ایران و اسرائیل: تقابل پاسخ‌ها و معادلات قدرت و بازدارندگی

ایران پس از حمله به متحدانش تنها مانده است؛ اما تل‌آویو با اطمینان از حمایت واشنگتن واکنش نشان می‌دهد

تصویری که ارتش اسرائیل از یکی از جنگنده‌های خود پس از حملات هوایی به ایران در روز شنبه منتشر کرده است (ارتش اسرائیل - خبرگزاری فرانسه)
تصویری که ارتش اسرائیل از یکی از جنگنده‌های خود پس از حملات هوایی به ایران در روز شنبه منتشر کرده است (ارتش اسرائیل - خبرگزاری فرانسه)
TT

ایران و اسرائیل: تقابل پاسخ‌ها و معادلات قدرت و بازدارندگی

تصویری که ارتش اسرائیل از یکی از جنگنده‌های خود پس از حملات هوایی به ایران در روز شنبه منتشر کرده است (ارتش اسرائیل - خبرگزاری فرانسه)
تصویری که ارتش اسرائیل از یکی از جنگنده‌های خود پس از حملات هوایی به ایران در روز شنبه منتشر کرده است (ارتش اسرائیل - خبرگزاری فرانسه)

آمریکا همیشه کار درست را انجام می‌دهد، اما پس از تجربه تمامی گزینه‌های دیگر. این سخن وینستون چرچیل درباره آمریکاست که به‌خوبی به وضعیت کنونی درگیری ایران و اسرائیل از زمان انقلاب ایران در اواخر دهه ۱۹۷۰ می‌پردازد. اسرائیل و ایران از تمام راه‌های مختلف در این نبرد استفاده کرده‌اند؛ از جنگ نیابتی و عملیات اطلاعاتی تا تقابل مستقیم. همکاری ایران و اسرائیل در ماجرای ایران-کنترا در دهه ۱۹۸۰ تنها استثنا بود که به درخواست آمریکا صورت گرفت. هرچند شرایط تغییر کرده است، بازیگران همچنان همان‌ها هستند. حتی می‌توان گفت که آمریکا تا کنون، به‌جز تلاش جیمی کارتر برای آزادسازی گروگان‌های آمریکایی در تهران در سال ۱۹۸۰، به‌طور مستقیم ایران را هدف نظامی قرار نداده است. همچنین ترور قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس، که در عراق در سال ۲۰۲۰ و با توجیه ترامپ مبنی بر «تهدید قریب‌الوقوع» انجام شد، نمونه‌ای دیگر از این رویکرد است.

رهبر ایران علی خامنه‌ای در دیداری در تهران در روز یکشنبه سخنرانی می‌کند (خبرگزاری غرب آسیا - رویترز)

قدرت تصویر

امروزه، تصویر به عنصر مهمی برای نمایش پیروزی یا شکست تبدیل شده است. در عصر دیجیتال، تصویر خود پیام است، همان‌طور که فیلسوف فرانسوی، رژی دوبریه، اشاره می‌کند. تصویر امروز همپای توپ و هواپیما و جنگ سایبری حرکت می‌کند. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، ماه گذشته تصویری منتشر کرد که نشان می‌داد دستور ترور حسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله، را صادر می‌کند. همچنین، هفته گذشته، از مرکز فرماندهی و کنترل وزارت دفاع اسرائیل، تصاویری از نتانیاهو در حال رهبری جنگ علیه ایران منتشر شد. در مقابل، ایران هم تصویری از سرتیپ امیر علی حاجی زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران، در حال صدور دستور شلیک موشک به اسرائیل در اوایل اکتبر و طی عملیات «وعده صادق-۲» منتشر کرد. پس از آن، تصویری از آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران، در حال اعطای نشان به حاجی زاده منتشر شد.

هنگام اجرای عملیات «وعده صادق-۲»، تصاویر موشک‌های ایرانی که در هوا پخش می‌شد، به‌طور زنده در رسانه‌ها نمایش داده شد. این تصاویر برای داخل اسرائیل نگران‌کننده بود، زیرا به دلیل کوچک بودن مساحت اسرائیل، صدمات قابل توجهی می‌توانست وارد شود. اما در پاسخ اخیر اسرائیل، چنین تصویری از نمایش قدرت وجود نداشت، هرچند وسعت و قدرت ابزارهای استفاده‌شده از سوی اسرائیل بسیار بیشتر بود. دلیل این تفاوت چیست؟

تصویری ماهواره‌ای گرفته شده توسط شرکت «پلانت لبز» خسارات وارده به تأسیسات نظامی پارچین در جنوب شرقی تهران را در تاریخ ۲۴ اکتبر نشان می‌دهد (رویترز)

حمایت پشت پرده

همواره باید به دنبال حامیان این درگیری‌ها بود. آمریکا نقشی عملیاتی در غزه و کنترلی در لبنان ایفا می‌کند. در غزه، اسرائیل با هدایت آمریکا و تحت نظارت‌های گاه محدود و گاه شدید واشنگتن عمل می‌کند. اما در لبنان، جنگ تحت هدایت اسرائیل با آزادی عملی بیشتری از سوی آمریکا پیش می‌رود. در سطح ژئوپلیتیکی و در رابطه با ایران، آمریکا با محدودیت‌های سخت‌گیرانه‌ای مواجه است که نمی‌تواند آن‌ها را نادیده بگیرد.

معادلات قدرت و بازدارندگی

در معادلات کنونی قدرت و بازدارندگی منطقه‌ای، پس از واکنش اخیر اسرائیل به ایران، نکات زیر قابل بررسی هستند:

در زمان جنگ، بازدارندگی از بین می‌رود و برای بازسازی آن، استفاده از خشونت تنها راه است. ایران نشان داده که می‌تواند به عمق اسرائیل حمله کند و اسرائیل نیز ثابت کرده که بازوی قدرتمندش به ایران می‌رسد. اما هنوز هیچ یک موفق به تثبیت معادلات بازدارندگی جدیدی نشده‌اند که آینده نظم منطقه‌ای را تعیین کند.

با واکنش اسرائیل، دینامیک جنگ در صحنه‌های لبنان و غزه دوباره فعال شده است، زیرا پس از هر پاسخ، اجراکننده در حالت دفاعی قرار می‌گیرد و منتظر واکنش طرف مقابل می‌ماند.

بنیامین نتانیاهو در جلسه امنیتی در وزارت دفاع در تل‌آویو در جریان حمله‌ای که آخر هفته گذشته ایران را هدف قرار داد (دفتر رسانه‌ای دولت اسرائیل - خبرگزاری فرانسه)

ایران نمی‌تواند خود را ضعیف نشان دهد، زیرا ضعف به معنای دعوت از دشمن به حمله است. هنری کیسینجر گفته است که ضعف، تجاوز را جلب می‌کند؛ ازاین‌رو، ایران باید با اقدامات خود نشان دهد که قدرتمند است.

مبدأ «صبر استراتژیک» دیگر برای ایران با شرایط فعلی مطابقت ندارد، چرا که ایران در وضعیت بحرانی استراتژیک قرار دارد. اگر پاسخ دهد، مشکل ایجاد می‌شود و اگر پاسخ ندهد، ضعف نشان می‌دهد. گزارش‌ها حاکی از این است که اسرائیل در حمله اخیر خود، تمامی سامانه‌های دفاعی ایران را هدف قرار داده است که در صورت صحت، به اسرائیل امکان پرواز آزادانه در آسمان ایران را می‌دهد.

این شرایط برای اسرائیل هم صادق است. ضعف، حتی در حد تصور، برای اسرائیل مسئله‌ای مرگ و زندگی است. دیوید بن گوریون به موشه دایان گفت که اسرائیل با شکست در اولین جنگ سقوط می‌کند.

مشکل ایران در این است که هنگام پاسخ، تنها و بدون حمایت خارجی است، به‌ویژه پس از تضعیف نیروهای متحدش، مانند حزب‌الله. در مقابل، اسرائیل با حمایت کامل آمریکا واکنش نشان می‌دهد.

پایان دادن به چرخه پاسخ‌ها

پایان دادن به چرخه پاسخ‌ها و پاسخ به پاسخ، نیاز به ترتیب و شرایط خاصی دارد که همه طرف‌ها بتوانند آن را بپذیرند. به نظر می‌رسد که هنوز شرایط به این مرحله نرسیده است.



بغداد: ایران خواهان جنگ نیست و دیپلماسی را ترجیح می‌دهد

ائتلاف «چارچوب هماهنگی» در یکی از جلسات خود در بغداد (ایکس)
ائتلاف «چارچوب هماهنگی» در یکی از جلسات خود در بغداد (ایکس)
TT

بغداد: ایران خواهان جنگ نیست و دیپلماسی را ترجیح می‌دهد

ائتلاف «چارچوب هماهنگی» در یکی از جلسات خود در بغداد (ایکس)
ائتلاف «چارچوب هماهنگی» در یکی از جلسات خود در بغداد (ایکس)

دولت عراق اعلام کرد که نمی‌خواهد بخشی از جنگ بین اسرائیل و حزب‌الله لبنان باشد. این در حالی است که عراق همچنان صدها پناهنده لبنانی را می‌پذیرد و کمک‌های پزشکی و غذایی ارائه می‌دهد.

سهبان ملا جیاد، مشاور نخست‌وزیر عراق در امور سیاسی، روز شنبه گفت: «دولت عراق از توقف حملات اسرائیل به غزه و اعلام آتش‌بس که از 7 اکتبر 2023 آغاز شده، حمایت کرده است.»

جیاد توضیح داد که بغداد به دنبال محدود کردن جنگ بین اسرائیل و حماس و یافتن راه‌حلی بوده است. او افزود: «اسرائیل تلاش کرد ایران را به جنگ بکشاند، اما ایران با دیدن حمایت آمریکا و غرب از اسرائیل، از افتادن در این دام خودداری کرد.»

او اشاره کرد که «ایران که خواهان جنگ نیست، باید از راه‌حل دیپلماتیک حمایت کند.» وی افزود: «به گروه‌های عراقی فشار وارد شد و آن‌ها نیز موضع را درک کردند. حمله‌ای که علیه اسرائیل انجام دادند محدود بود و به‌عنوان پیامی از همبستگی با فلسطینی‌ها و لبنانی‌ها فرستاده شد.»

در مورد پناهجویان لبنانی در عراق، جیاد تأیید کرد که «حدود 10 هزار مهاجر لبنانی در حال حاضر در عراق هستند» و افزود که «حضور آن‌ها موقت است و درگیری‌ها در لبنان به زودی به پایان خواهد رسید.»

در همین حال، گروه‌های مسلح که خود را «گروه‌های مقاومت اسلامی» می‌نامند، همچنان اهدافی در داخل اسرائیل را هدف قرار می‌دهند.

عکس آرشیویی از پرتاب یک پهپاد که توسط «گروه‌های مقاومت اسلامی» در عراق منتشر شده است و در ویدیویی در «تلگرام» به نمایش درآمده است

پیام آمریکا

یک منبع عراقی مطلع اعلام کرد که پیامی کوتاه از سوی آمریکا از طریق واسطه‌های عراقی به تهران ارسال شده است که بر سه نکته تمرکز دارد.

این منبع اظهار کرد که «پیام آمریکا که از طریق واسطه‌های عراقی به ایران ارسال شد، بر آرام‌سازی وضعیت و جلوگیری از تشدید تنش در خاورمیانه تأکید داشت و هشدار داد که هرگونه حمله به منافع آمریکا با پاسخ مواجه خواهد شد و آمریکا تمایلی به جنگ مستقیم با ایران ندارد، و از ایران خواسته شد که از حمایت از تنش‌ها در لبنان و سایر مناطق خودداری کند.»

این منبع اضافه کرد که «این پیام نکته جدیدی نداشت و محتوای پیام‌های قبلی را تکرار کرده است.» ایران در پاسخ به پیام مشابهی از سوی آمریکا تأکید کرده بود که در صورت حمله، از خود دفاع خواهد کرد.

منبع یادآور شد که «ترور یحیی السنوار، رهبر حماس، قواعد بازی در منطقه را تغییر داده است و به نظر می‌رسد واشنگتن برای هرگونه مذاکرات غیرمستقیم با تهران منتظر واکنش اسرائیل است، اما نگران است که این واکنش از خطوط قرمز عبور کرده و به افزایش تنش‌ها در منطقه منجر شود.»

وزرای خارجه عراق، فؤاد حسین، و ایران، عباس عراقچی، در کنفرانس خبری در بغداد مشغول گفت‌وگو هستند (ا.ف.پ)

تأمین مرزها

در همین حال، اتحادیه اروپا روز شنبه تأیید کرد که عراق در زمینه استفاده از تجهیزات و آموزش برای تأمین مرزهای خود پیشرفت کرده است.

توماس سیلر، سفیر اتحادیه اروپا در عراق، گفت: «ارزیابی کار بر روی مرزها و مدیریت آن‌ها نشان می‌دهد که عراق پیشرفت زیادی داشته است، نه تنها در زمینه تجهیزات، بلکه همچنین از طریق آموزش افراد و تمرکز بر آن‌ها.»

او اضافه کرد: «مرزهای عراق بسیار بزرگ و طولانی هستند و با استفاده از تجهیزات جدید و مدرن و با دیجیتالی کردن و خودکارسازی، می‌توانیم بر مناطق اولویت‌دار تمرکز کنیم.»

سیلر توضیح داد که «دولت عراق، فرماندهی مرزبانی و نهادهای مرتبط با این حوزه با تمام توان و تلاش در حال کار بر روی کنترل و مدیریت بهتر مرزها هستند.»