چرا ایران از رهبران القاعده میزبانی می‌کند؟

مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا، در آخرین روزهای تصدی مسئولیت خود در ۱۲ ژانویه در سخنرانی در باشگاه ملی مطبوعات در واشنگتن، ایران را به «پایگاه جدید» القاعده توصیف کرد. پمپئو ادعا کرد که پس از ۳۰ سال همکاری، ایران و القاعده در سال‌های اخیر روابط خود را به سطح جدیدی ارتقا داده‌اند.

در سال ۲۰۱۵ فرض بر این بود که تهران «به القاعده اجازه داده تا ستاد عملیاتی جدیدی در خاک خود ایجاد کند»، و اکنون این سازمان تروریستی در زیر پوسته سخت حمایت رژیم ایران فعالیت می‌کند. این اطلاعات از سوی مجله «فارن افرز» تهیه شده‌است.

پمپئو اولین شخصیت سیاسی آمریکا (یا تحلیلگر) نبود که ایران را به حمایت از القاعده متهم کرد. بسیاری از ناظران اظهارات وی را رد کردند و آنها را تبلیغاتی دانستند که هدف آن‌ها دخالت در نزدیکی احتمالی دولت بایدن با تهران است.

ادعای پمپئو در واقع مبتنی بر نوعی حقیقت است، زیرا در سال ۲۰۱۵ ایران برخی از رهبران القاعده را در خاک خود نگه داشته‌است.

پس از تبادل زندانی‌ها با القاعده، تهران به این رهبران آزادی رفت و آمد داد و همچنین به آنها اجازه داد که راحت تر از گذشته بر عملیات جهانی القاعده نظارت کنند.

الگوی همکاری ایران و القاعده یک واقعیت ثابت شده‌است. طبق گزارش کمیته ۱۱ سپتامبر، در دهه ۱۹۹۰، «شبه نظامیان و مربیان برجسته القاعده برای آموزش مواد منفجره به ایران سفر کردند»، در حالی که برخی از شبه نظامیان «از حزب‌الله لبنان مشاوره و آموزش می‌دیدند».

عساف مقدم محقق ضد تروریسم معتقد است که رابطه القاعده با ایران هرگز بالاتر از سطح «همکاری تاکتیکی» نبوده‌است. وی گفت: «ایران به القاعده اجازه داده تا از زمین‌های خود به عنوان مرکزی برای تسهیل فعالیت‌های خود استفاده کند». همان‌طور که بنیانگذار القاعده اسامه بن لادن در یک سخنرانی در سال ۲۰۰۷ گفت، «ایران شاهرگ اصلی پول، پرسنل و ارتباطات است» - اما در عین حال محدودیت‌هایی را برای رهبران القاعده که در آنجا زندگی می‌کنند اعمال می‌کند.

در سال ۲۰۱۱، ایران و القاعده بر سر یک توافق جهت تبادل زندانی‌ها موافقت کردند و چندین نفر از اعضای اصلی القاعده از جمله حمزه پسر بن لادن در ازای دیپلمات ایرانی ربوده شده در پاکستان در سال ۲۰۰۸ آزاد شدند.

چندین سال بعد، در سال ۲۰۱۵، یک تبادل دیگر با یک دیپلمات ایرانی ربوده شده در یمن در سال ۲۰۱۳ انجام شد. این تبادل دوم توضیح می‌دهد که چرا برخی از رهبران القاعده توانسته‌اند آزادانه در ایران زندگی کنند. همان‌طور که نیویورک تایمز و سایر رسانه‌ها گزارش دادند، تبادل زندانیان شامل آزادی پنج «عضو برجسته» بود.

چرا ایران اصرار دارد رهبران القاعده را پیش خود نگه دارد؟ پاسخ احتمالی این است که ایران می‌خواهد اطمینان حاصل کند که القاعده حملات تروریستی علیه ایران انجام نمی‌دهد. زیرا نیروهای القاعده در سراسر خاورمیانه با گروه‌های مورد حمایت ایران جنگیده‌اند.

در همین حال، عموزاده‌های القاعده (یعنی داعش) عملیات خود را در خاک ایران از جمله حملات به پارلمان ایران و حرم آیت الله خمینی در سال ۲۰۱۷ را رسانه ای کرده‌اند؛ بنابراین، حضور رهبران القاعده در این کشور یک بیمه بدنه یا ضمانت شمرده می‌شود.