با نزدیک شدن موعد برگزاری انتخابات پارلمانی عراق در یازدهم ماه جاری، بحث درباره مداخلات خارجی در شکل‌گیری دولت آینده بار دیگر شدت گرفته است. تمرکز اصلی بر میزان نفوذ جمهوری اسلامی ایران است؛ اینکه آیا همچنان توان تأثیرگذاری قاطع خود را مانند پنج دوره گذشته حفظ کرده است یا این‌بار نفوذش در برابر واشنگتن کاهش خواهد یافت.
در حالی‌که برخی ناظران احتمال تداوم نقش فعال تهران را منتفی نمی‌دانند، تحلیل‌های متعددی به برتری «نقش تعیین‌کننده» آمریکا در روند تشکیل دولت و گزینش کابینه اشاره دارند.
این ارزیابی‌ها بر تحولات اخیر منطقه تکیه دارند؛ از جمله کاهش نفوذ ایران پس از ضربات واردشده به بازوهایش در کشورهای همسایه، و همچنین تصمیم دونالد ترامپ برای تعیین «مارک سافایا» به عنوان فرستاده ویژه خود در عراق.
به‌نظر می‌رسد این پیش‌بینی‌ها تنها به محافل داخلی عراق محدود نیست، بلکه حتی برخی منابع ایرانی نیز به آن اشاره دارند. روزنامه نزدیک به جریان میانه‌رو «جمهوری اسلامی» مدعی شده است که فرستاده آمریکا، مارک سافایا، به مقامات عراقی گفته: «واشنگتن شکل دولت آینده را تعیین خواهد کرد و در انتخاب سه ریاست اصلی کشور ـ جمهوری، وزرا و پارلمان ـ و نیز وزارتخانه‌های کشور، دفاع، دارایی و نفت و حتی ریاست بانک مرکزی نقش مستقیم خواهد داشت».
با این حال، ظافر العانی، نماینده پیشین و نامزد فعلی پارلمان، معتقد است فرمانده «سپاه قدس» ایران، اسماعیل قاآنی، «قاسم سلیمانی نیست و دیگر سلیمانی‌ای در عراق نخواهد بود». او گفت: «در دولت‌های گذشته، نقش ایران در تشکیل دولت‌ها پررنگ بود، آمریکا در مرتبه بعدی قرار داشت و کشورهای عربی نقشی محدود ایفا می‌کردند، اما نجف در بزنگاه‌های سیاسی تأثیرگذار بود».
ابراهیم العبادی، پژوهشگر و نویسنده عراقی، در گفت‌وگو با روزنامه «الشرق الأوسط» تأکید کرد که ایران «طی دو دهه گذشته نقش تعیین‌کننده‌ای در سیاست عراق داشته و با اعمال فشار یا اقناع، بازیگران شیعه، سنی و کرد را تحت نفوذ خود گرفته بود». او یادآور شد که محمدجواد ظریف، وزیر خارجه پیشین ایران، پس از تشکیل دولت عادل عبدالمهدی در سال ۲۰۱۸ گفته بود: «ایران با نتیجه سه بر صفر بر آمریکا پیروز شد»؛ عبارتی که بیانگر عمق نفوذ تهران بود.
العبادی افزود: «اکنون شواهد نشان می‌دهد این نفوذ رو به کاهش است. گروه‌های عراقی دریافته‌اند که ایران دیگر توان فشار گذشته را ندارد، به‌ویژه پس از ضعف سیاسی، دیپلماتیک و نظامی‌اش در پی جنگ ۱۲ روزه اسرائیل با حمایت آمریکا. متحدان تهران نیز اکنون از ظاهر شدن به‌عنوان هم‌پیمان بی‌قید و شرط پرهیز می‌کنند».
او همچنین گفت: «سیاست واشنگتن در قبال عراق بر کاهش نقش شبه‌نظامیان وابسته به ایران و حمایت از حاکمیت عراق متمرکز است. مأموریت فرستاده ترامپ، مارک سافایا، با شعار ‹بیایید عظمت عراق را بازیابیم›، در همین چارچوب تعریف شده و نشان می‌دهد دولت ترامپ قصد دارد در تشکیل دولت آینده عراق نفوذ پررنگ‌تری اعمال کند».
نزار حیدر، تحلیلگر سیاسی، نیز با اشاره به اینکه ایران و آمریکا از سال ۲۰۰۳ تاکنون در شکل‌گیری دولت‌های عراق نفوذی هم‌زمان داشته‌اند، گفت: «اکنون شرایط کاملاً تغییر کرده است... تهران دیگر قادر به تقسیم نفوذ با واشنگتن نیست و احتمال قوی آن است که دولت جدید پس از انتخابات، عملاً دولتی با محوریت آمریکا باشد که زیر نظر مستقیم فرستاده ویژه ترامپ شکل خواهد گرفت».
او افزود: «احزاب سیاسی، به‌ویژه جریان‌های شیعی، استقبال بی‌سابقه‌ای از مأمور آمریکایی داشته‌اند، چه به‌طور آشکار و چه غیرمستقیم». به گفته او، «دوران سیاست موازنه‌گرایانه در عراق به پایان رسیده است. دولت ترامپ مصمم است وابستگی بغداد به تهران را در حوزه‌های تحریم و نفوذ ـ آنچه ‹نفوذ بدخواهانه› خوانده شده ـ به‌کلی قطع کند».
اما احسان الشمری، رئیس «مرکز تفکر سیاسی»، نگاه متفاوتی دارد. او می‌گوید نشانه‌های موجود از «آغاز کاهش نفوذ ایران» خبر می‌دهد، نه پایان کامل آن.
الشمری توضیح داد: «ایران همچنان در مهار رقابت میان احزاب شیعی و تنظیم فهرست‌های انتخاباتی چندگانه فعال است تا مانع از گسست‌های درونی در اردوگاه شیعه شود؛ شکافی که می‌تواند منافع تهران را تهدید کند».
او افزود: «پس از اعلام نتایج، ایران تلاش خواهد کرد از طریق بازسازی ائتلاف ‹چارچوب هماهنگی› و حفظ برتری سنتی شیعیان، تأثیر خود را در فرآیند تشکیل دولت تداوم بخشد، اما با چهره‌ها و روشی جدید که سطحی محدودتر از منافع خود را تضمین کند».
الشمری احتمال داد که تهران «از دولتی حمایت کند که تحریک‌کننده ترامپ نباشد» و در عین حال با طرحی وارد عمل شود که فرستاده ویژه آمریکا نیز بتواند آن را بپذیرد.
او در پایان گفت: «این روند نشانگر آغاز مرحله‌ای تازه از عقب‌نشینی نفوذ ایران در عراق است، اما به معنای پایان کامل آن نیست».
