موج خون و عصیان؛ در عراق چه خبر است؟

درگیری بین معترضان و ماموران در عراق از روز سه شنبه (اول اکتبر) تا کنون ۲۸ کشته برجای گذاشته است. اعتراضات مردمی دولتمردان عراق را غافلگیر کرد. این اولین اعتراضات گسترده مردمی بعد از بیش از یک سال است که قربانی داشته.
*دلیل نارضایتی مردم چیست؟
دو سال از شکست گروه «داعش» می گذرد اما بخش اعظم جمعیت ۴۰ میلیونی در عراق شرایط معیشتی ناگواری دارند. این کشور از منابع عظیم نفت برخوردار است. اگر چه اوضاع امنیتی کشور نسبت به چند سال پیش بهتر شده اما زیرساختارهای ویران شده هنوز بازسازی نشده اند و فرصت اشتغال بسیار محدود شده است. جوانان می گویند سران فاسد کشور مقصر اصلی شرایط کنونی هستند و این رهبران نماینده قشر جوان کشور نیستند.

*چرا اوضاع تا این اندازه خراب شده است؟
عراق در چند دهه گذشته گرفتار جنگ های پی در پی با کشورهای همسایه بود و بعد هم نوبت به تحریم های سازمان ملل و جنگ داخلی و فرقه ای در کشور رسید. شکست «داعش» در ۲۰۱۷ مقدمه ای بود برای ورود عراق به مرحله ثبات و امنیت. عراق در آن مقطع زمانی از مناسبات تجاری آزادانه برخوردار شد که از دهه هفتاد میلادی به این سو بی سابقه بود. تولید نفت به سطح بی سابقه ای رسید.
به هر حال اما زیرساختارهای فرسوده روز به روزتر فرتوت تر می شوند و بازسازی شهرهای ویران شده بر اثر جنگ آغاز نشده و گروه های مسلح هنوز در خیابان ها جولان می دهند. فسادی که در دوره صدام حسین آغاز شد در عهد حکمرانی احزاب فرقه ای بعد از دوره صدام حسین تثبیت گردید.
*جرقه اعتراضات اخیر از کجا زده شد؟ چه گروهی اعتراضات را سازماندهی می کند؟
اعتراضات توسط گروه سیاسی خاصی سازماندهی نمی شوند. فراخوان برای اعتراض و راهپیمایی در اوایل هفته گذشته در شبکه های اجتماعی دست به دست چرخید. میزان مشارکت مردم در اعتراضات برای دستگاه های امنیتی غافلگیر کننده بود. دو دلیل اصلی نارضایتی مردم عبارتند از: کمبود خدمات دولتی و کمبود مشاغل. اقدامات زنجیره وار دولت نیز به این نارضایتی ها دامن زد. برکناری یک فرمانده نظامی عراق به دلایل غیر علنی یکی از این اقدامات بود. این فرمانده در دوره جنگ با داعش از محبوبیت فراوانی برخوردار شد. برخی معترضان از برکناری این فرمانده ناراضی هستند.

*اعتراضات گسترده ضد حکومتی در عراق از کجا آغاز شد؟
مردم بصره در جنوب عراق در سپتامبر پارسال دست به اعتراضات گسترده زدند و حدود ۳۰ نفر در آن زمان کشته شدند. اعتراضات پراکنده در بخش هایی از عراق بعد از بصره روی داد که به حجم و اندازه رویدادهای هفته جاری نبودند. اعتراضات بصره اولین تظاهرات گسترده علیه عادل عبد المهدی نخست وزیر بعد از آغاز به کار او در اکتبر پارسال بود.

*آیا دامنه اعتراضات گسترش می یابد؟ این اعتراضات چه نتایجی خواهد داشت؟
این مساله بستگی به نحوه برخورد حکومت و دستگاه های امنیتی دارد. هر چقدر آمار کشته شدگان بیشتر شود فضای خشم و نارضایتی افزایش پیدا می کند. آمار قربانیان تا حالا به ۱۹ نفر از جمله یک مامور امنیتی رسیده است.
معترضان بر اثر نیروی عظیم سرکوب ماندن در خانه را ترجیح می دهند. عده فراوانی از عراقی ها بر این باورند که گروه های شبه نظامی صاحب نفوذ و مورد حمایت ایران اعتراضات پارسال در بصره را به شدت سرکوب کردند و پس از آن، میزان مشارکت در اعتراضات در این شهر بسیار محدود شد. چنانچه عشایر یا گروه های مسلح در ناآرامی ها شرکت کنند شاید وضع از این که هست خراب تر شود. درگیری های مسلحانه بین افراد ناشناس و ماموران پلیس در هفته جاری در برخی شهرهای جنوب به وقوع پیوست.
*آیا دولت به مطالبات معترضان تن می دهد؟
دولت وعده ایجاد فرصت های شغلی به مردم داد. نخست وزیر عراق گفت که برای فارغ التحصیلان فرصت کار ایجاد می کند. او به وزارت نفت و سازمان های دولتی دستور داده تا ۵۰ درصد کارمندان در قراردادهای آینده با شرکت های خارجی شهروند عراقی باشند.
دولت پیشین نیز پارسال وعده های مشابهی برای بهبود وضع خدمات بهداشتی و برق ارائه داد.

*آیا ناآرامی ها جنبه فرقه ای دارند؟
اعتراضات تا حالا که جنبه فرقه ای نداشته است. اغلب معترضان از سردادن شعارهای فرقه ای خودداری کرده اند چرا که مردم با ظهور «داعش» تجربه دردناکی پشت سر گذاشتند. البته هنوز برخی تنش های فرقه ای وجود دارد.
محور اصلی اعتراضات شرایط ناگوار اقتصادی و معیشتی است. بغداد و شهرهای شیعه نشین در جنوب عراق عرصه اصلی اعتراضات هستند. معترضان از دست طبقه سیاسی حاکم و نه یک گروه مذهبی خاصی ناراضی و عصبانی هستند و این همان وجه تمایز بین اعتراضات کنونی و اعتراضات سال های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ است. گروه «داعش» در آن زمان از اعتراضات برای کسب حمایت سنی ها بهره برداری کرد.

*این ناآرامی ها برای دولت چه پیامی دارد؟
شاید دولت الان برای مهار اعتراضات با مشکل مواجه شود چرا که هیچ گروه یا حزب سیاسی به طور علنی در این اعتراضات شرکت نکرده اند. فراکسیون اپوزیسیون وابسته به مقتدی صدر روحانی شیعی که اعتراضات پیشین را رهبری کرد در این اعتراضات حضور ندارد. حالا مشخص نیست که چنانچه دامنه اعتراضات گسترش یابد حکومت چه گزینه هایی در اختیار دارد. هنوز صحبت تغییر کابینه یا برکناری وزرا مطرح نشده است. احتمالا احزابی که عادل عبد المهدی را به قدرت رساندند حالا برای ماندن او در این پست تلاش خواهند کرد.

با بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید در ۲۰ ژانویه، رهبران اروپایی که در بوداپست گرد هم آمده‌اند، به سرعت نسبت به این تحول واکنش نشان دادند. این نشست، تحت عنوان «گروه سیاسی اروپا» با حضور تمامی کشورهای اروپایی به جز روسیه برگزار شد، و روز جمعه تنها به سران ۲۷ کشور اتحادیه اروپا اختصاص خواهد داشت.

بازگشت ترامپ، باری دیگر ایده «استقلال راهبردی» را مطرح کرده و امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، که از طرفداران اصلی آن است، با تأکید بیشتر این موضوع را بیان کرد. او در سخنرانی طولانی خود، با استناد به دلایل مختلف، بر ضرورت مدیریت سرنوشت اروپا توسط خود اروپایی‌ها تأکید کرد. مکرون اشاره کرد که برخی کشورهای اروپایی همچنان ترجیح می‌دهند روابط خود را با ترامپ به‌خاطر محافظت از «چتر امنیتی آمریکا و ناتو» تنظیم کنند.

این سخنرانی به‌صورت زنده از سایت کاخ الیزه در شبکه اجتماعی «ایکس» پخش شد. این موضوع در پی تماس تلفنی چهارشنبه شب بین مکرون و ترامپ مطرح شد که کاخ الیزه آن را «بسیار خوب» توصیف کرد. طرفین توافق کردند برای بازگشت صلح و ثبات و حل بحران‌های بزرگ بین‌المللی همکاری کنند.

مکرون همچنین بر اهمیت نقش اروپا در مسائل اوکراین و خاورمیانه تأکید کرد. این موضوع ناشی از نگرانی فرانسه از رویکرد احتمالی ترامپ در انجام توافقات یکجانبه بدون مشورت با متحدان اروپایی‌ است. با پیروزی ترامپ، اروپا به‌طور جدی نگران است که در صورت کاهش تعهدات آمریکا نسبت به ناتو، «بی‌پناه» شود. به همین دلیل، ساختن دفاع اروپایی با رویکرد «استقلال راهبردی» به اولویت نخست تبدیل شده است.

مکرون در سخنانش به همتایان اروپایی خود، تهدیدهایی را که اروپا را احاطه کرده برشمرد؛ از جمله جنگ اوکراین، تروریسم، مهاجرت غیرقانونی، تنش‌ها بین کشورها مانند وضعیت بین آذربایجان و ارمنستان، و رقابت‌های ژئوپلیتیک میان آمریکا و چین که به دنبال منافع خود بدون توجه به قوانین بین‌المللی هستند. او گفت: «آیا دیگران تاریخ ما را می‌نویسند یا ما خود می‌خواهیم آن را بنویسیم؟» و پاسخ داد که به‌نظر او، اروپا توانایی این کار را دارد. او اضافه کرد که راه رسیدن به این هدف از طریق اقدامات عملی و ایمان به توانایی‌های اروپا در تحقق استقلال راهبردی است.

مکرون این فرصت را غنیمت شمرد تا به ترامپ پیام دهد که پیروزی اوکراین به سود اروپا خواهد بود و اروپا نباید اجازه دهد روسیه پیروز شود، چراکه پیروزی روسیه یعنی قدرت‌گیری یک امپراتوری در مرزهای اروپا و احتمال برنامه‌های توسعه‌طلبانه آن پس از اوکراین.

بنجامین حداد، وزیر امور اروپایی فرانسه، در این باره گفت که اگر اروپایی‌ها مسئولیت امنیت خود را بر عهده نگیرند، دیگران سرنوشتشان را تعیین خواهند کرد.

در عین حال، مکرون تأکید کرد که اروپا باید خود را با شرایط جدید پس از انتخاب ترامپ تطبیق دهد و نمی‌تواند همیشه دفاع از امنیت خود را به آمریکایی‌ها بسپارد. او بر این باور است که دفاع از منافع اروپا باید در اولویت اروپایی‌ها باشد، اما بدون رد همکاری با ناتو و بدون ملی‌گرایی افراطی که باعث ضعف اروپا شود. به‌گفته او، راه درست این است که اروپا بیداری راهبردی داشته باشد و به‌سرعت به سمت ساختن نیروی دفاعی مستقل خود حرکت کند که با چارچوب ناتو سازگار باشد، اما در عین حال از آن استقلال داشته باشد.

مکرون با این موضع می‌خواهد نقش اصلی در گفتگو با ترامپ را ایفا کند و حد و مرز روابط با واشنگتن را مشخص کند. با این حال، بسیاری تردید دارند که اروپا بتواند به‌طور جمعی این مسیر را دنبال کند، زیرا برخی کشورهای اروپایی ترجیح می‌دهند امنیت خود را از طریق حمایت آمریکا و ناتو تأمین کنند.

موج خون و عصیان؛ در عراق چه خبر است؟