عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
آخرین خبرها
فرهنگ و هنر

​عقب انداختن «نمایشگاه کتاب بیروت» ضربه به بخش نشر در لبنان

نمایشگاه کتاب بیروت سابقه 56 ساله دارد ● مجموعه‌ای از حرفه‌ها در معرض تهدید

​عقب انداختن «نمایشگاه کتاب بیروت» ضربه به بخش نشر در لبنان
    بیروت: سوسن الابطح
TT
TT

​عقب انداختن «نمایشگاه کتاب بیروت» ضربه به بخش نشر در لبنان

​عقب انداختن «نمایشگاه کتاب بیروت» ضربه به بخش نشر در لبنان

«نمایشگاه کتاب عربی و بین‌المللی بیروت» تریبون اصلی برای ناشران بزرگ لبنان است و وعده‌گاهی که مهم‌ترین تازه‌های نشر و جشن امضاهای‌شان را با آن همآهنگ می‌کنند. جایی که ناشران و کتابفروشان جهان عرب می‌آیند تا با جدیدترین کتاب‌های منتشر شده آشنا شوند و خریدشان را بکنند. به عقب انداختن زمان نمایشگاه این دوره که انتظار می‌رفت روز 28 نوامبر گذشته به 28 فوریه سال آینده که با ناشران همآهنگ شده در طول عمر 56 ساله نمایشگاه سابقه نداشته است، به استثنای یک بار درسال 2008 وقتی که مرکز شهر را اعتصابات و ناآرمی‌ها فراگرفته بود. تمام ماشین جنگی اسرائیل که بارها به لبنان حمله کرده نتوانست وعده دیدار گرم و صمیمی لبنانی‌ها را لغو کند. نمایشگاه کتاب رودروی جنگ خشونت‌بارداخلی، ایستاد و برخلاف اراده‌اش ادامه یافت و به عنوان عملی در مقابل خشونت و خونین بودنش برپا شد. « باشگاه فرهنگی عربی»-به عنوان برگزار کننده- حتی در اوج ماشین‌های بمبگذاری شده و ترور در دو سال 2005 و 2006 تسلیم هیچ شرایطی نشد. این بار خبر پیش از آنکه خریداران را شوکه کند، ناشران را مبهوت ساخت علیرغم اینکه همه اعتراف می‌کنند برگزاری نمایشگاه در موعد همیشگی نوعی دیوانگی به نظر می‌رسد.
پیش از این مدیر برنامه‌ریزی نمایشگاه دکتر عدنان حمود به «الشرق الاوسط» گفته بود، همه مقدمات آماده شده بود «اما جنبش مردمی ما را واداشت که هزار بار فکرکنیم». دلیل اصلی به عقب انداختن، به گفته حمود به هیچ وجه وضعیت امنیتی نیست بلکه «وضع مالی است. دست خالی مردم برای خرید. هربازدیدکننده حتی 10 یا بیست دلار همراه ندارد همچنان که ناشران نیاز به نقدینگی دارند تا بتوانند از عهده هزینه‌های اجاره غرفه‌ها برآیند و ما نیز به پول‌هایی نیاز داریم تا بتوانیم مکان را اجاره کنیم. از ما خواسته‌اند هزینه را به دلار بپردازیم و این از ما ساخته نیست». روشن است که بانک‌ها برداشت‌های نقدی را محدود ساخته‌اند و اگر همین وضع ادامه یابد، برنامه‌ریزان و ناشران عقیده دارند که برگزاری نمایشگاه ممکن نیست. و درنتیجه احتمال عدم برگزای کامل نیز می‌رود.
این وضعیت جدید مایه نگرانی ناشرانی می‌شود که حالا نگران وضعیت همه صنعت نشر هستند و مجموعه حرفه‌های مرتبط به آن از چاپ و پخش و نمونه‌خوانی و ترجمه و ...در معرض تهدیدند. به خصوص که به گفته رنا ادریس، مدیر انتشارات «دارالآداب» فصل «ورود ادبی» جهان عرب از نمایشگاه کتاب بیروت آغاز می‌شود. نمایشگاهی که ناشران بهترین محصولات خود را برای آن نگه می‌دارند و به افتخار آن سه چهارم کتاب‌های سال چاپ می‌شوند. ادریس در نتیجه تأخیر توضیح می‌دهد که «کتاب‌هایی را که برای نمایشگاه آماده کرده بودیم، منتشر می‌کنیم اما به صورت مرحله‌ای. وضعیتی که ما را دچار سستی و بی انگیزگی می‌کند. بسیار غم‌انگیز است چون نشر یکی از صنایعی است که در لبنان سرپا مانده». این همه ماجرا نیست، چون برخی کتاب‌ها یا منتشر نمی‌شوند یا به شکل محدود پخش می‌شوند. « به دلیل سانسور شدید در بسیاری از نمایشگاه‌های کتاب در جهان عرب، ما کتاب‌ها را براساس نمایشگاه بیروت منتشر می‌کردیم و نمایشگاه‌های عربی را به وقت دیگری می‌سپردیم، اما حالا وضع تغییر کرده است». این را ادریس می‌گوید. از میان 8 رمان الیف شافاک در نمایشگاه کتاب کویت فقط دو رمان اجازه حضور یافتند. و این در بسیاری کشورهای دیگر تکرار می‌شود.
آمار زیان‌هایی که با عدم برگزاری یا به صرف عقب انداختن نمایشگاه بیروت نه فقط مالی بلکه پیش از هر چیز معنوی است آن طور که مدیر انتشارات «منشورات ضفاف» بشار شبارو می‌گوید. او که هماکنون رئیس اتحادیه ناشران عرب است می‌افزاید:« چند دهه است که مردم عادت دارند درپایان ماه نوامبر و اوایل ماه دسامبر هرسال یعنی پیش از آغاز عید میلاد به دیدار نمایشگاه کتاب بروند و آنچه نیاز دارند را خریداری ‌کنند. در 56 سال گذشته این نشانه بیروت شده بود. ناشران هم براساس همین تاریخ تازه‌های نشر خود را آماده می‌کنند و همه سال برای آن برنامه ریزی می‌کنند».
زیانی که ناشران می‌بینند، بسته به وسعت کار آنها و زمینه فعالیت و روش کارشان تفاوت دارد. برخی ناشران برفروش خارج از لبنان تکیه دارند و برخی مقدار زیادی بربازارهای داخلی متکی‌اند. در نتیجه زیان‌های آنها در بحران کنونی برابر نیست.
«اما تأکید می‌کنم نمایشگاه بیروت برای ناشران بسیار مهم می‌ماند» این را شبارو می‌گوید. « وعده‌گاه و نمایشگاهی برای آشنایی با محصولاتی که منتشر می‌شوند و جشن امضاهای عربی از آنجا آغاز می‌شدند. این نمایشگاه علیرغم کاهش سالانه فروش به دلیل افزایش قیمت کتاب مهم می‌ماند. کاهش تعداد نسخه‌ها موجب افزایش قیمت کتاب می‌شود. پیش از این سه هزار نسخه چاپ می‌کردیم و تعداد رو به کاهش گذاشت تا به 500 نسخه رسیدیم و این بدون شک موجب گرانی کتاب می‌شود». شبارو برضرورت برگزاری نمایشگاه تأکید می‌کند.
لبنانی‌ها پس در برابر تأخیری عادی برای برگزاری پیرنمایشگاه نیستند که از همه نمایشگاه‌های کتاب در جهان عرب قدیمی‌تر است. آنها در پرتو اوضاع جدید در حال تجدید نظر و ارزیابی تازه گذشته خود هستند. 

پربازدید

 
 
فرهنگ و هنر

هیچ صدایی بالاتر از صدای دل نیست

أريش ماريا ريمارك
أريش ماريا ريمارك
TT
TT

هیچ صدایی بالاتر از صدای دل نیست

أريش ماريا ريمارك
أريش ماريا ريمارك

یکی از رمان‌هایی که از همان نخستین خوانش‌هایم مرا مسحور و بی‌شک مرا ترغیب كرد — در کنار دیگر آثار ماندگار ادبی آلمانی — به تحصیل ادبیات آلمانی در دانشگاه بغداد، بخش زبان‌های اروپایی، در اواسط دهه ۱۹۷۰ و شاید نیز دلیل مهاجرتم به تبعید در آلمان بود. این رمان، اثر نویسنده آلمانی اریش ماریا رمارک، به نام «وقتی برای زندگی... وقتی برای مرگ» (عنوان اصلی آلمانی) یا «زمانی برای عشق و زمانی برای زندگی»، آن‌طور که سمیر التنداوی مصری از زبان فرانسه ترجمه کرد و توسط «دار المعارف» مصری در دو جلد در اوایل دهه ۱۹۶۰ منتشر شد.
داستان این رمان در بهار سال ۱۹۴۴ رخ می‌دهد، زمانی که جنگ جهانی دوم به نقطه عطفی سرنوشت‌ساز رسید و ارتش‌های نازی شروع به عقب‌نشینی کردند و شکست آدولف هیتلر آغاز شد. همزمان با بمباران هوایی متفقین در برلین و پیشروی ارتش سرخ شوروی به سمت پایتخت آلمان، قبل از سقوط نهایی آن در ۸ مه ۱۹۴۵ و خودکشی هیتلر دو یا سه روز پیش از آن.
رمان ماجراجویی‌های سرباز ۲۳ ساله‌ای به نام ارنست گریبر را روایت می‌کند که از جبهه شرقی، جایی که در واحد نظامی ارتش ششم آلمان در جنگ جهانی دوم می‌جنگید، مرخصی غیرمنتظره‌ای دریافت می‌کند. ارنست گریبر جوان که به‌تازگی شکست ارتش ششم را در جبهه استالینگراد تجربه کرده و شاهد مرگ هزاران نفر بوده است، نمی‌دانست که این بار باید با ویرانی دیگری روبه‌رو شود: ویرانی شهرش برلین. بمباران هواپیماهای متفقین تأثیر عمیقی بر شهر گذاشته بود. خانه‌های ویران، خیابان‌های حفره‌دار و خانواده‌های بی‌خانمان که خانه‌های خود را به دلیل ترس از مرگ زیر آوار ترک کرده بودند. حتی خانواده او نیز از شهر گریخته و به مکانی نامعلوم رفته بودند. سرباز ارنست گریبر، که در شهر سرگردان به دنبال پناهگاه یا نشانی از دوستان و آشنایان بود، تنها زمانی احساس خوشبختی و زندگی کرد که به طور تصادفی با الیزابت، دختری که پدرش «یهودی کمونیست» به اردوگاه نازی‌ها فرستاده شده بود، ملاقات کرد.

چقدر تصادف باید رخ دهد تا زندگی یک انسان در مسیری که زندگی برای او می‌خواهد، شکل بگیرد!

روی جلد رمان

ارنست گریبر و الیزابت بی‌هدف از میان ویرانی‌ها و خرابی‌های برلین سرگردان بودند، از جایی به جایی دیگر می‌رفتند، گویی که به دنبال مکانی یا چیزی بودند که نمی‌توانستند برایش تعریفی پیدا کنند. و وقتی قدم‌هایشان تصادفی به هم برخورد، چاره‌ای نداشتند جز اینکه عاشق یکدیگر شوند. مسأله فقط زمان بود تا تصمیم بگیرند با یکدیگر ازدواج کنند. چگونه ممکن بود که این کار را نکنند، در حالی که هر دو در کنار هم آرامش و معنای زندگی را یافته بودند، کسانی که سر یک سفره ناامیدی نشسته بودند؟ پروژه ازدواج آن‌ها چیزی جز پاسخ به ندای قلب نبود. این بار هر دو در یک جهت، به سوی یک هدف می‌رفتند؛ جایی که قلب آن‌ها را هدایت می‌کرد.
این همان تناقضی است که رمان ما را در آن غرق می‌کند: شهر بمباران می‌شود، هیتلر دیوانه هنوز بر ادامه جنایت تا آخرین نفس اصرار دارد، کودکان را در آخرین روزهای جنگ به جبهه‌ها می‌فرستد، مردم فرار می‌کنند و هیچ چیزی جز مرگ زیر آوار در انتظارشان نیست. اما فقط این دو، ارنست گریبر و الیزابت، نمی‌خواهند شهر را ترک کنند. به کجا بروند؟ این‌گونه است که آن‌ها در خیابان‌ها و محله‌های برلین سرگردان می‌شوند، محکم در آغوش عشق خود و تنها به ندای حواس خود پاسخ می‌دهند. و وقتی شب فرا می‌رسد، به دنبال پناهگاهی می‌گردند تا در آن بخوابند، سقفی که آن‌ها را در تاریکی شب محافظت کند. مهم نیست که آن مکان چه باشد، زیرزمینی یا خرابه‌ یک خانه. دو غریبه در شهر خودشان، که برای مسئله‌ای شخصی و قلبی مبارزه می‌کنند، و هیچ ربطی به جنگ ندارند.
آن‌ها در دو جهان زندگی می‌کنند: از یک سو برای عشق خود مبارزه می‌کنند (وقتی که تصمیم به ازدواج می‌گیرند و شب عروسی خود را با یک بطری شامپاین جشن می‌گیرند!) و از سوی دیگر، جنگ با تمام بی‌معنایی‌ها، مرگ و ویرانی‌هایش در جریان است. هیچ‌کس توضیح نمی‌دهد که چه کسی مسئول تمام این ویرانی‌ها است. چه کسی مقصر جنگ ویرانگر است؟ حتی پروفسور پیر پولمن (نقش او در فیلمی که از رمان اقتباس شده، توسط اریش رمارک بازی شده) که ارنست گریبر او را از دوران مدرسه می‌شناسد، جوابی به او نمی‌دهد. پولمن با صدایی آرام می‌گوید: «گناه؟ هیچ‌کس نمی‌داند کجا آغاز می‌شود و کجا پایان می‌یابد. اگر بخواهی، گناه از همه جا شروع می‌شود و به هیچ‌جا ختم نمی‌شود. اما شاید عکس آن نیز درست باشد. شریک جرم بودن؟ هیچ‌کس نمی‌داند این یعنی چه. فقط خدا می‌داند.

» وقتی که گریبر دوباره از او می‌پرسد، آیا باید بعد از پایان مرخصی به جبهه برگردد یا نه، تا به این ترتیب خودش هم شریک جرم شود، پولمن خردمند به او پاسخ می‌دهد:« چه می‌توانم بگویم؟ این مسئولیت بزرگی است. نمی‌توانم برای تو تصمیم بگیرم.» و وقتی که ارنست گریبر با اصرار می‌پرسد:« آیا هرکس باید خودش تصمیم بگیرد؟» پولمن پاسخ می‌دهد:« فکر می‌کنم بله. چه چیز دیگری می‌تواند باشد؟»
ارنست گریبر خیلی چیزها دیده و شنیده است:« در جبهه، انسان‌ها بدون هیچ دلیلی کشته می‌شوند.» او از جنایات جنگ آگاه است:« دروغ، سرکوب، بی‌عدالتی، خشونت. جنگ و اینکه چگونه با آن روبرو می‌شویم، با اردوگاه‌های بردگی، اردوگاه‌های بازداشت و قتل عام غیرنظامیان.» او همچنین می‌داند «که جنگ از دست رفته است» و اینکه آن‌ها «تنها برای حفظ حکومت، حزب و تمام کسانی که این شرایط را به وجود آورده‌اند، همچنان به جنگ ادامه خواهند داد، فقط برای اینکه بیشتر در قدرت بمانند و بتوانند رنج بیشتری ایجاد کنند.» با داشتن تمام این دانش، او از خود می‌پرسد که آیا پس از مرخصی باید به جبهه بازگردد و در نتیجه شاید شریک جرم شود. «تا چه حد شریک جرم می‌شوم وقتی می‌دانم که نه تنها جنگ از دست رفته است، بلکه باید آن را ببازیم تا بردگی، قتل، اردوگاه‌های بازداشت، نیروهای اس‌اس و نسل‌کشی و بی‌رحمی پایان یابد؟ اگر این را می‌دانم و دوباره در عرض دو هفته برای ادامه جنگ برگردم، چطور؟»

هر عمل غیر جنگی در زمان جنگ نوعی مقاومت است

در اثر رمارک، عشق به عنوان یک عمل انسانی ساده، به نمادی از «زیبایی‌شناسی مقاومت» در برابر دیکتاتوری و جنگ تبدیل می‌شود، تا از گفتار پیتر وایس، دیگر نویسنده برجسته آلمانی که او نیز مجبور به تبعید پس از به قدرت رسیدن نازی‌ها شد، بهره بگیریم. قلب مقدس‌تر از وطن است، از هر نوع میهن‌پرستی که فقط برای متقاعد کردن مردم به رفتن به جنگ و ریختن خون برای تصمیمات قدرتمندان و زورگویان ساخته شده است. کدام یک از ما این را نمی‌داند، وقتی که در برابر زندگی در سرزمین ویرانه‌ها یا هر سرزمین دیگری که تجربه مشابهی داشته، مقاومت می‌کنیم؟
هفتاد سال از انتشار این رمان و هشتاد سال از داستانی که روایت می‌کند، همچنین از ویرانی که بر شهرهای آلمان، به‌ویژه پایتخت آن برلین، وارد شد، گذشته است. وقتی نوجوان بودم، تعداد بی‌شماری رمان درباره جنگ جهانی دوم خواندم، اما «زمانی برای زندگی... زمانی برای مرگ» و قهرمان آن به‌طور ویژه در عمق خاطراتم حک شده‌اند. شاید ارنست گریبر همان دلیلی بود که به‌طور ناخودآگاه مرا وادار کرد از رفتن به جبهه در جریان جنگ ایران و عراق که در ۲۲ سپتامبر آغاز شد، امتناع کنم و در نتیجه به تبعید بروم، به آلمان، سرزمین ارنست گریبر و اریش رمارک.

رمان «زمانی برای عشق... و زمانی برای مرگ» در بهار ۱۹۴۴، زمان نقطه عطف سرنوشت‌ساز در جریان جنگ جهانی دوم و آغاز عقب‌نشینی ارتش‌های نازی و شکست آدولف هیتلر، رخ می‌دهد.

نازی‌ها از همان ابتدا به قدرت داستان‌های اریش رمارک پی بردند. یکی از اولین رمان‌هایی که در جریان آتش‌سوزی کتاب‌ها در ۱۰ مه ۱۹۳۳ سوزانده شد، اولین رمان رمارک، «در جبهه غرب خبری نیست» بود، یک رمان ضد جنگ که تا آن زمان میلیون‌ها نسخه از آن فروخته شده بود. تعجب‌آور نیست که اریش ماریا رمارک یکی از اولین نویسندگان آلمانی بود که پس از به قدرت رسیدن هیتلر در سال ۱۹۳۳، آلمان را ترک کرد.
پس عجیب نیست که از زمانی که جوانی کم‌سن و سال بودم، عاشق این رمان شدم، گویی که می‌دانستم بغداد روزی همان ویرانی‌ای را تجربه خواهد کرد که برلین تجربه کرده بود. گویی می‌دانستم ویرانی به همه ما خواهد رسید، هر جا که باشیم. گویی می‌دانستم نسل‌هایی در جنگ خواهند مرد و نسل‌های دیگری خواهند آمد که رویاهایی از عشق، ازدواج و خوشبختی خواهند داشت، اما با یک گلوله سرگردان، یک گلوله تانک یا توپخانه، یا با بمبارانی که همه را نابود می‌کند یا موشکی که تفاوتی بین ساختمان و انسان قائل نمی‌شود، خواهند مرد. سقف خانه‌ها بر سر مردم فرو می‌ریزد و خانواده‌ها را به زیر خود دفن می‌کند. گویی می‌دانستم نیازی به نوشتن رمان‌های بیشتر در مورد جنگ و یادآوری نسل‌های آینده نیست که جنگ چه معنایی دارد و ویرانی چیست. نه، چون مردم همه این‌ها را خودشان تجربه خواهند کرد. گویی می‌دانستم هیچ زمین و گوشه‌ای از جهان وجود ندارد که به میدان جنگ تبدیل نشود و هیچ مکانی وجود ندارد که مردم را از مرگ تحت گلوله‌باران سلاحی که در این کشور یا آن کشور ساخته شده است، نجات دهد... و وقتی که جنگ آغاز می‌شود یا گلوله‌ای، موشکی شلیک می‌شود و انسانی می‌میرد، مهم نیست که بپرسیم آن گلوله از طرف چه کسی شلیک شده است یا به کدام هویت، مذهب یا قومیتی تعلق دارد که بقایای اجساد قربانیان جنگ‌ها و کشته‌شدگان با آن مشخص شده‌اند. نه، این چیزها مهم نیستند.

مهم این است که نباید هیچ انسانی کشته شود. و هر کسی که غیر از این می‌گوید و با ارتش‌خوان‌ها و ویرانگران دنیا همراهی می‌کند و شعار می‌دهد که «هیچ صدایی بالاتر از صدای نبرد نیست»، باید از سرباز عاشق، ارنست گریبر، و معشوقه‌اش الیزابت در رمان «زمانی برای زندگی... و زمانی برای مرگ» بیاموزد.
او باید یاد بگیرد که بزرگترین دستاورد خلاقانه در زمان‌های جنگ، زنده ماندن است و اینکه برای اینکه بتوانیم زندگی خود را در آرامش سپری کنیم، چاره‌ای نداریم جز اینکه با صدایی بلندتر از هر صدای دیگر بخوانیم:« هیچ صدایی بالاتر از صدای قلب و مسائل آن نیست» و هر چیزی غیر از آن: ویرانی در ویرانی است.