نقاط مشتعل را تشدید کند تا موشک‌ها از اهداف مشخص منحرف شوند. جلسه دومی هم که با وزیر نفت شرکت کردم، بعد از اینکه دوباره رئیس جمهوری فقید ما را خواست. در آن زمان ما در جلسه رهبری شرکت کردیم و رئیس جمهوری صدام پیگیر موضوع تامین مواد غذایی در داخل بغداد بود. بنابراین من به او اطمینان دادم و به او گفتم که ما 6 ماه ذخیره شهروندان را کامل کرده‌ایم و بنابراین جای نگرانی در این زمینه وجود ندارد. من همچنین به او اطمینان دادم که به ویژه در بغداد جای نگرانی نیست؛ چون برای بیش از شش ماه ذخایر مواد غذایی مازاد داریم. او گفت: با این وجود، به تلاش خود ادامه دهید... این قبل از ورود تانک‌های آمریکایی به شهر بود. سومین جلسه در 3 آوریل و با حضور فرماندهان نظامی برگزار شد. (فرزندان صدام) قصی، عدی و وزیر دفاع (سلطان هاشم الطائی) حضور داشتند.

پس از ورود نیروهای آمریکایی به بغداد، رهبران نظامی در حال بحث و گفت‌وگو بودند، بنابراین رئیس جمهوری فقید از من خواست که در حمل سلاح به ارتش کمک کنم. در واقع یک سرتیپ از گارد جمهوری در یکی از شرکت‌های وزارت بازرگانی که شرکت عمومی تجارت غلات در باب المعظم در مرکز شهر بغداد است به همراه مدیر کل شرکت یوسف عبدالرحمن العانی مستقر شدند. بنا به درخواست نماینده گارد ریاست جمهوری، انتقال سلاح از انبارهای العظیم و تکریت به محل‌های مورد نظر ادامه یافت. حمل و نقل ادامه داشت تا اینکه بغداد اشغال شد و پس از ورود اوباش به مقر شرکت (پس از اشغال بغداد) کار متوقف شد. این آخرین دیدار ما با رئیس جمهوری صدام بود».
آیا صدام در آخرین دیدار با شما خداحافظی کرد؟ آیا احساس کردید که این یک جلسه خداحافظی خواهد بود؟ الراوی پاسخ می‌دهد: «نه، به هیچ وجه. ما هرگز این احساس را نداشتیم. ما احساس نمی‌کردیم که همه چیز به همان شکلی که پیش آمد به پایان برسد. ما از زمان تحمیل محاصره بیش از 13 سال تا آخرین لحظه در وزارت بازرگانی به وظیفه خود در تامین مواد غذایی برای مردم عراق عمل کردیم و به عنوان وزارت بازرگانی تا جایی که توانستیم و در حد توان به طرف‌های دیگر و به اندازه مأموریت خود کمک کردیم... البته وزارت بازرگانی ناوگان بزرگی برای حمل و نقل مواد در اختیار داشت و بر همین اساس رئیس جمهوری فقید از ما خواست تا اسلحه را منتقل کنیم. ما حدود 2000 کامیون بزرگ داریم که حتی قادر به حمل تانک هستند... در واقع ما وزارت دفاع را با حدود 45 کامیون برای حمل تانک قبل از شروع نبردها و 2750 موتور سه چرخ مجهز کردیم».
وقتی از الراوی پرسیده شد که با دیدن تانک‌های آمریکایی که وارد بغداد می‌شوند چه احساسی داشت، پاسخ داد: «البته احساسم احساس یک فرد میهن پرست است که در برابر اشغال وحشیانه و بدون دلیل کشورش مقاومت می‌کند... صحنه‌های ورود تانک‌ها به بغداد دردناک بود. اما نه جامعه جهانی و نه جامعه منطقه‌ای و نه حتی اتحادیه عرب نقش جدی در جلوگیری از این تجاوز نداشتند. اجلاس شرم الشیخ با صدور بیانیه‌ای هرگونه تجاوز به عراق را محکوم کرد، اما اقدام عملی برای جلوگیری از آن صورت نگرفت».
الراوی از مشاهدات خود از بمبارانی که در آغاز تهاجم، بغداد را هدف قرارداد می‌گوید: «بمباران بسیار شدید بود، به ویژه در بغداد. نابودی ساختمان‌ها و شهروندان را فراگرفت. من با کامیون‌های آرد که آرد را به نانوایی‌های شهر بغداد می‌رساندند، همراهی می‌کردم. یک بار دیدم هلیکوپترهای آپاچی شهروندان را در جاده (الدوره - مسجد ام‌الطبول - فرودگاه) از راست و چپ به گلوله می‌بندند و خودروهای عبوری و خودروهای پارک شده در دو طرف جاده را به آتش می‌کشیدند. مدیر بسیج و آمار وزارت بازرگانی به همراه همسرش به شهادت رسیدند. من خودم در سیلوی الدوره به محل حادثه رفتم. اجساد را دیدم، برخی از آنها پس از حمله هنوز می‌سوختند. برخی از آنها در داخل خودروهای در حال سوختن هنوز زنده بودند. متوجه شدم که کارمندم به نام نصرت و همسرش فوراً در ماشین‌شان زغال شده‌اند. با صحنه‌ای غیرانسانی روبه رو شدم که قوانین جنگ را نقض می‌کرد که حملات آمریکا به شهروندانی که در خیابان راه می‌روند مسببش بود. این صحنه هنوز در خاطر من است و اینکه چگونه قربانیان در حال مرگ در داخل اتومبیل خود می‌سوختند».
وی در توضیح می‌افزاید:« این حادثه آغاز نبرد فرودگاه بود که یک روز قبل اعلام شده بود نیروهای آمریکایی وارد فرودگاه شدند. من با وزیر حمل و نقل احمد مرتضی رفتم و رسانه‌ها صحنه سوار شدن ما به هواپیمای جامبو در داخل فرودگاه را گزارش کردند تا ثابت کنند خبری که آمریکایی‌ها منتشر کرده‌اند صحت ندارد. یک روز بعد نیروهای آمریکایی وارد فرودگاه شدند و با مقاومت شدید گروه‌های گارد جمهوری، گارد ویژه، (فداییان صدام) و داوطلبان عرب مواجه شدند و بسیاری از نیروهای دشمن نابود شدند و باقیمانده‌شان به بیرون از فرودگاه عقب نشستند و همین نیروهای امریکایی را برآن داشت تا در حمله دوم به فرودگاه از سلاح ویرانگر ممنوع استفاده کنند و بسیاری از جنگجویان را نابود و تانک‌ها را ذوب و امکان تصرف آن را فراهم کردند. یکی از مقامات ارشد عرب سه ماه قبل از شروع تجاوز به عراق به من گفت که از فرمانده نیروهای آمریکایی، ژنرال تامی فرانکس، مأمورفرماندهی ارتش کشورش برای اشغال عراق، فهمیده که در صورت وقوع جنگ، نیروهای آمریکایی با تمام سلاح‌های موجود عراق را اشغال خواهند کرد، حتی اگر نیاز به استفاده از بمب هسته‌ای میدانی (تاکتیکی) داشته باشد. این (مقام عرب) بر لزوم کشف سلاح‌های کشتار جمعی در صورت وجود آنها تاکید کرد، زیرا او مشتاق جلوگیری از جنگ بود. در این جلسه تایید کردم که عراق عاری از سلاح‌های تخریبی است و این اطلاعات به رئیس جمهوری ابلاغ شد... آنچه در اینجا می‌خواهم تاکید کنم این است که آنچه در نبرد دوم در فرودگاه با استفاده از سلاح‌های ممنوعه و مرگبار رخ داد بخشی از طرح از پیش آماده شده حمله به عراق و عزم برای اشغال آن بود».

سقوط بغداد... وافتادنش به دست آمریکایی‌ها
الراوی ماجرای خروجش از بغداد پس از اشغال و اینکه چگونه به دست آمریکایی‌ها افتاد را بیان می‌کند. می‌گوید: «ما در وهله اول انتظار نداشتیم که بغداد اشغال شود و عراق اشغال شود. بنابراین ما حداقل به عنوان وزیر، برنامه‌ای برای مقابله با اشغال عراق نداشتیم. اتفاقی که افتاد این بود که پس از ورود نیروهای آمریکایی به بغداد، در 9 آوریل، دبیر شورای وزیران، دکتر خلیل المعموری، با ما تماس گرفت و به نمایندگان وزرایی که روزانه دستورات شورا را دریافت می‌کنند یا اطلاعاتی را به این شورا می‌دهند، اطلاع داد وزرا می‌توانند به جایی که می‌خواهند بروند. شهر من راوه است و خانواده و آشنایانم آنجا هستند. به سمت راوه که حدود 100 کیلومتر با مرز سوریه فاصله دارد حرکت کردم. خانواده‌های الراوی ما در البوکمال، دیرالزور و حلب ساکن هستند. برای مدت طولانی میان خانواده‌ها در امتداد خط فرات بالا (بین عراق و سوریه) ارتباط وجود داشته است. وقتی به راوه رسیدم به من توصیه کردند که برای مدت دو هفته به سوریه بروم و اوضاع را زیر نظر بگیرم، در واقع از نظر روانی آمادگی سفر به هیچ کشوری خارج از عراق را نداشتم و فقط پاسپورت دیپلماتیک خود را داشتم. روز بعد با برادرم مزهر و مشاور ریاست جمهوری، عصام عبدالرحیم الراوی که بر نقطه مرزی طریبیل نظارت می‌کرد، به سوریه رفتم. ما وارد سوریه شدیم و در واقع من رابطه قوی با طرف سوریه داشتم. وقتی که درخواست دیدار با رئیس جمهوری بشار اسد می‌کردم، درخواستم برآورده می‌شد. رئیس جمهوری فقید صدام، زمانی که بشار به ریاست جمهوری منصوب شد، من را به عنوان فرستاده‌ای نزد وی فرستاد. قرارداد تجارت آزاد امضا و مرزها باز شد به طوری که عراق و سوریه به یک بازار اقتصادی واحد تبدیل شدند. خط لوله نفت راه اندازی شد که گام مهمی در چارچوب خروج از محاصره در سال 2000 به حساب می‌آید و بر این اساس وقتی به سوریه رفتم (بعد از اشغال عراق) هیچ نگرانی نداشتم به این دلیل که به کشوری می‌روم که با آن ارتباط قوی دارم. آصف شوکت در آن زمان مرا پذیرفت و به من گفت که اگر می‌خواهم خانواده‌ام را بیاورم، به او گفتم: متشکرم. می‌خواهم به عراق برگردم، اما همانطور که به مدیر اطلاعات دیرالزور گفتم، دو هفته در سوریه می‌مانم تا شاهد تحولات اوضاع عراق باشم. همان شب آصف شوکت ما را با سفیر عراق به شام برد... شب بعد از شام اوضاع تغییر کرد».
الراوی در توضیح اتفاقی که برایش افتاده است می‌افزاید: «من و همکارانم را به آپارتمانی در المزه بردند. حداقل می‌توانم بگویم آپارتمان بسیار کثیف بود. هیچ نداشت. معلوم بود که متعلق به کارکنان اطلاعات نظامی است. هیچی توی یخچال نبود. احساس کردیم که اولین پذیرایی قبل از ظهر خوب بود... اما تا شب اوضاع تغییر کرده. به نظر می‌رسد از همان زمان تصمیم گرفته شده است. مستقیماً خواستیم که به عراق برگردیم. بعد از دو روز ما را از هم جدا کردند. برادرم توسط اطلاعات دیرالزور دستگیر شد و من در روستایی به نام روستای الاسد در حصر خانگی قرار گرفتم، همانطور که فکر می‌کردم در انتظار تکمیل مقدمات تدارکاتی برای تحویل... من در خانه‌ای زندگی می‌کردم و پنج افسر همراهم ماندند و مرا می‌پاییدند و اجازه نمی‌دادند بیرون بروم. از این رو من نامه‌ای به رئیس جمهوری بشار نوشتم و اعلام کردم که من فلانی پسر فلانی هستم و دو هفته است که به سوریه آمده‌ام و از مهمان نوازی او تشکر کردم و درخواست برگشت به عراق را دارم و مرا از سرنوشت برادرم آگاه کنند. این 21 آوریل 2003، دو روز قبل از تحویلم بود. در روز 23 آوریل، سرتیپ یونس از طرف سرلشکر آصف شوکت نزد من آمد و به من گفت که موافقت (آقای رئیس جمهوری) را برای بازگشت شما گرفته‌ام... ساعت 12 (ظهر) دمشق را با یک ماشین اوپل ترک کردیم و یکی از کارمندانشان همراهم بود. به دیرالزور رسیدیم، گفتم: لطفاً کمی در شهر توقف کنید تا برادرم را ببینم، زیرا احتمال زیاد می‌دهم که او در دیرالزور بازداشت شده است. من این موضوع را در نامه خود به رئیس جمهوری بشار به صراحت بیان کرده بودم که در آن گفتم: لطفاً مرا از سرنوشت برادرم مطلع کنید، زیرا او را در سومین روز آمدنم به سوریه از دست دادم. به محض ورود به البوکمال، از سرتیپ یونس تشکر کردم و به او گفتم: ما شهر القائم را پیش رو داریم که به آن حصیبه می‌گویند، اجازه دهید وارد کشورم شوم. به من گفت: تو نمی‌توانی از نقطه رسمی وارد کشورت شوی، همان کسی که تو را اول به دمشق آورد، یعنی سرتیپ رکن نصیح از دیرالزور می‌آید و تو را به حصیبه می‌رساند، اما از طریق قاچاقچیان از راه بیابان. به او گفتم: به چه علت؟ جلوی من القائم است و مسافت کم، پیاده پنج دقیقه بیشتر طول نمی‌کشد و حالا شب است و هوا سرد، پس چرا می‌خواهید مرا از مسیر قاچاقچیان ببرید؟ به من گفت: این دستور است. با ماشین به سمت صحرا رفتم و سرتیپ نصیح از اطلاعات دیرالزور همراهم بود. بعد از حدود 20 دقیقه به نقطه مشخصی رسیدیم. چراغ‌ها را خاموش کرد. در تاریکی راه رفتیم. وارد یک سرازیری کوچک شدیم و به خاک عراق رسیدیم. جلوی من هفت سرباز آمریکایی سبز شدند که از ما خواستند بایستیم و اسلحه‌های لیزری را به سمت من نشانه رفتند. ایستادم. سرتیپ رکن دستی مرا به آمریکایی‌ها تحویل داد. دست‌هایم را بستند و روی سرم کلاه گذاشتند و سوار یک هامر کردند که حدود یک ربع در صحرای عراق حرکت می‌کرد.
بعد با ماشین وارد یک هواپیما (چینوک) شدم و به پایگاهی رسیدم که به نظر می‌رسید پایگاه الولید در نزدیکی مرز اردن باشد. یک هواپیمای بال ثابت منتظرم بود و مرا به بغداد بردند».
او ادامه می‌دهد: «حدود ساعت 10 شب رسیدم و بازجویی از من به مدت 5 ساعت طول کشید. یک مترجم لبنانی با بازجوی آمریکایی کار می‌کرد. به او گفتم که نیازی به مترجم ندارم. من فارغ التحصیل بریتانیا هستم (دارای مدرک دکترا از دانشگاه منچستر) و می‌توانم با شما به زبان انگلیسی صحبت کنم. تحقیقات پنج ساعت به طول انجامید. ساعت چهار صبح مرا به اتاقی بردند که وزیر آموزش عالی عراق، دکتر همام عبدالغفور، دکتر سطام الکعود و فردی به نام (ابومحمود الخلایله) وابسته به گروه فلسطینی ابونضال که در آن زمان خود را تسلیم کرده بود و تحت تعقیب نیروهای آمریکایی نبود حضور داشتند. یک کیسه زباله مشکی به من دادند تا به عنوان زیرانداز از آن استفاده کنم، هوا سرد بود اما ما چهار نفر در این اتاق بدون پتو روی یک پتو خوابیدیم. صبح شخصی نزد من آمد و پرسید: چرا برگشتی؟ گفتم: از مقامات سوریه - نگفتم رئیس جمهوری بشار – درخواست کردم به کشورم بازگردم. از من در مورد چیزهای دیگری پرسید: چه کسی با تو رفت؟ گفتم: کسی با من نرفت. البته من نمی‌توانستم درباره همکارانم گزارش بدهم. روز بعد، رئیس بازجویان اطلاعات نظامی مرا احضار کرد و به من گفت که واشنگتن از دست تو بسیار ناراحت است، زیرا اطلاعات درستی ارائه نکردی. به او گفتم چطور؟ گفت: تو می‌گویی که به تنهایی به سوریه رفته‌ای، اما در نامه‌ای که به رئیس جمهوری بشار اسد ارسال کرده‌ای، جویای سرنوشت برادرت مزهر مهدی صالح می‌شوی، بنابراین اطلاعات درستی به ما نمی‌دهی. به او گفتم: برادرم مزهر کاری به سیاست ندارد و با من آمده تا به من خدمت کند، پس چرا نامش را به شما بدهم؟ حتی نامه من به رئیس جمهوری سوریه به دست آمریکایی‌ها رسید و آنها آن را به من نشان دادند».
وقتی از الراوی درباره محتوای نامه‌اش به رئیس جمهوری سوریه سؤال می‌شود، می‌گوید که این نامه شامل چندین موضوع از جمله «موضوع مربوط به دو کشور و آینده امنیت سوریه» است. پرزیدنت صدام به من دستور داده بود که آن را به رئیس جمهوری بشار گزارش کنم. در آن زمان شورای فرماندهی انقلاب و رهبری عراق تشکیل جلسه دادند و پس از پایان جلسه، طارق عزیز معاون نخست وزیر با من تماس گرفت و به من گفت که رئیس جمهوری می‌گوید تهدیدی برای سوریه وجود دارد و ما آماده‌ایم ارتش عراق‌ را آماده کنیم، رئیس جمهوری بشار را در جریان این موضوع قراربده. من با سرتیپ ذوالهمه تماس گرفتم و به او گفتم که این پیامی است از طرف صدام رئیس جمهوری به رئیس جمهوری بشار است که در آن می‌گوید ارتش عراق حاضر است و آماده حمایت از سوریه در برابر هر تهدیدی، پس از اینکه باخبر شدیم  تهدیدی علیه شما وجود دارد. سرتیپ ذوالهمه پس از ساعتی با پاسخ بازگشت و از صدام رئیس جمهوری تشکر کرد و گفت: وضعیت فعلی ما خوب است و هیچ خطری احساس نمی‌کنیم و در صورت نیاز به شما اطلاع خواهیم داد. موضوع برای من تمام شد، اما رئیس جمهوری وزیر دفاع عراق را به دمشق فرستاد و سپس ارتش را به دو جهت حرکت داد؛ اولی التنف و دیگری البوکمال به سمت سوریه برای حمایت از آن در برابر تهدید اسرائیل علیه سوریه. این پیام در واقع منبع تحقیق از سوی آمریکایی‌ها با من بود که خواستند دلیلی را که صدام را بر آن داشته تا این وظیفه را به طور خاص به من محول کند، بدانند، بنابراین به آنها گفتم: من کسی هستم که درگیر رابطه با سوریه هستم».
الراوی خاطرات خود را با این گفته به پایان می‌رساند: « پس از اتمام سؤالات بازپرس، این سئوال را از او پرسیدم: چرا برای اشغال عراق آمدید؟ در دهه هشتاد با این کشور رابطه‌ای متین داشتید و سالانه به آن وام یک میلیارد دلاری می‌دادید و من توافقنامه وسیع همکاری تجاری، اقتصادی، علمی و فن‌آوری امضا کردم. پاسخ داد: ما برای ایجاد دموکراسی آمده‌ایم و پس از تکمیل آن عقب نشینی می‌کنیم. در پاسخش گفتم: شما دموکراسی واقعی را در عراق برقرار نخواهید کرد و از آن عقب نشینی نخواهید کرد و عراق توسط نهادهای مذهبی و قبیله‌ای اداره خواهد شد و عراق امن به کشوری تبدیل خواهد شد که در آن افراط گرایی متولد می‌شود. قیمت نفت بسیار بالاتر از قیمت فعلی بشکه‌ای 20 دلار خواهد رفت و بی ثباتی در کشور ایجاد خواهد شد. فروپاشی عراق در طول تاریخ منجر به فروپاشی در منطقه می‌شود و وضعیتی از بی ثباتی و آشفتگی به وجود می‌آید که منجر به عدم تعادل منطقه‌ای در خاورمیانه می‌شود. مردم عراق مردم سرسختی هستند که در طول تاریخ جز سارگون اکدی، حمورابی، آشوربانیپال، نبوکدنصر، حجاج، هارون الرشید و صدام حسین بر آنها حکومت نکردند. و جوابم را یادداشت می‌کرد. و این در صبح روز 25 آوریل 2003 بود».

 



الحجيلان: به اتهام «پناه دادن به کمونیست‌ها» متهم شدم و در پاسخ، ملک فیصل مرا به یک وزارتخانه اضافی منصوب کرد

TT

الحجيلان: به اتهام «پناه دادن به کمونیست‌ها» متهم شدم و در پاسخ، ملک فیصل مرا به یک وزارتخانه اضافی منصوب کرد

ملک فیصل (گتی)





تصویر ملک فیصل در دفترش در ریاض (گتی)
ملک فیصل (گتی) تصویر ملک فیصل در دفترش در ریاض (گتی)

در قسمت سوم خاطرات شیخ جمیل الحجيلان، یکی از برجسته‌ترین چهره‌های دیپلماسی سعودی، به پشت‌پرده‌های تصدی وزارت بهداشت در کنار وزارت اطلاع‌رسانی پرداخته می‌شود. این پس از آن بود که «شخصیتی برجسته» او را به «پناه دادن به کمونیست‌ها»در وزارت اطلاع‌رسانی متهم کرد. وی داستان درخواست خود از ملک فیصل برای استعفا از سمت وزارتی را روایت می‌کند و توضیح می‌دهد که احساس «تلخی و ناامیدی در هنگام مواجهه با وزارت دارایی برای تأمین حداقل بودجه مورد نیاز وزارت بهداشت» یکی از دلایل این درخواست غیرمعمول بود. در نهایت، کمیسیونی که به دستور ملک تشکیل شد، بدون گفت‌وگوی مستقیم با او، تصمیم نهایی را گرفت.
روزنامه «الشرق الأوسط» بخش‌هایی از این خاطرات را که با عنوان «جمیل الحجيلان: سرگذشتی در دوران هفت پادشاه» در غرفه «شرکت انتشاراتی رف » در نمایشگاه بین‌المللی کتاب ریاض عرضه خواهد شد، به‌طور اختصاصی منتشر می‌کند.

الحجيلان پیام انتصاب خود به‌ عنوان وزیر بهداشت را می‌نویسد

در ماه مه 1970، ملک فیصل، الحجيلان را احضار کرد و به او اطلاع داد که او را به‌عنوان وزیر بهداشت منصوب خواهد کرد. الحجيلان به یادمی‌آورد:« روزها گذشت و هنوز حکم رسمی صادر نشده بود. در همین زمان، به همراه دکتر رشاد فرعون، مشاور مخصوص ملک فیصل، برای ادای احترام به دفتر ولیعهد، شاهزاده خالد، رفتیم و در دفترش شخصیت‌های مختلفی از جامعه و امراء حضور داشتند. گفت‌وگو درباره رسانه بود که ناگهان شخصیتی برجسته، بدون داشتن هیچ سمت رسمی، به وزارت اطلاع‌رسانی حمله کرد و او را به پناه دادن به عناصر کمونیستی از میان کارکنان بلندپایه متهم کرد. «درگیری لفظی تندی بین ما رخ داد.»

ملک فیصل (گتی) تصویر ملک فیصل در دفترش در ریاض (گتی)

دکتر رشاد فرعون ماجرا را به ملک فیصل گزارش داد، اما ملک هیچ سئوالی از الحجيلان نپرسید. چند روز بعد، رئیس دفتر نخست‌وزیری، شیخ صالح العباد، به او اطلاع داد که ملک قصد دارد حکمی برای انتصاب وی به‌عنوان وزیر بهداشت، در کنار وزارت اطلاع‌رسانی، صادر کند و از او خواست که این حکم را با دستخط خود بنویسد! الحجيلان اظهار می‌کند:« ملک می‌خواست پیامی بفرستد که فیصل اجازه نمی‌دهد به یکی از وزرایش بی‌احترامی شود و نمی‌پذیرد که در مورد وفاداری کارکنان سعودی شبهه ایجاد شود.»
حکم سلطنتی در ماه مه 1970 صادر شد و الحجيلان به‌عنوان وزیر بهداشت و وزیر موقت اطلاع‌رسانی منصوب شد. چند ماه بعد، شیخ ابراهیم العنقری به‌ عنوان وزیر اطلاع‌رسانی منصوب شد و الحجيلان به‌طور کامل به وزارت بهداشت پرداخت. درباره این دوران می‌گوید:« به وزارت بهداشت آمدم، در حالی که فردی بودم که از دیدن پزشک خوشم نمی‌آمد، از مصرف دارو متنفر بودم، تحمل دیدن بیمارستان‌ها را نداشتم و دیدار از بیماران بستری روی تخت‌هایشان برایم خوشایند نبود. به وزارت بهداشت آمدم تا خود را در دنیای پزشکی و پزشکان بیابم، در حالی که بیش از هر زمان دیگری نسبت به این حوزه انسان‌دوستانه، ناآگاه بودم. این احساسات و افکار در ذهنم بود که در روزهای نخست کارم در وزارت بهداشت در دفترم مستقر شدم و کاملاً به این وزارتخانه اختصاص یافتم.»

الحجیلان با «الشرق الأوسط» از خاطراتش می گوید (عکس: محمد عثمان)

مقابله با وبا و بازگرداندن هواپیمای زائران

چند ماه پس از تصدی مسئولیت وزارت بهداشت، بیماری وبا در منطقه شرقی شیوع پیدا کرد و بیش از 150 نفر را به کام مرگ کشاند. الحجيلان می‌گوید:« بسیار نگران بودم و شیوع این بیماری را در ماه‌های اول کاری‌ام به‌عنوان نشانه‌ای از سختی و حساسیت کاری که در پیش رو داشتم، می‌دیدم... این بیماری بخشی از کشور را درگیر کرده بود و ممکن بود به مناطق دیگر نیز گسترش یابد.»
ملک فیصل کمیسیونی به ریاست معاون دوم نخست‌ وزیر و وزیرکشور، یعنی ملک فهد، تشکیل داد و اختیارات لازم را به او اعطا کرد. وزارت بهداشت اقدامات لازم برای مبارزه با این بیماری را آغاز کرد و چندین اقدام پیشگیرانه را انجام داد که موجب نارضایتی برخی ساکنان شد. یکی از کاخ‌های سلطنتی به بیمارستان اورژانس تبدیل شد و هزاران مورد مبتلا را درمان کردند و به‌طور رسمی اعلام شد که کشور از بیماری وبا پاکسازی شده است.
الحجيلان یادآوری می‌کند که در فصل حج سال 1972، یک پرواز از شرکت «طیران الشرق الأوسط» از نیجریه و با بیش از 200 مسافر وارد کشور شد. این پرواز از منطقه‌ای مبتلا به وبا آمده و قوانین سازمان جهانی بهداشت را رعایت نکرده بود. او دستور داد که به مسافران اجازه ورود به کشور داده نشود و هواپیما پس از یک ساعت توقف، مجبور به ترک جده شد. «ماجرا را به ملک گزارش دادم.

او از این اقدام قاطعانه من متعجب شد و پرسید: آیا راه دیگری وجود نداشت؟ گفتم: نه، عالیجناب، این تنها راه بود تا هم از کشور محافظت کنیم و هم به سایر شرکت‌های هواپیمایی هشدار دهیم. او نگاهی خاموش و بدون نشانه‌ای از رضایت به من انداخت و گفت: لا حول ولا قوة إلا بالله.»

هیئتی برای مدیریت بیمارستان‌ها

تا آن زمان، بیمارستان‌ها توسط پزشکان اداره می‌شدند و این تنها گزینه در دسترس وزارت بهداشت برای مدیریت بیمارستان‌ها بود. در نگاه اول، این راهکار معقول به نظر می‌رسید، زیرا پزشک با مسائل بیمارستان و پزشکان آشناتر است، اما مدیریت بیمارستان یک مدیریت سازمانی است که فقط به جنبه درمانی محدود نمی‌شود.
این مدیریت شامل امور کارمندان، نگهداری، خرید و پاسخگویی اداری و دیگر جنبه‌های مختلف مدیریتی است. این‌ها در بیشتر مواقع از حوزه تحصیل و تخصص پزشک دور هستند. این یک علم است که در مؤسسات تخصصی تدریس می‌شود.
الحجيلان می‌گوید: «پس از انجام تحقیقات کافی متوجه شدیم که در ایالات متحده، مؤسسات دانشگاهی تخصصی برای آموزش مدیریت بیمارستان به غیر پزشکان وجود دارد. ما به این ایده علاقه‌مند شدیم و تصمیم گرفتیم آن را دنبال کنیم؛ زیرا این حوزه شایسته شناخت و بررسی است. اولین گروه متشکل از فارغ‌التحصیلان غیر پزشک را به یکی از مؤسسات دانشگاهی تخصصی مدیریت بیمارستان در آمریکا اعزام کردیم. این دانشجویان دوره خود را به پایان رساندند و به کشور بازگشتند تا وزارت، مدیریت برخی از بیمارستان‌های خود را به آنان واگذار کند.»

اولین دستگاه دیالیز کلیه

الحجيلان مانند مدیران جدید بیمارستان‌ها، در حال آشنایی با اداره وزارت بهداشت و درک دنیای آن بود. او یکی از اتفاقات آن دوره را که تلاش او برای برآوردن نیازهای موقعیت جدیدش را نشان می‌دهد، روایت می‌کند. می‌گوید:« نامه‌ای از یک شهروند سعودی که در لبنان اقامت داشت دریافت کردم. او از رنجی که به دلیل نیاز به مراجعه به بیمارستان دانشگاه آمریکایی بیروت برای دیالیز کلیه دوبار در هفته متحمل می‌شد، شکایت کرده بود؛ علاوه بر این، هزینه‌های بالایی که دیگر قادر به تأمین آن نبود نیز بر مشکلات او می‌افزود. من اصلاً نمی‌دانستم منظور نویسنده از دیالیز کلیه چیست. این اولین بار بود که چنین چیزی به گوشم می‌خورد و توجیه من برای این ناآگاهی این بود که در رشته حقوق تحصیل کرده بودم، نه پزشکی.»

الحجيلان می‌افزاید:« مدیر بیمارستان مرکزی ریاض، دکتر سعیدرباح، را احضار کردم. او مدیری قاطع و مورد اعتماد در انجام مأموریت‌ها بود. با او در این باره صحبت کردم و از او خواستم که برای تهیه این دستگاه برای بیمارستان مرکزی ریاض اقدام کند. به او دستور دادم به بیروت سفر کند و با مسئولان بیمارستان دانشگاه آمریکایی ملاقات کند تا به ما در این زمینه کمک کنند. چند ماه نگذشت که دستگاه دیالیز کلیه در بیمارستان مرکزی ریاض نصب و راه‌اندازی شد و یک متخصص فنی که بیمارستان دانشگاه آمریکایی بیروت به ما امانت داده بود، همراه آن بود. این دستگاه که به‌طور تصادفی تهیه شده بود، تحولی در خدمات بهداشتی ما ایجاد کرد و دستگاه‌های دیگری نیز به بیمارستان‌های ما اضافه شدند.»

درخواست استعفا و «عذر ضعیف»

الحجيلان پس از سه سال کار به‌عنوان وزیر بهداشت، به فکر درخواست استعفا افتاد. او می‌گوید:« احساس خستگی و فشار کاری که بر سلامتی‌ام تأثیر می‌گذاشت، شروع شد و به این نتیجه رسیدم که این کار نیاز به سال‌ها تلاش مداوم دارد که ممکن است من توان آن را نداشته باشم. دلیل دیگر، برخی مواضع وزارت دارایی نسبت به درخواست‌های وزارت بهداشت بود.»
او توضیح می‌دهد:« این طبیعی است که وزارت دارایی درخواست‌ها و پروژه‌های سایر وزارتخانه‌ها را بررسی کند تا بودجه دولت را میان وزارتخانه‌های مختلف تقسیم کند، اما من احساس می‌کردم موضع‌گیری‌های سختگیرانه وزارت دارایی در قبال ما، علی‌رغم دستور مقام سلطنتی برای حمایت از تلاش‌های وزارتخانه، گویی می‌خواست آرزوهای ما را محدود کند، در حالی که ما به دنبال خدمات بهداشتی بهتر بودیم. در همین حال، می‌دیدم که وزارت دارایی موافقت می‌کند صدها میلیون ریال به وزارت دفاع و گارد ملی اختصاص دهد تا بیمارستان‌هایی برای پرسنل نظامی و غیرنظامی خود بسازند.»
وی اضافه می‌کند:« از بودجه‌هایی که به پروژه‌های بهداشتی گارد ملی و وزارت دفاع اختصاص می‌یافت خوشحال می‌شدم، زیرا این پروژه‌ها به ارتقای خدمات بهداشتی کشور کمک می‌کردند، اما احساس تلخی و ناامیدی نیز داشتم؛ زیرا مجبور بودم برای به‌دست آوردن حداقل بودجه مورد نیاز برای طرح‌های خود، با وزارت دارایی مبارزه کنم. موضع وزارت دارایی، به‌طور طبیعی، از روی عمد برای کوچک‌ شمردن اهمیت وزارت بهداشت در قبال مردم نبود، اما آن‌ها بلندپروازی‌های ما را غیرواقعی می‌دیدند. این موضوع هر ساله مایه اختلاف میان ما و آن‌ها می‌شد.»

الحجيلان تصمیم نهایی خود را که تقدیم درخواست استعفای خود از سمت وزارتی بود، گرفت. اما « باید روشی برای مطرح کردن این درخواست انتخاب می‌کردم. ایده صحبت مستقیم با ملک فیصل را کنار گذاشتم؛ زیرا ممکن بود مرا با سئوالی غافلگیر کند که من نتوانم پاسخ مناسبی به آن بدهم. کسانی که ملک فیصل را می‌شناختند، چنین چیزی را غیر محتمل نمی‌دانستند. بسیاری از وزرا در حین صحبت با او با سئوالات غیرمنتظره‌ای روبه‌رو می‌شدند که آن‌ها را در تنگنا قرار می‌داد و از پاسخگویی عاجز می‌کرد. تصمیم گرفتم برای اجتناب از رویارویی و آنچه ممکن است با خود به همراه داشته باشد، به او نامه بنویسم.»
الحجيلان درخواست استعفای خود را به ملک ارائه کرد. ملک نه او را فراخواند و نه در این باره با او گفتگو کرد. در عوض، درخواست را به کمیته ویژه‌ای متشکل از شاهزاده خالد بن عبدالعزیز (ولیعهد)، مساعد بن عبدالرحمن (وزیر دارایی)، فهد بن عبدالعزیز (معاون دوم نخست ‌وزیر و وزیر کشور)، عبدالله بن عبدالعزیز (رئیس گارد ملی)، سلطان بن عبدالعزیز (وزیر دفاع)، نواف بن عبدالعزیز (مشاور ویژه ملک) و دبیر کمیته، دکتر رشاد فرعون (مشاور ویژه ملک)، ارجاع داد. او به یاد می‌آورد: «دلیل من ضعیف به نظر می‌رسید، چرا که بهانه من، وضعیت جسمانی‌ام بود. شاهزاده فهد قانع نشد که دلایل من موجه هستند. از آنجا که اصرار بر استعفا از سمت وزارتی امری غیر معمول بود و ممکن بود دلایل شخصی در پشت آن باشد، کمیته ویژه در نهایت با درخواست من موافقت کرد.

پادشاه بیشتر از وزرایش کار می‌کند

الحجیلان برنامه روزانه دقیق ملک فیصل را به یاد می‌آورد و روایت می‌کند:« ملک فیصل بر اساس یک روش منظم و دقیق عمل می‌کرد، چه در حضور و چه در انجام کارهای دفترش. او روزانه سه بار در دفتر خود در دیوان ریاست شوراى وزيران حضور مى‌یافت. او حدود ساعت ده و نیم صبح به دفترش می‌آمد و تا نزدیک به وقت نماز ظهر مشغول کار بود. سپس به مسجدی که به محل سکونتش در قصر المعذر متصل بود، می‌رفت. بعد از نماز، با برخی از شهروندان ناهار می‌خورد و مدتی در خانه استراحت می‌کرد و پس از نماز عصر دوباره به دفترش بازمی‌گشت و تا نزدیک وقت نماز مغرب به کار ادامه می‌داد. اگر در ریاض بود، برای نماز مغرب به یکی از ارتفاعات می‌رفت و در آنجا با همراهی شاهزاده خالد یا شاهزاده سلطان و نیز پسر عموهایش شاهزاده فیصل بن سعد و شاهزاده فهد بن سعد، نماز مغرب را ادا می‌کرد. اما اگر در جده بود، نماز مغرب را در نقطه‌ای آرام و بیابانی در مسیر جده-مدینه منوره می‌خواند. در شب، پس از نماز عشاء به دفتر خود بازمی‌گشت و تا ساعت ده شب به کار مشغول بود و سپس به خانه‌اش برمی‌گشت، جایی که با خانواده و نزدیک‌ترین مشاورانش دیدار می‌کرد... من اغلب شب‌ها به دفترش می‌رفتم و آن لحظات گرانبها از آن دوران والا در ذهنم همچنان روشن و زنده است.»

تصویر ملک فیصل در دفترش در ریاض (گتی)

شیخ محمد النویصر، رئیس دفتر مخصوص ملک فیصل، شب‌ها مسائلی را که نیاز به ارائه داشت، به اطلاع او می‌رساند:« وقتی ملک از بررسی آنچه به او عرضه شده بود فارغ می‌شد، تقویم «ام القری» را از روی میز خود برمی‌داشت و نگاهی به برخی صفحات آن می‌انداخت تا زمان پخش خبر ساعت ده شب از رادیو لندن عربی فرا برسد. روی میز او رادیویی کوچک قرار داشت و هنگامی که ساعت ده شب می‌شد، دستش به سمت رادیو می‌رفت و صدای زنگ ساعت (بیگ بن) که نشان‌دهنده ساعت ده شب بود، به گوش می‌رسید؛ گویی خود ملک فیصل از پشت میزش در ریاض این ساعت را تنظیم کرده بود. این دقت بی‌نظیر، فکر و چشم را به خود معطوف می‌کرد. او پادشاهی بود که در سه نوبت در روز در دفترش حاضر می‌شد و زمان‌بندی او چنان دقیق بود که می‌توانستی ساعت خود را بر اساس آن تنظیم کنی، بنابر این هیچ بهانه‌ای برای وزرایش وجود نداشت که به او مراجعه نکنند، در حالی که او بیشتر از آنها در دفترش حضور داشت.»

سفیر سعودی در خانه رئیس‌جمهور آلمان می‌خوابد

در مارس 1974، فرمان سلطنتی برای انتصاب الحجیلان به عنوان سفیر و نماینده فوق‌العاده در آلمان فدرال صادر شد. این انتصاب پس از نه سال از قطع روابط دیپلماتیک چندین کشور عربی (از جمله سعودی) با آلمان به دلیل حمایت این کشور از اسرائیل با سلاح‌های پیشرفته و کمک‌های نظامی صورت گرفت.

الحجیلان با وزیر خارجه آلمان، هانس دیتریش گنشر

الحجیلان وظیفه داشت روابط و ارتباطات را از سر بگیرد، سفارت را بازگشایی کند و امور مربوط به آن را تکمیل نماید. الحجیلان به یادمی‌آورد:« به طور تصادفی، ما خانه کوچکی با یک باغچه زیبا پیدا کردیم که متعلق به رئیس‌جمهوری جدید آلمان، آقای والتر شیل بود. این خانه‌ای مبله و ساده بود که در یک تپه سبز قرار داشت و چشم‌انداز طبیعی جذابی داشت. این خانه به لحاظ اندازه و اثاثیه ساده بود، حتی پارکینگی برای خودروی صاحبخانه نداشت. چیزی که این خانه را جذاب‌تر می‌کرد، موقعیت آن و باغچه کوچک و زیبایش بود. بنابراین، ما این خانه را برای شش ماه اجاره کردیم. خبر به رسانه‌های آلمانی درز کرد و روزنامه‌های جنجالی شروع به ساختن داستان‌های خیالی و مبالغه در مورد این اجاره، مبلغ آن و شرایط محرمانه پیرامون آن کردند. یکی از جالب‌ترین نظرات برخی روزنامه‌ها این بود که سفیر سعودی در تخت رئیس‌جمهوری می‌خوابد و قهوه عربی جای شراب سفید آلمانی را در خانه رئیس‌جمهوری خواهد گرفت و اینکه معامله دیپلماتیکی بین سعودی و آلمان بر سر اجاره خانه رئیس‌جمهوری انجام شده است! و داستان‌های جنجالی دیگری که مردم عادی را به خود جلب می‌کرد.»
یکی از روزنامه‌ها تا جایی پیش رفت که برای کشف آنچه به عنوان «حقیقت مطلق» می‌پنداشت، تلاش کرد و خبرنگار و عکاس خود را به خانه الحجیلان فرستاد تا هنگام بازگشت او از دفترش منتظر بمانند و این مسئله‌ای را که به شدت کنجکاوی‌ها را برانگیخته بود، روشن کنند. برخی از این روزنامه‌های جنجالی به مدت دو هفته به بررسی این موضوع اجاره پرداختند و نام سفیر جدید سعودی هر روز در آنها تکرار می‌شد.