عقب‌نشینی محدود سپاه پاسداران از سوریه در پی حملات اسرائیل

تهران برای حفظ حضور خود به شبه نظامیان افغان و پاکستانی وابسته است

عقب‌نشینی محدود سپاه پاسداران از سوریه در پی حملات اسرائیل
TT

عقب‌نشینی محدود سپاه پاسداران از سوریه در پی حملات اسرائیل

عقب‌نشینی محدود سپاه پاسداران از سوریه در پی حملات اسرائیل

منابع آگاه در گفت و گو با خبرگزاری رویترز از اقدام سپاه پاسداران ایران به کاهش استقرار افسران ارشد خود در سوریه به دلیل سیل حملات مرگبار اسرائیل خبر دادند و گفتند: سپاه از این پس برای حفظ نفوذ خود در این کشور بیشتر به شبه‌نظامیان شیعه تکیه خواهد کرد.
سپاه پاسداران یکی از سخت‌ترین دوره‌ها را در سوریه از زمان آغاز جنگ داخلی سوریه سپری می‌کند. از دسامبر تاکنون، حملات اسرائیل بیش از شش تن از اعضای سپاه در سوریه، از جمله دو تن از رهبران ارشد نیروی قدس، بازوی خارجی سپاه پاسداران، کشته شدند.
سه مقام آگاه به این خبرگزاری گفتند که از آنجایی که تندروها در تهران خواهان انتقام‌گیری هستند، تصمیم ایران برای خارج کردن افسران ارشد سپاه پاسداران از سوریه تا حدی ناشی از امتناع این کشور از ورود مستقیم به درگیری‌ها در سراسر خاورمیانه است.
ایران نگران است که پس از حمله ای که منجر به کشته شدن سه سرباز آمریکایی در پایگاهی در اردن شد، نیروهایش در معرض حملات تلافی جویانه آمریکا قرار گیرند، حمله ای که واشینگتن آن را به یک جناح مسلح تحت حمایت ایران نسبت داد.
روسیه و چین روز سه‌شنبه خواستار «کاهش تنش» و «خویشتن داری» شدند و پکن دربارهٔ «مارپیچ انتقام» در خاورمیانه هشدار داد.
جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده روز سه‌شنبه متعهد شد که پاسخی «مناسب» بدهد که احتمالاً به اشکال مختلف خواهد بود، در حالی که گفت که او ایران را «مسئول» تأمین تسلیحات برای افرادی که حمله را آغاز کردند، می‌داند. بدون اینکه مشخص شود که آیا مستقیماً خاک ایران را هدف قرار خواهد داد یا خیر؛ مسئله ای که بخشی از طبقه سیاسی در واشینگتن خواهان آن هستند.
جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی در کاخ سفید روز دوشنبه تأکید کرد که واشینگتن «به دنبال جنگ با ایران نیست». تهران در مواجهه با این تهدیدات مراقب بود که اظهارات جنگ طلبانه ای صادر نکند و فضای دیپلماسی را باز کند.
حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، روز چهارشنبه از آمریکا خواست «از به کاربردن زبان تهدید دست بردارد». فرمانده سپاه پاسداران، حسین سلامی، روز چهارشنبه هشدار داد که ایران آماده «پاسخ دادن» به هرگونه حمله است. وی گفت: ما خواهان جنگ نیستیم، اما از آن نمی‌ترسیم.

 

کاهش مستشاران

به گفته این منابع، ایران اصلاً قصد خروج از سوریه را ندارد اما این بازنگری نشان‌دهنده عواقب جنگ ناشی از حمله ۱۵ مهر حماس به اسرائیل در منطقه است.
یکی از این منابع آگاه که خود از مقامات ارشد امنیتی منطقه است هم گفته‌است که فرماندهان ارشد سپاه پاسداران به همراه ده‌ها افسر میان‌رده، سوریه را ترک کرده‌اند. وی آن را کاهش مستشاران سپاه در سوریه عنوان کرده‌است.
رویترز نتوانسته‌است به آمار نیروهای خارج‌شده ایران از سوریه دست یابد و سپاه و وزارت اطلاعات سوریه نیز از پاسخ به پرسش‌های این خبرگزاری خودداری کرده‌اند.
سه تن از این منابع مطلع هم گفتند که سپاه پاسداران از این پس قصد دارد عملیات سوریه را از راه دور و با کمک حزب‌الله لبنان و مدیریت کند.
رویترز به نقل از یک مقام منطقه‌ای نزدیک به ایران افزوده که سپاهیان باقیمانده در سوریه نیز دفاتر خود را ترک کرده‌اند و دور از چشم‌ها می‌مانند. به گفته او، سپاه پاسداران، سوریه را ترک نمی‌کند اما حضور و تحرکات خود در این کشور را تا حد زیادی کاهش داده‌است.
به گفته منابع رویترز، این کاهش حضور تاکنون تأثیری بر عملیات‌های سپاه در سوریه نداشته‌است. یکی از منابع ایرانی رویترز گفته که کاهش حضور در سوریه به سپاه کمک می‌کند از گرفتارشدن در جنگ میان اسرائیل و حماس خودداری کند.

 

برعهده نیروهای نیابتی

ایران همواره از نیروهای نظامی ایران در سوریه با عنوان «مستشار» یاد کرده‌است. ایران در جریان جنگ سوریه، هزاران جنگجو را برای حمایت از بشار اسد به این کشور فرستاد.

علاوه بر نیروهای سپاهی که بنا به ادعای تهران در سوریه نقش «مستشاری» ایفا می‌کنند، هزاران شبه‌نظامی شیعه از کشورهای منطقه توسط حکومت ایران به سوریه اعزام شده‌اند.
اگرچه شبه‌نظامیان شیعه مورد حمایت ایران در لبنان، یمن، عراق، و سوریه وارد درگیری‌های منطقه‌ای شده و حملات مکرری علیه مواضع ایالات متحده و اسرائیل تدارک دیده‌اند، حکومت ایران خود از ورود مستقیم به درگیری‌ها خودداری کرده‌است.

 

مراسم تشییع «حجت‌الله امیدوار» معاون اطلاعات نیروی قدس سپاه پاسداران در سوریه (ایرنا)

 

از زمان حمله ۱۵ مهر حماس، اسرائیل حملات به سپاه پاسداران و حزب‌الله در سوریه را افزایش داده‌است.

 

«نفوذ اطلاعاتی»

 

ماه گذشته سپاه پاسداران در بیانیه‌ای رسمی مرگ چهار نیروی ایرانی در حمله‌ای به محله المزه در دمشق، پایتخت سوریه، را تأیید کرد و آنها را «مستشار نظامی جمهوری اسلامی» معرفی کرد. آنطور که در بیانیه رسمی سپاه آمده بود، حجت‌الله امیدوار، علی آقازاده، حسین محمدی و سعید کریمی نام چهار عضو سپاه بود که در حمله اسرائیل کشته شدند.
کمتر از یک ماه پیشتر رسانه‌های ایران در روز چهارم دی از کشته شدن سید رضی موسوی، یک فرمانده ارشد نیروی قدس سپاه پاسداران، در «حمله هوایی اسرائیل» به دمشق خبر داده بودند.
رویترز به نقل از سه منبع آگاه از حضور نیروهای سپاه در سوریه که نخواسته‌اند نام‌شان افشا شود، گزارش داده سپاه پاسداران در گفت‌وگو با مقامات اطلاعاتی سوریه ابراز نگرانی کرده که افشاگری‌های اطلاعاتی از درون نیروهای امنیتی سوریه در حملات مرگبار اخیر تأثیرگذار بوده‌اند.
یک منبع دیگر به رویترز گفته که حملات دقیق اسرائیل در میانه نگرانی‌های مربوط به افشاگری‌های اطلاعاتی، نیروهای سپاه پاسداران را وادار به تغییر محل فعالیت‌ها و مکان اقامت‌شان کرده‌است.



راهی به‌سوی مذاکره: ایران و آمریکا چگونه به این لحظه رسیدند؟

یک نقاش ایرانی در حال بازسازی و رنگ‌آمیزی دوباره یک نقاشی دیواری ضد آمریکایی در تهران است (خبرگزاری فرانسه)
یک نقاش ایرانی در حال بازسازی و رنگ‌آمیزی دوباره یک نقاشی دیواری ضد آمریکایی در تهران است (خبرگزاری فرانسه)
TT

راهی به‌سوی مذاکره: ایران و آمریکا چگونه به این لحظه رسیدند؟

یک نقاش ایرانی در حال بازسازی و رنگ‌آمیزی دوباره یک نقاشی دیواری ضد آمریکایی در تهران است (خبرگزاری فرانسه)
یک نقاش ایرانی در حال بازسازی و رنگ‌آمیزی دوباره یک نقاشی دیواری ضد آمریکایی در تهران است (خبرگزاری فرانسه)

امروز، شنبه، در سلطان‌نشین عمان، گفت‌وگوهایی میان ایران و ایالات متحده برگزار شد، به عنوان تلاشی برای احیای مذاکرات متوقف‌شده درباره برنامه هسته‌ای شتاب‌گرفته تهران.

با این حال، دو طرف حتی پیش از آغاز مذاکرات بر سر شکل و مکانیزم آن اختلاف دارند. در حالی‌ که رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، اصرار دارد مذاکرات به‌صورت مستقیم انجام شود، عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران، اعلام کرده که کشورش فقط از طریق واسطه و به‌صورت غیرمستقیم با فرستاده آمریکا در امور خاورمیانه، استیو ویتکوف، گفت‌وگو خواهد کرد.

گرچه این اختلاف ممکن است ظاهری به نظر برسد، اما معنا و پیامدهای عمیقی در خود دارد. مذاکرات غیرمستقیم تاکنون هیچ پیشرفتی به همراه نداشته، به‌ویژه از زمانی که ترامپ در دوره اول ریاست‌جمهوری‌اش پس از سه سال از امضای توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۵، از آن خارج شد.

دو زن ایرانی در کنار نقاشی ضد آمریکایی بر دیوار سفارت سابق ایالات متحده در مرکز تهران در حال قدم زدن هستند (رویترز)

در ۸ مه ۲۰۱۸، ترامپ سند خروج از برجام را امضا و آن را علنی کرد.

از آن زمان، ترامپ تحریم‌های جدیدی علیه ایران اعمال کرده و آن را بخشی از استراتژی «فشار حداکثری» خوانده است. او بارها تأکید کرده که گزینه نظامی همچنان روی میز است، هرچند مرتب از امکان رسیدن به توافق جدید سخن گفته. ترامپ در همین راستا، پیامی به رهبر ایران، علی خامنه‌ای (۸۵ ساله) ارسال کرده است.

در مقابل، خامنه‌ای هشدار داده که هرگونه حمله به ایران با پاسخ مشابه و شدید روبه‌رو خواهد شد.

در ادامه، نکات کلیدی درباره این پیام، برنامه هسته‌ای ایران، و تنش‌های مداوم میان تهران و واشنگتن از زمان انقلاب ۱۹۷۹ ارائه می‌شود:

چرا ترامپ پیام فرستاد؟

ترامپ پیام خود را در ۵ مارس به خامنه‌ای فرستاد و روز بعد در یک مصاحبه تلویزیونی گفت: «برایشان نوشتم و گفتم: امیدوارم به مذاکره فکر کنید، چون اگر مجبور به اقدام نظامی شویم، فاجعه‌بار خواهد بود.»

ترامپ پس از بازگشت به کاخ سفید تلاش دارد روند مذاکرات را پیش ببرد، در حالی‌ که تحریم‌ها را تشدید کرده و تهدید می‌کند که آمریکا یا اسرائیل ممکن است تأسیسات هسته‌ای ایران را هدف قرار دهند.

ترامپ یادداشتی را که برای خروج از توافق هسته‌ای ایران در تاریخ ۸ مه ۲۰۱۸ امضا کرده است، به نمایش می‌گذارد (آسوشیتدپرس)

او در دوره اول ریاست‌جمهوری‌اش نیز پیام مشابهی ارسال کرده بود که با واکنش تند خامنه‌ای روبه‌رو شد. با این حال، پیام‌های پیشین ترامپ به رهبر کره شمالی، کیم جونگ اون، به دیدارهای مستقیمی انجامید، گرچه این دیدارها به توافقی درباره برنامه هسته‌ای و موشک‌های بالستیک کره شمالی که توانایی هدف‌گیری خاک آمریکا را دارند، نینجامید.

پاسخ ایران چه بود؟

رئیس‌جمهور ایران، مسعود پزشکیان، مذاکره مستقیم با آمریکا را رد کرد و در نشست هیئت دولت گفت: «ما از گفت‌وگو فرار نمی‌کنیم، اما تجربه‌های گذشته نشان داد وعده‌های توخالی، ریشه بحران‌ها بوده است. طرف مقابل باید برای اعتمادسازی، جدیت نشان دهد.»

رهبر ایران، خامنه‌ای نیز به سخنان ترامپ واکنش نشان داد و با لحنی تند گفت: «آن‌ها تهدید به آشوب می‌کنند، اما ما احتمال حمله خارجی را کم می‌دانیم. و اگر چنین حمله‌ای صورت گیرد، بدون شک پاسخ کوبنده‌ای خواهیم داد.»

اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، در پلتفرم «ایکس» نوشت: «تهدید علنی به بمباران از سوی رئیس یک کشور علیه ایران، نقض آشکار اصول صلح و امنیت بین‌المللی است. خشونت خشونت می‌آورد، صلح صلح می‌آورد. توپ در زمین آمریکاست تا مسیر را تعیین کند... و مسئولیت عواقبش را بپذیرد.»

رهبر جمهورى اسلامى ايران، علی خامنه‌ای، در خطبه‌های نماز عید فطر در تهران (رسانه ریاست جمهوری ایران)

در فضای رسانه‌ای نیز، روزنامه «تهران تایمز» نزدیک به دفتر خامنه‌ای ـ بدون ذکر منبع ـ گزارش داد که ایران «موشک‌هایی آماده کرده که می‌توانند اهداف آمریکایی را هدف قرار دهند». این گزارش هم‌زمان با استقرار بمب‌افکن‌های رادارگریز «بی-۲ اسپیریت» آمریکا در جزیره دیه‌گو گارسیا منتشر شد؛ جزیره‌ای که در برد حملات به ایران و همچنین حوثی‌های مورد حمایت تهران در یمن قرار دارد؛ نیروهایی که آمریکا از ۱۵ مارس حملات خود به آن‌ها را افزایش داده است.

چرا برنامه هسته‌ای ایران باعث نگرانی غرب است؟

با اینکه تهران همواره بر صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای خود تأکید کرده، اما اظهارات برخی مقام‌ها حاکی از آن است که ممکن است ایران در پی ساخت سلاح هسته‌ای باشد.

ایران اکنون در حال غنی‌سازی اورانیوم تا سطح ۶۰ درصد است؛ درصدی بسیار نزدیک به سطح مورد نیاز برای ساخت سلاح هسته‌ای، که هیچ کشور فاقد برنامه تسلیحات هسته‌ای، به آن دست نمی‌زند.

دو زن ایرانی در کنار نقاشی ضد آمریکایی بر دیوار سفارت سابق ایالات متحده در مرکز تهران در حال قدم زدن هستند (رویترز)

طبق توافق برجام در سال ۲۰۱۵، ایران مجاز بود اورانیوم را تا سقف ۳.۶۷ درصد و با ذخیره‌ای حداکثر ۳۰۰ کیلوگرم غنی‌سازی کند. اما آخرین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نشان می‌دهد که ایران اکنون حدود ۸۲۹۴.۴ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده در اختیار دارد که بخشی از آن تا سطح ۶۰ درصد غنی‌سازی شده است.

نهادهای اطلاعاتی آمریکا برآورد می‌کنند که ایران هنوز ساخت سلاح هسته‌ای را آغاز نکرده، اما فعالیت‌هایی انجام داده که اگر تصمیم به ساخت سلاح بگیرد، مقدمات آن فراهم باشد.

در یک مصاحبه تلویزیونی، علی لاریجانی، مشاور رهبر ایران گفت: ایران توانایی ساخت بمب هسته‌ای را دارد، اما به‌دنبال آن نیست و با بازرسی‌های بین‌المللی مخالفتی ندارد. اما هشدار داد که اگر ایران مورد حمله آمریکا یا اسرائیل قرار گیرد، شاید چاره‌ای جز رفتن به‌سوی سلاح هسته‌ای نداشته باشد.

ریشه‌های تنش در روابط دو کشور چیست؟

در دوران حکومت شاه، محمدرضا پهلوی، ایران متحد راهبردی ایالات متحده بود. شاه سلاح‌های آمریکایی می‌خرید و به سازمان سیا اجازه داده بود ایستگاه‌های شنود مخفی برای جاسوسی از اتحاد شوروی برپا کند. در سال ۱۹۵۳، سازمان سیا در کودتایی نقش داشت که به برکناری نخست‌وزیر منتخب و تحکیم قدرت شاه انجامید.

اما در ژانویه ۱۹۷۹، شاه در پی اعتراضات گسترده مردمی از کشور گریخت و انقلاب اسلامی به رهبری روح‌الله خمینی، نظامی دینی در ایران برقرار کرد.

در نوامبر همان سال، دانشجویان به سفارت آمریکا در تهران حمله کردند و دیپلمات‌ها را ۴۴۴ روز به گروگان گرفتند که به قطع روابط دیپلماتیک بین دو کشور انجامید.

در جریان جنگ ایران و عراق در دهه ۱۹۸۰، بحران میان ایران و آمریکا تشدید شد، به‌ویژه در جریان «جنگ نفت‌کش‌ها» که در آن نیروی دریایی آمریکا اهداف ایرانی را بمباران کرد و به اشتباه یک هواپیمای مسافربری ایرانی را با ۲۹۰ سرنشین سرنگون ساخت.

از آن زمان، روابط ایران و آمریکا میان دشمنی شدید و فرصت‌های دیپلماتیک نادر در نوسان بوده است؛ مهم‌ترین نقطه امید، توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ بود. اما خروج یک‌جانبه ترامپ از آن توافق، موج جدیدی از تنش‌ها را آغاز کرد که همچنان منطقه را درگیر کرده است.

در آوریل ۲۰۱۹، ترامپ دستور داد نام سپاه پاسداران را در فهرست گروه‌های تروریستی جهانی قرار دهند. در پی آن، تنش‌ها در خلیج افزایش یافت.

بنر ضد آمریکایی در یکی از خیابان‌های تهران، ۸ آوریل ۲۰۲۵ (رویترز)

در ۳ ژانویه ۲۰۲۰، ترامپ دستور ترور قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس، را صادر کرد. خودرو حامل او و همراهانش در بغداد هدف حمله موشکی آمریکا قرار گرفت.

در پاسخ، سپاه پاسداران حمله موشکی به پایگاه عین‌الاسد انجام داد که محل استقرار نیروهای آمریکایی بود و منجر به زخمی شدن شماری از نظامیان شد.