ایران و اسرائیل: تقابل پاسخ‌ها و معادلات قدرت و بازدارندگی

ایران پس از حمله به متحدانش تنها مانده است؛ اما تل‌آویو با اطمینان از حمایت واشنگتن واکنش نشان می‌دهد

تصویری که ارتش اسرائیل از یکی از جنگنده‌های خود پس از حملات هوایی به ایران در روز شنبه منتشر کرده است (ارتش اسرائیل - خبرگزاری فرانسه)
تصویری که ارتش اسرائیل از یکی از جنگنده‌های خود پس از حملات هوایی به ایران در روز شنبه منتشر کرده است (ارتش اسرائیل - خبرگزاری فرانسه)
TT

ایران و اسرائیل: تقابل پاسخ‌ها و معادلات قدرت و بازدارندگی

تصویری که ارتش اسرائیل از یکی از جنگنده‌های خود پس از حملات هوایی به ایران در روز شنبه منتشر کرده است (ارتش اسرائیل - خبرگزاری فرانسه)
تصویری که ارتش اسرائیل از یکی از جنگنده‌های خود پس از حملات هوایی به ایران در روز شنبه منتشر کرده است (ارتش اسرائیل - خبرگزاری فرانسه)

آمریکا همیشه کار درست را انجام می‌دهد، اما پس از تجربه تمامی گزینه‌های دیگر. این سخن وینستون چرچیل درباره آمریکاست که به‌خوبی به وضعیت کنونی درگیری ایران و اسرائیل از زمان انقلاب ایران در اواخر دهه ۱۹۷۰ می‌پردازد. اسرائیل و ایران از تمام راه‌های مختلف در این نبرد استفاده کرده‌اند؛ از جنگ نیابتی و عملیات اطلاعاتی تا تقابل مستقیم. همکاری ایران و اسرائیل در ماجرای ایران-کنترا در دهه ۱۹۸۰ تنها استثنا بود که به درخواست آمریکا صورت گرفت. هرچند شرایط تغییر کرده است، بازیگران همچنان همان‌ها هستند. حتی می‌توان گفت که آمریکا تا کنون، به‌جز تلاش جیمی کارتر برای آزادسازی گروگان‌های آمریکایی در تهران در سال ۱۹۸۰، به‌طور مستقیم ایران را هدف نظامی قرار نداده است. همچنین ترور قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس، که در عراق در سال ۲۰۲۰ و با توجیه ترامپ مبنی بر «تهدید قریب‌الوقوع» انجام شد، نمونه‌ای دیگر از این رویکرد است.

رهبر ایران علی خامنه‌ای در دیداری در تهران در روز یکشنبه سخنرانی می‌کند (خبرگزاری غرب آسیا - رویترز)

قدرت تصویر

امروزه، تصویر به عنصر مهمی برای نمایش پیروزی یا شکست تبدیل شده است. در عصر دیجیتال، تصویر خود پیام است، همان‌طور که فیلسوف فرانسوی، رژی دوبریه، اشاره می‌کند. تصویر امروز همپای توپ و هواپیما و جنگ سایبری حرکت می‌کند. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، ماه گذشته تصویری منتشر کرد که نشان می‌داد دستور ترور حسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله، را صادر می‌کند. همچنین، هفته گذشته، از مرکز فرماندهی و کنترل وزارت دفاع اسرائیل، تصاویری از نتانیاهو در حال رهبری جنگ علیه ایران منتشر شد. در مقابل، ایران هم تصویری از سرتیپ امیر علی حاجی زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران، در حال صدور دستور شلیک موشک به اسرائیل در اوایل اکتبر و طی عملیات «وعده صادق-۲» منتشر کرد. پس از آن، تصویری از آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران، در حال اعطای نشان به حاجی زاده منتشر شد.

هنگام اجرای عملیات «وعده صادق-۲»، تصاویر موشک‌های ایرانی که در هوا پخش می‌شد، به‌طور زنده در رسانه‌ها نمایش داده شد. این تصاویر برای داخل اسرائیل نگران‌کننده بود، زیرا به دلیل کوچک بودن مساحت اسرائیل، صدمات قابل توجهی می‌توانست وارد شود. اما در پاسخ اخیر اسرائیل، چنین تصویری از نمایش قدرت وجود نداشت، هرچند وسعت و قدرت ابزارهای استفاده‌شده از سوی اسرائیل بسیار بیشتر بود. دلیل این تفاوت چیست؟

تصویری ماهواره‌ای گرفته شده توسط شرکت «پلانت لبز» خسارات وارده به تأسیسات نظامی پارچین در جنوب شرقی تهران را در تاریخ ۲۴ اکتبر نشان می‌دهد (رویترز)

حمایت پشت پرده

همواره باید به دنبال حامیان این درگیری‌ها بود. آمریکا نقشی عملیاتی در غزه و کنترلی در لبنان ایفا می‌کند. در غزه، اسرائیل با هدایت آمریکا و تحت نظارت‌های گاه محدود و گاه شدید واشنگتن عمل می‌کند. اما در لبنان، جنگ تحت هدایت اسرائیل با آزادی عملی بیشتری از سوی آمریکا پیش می‌رود. در سطح ژئوپلیتیکی و در رابطه با ایران، آمریکا با محدودیت‌های سخت‌گیرانه‌ای مواجه است که نمی‌تواند آن‌ها را نادیده بگیرد.

معادلات قدرت و بازدارندگی

در معادلات کنونی قدرت و بازدارندگی منطقه‌ای، پس از واکنش اخیر اسرائیل به ایران، نکات زیر قابل بررسی هستند:

در زمان جنگ، بازدارندگی از بین می‌رود و برای بازسازی آن، استفاده از خشونت تنها راه است. ایران نشان داده که می‌تواند به عمق اسرائیل حمله کند و اسرائیل نیز ثابت کرده که بازوی قدرتمندش به ایران می‌رسد. اما هنوز هیچ یک موفق به تثبیت معادلات بازدارندگی جدیدی نشده‌اند که آینده نظم منطقه‌ای را تعیین کند.

با واکنش اسرائیل، دینامیک جنگ در صحنه‌های لبنان و غزه دوباره فعال شده است، زیرا پس از هر پاسخ، اجراکننده در حالت دفاعی قرار می‌گیرد و منتظر واکنش طرف مقابل می‌ماند.

بنیامین نتانیاهو در جلسه امنیتی در وزارت دفاع در تل‌آویو در جریان حمله‌ای که آخر هفته گذشته ایران را هدف قرار داد (دفتر رسانه‌ای دولت اسرائیل - خبرگزاری فرانسه)

ایران نمی‌تواند خود را ضعیف نشان دهد، زیرا ضعف به معنای دعوت از دشمن به حمله است. هنری کیسینجر گفته است که ضعف، تجاوز را جلب می‌کند؛ ازاین‌رو، ایران باید با اقدامات خود نشان دهد که قدرتمند است.

مبدأ «صبر استراتژیک» دیگر برای ایران با شرایط فعلی مطابقت ندارد، چرا که ایران در وضعیت بحرانی استراتژیک قرار دارد. اگر پاسخ دهد، مشکل ایجاد می‌شود و اگر پاسخ ندهد، ضعف نشان می‌دهد. گزارش‌ها حاکی از این است که اسرائیل در حمله اخیر خود، تمامی سامانه‌های دفاعی ایران را هدف قرار داده است که در صورت صحت، به اسرائیل امکان پرواز آزادانه در آسمان ایران را می‌دهد.

این شرایط برای اسرائیل هم صادق است. ضعف، حتی در حد تصور، برای اسرائیل مسئله‌ای مرگ و زندگی است. دیوید بن گوریون به موشه دایان گفت که اسرائیل با شکست در اولین جنگ سقوط می‌کند.

مشکل ایران در این است که هنگام پاسخ، تنها و بدون حمایت خارجی است، به‌ویژه پس از تضعیف نیروهای متحدش، مانند حزب‌الله. در مقابل، اسرائیل با حمایت کامل آمریکا واکنش نشان می‌دهد.

پایان دادن به چرخه پاسخ‌ها

پایان دادن به چرخه پاسخ‌ها و پاسخ به پاسخ، نیاز به ترتیب و شرایط خاصی دارد که همه طرف‌ها بتوانند آن را بپذیرند. به نظر می‌رسد که هنوز شرایط به این مرحله نرسیده است.



 پیشنهاد بلینکن به اسرائیل: معامله‌ای برای حمله محدود به ایران یا تعویق آن

آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا، و بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل (خبرگزاری آلمان)
آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا، و بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل (خبرگزاری آلمان)
TT

 پیشنهاد بلینکن به اسرائیل: معامله‌ای برای حمله محدود به ایران یا تعویق آن

آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا، و بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل (خبرگزاری آلمان)
آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا، و بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل (خبرگزاری آلمان)

منابع سیاسی در تل‌آویو اعلام کردند که آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا، از بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، و مقامات دیگر در دیدارهای اخیرش که چهارشنبه به پایان رسید، خواسته است حمله به ایران را به تأخیر بیندازند و با دیدگاه آمریکا درباره تحولات خاورمیانه هماهنگ باشند.

بلینکن دیدگاه واشنگتن را در سه نکته بیان کرد: «تأخیر در حمله به ایران، همکاری مثبت در تلاش‌های حل بحران لبنان، و استفاده از فرصت ایجادشده پس از ترور یحیی السنوار برای رسیدن به یک توافق کوچک آتش‌بس کوتاه‌مدت که می‌تواند زمینه‌ساز توافق بزرگ‌تری برای توقف جنگ در غزه باشد.»

قدرت اسرائیل

به گفته این منابع، بلینکن به اسرائیل پیامی خوش‌بینانه آورد و هنگام ترک فرودگاه بن‌گوریون گفت: «اکنون زمان آن است که اسرائیل موفقیت‌های نظامی بزرگ خود را به موفقیت‌های استراتژیک تبدیل کند» و از طریق «پایان دادن سریع به جنگ در غزه و آزادسازی گروگان‌ها» به این هدف برسد.

وزير الخارجية الأميركي أنتوني بلينكن

بلینکن به نتانیاهو گفت: «شما به تمام اهداف نظامی‌تان در غزه دست یافته‌اید. حماس قدرت نظامی خود را از دست داده، السنوار کشته شده و بیشتر رهبران این گروه نابود شده‌اند. اکنون زمان موفقیت بلندمدت از طریق یک معامله گروگان‌ها و توقف جنگ است.»

اما یوآو گالانت، وزیر دفاع اسرائیل، چهارشنبه در بازدید از یک پایگاه هوایی گفت: «همه پس از حمله به ایران قدرت ما را درک خواهند کرد.» او به پاسخ اسرائیل به موج موشک‌های شلیک‌شده از سوی ایران در اوایل ماه اشاره کرد و گفت: «هر کسی که سال گذشته رؤیای ضربه زدن و شکست ما را داشت، بهای سنگینی پرداخته و دیگر چنین رؤیایی ندارد.»

فرصت آخر بلینکن

ناحوم برنیاع، نویسنده سیاسی روزنامه یدیعوت آحرونوت، گفت که بلینکن «نزدیک‌ترین فرد به رئیس‌جمهور آمریکا، جو بایدن» است و اکنون تمام تلاش خود را قبل از برگزاری انتخابات آمریکا به کار گرفته است.

برنیاع توضیح داد: «آمریکایی‌ها کمتر از دو هفته دیگر رئیس‌جمهور جدیدی انتخاب می‌کنند. اگرچه بایدن و تیمش تا ۲۰ ژانویه در سمت خود باقی خواهند ماند، اما قدرتشان به مرور کاهش خواهد یافت.»

او افزود: «این آخرین فرصت است. درست است که این عبارت در طول یک سال جنگ بارها گفته شده، اما هر بار که فرصتی از دست می‌رود، تلفات انسانی، گروگان‌ها و خسارات اقتصادی رخ می‌دهد که سال‌ها برای جبران آن زمان لازم است.»

برنیاع معتقد است که کمالا هریس، نامزد دموکرات‌ها، و دونالد ترامپ، نامزد جمهوری‌خواهان، به اندازه بایدن تلاش نخواهند کرد تا گروگان‌ها را بازگردانند یا جنگ را پایان دهند.

برنیاع اشاره کرد که «زمان‌بندی حمله اسرائیل به ایران یکی از محورهای اصلی دیدار بلینکن بود، زیرا دولت بایدن به دنبال کاهش این حمله به حد نمادین یا به تعویق انداختن آن تا بعد از انتخابات آمریکاست.»

او گفت که «این انگیزه کاملاً سیاسی است، زیرا یک حمله گسترده اسرائیل و واکنش متقابل ایران می‌تواند به شانس کمالا هریس در ایالت‌های متزلزل آمریکا ضربه بزند.»

گالانت در حال صحبت با خلبانان اسرائیلی در یک پایگاه هوایی (وزارت دفاع اسرائیل)

معامله برای پاسخ محدود

برنیاع همچنین گفت که «دولت آمریکا در ازای پاسخ محدود اسرائیل به ایران، یک معامله تسلیحاتی و حمایت مالی به اسرائیل پیشنهاد داده است، امری که ممکن است دونالد ترامپ، نامزد مورد علاقه نتانیاهو برای انتخابات، را خشمگین کند.»

بلینکن تأکید کرد که «بسیار مهم است که اسرائیل به ایران پاسخ‌هایی بدهد که منجر به تشدید بیشتر نشود.» اما پاسخ نتانیاهو مبهم بود و اشاره کرد که ممکن است حمله در روزهای آینده انجام شود.

در بیانیه‌ای که نتانیاهو پس از دیدار با بلینکن منتشر کرد، نشان داد که حمله به ایران به یک چالش شخصی برای او تبدیل شده، به ویژه پس از حمله پهپاد حزب‌الله به پنجره خانه او در قیصریه. او گفت: «این مسئله بسیار مهم و حساس است و نباید به سادگی از کنار آن عبور کرد.»