خطر فروپاشی برجام در پی ملاحظه کاری ایران دربارهٔ بازرسی آژانس اتمی

تعهد مسکو برای حمایت از ایران در برابر «رفتارهای خصمانه».. اروپا «دست روی دست نمی‌گذارد»

خطر فروپاشی برجام در پی ملاحظه کاری ایران دربارهٔ بازرسی آژانس اتمی
TT

خطر فروپاشی برجام در پی ملاحظه کاری ایران دربارهٔ بازرسی آژانس اتمی

خطر فروپاشی برجام در پی ملاحظه کاری ایران دربارهٔ بازرسی آژانس اتمی

برای دومین روز پیاپی، اختلافات بین ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روند فزاینده خود را دنبال کرد.
تهران روز گذشته در مورد قطعنامه ای که انتظار می‌رود توسط کشورهای اروپایی برای الزام ایران به ایجاد امکان دسترسی بازرسان به دو سایت مخفی مشکوک به فعالیت‌های هسته ای اعلام نشده ارائه شود ، انتقاداتی را مطرح کرده‌است.
در این میان، سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه در استقبال از همتای ایرانی خود متعهد شد که با رفتارهای «ضدایرانی» مقابله کند.
لاوروف افزود: «در وین پیشرفت وجود دارد، دوستان غربی ما در حال بحث در مورد برخی ایده‌ها در نیویورک هستند.. اوضاع نگران کننده است.. ما در برابر هرگونه تلاش برای استفاده از این وضعیت در جهت دستکاری در شورای امنیت و ترویج دستور کار ضد ایرانی قاطعانه مقاومت خواهیم کرد».
وزیر خارجه روسیه در ادامه، اقدامات آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران را «خلاف قوانین بین‌المللی» توصیف کرد.
 محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران نیز در پایان دیدار با لاوروف به تلویزیون رسمی ایران عنوان کرد که آژانس اتمی «در جهت منویات آمریکا و اسرائیل برای نابودی برجام عمل می‌کند».
وی گفت: «مواضع ایران، روسیه، چین و تعداد دیگری از کشورها دربارهٔ تلاش آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی کاملاً همسان است».
کاظم غریب‌آبادی سفیر و نماینده دائم ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین نیز با اشاره به اقدام سه کشور اروپایی برای تصویب قطعنامه‌ای در شورای حکام در راستای درخواست دسترسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به دو مکان مورد نظر در ایران گفت: «ارائه این قطعنامه، اقدامی تاسف‌آور و کاملاً غیرسازنده است».
غریب آبادی تأکید کرد: «در صورت تصویب قطعنامه‌ای ضد ایران، تهران ناچار خواهد بود متناسب با آن، اقدامات لازم را اتخاذ کند که مسئولیت آن برعهده بانیان چنین رویکردهای سیاسی و مخربی است».
به گفته او، «درخواست آژانس مبتنی بر ادعاهای اسرائیل به عنوان دشمن ایران است». وی افزود: «آژانس به تازگی تلاش کرد اطلاعات متفاوت دیگری را به عنوان مبنای درخواست خود ارائه کند که فقط شامل چند تصویر ماهواره‌ای تجاری است که این تصاویر نیز حاوی اطلاعات منطقی و متقنی که بتواند بعنوان مبنایی برای اثبات مشروعیت درخواست‌های آژانس قرار گیرد، نیست».
رافائل ماریانو گروسی مدیرکل آژانس، روز دوشنبه ۱۵ ژوئن (۲۶ خرداد) در آغاز نشست چهار روزه شورای حکام خواهان همکاری فوری ایران در این زمینه شده بود.
 آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در سال جاری دو گزارش دربارهٔ ایران منتشر کرده است. آژانس تهران خواسته‌است تا دربارهٔ مواد و فعالیت‌های هسته‌ای که به کارشناسان بین‌المللی اعلام نکرده، توضیح دهد.
همچنین آژانس با اشاره به فعالیت‌های مشکوک در سه سایت هسته ای، تأکید کرد که تقاضا از تهران برای دسترسی به دو سایت از آنها تا کنون بی‌نتیجه بوده‌است.
در این میان، سه کشور بریتانیا، فرانسه و آلمان که از امضاکنندگان برجام هستند پیش‌نویس قطعنامه‌ای توبیخی علیه ایران برای عدم همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را جهت ارائه به شورای حکام آژانس آماده کرده‌اند و در آن خواهان همکاری کامل تهران با آژانس شده‌اند.
اگر این قطعنامه یک صفحه‌ای که در تاریخ ۱۰ ژوئن (۲۱ خرداد) تهیه شده، تصویب شود اولین قطعنامه شورای حکام علیه ایران در هشت سال گذشته خواهد بود.
خبرگزاری فرانسه به نقل از دیپلمات‌ها گزارش کرد که این قطعنامه از ایران می‌خواهد تا بازرسان قادر به ورود به دو سایت مظنون به فعالیت‌های هسته ای گذشته باشند.
آژانس می‌گوید بازرسان او چهار ماه است که نتوانسته‌اند دست‌کم از دو سایت مورد نظر بازرسی کنند.
آژانس اطلاعاتی آمریکا و آژانس انرژی بین‌المللی انرژی اتمی معتقدند که ایران برای تولید تسلیحات هسته ای، برنامه ای پنهان و هماهنگ داشت که در سال ۲۰۰۳ به حالت تعلیق درآمد.
دستیابی اسرائیل از آنچه که آن را «بایگانی» فعالیت هسته ای گذشته ایران توصیف می‌کند، به آژانس اطلاعات بیشتری دربارهٔ فعالیت‌های گذشته تهران داده‌است.
در این میان، یک دیپلمات اروپایی به خبرگزاری رویترز گفته‌است که اروپا «نمی‌تواند دست روی دست بگذارد و هیچ کاری نکند».



راهی به‌سوی مذاکره: ایران و آمریکا چگونه به این لحظه رسیدند؟

یک نقاش ایرانی در حال بازسازی و رنگ‌آمیزی دوباره یک نقاشی دیواری ضد آمریکایی در تهران است (خبرگزاری فرانسه)
یک نقاش ایرانی در حال بازسازی و رنگ‌آمیزی دوباره یک نقاشی دیواری ضد آمریکایی در تهران است (خبرگزاری فرانسه)
TT

راهی به‌سوی مذاکره: ایران و آمریکا چگونه به این لحظه رسیدند؟

یک نقاش ایرانی در حال بازسازی و رنگ‌آمیزی دوباره یک نقاشی دیواری ضد آمریکایی در تهران است (خبرگزاری فرانسه)
یک نقاش ایرانی در حال بازسازی و رنگ‌آمیزی دوباره یک نقاشی دیواری ضد آمریکایی در تهران است (خبرگزاری فرانسه)

امروز، شنبه، در سلطان‌نشین عمان، گفت‌وگوهایی میان ایران و ایالات متحده برگزار شد، به عنوان تلاشی برای احیای مذاکرات متوقف‌شده درباره برنامه هسته‌ای شتاب‌گرفته تهران.

با این حال، دو طرف حتی پیش از آغاز مذاکرات بر سر شکل و مکانیزم آن اختلاف دارند. در حالی‌ که رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، اصرار دارد مذاکرات به‌صورت مستقیم انجام شود، عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران، اعلام کرده که کشورش فقط از طریق واسطه و به‌صورت غیرمستقیم با فرستاده آمریکا در امور خاورمیانه، استیو ویتکوف، گفت‌وگو خواهد کرد.

گرچه این اختلاف ممکن است ظاهری به نظر برسد، اما معنا و پیامدهای عمیقی در خود دارد. مذاکرات غیرمستقیم تاکنون هیچ پیشرفتی به همراه نداشته، به‌ویژه از زمانی که ترامپ در دوره اول ریاست‌جمهوری‌اش پس از سه سال از امضای توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۵، از آن خارج شد.

دو زن ایرانی در کنار نقاشی ضد آمریکایی بر دیوار سفارت سابق ایالات متحده در مرکز تهران در حال قدم زدن هستند (رویترز)

در ۸ مه ۲۰۱۸، ترامپ سند خروج از برجام را امضا و آن را علنی کرد.

از آن زمان، ترامپ تحریم‌های جدیدی علیه ایران اعمال کرده و آن را بخشی از استراتژی «فشار حداکثری» خوانده است. او بارها تأکید کرده که گزینه نظامی همچنان روی میز است، هرچند مرتب از امکان رسیدن به توافق جدید سخن گفته. ترامپ در همین راستا، پیامی به رهبر ایران، علی خامنه‌ای (۸۵ ساله) ارسال کرده است.

در مقابل، خامنه‌ای هشدار داده که هرگونه حمله به ایران با پاسخ مشابه و شدید روبه‌رو خواهد شد.

در ادامه، نکات کلیدی درباره این پیام، برنامه هسته‌ای ایران، و تنش‌های مداوم میان تهران و واشنگتن از زمان انقلاب ۱۹۷۹ ارائه می‌شود:

چرا ترامپ پیام فرستاد؟

ترامپ پیام خود را در ۵ مارس به خامنه‌ای فرستاد و روز بعد در یک مصاحبه تلویزیونی گفت: «برایشان نوشتم و گفتم: امیدوارم به مذاکره فکر کنید، چون اگر مجبور به اقدام نظامی شویم، فاجعه‌بار خواهد بود.»

ترامپ پس از بازگشت به کاخ سفید تلاش دارد روند مذاکرات را پیش ببرد، در حالی‌ که تحریم‌ها را تشدید کرده و تهدید می‌کند که آمریکا یا اسرائیل ممکن است تأسیسات هسته‌ای ایران را هدف قرار دهند.

ترامپ یادداشتی را که برای خروج از توافق هسته‌ای ایران در تاریخ ۸ مه ۲۰۱۸ امضا کرده است، به نمایش می‌گذارد (آسوشیتدپرس)

او در دوره اول ریاست‌جمهوری‌اش نیز پیام مشابهی ارسال کرده بود که با واکنش تند خامنه‌ای روبه‌رو شد. با این حال، پیام‌های پیشین ترامپ به رهبر کره شمالی، کیم جونگ اون، به دیدارهای مستقیمی انجامید، گرچه این دیدارها به توافقی درباره برنامه هسته‌ای و موشک‌های بالستیک کره شمالی که توانایی هدف‌گیری خاک آمریکا را دارند، نینجامید.

پاسخ ایران چه بود؟

رئیس‌جمهور ایران، مسعود پزشکیان، مذاکره مستقیم با آمریکا را رد کرد و در نشست هیئت دولت گفت: «ما از گفت‌وگو فرار نمی‌کنیم، اما تجربه‌های گذشته نشان داد وعده‌های توخالی، ریشه بحران‌ها بوده است. طرف مقابل باید برای اعتمادسازی، جدیت نشان دهد.»

رهبر ایران، خامنه‌ای نیز به سخنان ترامپ واکنش نشان داد و با لحنی تند گفت: «آن‌ها تهدید به آشوب می‌کنند، اما ما احتمال حمله خارجی را کم می‌دانیم. و اگر چنین حمله‌ای صورت گیرد، بدون شک پاسخ کوبنده‌ای خواهیم داد.»

اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، در پلتفرم «ایکس» نوشت: «تهدید علنی به بمباران از سوی رئیس یک کشور علیه ایران، نقض آشکار اصول صلح و امنیت بین‌المللی است. خشونت خشونت می‌آورد، صلح صلح می‌آورد. توپ در زمین آمریکاست تا مسیر را تعیین کند... و مسئولیت عواقبش را بپذیرد.»

رهبر جمهورى اسلامى ايران، علی خامنه‌ای، در خطبه‌های نماز عید فطر در تهران (رسانه ریاست جمهوری ایران)

در فضای رسانه‌ای نیز، روزنامه «تهران تایمز» نزدیک به دفتر خامنه‌ای ـ بدون ذکر منبع ـ گزارش داد که ایران «موشک‌هایی آماده کرده که می‌توانند اهداف آمریکایی را هدف قرار دهند». این گزارش هم‌زمان با استقرار بمب‌افکن‌های رادارگریز «بی-۲ اسپیریت» آمریکا در جزیره دیه‌گو گارسیا منتشر شد؛ جزیره‌ای که در برد حملات به ایران و همچنین حوثی‌های مورد حمایت تهران در یمن قرار دارد؛ نیروهایی که آمریکا از ۱۵ مارس حملات خود به آن‌ها را افزایش داده است.

چرا برنامه هسته‌ای ایران باعث نگرانی غرب است؟

با اینکه تهران همواره بر صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای خود تأکید کرده، اما اظهارات برخی مقام‌ها حاکی از آن است که ممکن است ایران در پی ساخت سلاح هسته‌ای باشد.

ایران اکنون در حال غنی‌سازی اورانیوم تا سطح ۶۰ درصد است؛ درصدی بسیار نزدیک به سطح مورد نیاز برای ساخت سلاح هسته‌ای، که هیچ کشور فاقد برنامه تسلیحات هسته‌ای، به آن دست نمی‌زند.

دو زن ایرانی در کنار نقاشی ضد آمریکایی بر دیوار سفارت سابق ایالات متحده در مرکز تهران در حال قدم زدن هستند (رویترز)

طبق توافق برجام در سال ۲۰۱۵، ایران مجاز بود اورانیوم را تا سقف ۳.۶۷ درصد و با ذخیره‌ای حداکثر ۳۰۰ کیلوگرم غنی‌سازی کند. اما آخرین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نشان می‌دهد که ایران اکنون حدود ۸۲۹۴.۴ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده در اختیار دارد که بخشی از آن تا سطح ۶۰ درصد غنی‌سازی شده است.

نهادهای اطلاعاتی آمریکا برآورد می‌کنند که ایران هنوز ساخت سلاح هسته‌ای را آغاز نکرده، اما فعالیت‌هایی انجام داده که اگر تصمیم به ساخت سلاح بگیرد، مقدمات آن فراهم باشد.

در یک مصاحبه تلویزیونی، علی لاریجانی، مشاور رهبر ایران گفت: ایران توانایی ساخت بمب هسته‌ای را دارد، اما به‌دنبال آن نیست و با بازرسی‌های بین‌المللی مخالفتی ندارد. اما هشدار داد که اگر ایران مورد حمله آمریکا یا اسرائیل قرار گیرد، شاید چاره‌ای جز رفتن به‌سوی سلاح هسته‌ای نداشته باشد.

ریشه‌های تنش در روابط دو کشور چیست؟

در دوران حکومت شاه، محمدرضا پهلوی، ایران متحد راهبردی ایالات متحده بود. شاه سلاح‌های آمریکایی می‌خرید و به سازمان سیا اجازه داده بود ایستگاه‌های شنود مخفی برای جاسوسی از اتحاد شوروی برپا کند. در سال ۱۹۵۳، سازمان سیا در کودتایی نقش داشت که به برکناری نخست‌وزیر منتخب و تحکیم قدرت شاه انجامید.

اما در ژانویه ۱۹۷۹، شاه در پی اعتراضات گسترده مردمی از کشور گریخت و انقلاب اسلامی به رهبری روح‌الله خمینی، نظامی دینی در ایران برقرار کرد.

در نوامبر همان سال، دانشجویان به سفارت آمریکا در تهران حمله کردند و دیپلمات‌ها را ۴۴۴ روز به گروگان گرفتند که به قطع روابط دیپلماتیک بین دو کشور انجامید.

در جریان جنگ ایران و عراق در دهه ۱۹۸۰، بحران میان ایران و آمریکا تشدید شد، به‌ویژه در جریان «جنگ نفت‌کش‌ها» که در آن نیروی دریایی آمریکا اهداف ایرانی را بمباران کرد و به اشتباه یک هواپیمای مسافربری ایرانی را با ۲۹۰ سرنشین سرنگون ساخت.

از آن زمان، روابط ایران و آمریکا میان دشمنی شدید و فرصت‌های دیپلماتیک نادر در نوسان بوده است؛ مهم‌ترین نقطه امید، توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ بود. اما خروج یک‌جانبه ترامپ از آن توافق، موج جدیدی از تنش‌ها را آغاز کرد که همچنان منطقه را درگیر کرده است.

در آوریل ۲۰۱۹، ترامپ دستور داد نام سپاه پاسداران را در فهرست گروه‌های تروریستی جهانی قرار دهند. در پی آن، تنش‌ها در خلیج افزایش یافت.

بنر ضد آمریکایی در یکی از خیابان‌های تهران، ۸ آوریل ۲۰۲۵ (رویترز)

در ۳ ژانویه ۲۰۲۰، ترامپ دستور ترور قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس، را صادر کرد. خودرو حامل او و همراهانش در بغداد هدف حمله موشکی آمریکا قرار گرفت.

در پاسخ، سپاه پاسداران حمله موشکی به پایگاه عین‌الاسد انجام داد که محل استقرار نیروهای آمریکایی بود و منجر به زخمی شدن شماری از نظامیان شد.