چرا ایران از رهبران القاعده میزبانی می‌کند؟

چرا ایران از رهبران القاعده میزبانی می‌کند؟
TT

چرا ایران از رهبران القاعده میزبانی می‌کند؟

چرا ایران از رهبران القاعده میزبانی می‌کند؟

مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا، در آخرین روزهای تصدی مسئولیت خود در ۱۲ ژانویه در سخنرانی در باشگاه ملی مطبوعات در واشنگتن، ایران را به «پایگاه جدید» القاعده توصیف کرد. پمپئو ادعا کرد که پس از ۳۰ سال همکاری، ایران و القاعده در سال‌های اخیر روابط خود را به سطح جدیدی ارتقا داده‌اند.
در سال ۲۰۱۵ فرض بر این بود که تهران «به القاعده اجازه داده تا ستاد عملیاتی جدیدی در خاک خود ایجاد کند»، و اکنون این سازمان تروریستی در زیر پوسته سخت حمایت رژیم ایران فعالیت می‌کند. این اطلاعات از سوی مجله «فارن افرز» تهیه شده‌است.
پمپئو اولین شخصیت سیاسی آمریکا (یا تحلیلگر) نبود که ایران را به حمایت از القاعده متهم کرد. بسیاری از ناظران اظهارات وی را رد کردند و آنها را تبلیغاتی دانستند که هدف آن‌ها دخالت در نزدیکی احتمالی دولت بایدن با تهران است.
ادعای پمپئو در واقع مبتنی بر نوعی حقیقت است، زیرا در سال ۲۰۱۵ ایران برخی از رهبران القاعده را در خاک خود نگه داشته‌است.
پس از تبادل زندانی‌ها با القاعده، تهران به این رهبران آزادی رفت و آمد داد و همچنین به آنها اجازه داد که راحت تر از گذشته بر عملیات جهانی القاعده نظارت کنند.
الگوی همکاری ایران و القاعده یک واقعیت ثابت شده‌است. طبق گزارش کمیته ۱۱ سپتامبر، در دهه ۱۹۹۰، «شبه نظامیان و مربیان برجسته القاعده برای آموزش مواد منفجره به ایران سفر کردند»، در حالی که برخی از شبه نظامیان «از حزب‌الله لبنان مشاوره و آموزش می‌دیدند».
عساف مقدم محقق ضد تروریسم معتقد است که رابطه القاعده با ایران هرگز بالاتر از سطح «همکاری تاکتیکی» نبوده‌است. وی گفت: «ایران به القاعده اجازه داده تا از زمین‌های خود به عنوان مرکزی برای تسهیل فعالیت‌های خود استفاده کند». همان‌طور که بنیانگذار القاعده اسامه بن لادن در یک سخنرانی در سال ۲۰۰۷ گفت، «ایران شاهرگ اصلی پول، پرسنل و ارتباطات است» - اما در عین حال محدودیت‌هایی را برای رهبران القاعده که در آنجا زندگی می‌کنند اعمال می‌کند.
در سال ۲۰۱۱، ایران و القاعده بر سر یک توافق جهت تبادل زندانی‌ها موافقت کردند و چندین نفر از اعضای اصلی القاعده از جمله حمزه پسر بن لادن در ازای دیپلمات ایرانی ربوده شده در پاکستان در سال ۲۰۰۸ آزاد شدند.
چندین سال بعد، در سال ۲۰۱۵، یک تبادل دیگر با یک دیپلمات ایرانی ربوده شده در یمن در سال ۲۰۱۳ انجام شد. این تبادل دوم توضیح می‌دهد که چرا برخی از رهبران القاعده توانسته‌اند آزادانه در ایران زندگی کنند. همان‌طور که نیویورک تایمز و سایر رسانه‌ها گزارش دادند، تبادل زندانیان شامل آزادی پنج «عضو برجسته» بود.
چرا ایران اصرار دارد رهبران القاعده را پیش خود نگه دارد؟ پاسخ احتمالی این است که ایران می‌خواهد اطمینان حاصل کند که القاعده حملات تروریستی علیه ایران انجام نمی‌دهد. زیرا نیروهای القاعده در سراسر خاورمیانه با گروه‌های مورد حمایت ایران جنگیده‌اند.
در همین حال، عموزاده‌های القاعده (یعنی داعش) عملیات خود را در خاک ایران از جمله حملات به پارلمان ایران و حرم آیت الله خمینی در سال ۲۰۱۷ را رسانه ای کرده‌اند؛ بنابراین، حضور رهبران القاعده در این کشور یک بیمه بدنه یا ضمانت شمرده می‌شود.



مسکو و تهران: بزرگ‌تر از شراکت، کوچک‌تر از ائتلاف

 رئیسان روسیه و ایران، ولادیمیر پوتین و مسعود پزشکیان، در مراسم امضای توافقنامه در مسکو، ۱۷ ژانویه ۲۰۲۵ ( رویترز)
رئیسان روسیه و ایران، ولادیمیر پوتین و مسعود پزشکیان، در مراسم امضای توافقنامه در مسکو، ۱۷ ژانویه ۲۰۲۵ ( رویترز)
TT

مسکو و تهران: بزرگ‌تر از شراکت، کوچک‌تر از ائتلاف

 رئیسان روسیه و ایران، ولادیمیر پوتین و مسعود پزشکیان، در مراسم امضای توافقنامه در مسکو، ۱۷ ژانویه ۲۰۲۵ ( رویترز)
رئیسان روسیه و ایران، ولادیمیر پوتین و مسعود پزشکیان، در مراسم امضای توافقنامه در مسکو، ۱۷ ژانویه ۲۰۲۵ ( رویترز)

با امضای توافقنامه «شراکت استراتژیک جامع» بین روسیه و ایران، روابط دو کشور وارد مرحله‌ای جدید شده است که در آن منافع طرفین به شکلی بی‌سابقه به هم نزدیک می‌شوند. با این حال، در مسکو تردیدهایی درباره تمایل تهران به بازگشایی به سوی غرب وجود دارد.

این توافقنامه پایه‌ای قانونی برای گسترش همکاری‌های وسیع بین دو کشور فراهم می‌کند و جایگزین توافقنامه همکاری سال ۲۰۰۱ می‌شود که پیش‌تر زمینه‌های محدودی برای همکاری ایجاد کرده بود.

در طول ۲۵ سال گذشته، روابط مسکو و تهران به شدت توسعه یافته و تحولات بزرگی در منطقه رخ داده است که دو کشور را وادار به بازنگری در اساس همکاری‌های خود کرده است. با این حال، مسیر رسیدن به این توافقنامه هموار نبوده و موانع زیادی بر سر راه آن وجود داشته است.

رئیسان روسیه و ایران، پوتین و پزشکیان، پس از مذاکرات در مسکو، برای حضور در مراسم امضا آماده می‌شوند (عکس: آسوشیتدپرس)

موضع روسیه در قبال تحولات جنگ قره‌باغ و سوریه، که به منافع منطقه‌ای ایران آسیب زد، باعث ایجاد تردیدهایی در تهران درباره قابل اعتماد بودن مسکو به عنوان یک شریک استراتژیک شده است. از سوی دیگر، مسکو نیز همواره با نگرانی به تلاش‌های ایران برای بازگشایی کانال‌های ارتباطی با غرب نگاه کرده است.

انتخاب زمان امضای این توافقنامه جلب توجه می‌کند. این توافقنامه پس از چندین تأخیر و درست سه روز قبل از تحلیف رئیس‌جمهور جدید آمریکا، دونالد ترامپ، امضا شد. برخی تحلیل‌گران معتقدند که مسکو و تهران پس از تحولات سوریه و اوکراین، تصمیم گرفتند تا با تقویت مواضع خود، آماده مذاکرات آینده شوند.
این توافقنامه در ۴۷ بند، حوزه‌های مختلف همکاری از جمله تجارت، انرژی، آموزش و گردشگری را پوشش می‌دهد. بخش قابل توجهی از آن به همکاری در زمینه انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز اختصاص دارد، حوزه‌ای که ایران به زودی چالش‌های دیپلماتیک جدی در آن پیش رو خواهد داشت.

رئیسان روسیه و ایران، پوتین و پزشکیان، در مراسم امضای توافقنامه در کرملین، مسکو، ۱۷ ژانویه ۲۰۲۵ (آسوشیتدپرس)

همکاری نظامی

توافقنامه بر همکاری‌های نظامی و امنیتی تأکید کرده است، اما از تبدیل این شراکت به یک اتحاد نظامی کامل جلوگیری می‌کند. این همکاری شامل تبادل هیئت‌های نظامی، آموزش پرسنل، انجام تمرینات مشترک و مشارکت در کنفرانس‌های بین‌المللی می‌شود.
دو کشور بر تقویت همکاری در مبارزه با تروریسم، تبادل اطلاعات امنیتی و هماهنگی بین وزارتخانه‌های داخلی تأکید کرده‌اند. همچنین، همکاری در زمینه‌های حقوقی، کنترل تسلیحات و خلع سلاح نیز در توافقنامه گنجانده شده است.
توافقنامه به توسعه روابط تجاری و اقتصادی، بهبود شبکه‌های حمل‌ونقل و تدارکات، و افزایش مبادلات تجاری بین دو کشور اشاره کرده است. همچنین، استفاده از ارزهای ملی در مبادلات و مقابله با تحریم‌های یکجانبه غرب نیز مورد تأکید قرار گرفته است.
این توافقنامه تمامی جنبه‌های همکاری سیاسی، اقتصادی، امنیتی، نظامی و فرهنگی را پوشش می‌دهد. با این حال، نکته جالب توجه این است که در بند پایانی توافقنامه آمده است: «در صورت بروز اختلاف در تفسیر مفاد این توافقنامه، نسخه انگلیسی سند مرجع خواهد بود.»