اورتگاس: ظریف و سلیمانی دو روی یک سکه اند

واشنگتن: ایران ادعا می‌کند که می‌خواهد با همسایگان خود روابط خوبی داشته باشد، اما تهدیداتش ادامه دارد

مورگان اورتگاس سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا (AFP)
مورگان اورتگاس سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا (AFP)
TT

اورتگاس: ظریف و سلیمانی دو روی یک سکه اند

مورگان اورتگاس سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا (AFP)
مورگان اورتگاس سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا (AFP)

بازی سکوت همراه با افشای اطلاعات ایالات متحده، اسرائیل و ایران که ترکیبی از تهدید، تکذیب و اذعان منفی در قبال سلسله انفجارهایی که روزهای اخیر در ایران اتفاق افتاده‌است، نشان می‌دهد که تصمیمی در بالاترین سطح همراه با فشارها و تسریع آنها قبل از تصویب قطعنامه شورای امنیت برای تمدید تحریم تسلیحاتی تهران گرفته شده‌است.
به دور از جنجال جاری در اسرائیل، جایی که «امنیت ملی» با نزاع سیاسی و انتخاباتی آمیخته شده‌است، شاهد «سکوت آمریکایی‌ها» در مورد اظهارنظر دربارهٔ دلایل و طرف پشت پرده بمب‌گذاری‌های ایران هستیم که برجسته‌ترین آن انفجاری است که در تأسیسات «نطنز» بزرگترین تأسیسات هسته ای ایران رخ داد و خسارات «وسیعی» ایجاد کرده که ممکن است تولید تجهیزات غنی سازی اورانیوم را متوقف کند.
اما افراد دیگری نیز وجود دارند که اشاره می‌کنند دولت دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا تصمیم گرفته‌است که نظریه دو گرایش در ایران را نادیده بگیرد: یکی تندرو و دیگری اصلاح طلب. آنها تأکید می‌کنند که شرط‌های دوازده‌گانه تعیین شده توسط وزیر امور خارجه مایک پمپئو برای تبدیل ایران به «یک کشور عادی» تغییر نکرده‌است؛ بلکه، با توجه به رویارویی آشکار بین دو کشور در کشورهایی که تهران در آن‌ها دخالت می‌کند از عراق تا سوریه، لبنان و یمن، بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد. همچنین در رویارویی آشکار در شورای امنیت همزمان با خواسته پمپئو مبنی بر این که با تمدید قطعنامه تحریم تسلیحاتی علیه ایران «به رسالت سازمان ملل خیانت نکنند».
محدودیت‌های سازمان ملل در فروش و خرید اسلحه توسط ایران قرار است در نوامبر سال ۲۰۲۰ منقضی شود. این بزرگ‌ترین شکایت منتقدین توافق هسته ای هنگام امضای آن در سال ۲۰۱۵ بود.
مورگان اورتگاس سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، هم روز سه‌شنبه ۱۷ تیر در پیامی در توئیتر به سخنان وزیر خارجه ایران در مجلس اشاره کرد و گفت: «خطاب به کسانی که تأکید دارند ظریف دوست شما است، پیشنهاد می‌کنم در این‌جا به سخنان خودش گوش کنند».
اورتگاس در این پیام افزود: «همان‌طور که مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا، به جهان گفته بود، وقتی رژیم ایران آمریکایی‌ها را می‌کشت، ظریف و قاسم سلیمانی کاملاً با هم هماهنگ بودند. کافی است از وزیر خارجه ظریف بپرسید، او به این موضوع افتخار می‌کند».
اورتگاس همچنین فیلمی از سخنرانی محمدجواد ظریف، در مجلس شورای اسلامی ایران که در آن به سیاست خارجه تهران در و هماهنگی اش با قاسم سلیمانی افتخار کرده را ضمیمه این توییت کرده‌است.
سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در پاسخ به این تهدیدات در ایمیلی به «الشرق الاوسط» گفته‌است که «ایران ادعا می‌کند که می‌خواهد روابط خوبی با همسایگان خود داشته باشد، اما تهدیدات خود را با سطح خشونت بالاتری ادامه می‌دهد.»
 وی افزود: ایران «بزرگترین تهدید برای صلح و امنیت در خاورمیانه است و چنین اظهاراتی به وضوح نشان می‌دهد که سپاه پاسداران و رهبران آن نیرویی بی‌ثبات کننده در منطقه هستند.»
در حالی که سخنگوی پنتاگون به درخواست الشرق الاوسط برای اظهار نظر در مورد تهدیدات ایران و اقداماتی که نیروهای آمریکایی می‌توانند در منطقه خلیج انجام دهند، پاسخ نداد، رسانه‌های آمریکایی به نقل از یک سخنگوی دولت گفتند: «به جای تهدیدهای کلامی، رژیم ایران باید از تأسیسات نظامی و هسته ای خود محافظت کند، زیرا او تأثیر استراتژی بازدارندگی ایالات متحده در منطقه را به خوبی می‌داند».



راهی به‌سوی مذاکره: ایران و آمریکا چگونه به این لحظه رسیدند؟

یک نقاش ایرانی در حال بازسازی و رنگ‌آمیزی دوباره یک نقاشی دیواری ضد آمریکایی در تهران است (خبرگزاری فرانسه)
یک نقاش ایرانی در حال بازسازی و رنگ‌آمیزی دوباره یک نقاشی دیواری ضد آمریکایی در تهران است (خبرگزاری فرانسه)
TT

راهی به‌سوی مذاکره: ایران و آمریکا چگونه به این لحظه رسیدند؟

یک نقاش ایرانی در حال بازسازی و رنگ‌آمیزی دوباره یک نقاشی دیواری ضد آمریکایی در تهران است (خبرگزاری فرانسه)
یک نقاش ایرانی در حال بازسازی و رنگ‌آمیزی دوباره یک نقاشی دیواری ضد آمریکایی در تهران است (خبرگزاری فرانسه)

امروز، شنبه، در سلطان‌نشین عمان، گفت‌وگوهایی میان ایران و ایالات متحده برگزار شد، به عنوان تلاشی برای احیای مذاکرات متوقف‌شده درباره برنامه هسته‌ای شتاب‌گرفته تهران.

با این حال، دو طرف حتی پیش از آغاز مذاکرات بر سر شکل و مکانیزم آن اختلاف دارند. در حالی‌ که رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، اصرار دارد مذاکرات به‌صورت مستقیم انجام شود، عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران، اعلام کرده که کشورش فقط از طریق واسطه و به‌صورت غیرمستقیم با فرستاده آمریکا در امور خاورمیانه، استیو ویتکوف، گفت‌وگو خواهد کرد.

گرچه این اختلاف ممکن است ظاهری به نظر برسد، اما معنا و پیامدهای عمیقی در خود دارد. مذاکرات غیرمستقیم تاکنون هیچ پیشرفتی به همراه نداشته، به‌ویژه از زمانی که ترامپ در دوره اول ریاست‌جمهوری‌اش پس از سه سال از امضای توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۵، از آن خارج شد.

دو زن ایرانی در کنار نقاشی ضد آمریکایی بر دیوار سفارت سابق ایالات متحده در مرکز تهران در حال قدم زدن هستند (رویترز)

در ۸ مه ۲۰۱۸، ترامپ سند خروج از برجام را امضا و آن را علنی کرد.

از آن زمان، ترامپ تحریم‌های جدیدی علیه ایران اعمال کرده و آن را بخشی از استراتژی «فشار حداکثری» خوانده است. او بارها تأکید کرده که گزینه نظامی همچنان روی میز است، هرچند مرتب از امکان رسیدن به توافق جدید سخن گفته. ترامپ در همین راستا، پیامی به رهبر ایران، علی خامنه‌ای (۸۵ ساله) ارسال کرده است.

در مقابل، خامنه‌ای هشدار داده که هرگونه حمله به ایران با پاسخ مشابه و شدید روبه‌رو خواهد شد.

در ادامه، نکات کلیدی درباره این پیام، برنامه هسته‌ای ایران، و تنش‌های مداوم میان تهران و واشنگتن از زمان انقلاب ۱۹۷۹ ارائه می‌شود:

چرا ترامپ پیام فرستاد؟

ترامپ پیام خود را در ۵ مارس به خامنه‌ای فرستاد و روز بعد در یک مصاحبه تلویزیونی گفت: «برایشان نوشتم و گفتم: امیدوارم به مذاکره فکر کنید، چون اگر مجبور به اقدام نظامی شویم، فاجعه‌بار خواهد بود.»

ترامپ پس از بازگشت به کاخ سفید تلاش دارد روند مذاکرات را پیش ببرد، در حالی‌ که تحریم‌ها را تشدید کرده و تهدید می‌کند که آمریکا یا اسرائیل ممکن است تأسیسات هسته‌ای ایران را هدف قرار دهند.

ترامپ یادداشتی را که برای خروج از توافق هسته‌ای ایران در تاریخ ۸ مه ۲۰۱۸ امضا کرده است، به نمایش می‌گذارد (آسوشیتدپرس)

او در دوره اول ریاست‌جمهوری‌اش نیز پیام مشابهی ارسال کرده بود که با واکنش تند خامنه‌ای روبه‌رو شد. با این حال، پیام‌های پیشین ترامپ به رهبر کره شمالی، کیم جونگ اون، به دیدارهای مستقیمی انجامید، گرچه این دیدارها به توافقی درباره برنامه هسته‌ای و موشک‌های بالستیک کره شمالی که توانایی هدف‌گیری خاک آمریکا را دارند، نینجامید.

پاسخ ایران چه بود؟

رئیس‌جمهور ایران، مسعود پزشکیان، مذاکره مستقیم با آمریکا را رد کرد و در نشست هیئت دولت گفت: «ما از گفت‌وگو فرار نمی‌کنیم، اما تجربه‌های گذشته نشان داد وعده‌های توخالی، ریشه بحران‌ها بوده است. طرف مقابل باید برای اعتمادسازی، جدیت نشان دهد.»

رهبر ایران، خامنه‌ای نیز به سخنان ترامپ واکنش نشان داد و با لحنی تند گفت: «آن‌ها تهدید به آشوب می‌کنند، اما ما احتمال حمله خارجی را کم می‌دانیم. و اگر چنین حمله‌ای صورت گیرد، بدون شک پاسخ کوبنده‌ای خواهیم داد.»

اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، در پلتفرم «ایکس» نوشت: «تهدید علنی به بمباران از سوی رئیس یک کشور علیه ایران، نقض آشکار اصول صلح و امنیت بین‌المللی است. خشونت خشونت می‌آورد، صلح صلح می‌آورد. توپ در زمین آمریکاست تا مسیر را تعیین کند... و مسئولیت عواقبش را بپذیرد.»

رهبر جمهورى اسلامى ايران، علی خامنه‌ای، در خطبه‌های نماز عید فطر در تهران (رسانه ریاست جمهوری ایران)

در فضای رسانه‌ای نیز، روزنامه «تهران تایمز» نزدیک به دفتر خامنه‌ای ـ بدون ذکر منبع ـ گزارش داد که ایران «موشک‌هایی آماده کرده که می‌توانند اهداف آمریکایی را هدف قرار دهند». این گزارش هم‌زمان با استقرار بمب‌افکن‌های رادارگریز «بی-۲ اسپیریت» آمریکا در جزیره دیه‌گو گارسیا منتشر شد؛ جزیره‌ای که در برد حملات به ایران و همچنین حوثی‌های مورد حمایت تهران در یمن قرار دارد؛ نیروهایی که آمریکا از ۱۵ مارس حملات خود به آن‌ها را افزایش داده است.

چرا برنامه هسته‌ای ایران باعث نگرانی غرب است؟

با اینکه تهران همواره بر صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای خود تأکید کرده، اما اظهارات برخی مقام‌ها حاکی از آن است که ممکن است ایران در پی ساخت سلاح هسته‌ای باشد.

ایران اکنون در حال غنی‌سازی اورانیوم تا سطح ۶۰ درصد است؛ درصدی بسیار نزدیک به سطح مورد نیاز برای ساخت سلاح هسته‌ای، که هیچ کشور فاقد برنامه تسلیحات هسته‌ای، به آن دست نمی‌زند.

دو زن ایرانی در کنار نقاشی ضد آمریکایی بر دیوار سفارت سابق ایالات متحده در مرکز تهران در حال قدم زدن هستند (رویترز)

طبق توافق برجام در سال ۲۰۱۵، ایران مجاز بود اورانیوم را تا سقف ۳.۶۷ درصد و با ذخیره‌ای حداکثر ۳۰۰ کیلوگرم غنی‌سازی کند. اما آخرین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نشان می‌دهد که ایران اکنون حدود ۸۲۹۴.۴ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده در اختیار دارد که بخشی از آن تا سطح ۶۰ درصد غنی‌سازی شده است.

نهادهای اطلاعاتی آمریکا برآورد می‌کنند که ایران هنوز ساخت سلاح هسته‌ای را آغاز نکرده، اما فعالیت‌هایی انجام داده که اگر تصمیم به ساخت سلاح بگیرد، مقدمات آن فراهم باشد.

در یک مصاحبه تلویزیونی، علی لاریجانی، مشاور رهبر ایران گفت: ایران توانایی ساخت بمب هسته‌ای را دارد، اما به‌دنبال آن نیست و با بازرسی‌های بین‌المللی مخالفتی ندارد. اما هشدار داد که اگر ایران مورد حمله آمریکا یا اسرائیل قرار گیرد، شاید چاره‌ای جز رفتن به‌سوی سلاح هسته‌ای نداشته باشد.

ریشه‌های تنش در روابط دو کشور چیست؟

در دوران حکومت شاه، محمدرضا پهلوی، ایران متحد راهبردی ایالات متحده بود. شاه سلاح‌های آمریکایی می‌خرید و به سازمان سیا اجازه داده بود ایستگاه‌های شنود مخفی برای جاسوسی از اتحاد شوروی برپا کند. در سال ۱۹۵۳، سازمان سیا در کودتایی نقش داشت که به برکناری نخست‌وزیر منتخب و تحکیم قدرت شاه انجامید.

اما در ژانویه ۱۹۷۹، شاه در پی اعتراضات گسترده مردمی از کشور گریخت و انقلاب اسلامی به رهبری روح‌الله خمینی، نظامی دینی در ایران برقرار کرد.

در نوامبر همان سال، دانشجویان به سفارت آمریکا در تهران حمله کردند و دیپلمات‌ها را ۴۴۴ روز به گروگان گرفتند که به قطع روابط دیپلماتیک بین دو کشور انجامید.

در جریان جنگ ایران و عراق در دهه ۱۹۸۰، بحران میان ایران و آمریکا تشدید شد، به‌ویژه در جریان «جنگ نفت‌کش‌ها» که در آن نیروی دریایی آمریکا اهداف ایرانی را بمباران کرد و به اشتباه یک هواپیمای مسافربری ایرانی را با ۲۹۰ سرنشین سرنگون ساخت.

از آن زمان، روابط ایران و آمریکا میان دشمنی شدید و فرصت‌های دیپلماتیک نادر در نوسان بوده است؛ مهم‌ترین نقطه امید، توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ بود. اما خروج یک‌جانبه ترامپ از آن توافق، موج جدیدی از تنش‌ها را آغاز کرد که همچنان منطقه را درگیر کرده است.

در آوریل ۲۰۱۹، ترامپ دستور داد نام سپاه پاسداران را در فهرست گروه‌های تروریستی جهانی قرار دهند. در پی آن، تنش‌ها در خلیج افزایش یافت.

بنر ضد آمریکایی در یکی از خیابان‌های تهران، ۸ آوریل ۲۰۲۵ (رویترز)

در ۳ ژانویه ۲۰۲۰، ترامپ دستور ترور قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس، را صادر کرد. خودرو حامل او و همراهانش در بغداد هدف حمله موشکی آمریکا قرار گرفت.

در پاسخ، سپاه پاسداران حمله موشکی به پایگاه عین‌الاسد انجام داد که محل استقرار نیروهای آمریکایی بود و منجر به زخمی شدن شماری از نظامیان شد.