عراق: آیا السودانی از اصلاح کابینه عقب‌نشینی کرده‌است؟

  محمد شیاع السودانی نخست‌وزیر عراق (توئیتر)
  محمد شیاع السودانی نخست‌وزیر عراق (توئیتر)
TT

عراق: آیا السودانی از اصلاح کابینه عقب‌نشینی کرده‌است؟

  محمد شیاع السودانی نخست‌وزیر عراق (توئیتر)
  محمد شیاع السودانی نخست‌وزیر عراق (توئیتر)

هل تراجع رئيس الوزراء العراقي محمد شياع السوداني، عن إجراء التعديل الوزاري، الذي كان مصراً عليه قبل أسابيع؟ الإجابة المعلنة على هذا السؤال مؤطرة بظروف فنية ومالية، إذ تحتاج الحكومة إلى منح وزرائها مخصصات الموازنة لتحكم على أدائهم، وأن توفر لهم فريقاً قوياً من المديرين والمستشارين.

آخر ما قاله السوداني عن التغيير الوزاري كان تلميحاً بالتأجيل، حين صرح الخميس الماضي، بأن تقييم الوزير أمر صعب «دون أن نقر الموازنة المالية، لذلك فإنه بحاجة إلى مساحة من الوقت».

وقال أحد قيادات «تيار الحكمة» من أجنحة تحالف «الإطار التنسيقي» الحاكم، في تصريح صحافي، إن التغيير الوزاري «قد لا يغير وزيراً»، لأن المقصود منه هو «تقييم عمل الوزراء»، مستدركاً بأن «السوداني لا يريد إخفاقاً في حكومته، وهو مصر على الإصلاح».

لكن مصادر متطابقة تقول إن «العملية توقفت الآن»، وإن السوداني لن يجري أي تعديل وزاري في المدى المنظور.

وأوضح السوداني، في مناسبات عدة، أنه «يستند إلى صلاحياته الدستورية، وسيختار الوزراء الذين ينوي استبدالهم، ويرسل قائمة بالمرشحين الجدد إلى البرلمان لتمريرهم».

ورغم تضارب الأنباء بشأن التعديل، ومن هم الوزراء المشمولون، لكن قراراً حكومياً بإعفاء 57 مديراً عاماً منح الانطباع بأن استبدال أكثر من 5 وزراء بات وشيكاً.

وقال المكتب الإعلامي لرئيس الوزراء، إن الأخير حدد 9 شروط لتولي منصب مدير عام، من بينها ألا يزيد عمر المرشح على 55 عاماً، وأن يكون حاصلاً على شهادة جامعية أولية، وبخدمة فعلية لا تقل عن 10 سنوات.

و ذكر 3 أعضاء في «الإطار التنسيقي»، أن إعفاء هذا العدد الكبير من المديرين في الحكومة أربك الجهاز الإداري، وبث حالة من القلق لدى المسؤولين التنفيذيين، وأثر على أدائهم.

ويتفق مراقبون وسياسيون عراقيون على أن ملف التعديل الوزاري «أكبر اختبار لقدرة السوداني»، أمام معادلة سياسية تحكمها شبكة مصالح تجمع الفرقاء داخل الائتلاف الحاكم.

وعلى ما يبدو، فإن واحداً من العوامل الأساسية التي أثارت الخلاف بين قادة «الإطار التنسيقي» والسوداني بشأن التعديل الوزاري، هو ما يشاع عن ضغوط أميركية لاستبدال شخصيات حكومية تنتمي لفصائل مسلحة، صنفتها واشنطن على لائحة الإرهاب.

وإلى جانب ذلك، فإن عملية التعديل يجب أن تقترن بقائمة مرشحين للبدلاء، وهؤلاء سيخضعون لنظام المحاصصة، وليس لإرادة السوداني الكاملة، إذ يتعين عليه انتظار مرشحين يقدمهم زعماء الأحزاب، والتفاوض عليهم، كما حدث عند تشكيل الحكومة قبل نحو 7 أشهر.

وتفرض هذه الصيغة على السوداني التعايش مع الأوزان السياسية التي تتحكم بالقرار في «الإطار التنسيقي»، كما أن المعركة التي أراد خوضها مع قادة هذا التحالف من خلال التعديل الوزاري أظهرت له الحاجة إلى أدوات غير تقليدية.

ومنذ إعلان السوداني نيته إجراء التعديل، تعامل الإطار التنسيقي مع هذا الملف بطريقتين؛ الأولى هي إظهار التأييد للمشروع، وإعلان دعمهم رئيس الوزراء، لكنه في الثانية أطلق رسائل عن مخاطر المشروع بمعزل عن اتفاق الحصص، وصلاحية قادة الأحزاب في ترشيح الوزراء، ووصلت تلك الرسائل إلى التلويح بشمول السوداني نفسه بالتغيير.

مع ذلك، فإن مقربين من رئيس الوزراء يقولون إنه «لم يتراجع عن التعديل»، وإن قرار التأجيل جاء للتأكد من الآليات المتبعة لن تخضع لأي اتجاه سياسي، سوى فاعلين في المطبخ السياسي الشيعي يعتقدون أن السوداني بالغ كثيراً في «الحديث عن صلاحيات رئيس الوزراء، لأنه أراد الحصول على تأييد شعبي واسع بعد مرور شهور قليلة على توليه المنصب».

Read also



بارزانی: انتخابات عراق جایگاه اقلیم کردستان را تعیین خواهد کرد

نچیروان بارزانی، رئیس اقلیم کردستان، رأی خود را در اربیل به صندوق انداخت (خبرگزاری فرانسه)
نچیروان بارزانی، رئیس اقلیم کردستان، رأی خود را در اربیل به صندوق انداخت (خبرگزاری فرانسه)
TT

بارزانی: انتخابات عراق جایگاه اقلیم کردستان را تعیین خواهد کرد

نچیروان بارزانی، رئیس اقلیم کردستان، رأی خود را در اربیل به صندوق انداخت (خبرگزاری فرانسه)
نچیروان بارزانی، رئیس اقلیم کردستان، رأی خود را در اربیل به صندوق انداخت (خبرگزاری فرانسه)

رهبران اقلیم کردستان عراق از شهروندان کرد خواستند تا در انتخابات پارلمانی سراسری که امروز، سه‌شنبه، در سراسر کشور برگزار می‌شود، مشارکت فعالی داشته باشند. آنان بر اهمیت این انتخابات در تعیین ویژگی‌های مرحله سیاسی آینده و تقویت جایگاه اقلیم در چارچوب عراق فدرال تأکید کردند.
مسرور بارزانی، نخست‌وزیر اقلیم کردستان، گفت: «بی‌تردید این انتخابات بسیار مهم است، زیرا مردم از طریق آن شکل حکومت را برای چهار سال آینده تعیین خواهند کرد.» او تأکید کرد که مشارکت گسترده، بیانگر اراده شهروندان برای ترسیم آینده کشور است.
از سوی دیگر، نیچروان بارزانی، رئیس اقلیم کردستان، در بیانیه‌ای خطاب به ساکنان اقلیم از آنان خواست با حضور گسترده در انتخابات شرکت کنند و افزود: «رأی دادن در انتخابات، پایبندی به حقوق و تقویت جایگاه اقلیم کردستان در عراق است.»
وی تصریح کرد که مشارکت گسترده «صدای اقلیم را در بغداد تقویت می‌کند و پیامی از پایبندی به دموکراسی و همزیستی مشترک می‌فرستد.»
فرآیند رأی‌گیری در حالی جریان دارد که تدابیر شدید امنیتی برقرار است و کمیسیون عالی مستقل انتخابات بر روند آن نظارت می‌کند. در همین حال، مقامات کشور از همه نیروهای سیاسی خواسته‌اند به قوانین پایبند باشند و سلامت و شفافیت انتخابات را تضمین کنند.


کشاکش محلی و منطقه‌ای که سرنوشت مهم‌ترین مقام در عراق را تعیین می‌کند

نخست‌وزیر عراق محمد شیاع السودانی و رهبران در «چارچوب هماهنگی» (خبرگزاری دولتی)
نخست‌وزیر عراق محمد شیاع السودانی و رهبران در «چارچوب هماهنگی» (خبرگزاری دولتی)
TT

کشاکش محلی و منطقه‌ای که سرنوشت مهم‌ترین مقام در عراق را تعیین می‌کند

نخست‌وزیر عراق محمد شیاع السودانی و رهبران در «چارچوب هماهنگی» (خبرگزاری دولتی)
نخست‌وزیر عراق محمد شیاع السودانی و رهبران در «چارچوب هماهنگی» (خبرگزاری دولتی)

با آغاز انتخابات پارلمانی عراق در روز جاری، توجه به یک سؤال اصلی جلب می‌شود: پس از پایان فرآیند رای‌گیری، چه کسی مقام نخست‌وزیری را به دست خواهد آورد؟ پاسخ به این سؤال، به گفته کارشناسان و ناظران، نه تنها به تعداد کرسی‌هایی که هر حزب یا ائتلاف به دست می‌آورد، بلکه تحت تأثیر ترکیب پیچیده‌ای از تقسیمات فرقه‌ای و قومی و روابط با نیروهای منطقه‌ای و بین‌المللی قرار دارد.
اگرچه تعداد جمعیت شیعه، بیشترین تعداد کرسی‌ها را در پارلمان به این گروه اختصاص می‌دهد، اما این بدان معنا نیست که لزوماً ائتلافی که بیشترین آرا را کسب کرده، دولت را تشکیل خواهد داد. منصب اجرایی‌ترین مقام در کشور از نخستین دوره پارلمانی پس از 2003، همیشه در انحصار گروه شیعی بوده است، بدون توجه به نتایج انتخابات.

«توهم» اعداد و وزن‌ها

نوری المالکی پیش از این اعلام کرده بود که «اعتقاد به اینکه کسب ریاست‌جمهوری به تعداد کرسی‌ها مرتبط است، یک توهم است.»
سیاستمدار و تحلیلگر سیاسی سَیف السعدی تلاش کرد تا معادله را شرح دهد و گفت: «انتخاب رئیس قوه مجریه به دو معادله داخلی و خارجی مربوط است. معادله داخلی به جنبه‌های قانونی و نحوه انتخاب که در ماده 76 قانون اساسی عراق آمده است، مربوط می‌شود، که نقش ائتلاف بزرگ‌تر در پارلمان را مشخص می‌کند.»

کارمندان کمیسیون انتخابات عراق صندوق‌ها را به داخل انبار منتقل می‌کنند تا برای فرآیند رأی‌گیری آماده شوند (رویترز)

وی افزود که دیگر انتخابات و نتایج آن به‌عنوان ابزاری برای تغییر دیده نمی‌شود و دیگر زبان اعداد برای تشکیل دولت اهمیت ندارد. بلکه توافقات سیاسی است که ارزش انتخابات را از بین برده و درصد انصراف از آن را افزایش داده است. این موضوع باعث نقض ماده (5) قانون اساسی که می‌گوید «حاکمیت از آنِ قانون است و مردم منبع قدرت‌ها و مشروعیت آن هستند»، شده است.
وی همچنین توضیح داد که «معادله خارجی، به رقابت سنتی بین ایالات متحده و ایران مربوط است که هرکدام از این کشورها از نفوذ خود برای دستیابی به اهداف استراتژیک استفاده می‌کنند، خواه از طریق محدود کردن تسلیحات یا بهبود موقعیت مذاکره در مسائل منطقه‌ای.»
او افزود: «بر اساس این معادله، تمام پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که ایالات متحده ابتکار عمل را به دست گرفته است، با توجه به شرایط جغرافیایی-سیاسی منطقه، در حالی که ایران در تلاش است از نفوذ خود برای تقویت موقعیت مذاکره‌ای خود، از جمله در مسائل حساس مانند برنامه هسته‌ای بهره‌برداری کند.»

تاریخ تقسیم قدرت و تأثیر آن

تاریخ معاصر عراق نشان‌دهنده تأثیر تقسیم قدرت بر فرآیند دموکراتیک است. در انتخابات سال 2010، ائتلاف ایاد علاوی بیشترین تعداد کرسی‌ها را به دست آورد، اما به دلیل تفسیرهای دادگاه عالی فدرال از قواعد «ائتلاف بزرگ‌تر»، به او اجازه داده نشد که دولت را تشکیل دهد.
این سناریو در سال 2021 دوباره تکرار شد، وقتی که جریان صدر به رهبری مقتدی صدر بیشترین کرسی‌ها را کسب کرد، اما به دلیل دخالت‌های سیاسی داخل پارلمان از سوی نیروهای شیعی رقیب، با مشکلاتی برای تشکیل دولت فراگیر و غیرفرقه‌ای مواجه شد.
این تجربیات نشان می‌دهد که منصب نخست‌وزیری به نماد انحصار سیاسی تبدیل شده است، در حالی که ریاست‌جمهوری و ریاست پارلمان به مناصب تشریفاتی با اختیارات محدود تبدیل شده‌اند، علی‌رغم آنکه نصوص قانون اساسی اختیارات زیادی را برای آن‌ها در نظر گرفته است. این وضعیت منجر به کاهش نقش نظارتی پارلمان و تبدیل آن به تابعی از قوه مجریه شده است که منافع نمایندگان و وزرا را پیگیری می‌کند.

مرکز عملیات وابسته به کمیسیون انتخابات در بصره، جنوب عراق، در حال آماده‌سازی صندوق‌های رأی‌گیری (رویترز)

آمار نشان می‌دهد که نیمی از اعضای پارلمان کنونی هیچ سخنرانی یا مداخله‌ای در طول دوره خود نداشته‌اند، که این امر نشان‌دهنده ضعف فرهنگ نمایندگی پارلمانی و کاهش درک نقش نمایندگان است.
این واقعیت چالشی مستمر در راه ساختن یک دولت دموکراتیک واقعی است که بتواند انتقال مسالمت‌آمیز قدرت و نظارت بر دولت را تضمین کند، باوجود اینکه بیش از بیست سال از تأسیس نظام دموکراتیک پس از سال 2003 می‌گذرد.
با برگزاری انتخابات امروز، آینده عراق به امکان شکستن معادلات قدرت اجرایی و فعال‌سازی مجدد نهادهای قانونی وابسته است، به دور از تقسیمات فرقه‌ای و تسلط منطقه‌ای. این آزمونی واقعی برای بلوغ دموکراسی عراق در دوره‌ای است که با چالش‌های داخلی و منطقه‌ای پیچیده‌ای روبه‌رو است.


سایه شبح  «ثلث معطل» بر پارلمان عراق

یک کارمند انتخاباتی در حال گرفتن عکس از کارت شناسایی یک زن عراقی آواره هنگام ورود برای رای دادن در کمپ دیبکه در شمال عراق (خبرگزاری فرانسه)
یک کارمند انتخاباتی در حال گرفتن عکس از کارت شناسایی یک زن عراقی آواره هنگام ورود برای رای دادن در کمپ دیبکه در شمال عراق (خبرگزاری فرانسه)
TT

سایه شبح  «ثلث معطل» بر پارلمان عراق

یک کارمند انتخاباتی در حال گرفتن عکس از کارت شناسایی یک زن عراقی آواره هنگام ورود برای رای دادن در کمپ دیبکه در شمال عراق (خبرگزاری فرانسه)
یک کارمند انتخاباتی در حال گرفتن عکس از کارت شناسایی یک زن عراقی آواره هنگام ورود برای رای دادن در کمپ دیبکه در شمال عراق (خبرگزاری فرانسه)

گفت‌وگو پیرامون آنچه که به عنوان «ثلث معطل» شناخته می‌شود، پس از برگزاری انتخابات پارلمانی عراق، بحث وسیعی را میان کارشناسان ایجاد کرده است. این نگرانی وجود دارد که این مفهوم ممکن است روند تشکیل دولت جدید را طولانی‌تر کند.
«ثلث معطل» اصطلاحی سیاسی است که به این معناست که یک گروه پارلمانی بیش از یک سوم کرسی‌ها را در اختیار داشته باشد، که این امر به آن گروه این امکان را می‌دهد که جلسات یا تصمیماتی را که نیاز به اکثریت دوسوم دارند، مانند انتخاب رئیس‌جمهوری، معلق کند.
کارشناسان حقوقی می‌گویند که «ثلث معطل» به هیچ متن قانونی در قانون اساسی عراق یا قوانین انتخابات اشاره ندارد و استفاده از این اصطلاح به سال 2021 باز می‌گردد، زمانی که جریان صدر به رهبری مقتدی صدر، به همراه حزب دموکرات کردستان به رهبری مسعود بارزانی و ائتلاف «التقدّم» به رهبری محمد الحلبوسی، تلاش کردند تا یک دولت اکثریتی سیاسی تشکیل دهند.
سيف السعدی، پژوهشگر حقوقی، می‌گوید که این مفهوم «به‌طور سیاسی توسط نیروهای (چارچوب هماهنگی) شیعی برای جلوگیری از تصویب انتخاب رئیس‌جمهوری در آن زمان، و به تبع آن، معطل کردن مأموریت نخست‌وزیر ایجاد شد.» وی افزود: «این روش با احکام قانون اساسی که راه‌کارهای روشن برای تشکیل دولت را تعیین می‌کند، سازگار نیست.»
از طرفی، علی التمیمی، کارشناس حقوقی، می‌گوید که «قانون اساسی عراق هیچ اشاره‌ای به ‘ثلث معطل’ ندارد و این یک عمل سیاسی است که در هنگام انتخاب رئیس‌جمهوری یا نخست‌وزیر ظاهر می‌شود.» وی توضیح داد که انتخاب رئیس‌جمهوری به رای دوسوم اعضای پارلمان نیاز دارد؛ یعنی حداقل 220 نماینده، و در صورت عدم دستیابی به این حد نصاب، فرآیند انتخاب به تأخیر می‌افتد، که این امر باعث معطلی تشکیل دولت می‌شود.
تمیمی افزود که « ثلث معطل بیشتر نمایانگر اختلافات سیاسی است تا یک اصل قانونی» و اشاره کرد که «برای دستیابی به نصاب دوسوم، توافقی بین چندین كتله پارلمانی لازم است.» وی همچنین بیان کرد که «دادگاه فدرال پیش از این حکم خاصی در این باره صادر کرده است، اما اصل قانونی این است که جلسه با اکثریت مطلق (نصف به اضافه یک) تشکیل شود و ممکن است درخواست تفسیر جدیدی از دادگاه برای رفع ابهام در این زمینه صورت گیرد.»

مکانیزم‌های تشکیل دولت

التمیمی در خصوص مکانیزم‌های تشکیل دولت توضیح داد که فرآیند تشکیل دولت با اعلام نتایج نهایی انتخابات آغاز می‌شود، سپس تأیید دادگاه فدرال بر نتایج انجام می‌گیرد، و سپس رئیس‌جمهوری جدید پارلمان را به جلسه دعوت می‌کند.
جلسه اول توسط مسن‌ترین عضو پارلمان اداره می‌شود، سپس رئیس پارلمان و دو نایب رئیس آن با اکثریت مطلق انتخاب می‌شوند. پس از آن، رئیس‌جمهوری با اکثریت دوسوم انتخاب می‌شود و در صورت عدم دستیابی به این درصد، یک دور دوم برای انتخاب فردی که بیشترین آرا را به دست آورد، برگزار می‌شود.
پس از انتخاب رئیس‌جمهوری، رئیس‌جمهوری جدید طبق ماده 76 قانون اساسی موظف است تا از بزرگ‌ترین گروه پارلمانی که تعداد بیشتری نماینده دارد، برای تشکیل دولت دعوت کند.

یک افسر عراقی پیش از رای دادن در انتخابات ویژه در بصره جنوب عراق (خبرگزاری فرانسه)

مسئله «گروه بزرگتر» همچنان مورد بحث است؛ زیرا دادگاه فدرال این مفهوم را در دو حکم صادره در سال‌های 2010 و 2018 تفسیر کرده است: یکی مربوط به کتله پیروز در انتخابات و دیگری مربوط به کتله‌ای که در پارلمان تشکیل می‌شود.
نوری المالکی، رئیس «ائتلاف دولت قانون»، نگرانی خود را درباره پیچیده‌تر شدن وضعیت سیاسی پس از انتخابات آینده ابراز کرده و هشدار داده است که تشکیل دولت جدید ممکن است به دلیل ادامه اختلافات داخلی و تنش‌های منطقه‌ای با مشکلاتی روبه‌رو شود، به علاوه احتمال بازگشت مفهوم «ثلث معطل».
ناظران سیاسی بر این باورند که استفاده از این مفهوم ممکن است روند مذاکرات برای تشکیل دولت را طولانی‌تر کند؛ به این معنی که دولت کنونی به ریاست محمد شیاع السودانی همچنان در وضعیت تصرف امور باقی بماند، وضعیتی که برخی از نیروهای «چارچوب هماهنگی» ترجیح نمی‌دهند.
در مقابل، السودانی امیدوار است که با ساختن ائتلاف‌های وسیع، بتواند روند تشکیل دولت آینده را در صورت پیروزی در انتخابات تسریع کند، اما تنوع نیروهای مختلف در درون جریان شیعی این آرزوها را با چالش مواجه کرده است.