عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
آخرین خبرها
گوناگون

کتابخانه‌ای کمیاب که به تاریخ سعودی و اکتشاف نفت می‌پردازد

کتابخانه شرق‌شناس آمریکایی به سعودی اهدا شد - در آن ۳۲۰۰ کتاب و نسخه‌ خطی نگهداری می‌شود

کتابخانه‌ای کمیاب که به تاریخ سعودی و اکتشاف نفت می‌پردازد
    ریاض: «الشرق الاوسط»
TT
TT

کتابخانه‌ای کمیاب که به تاریخ سعودی و اکتشاف نفت می‌پردازد

کتابخانه‌ای کمیاب که به تاریخ سعودی و اکتشاف نفت می‌پردازد

کتابخانه ملک عبدالعزیز به عنوان یکی از کتابخانه‌های برجسته در زمینه جمع‌آوری نسخه‌های خطی و کتاب‌های مربوط به دوران شکل‌گیری پادشاهی عربی سعودی، کتابخانه شرق‌شناس آمریکایی جورج رنتز، یکی از مهم‌ترین کتابخانه‌های شخصی در غرب را به دست آورده‌است.
این کتابخانه شامل تعداد زیادی نسخه خطی، اسناد و تصاویر ارزشمند است، همچنین حاوی ۳۲۰۰ کتاب (به انگلیسی، فرانسوی و عربی) است که بیشتر آنها حول تاریخ سعودی در طی دوره بین ۱۹۳۰ تا ۱۹۶۰ م می‌چرخد.
جورج رنتز به عنوان رئیس مرکز تحقیق و ترجمه در شرکت آرامکو کار می‌کرد و یکی از علاقه مندان به فعالیت‌های تحقیقاتی و علمی به حساب می‌آمد، او از روابط بسیار گسترده‌ای با طیف‌های مختلف جامعه، نهادها و روشنفکران داخلی و خارجی برخوردار بود و اشتیاق ویژه و متمایزی به امور جزیرة العرب داشته‌است.
وی علاوه بر فعالیت به عنوان استاد دانشگاه، کتاب‌ها و مشارکت‌های بسیاری در دائرة المعارف‌ها، به ویژه دائرةالمعارف اسلامی دارد.
وی همچنین قبل از استقرار در جزیرة العرب شاهد وقایع مهم منطقه، چه در سوریه و چه در مصر بوده‌است.
رنتز در صحبت کردن و نوشتن به زبان عربی مسلط است، که این امر وی را قادر ساخت به عنوان مشاور، کارشناس و ممتحن علمی در امور جزیرة العرب و همچنین مشاور انتشارات آمریکایی مطرح شود.
علی‌رغم فاصله زیادی زادگاهش در ایالات متحده آمریکا با منطقه دارد، اما بخت و اقبال این مرد باعث شد او در جمع کسانی باشد که شاهد وقایع تاریخی بسیاری در منطقه باشد، از جمله آغاز تأسیس پادشاهی توسط ملک عبدالعزیز، همچنین حوادث جنگ جهانی دوم، تأسیس اتحادیه کشورهای عربی، تعیین مرزها در جزیرة العرب و آغاز اکتشاف و تولید نفت (۱۹۴۳–۱۹۶۳).
 جورج رنتز زاده ولز ران پنسیلوانیا و فرزند جورج س. رنتز فرمانده معروف نیروی دریایی است، او در سال ۱۹۲۸ از دبیرستان پنساکولا در فلوریدا فارغ‌التحصیل شد و دوره مهندسی را در انستیتوی فنی جورجیا گذراند و به دلیل شرایط کاری پدرش، جورج به فیلیپین نقل مکان کرد، جایی بین سال‌های ۱۹۳۰ تا در سال ۱۹۳۲، تحصیل ریاضیات را در دانشگاه فیلیپین به پایان رساند.
 سپس برای مدت ۳ سال به عنوان معلم در سوریه کار کرد، سپس در سال ۱۹۳۵ به ایالات متحده بازگشت و به دانشگاه برکلی پیوست و لیسانس تاریخ اروپا را در سال ۱۹۳۷ دریافت کرد، سپس در سال ۱۹۳۸ با تز تاریخ مصر در قرن چهاردهم مدرک کارشناسی ارشد را دریافت کرد. وی در آنجا زبان عربی را نزد شرق‌شناس آمریکایی ویلیام پوپر آموخت.
در سال ۱۹۴۲ وی در قاهره به عنوان رئیس گروه تحقیق و ترجمه کار کرد، جایی که در سال ۱۹۴۴ با صوفیا بصیلی مصری ازدواج کرد.
وی پس از پایان جنگ جهانی دوم به عنوان مترجم «آرامکو» منصوب شد، جایی که ۱۷ سال در آنجا کار کرد و در سال ۱۹۴۶ به عنوان مدیر گروه تحقیق و ترجمه در بخش روابط دولتی منصوب شد و تأثیر بزرگی بر روند حرکتی «آرامکو» گذاشت.
 وی در طول کار خود، تاریخ شفاهی قبایل بادیه نشین را مستند کرد و مجموعه ای از کتابچه‌های «آرامکو» را منتشر کرد. وی دکترای خود را در تز شیخ محمد بن عبدالوهاب از دانشگاه کالیفرنیا دریافت کرد و دو مطالعهٔ «سرشاخه‌های شرقی منطقه الاحسا» و «عمان و ساحل جنوبی خلیج» را به پایان رساند.
او در سال ۱۹۶۳، از آرامکو بازنشسته شد و به دانشگاه استنفورد پیوست و دبیر بخش خاورمیانه در کتابخانه هوور شد. در آن دوره، وی در تلاش بود تا آثار و مجموعه‌های عربی، ترکی و فارسی کتابخانه را گسترش دهد.
علاوه بر آن، او به سخنرانی دربارهٔ اسلام، روابط سعودی و روسیه، نقش نفت در سیاست خاورمیانه و جهان عرب مدرن پرداخت.
این شرق‌شناس در سال ۱۹۷۶ به عضویت مرکز بین‌المللی وودرو ویلسون برای دانشمندان در واشینگتن درآمد، سپس محقق مقیم دانشگاه جان هاپکینز بود و در ۲۲ دسامبر ۱۹۸۷ در کالیفرنیا درگذشت.
اسناد جورج رنتز شامل مجموعه عظیمی از اسناد شخصی و رسمی، مطالعات و تحقیقات، مقالات و بریده‌های مطبوعاتی، یادداشت‌ها و گزارش‌ها است که بیشتر آنها ارتباط تنگاتنگی با تاریخ پادشاهی عربی سعودی و خلیج به‌طور ویژه و خاورمیانه و اسلام به‌طور کلی دارند.
اسناد از اهمیت مختلفی برخوردارند، زیرا برخی از آنها نادر و کمیاب هستند.
ویژگی غالب اکثر این اسناد ارزش علمی و تاریخی آنهاست، به عنوان مثال می‌توانه به «مستندات گزارش روزنامه‌های عربی و انگلیسی در مصر در مورد سفر ملک عبدالعزیز به مصر»، «بریده گزارش‌های روزنامه‌های آمریکایی در مورد سفر ملک سعود به ایالات متحده آمریکا» و «اسناد توافق‌نامه‌های نفتی بین پادشاهی و برخی از شرکت‌های آمریکایی» اشاره کرد..
این کتابخانه همچنین حاوی تعداد زیادی کتاب به زبان‌های خارجی است که مهم‌ترین وقایع سیاسی و تاریخی در پادشاهی و منطقه خلیج را مستند کرده‌است.
این کتابخانه همچنین تعداد زیادی نسخه‌های خطی و کتاب‌های کمیاب تاریخی و فرهنگ عمومی را در خود جای داده‌است.

پربازدید

 
 
گوناگون

حدود «استثمار سیاسی» گذشته در سریال‌های تاریخی تا کجاست؟

خالد النبوی در صحنه ای از «ممالیک آتش»
خالد النبوی در صحنه ای از «ممالیک آتش»
TT
TT

حدود «استثمار سیاسی» گذشته در سریال‌های تاریخی تا کجاست؟

خالد النبوی در صحنه ای از «ممالیک آتش»
خالد النبوی در صحنه ای از «ممالیک آتش»

با هر سریال تاریخی، سؤالاتی مطرح می‌شود که کماکان بر سر زبان هاست، نه تنها به میزان اعتبار این آثار و دستیابی آنها به هماهنگی بین آزادی خلاقیت و تخیل و احترام به حقیقت تاریخی، بلکه موضوع به ماهیت معنای سیاسی استناد به تاریخ از طریق این آثار مرتبط شده‌است که - به گفته بسیاری از ناظران و متخصصان - خالی از «رمزگذاری عمدی واقعیت» نیست.
اگرچه این مناقشه جدید نیست و به همراهی برای اکثر آثار نمایشی عربی الهام گرفته از تاریخ تبدیل شده‌است، سال‌های اخیر ابعاد قابل توجهی به جنجال همراه با درام تاریخی اضافه کرده‌است که به استفاده سیاسی و ایدئولوژیک این آثار مرتبط است.
اگر استناد به تاریخ در این مطالب نمایشی، اهدافی فراتر از پرداختن به زندگی‌نامه شخصیت‌های پیچیده‌ای را که اغلب جنجال‌های سیاسی و فکری به راه می‌اندازند، دربردارد، پس
علاوه بر این، برجسته کردن دوره‌ها و رویدادهای تاریخی که با دقت انتخاب شده‌اند، پیامدهای معناداری برای واقعیت کنونی دارد.
شاید جنجال بزرگی که سریال حشاشین که در ماه رمضان در تعدادی از شبکه‌های مصری و عربی در حال پخش است، بسیاری از این سوالات را در مورد محدودیت‌های استفاده سیاسی و ایدئولوژیک از تاریخ دوباره مطرح کند که هنوز پاسخ قاطعی ندارند.

کریم عبدالعزیز در کلیپی از «الحشاشین» (شرکت سازنده)

به گفته منتقدان هنری و اساتید دانشگاهی تاریخ که با «الشرق الاوسط» صحبت کردند، اغلب درام‌های تاریخی دارای «دیدگاه سیاسی یا ایدئولوژیکی هستند که توسط تولیدکنندگان یا سازندگان اثر بیان می‌شود»، اما کنترل‌هایی وجود دارد که باید هنگام ارائه این آثار در نظر گرفته شوند؛ اول از همه، احترام به حقایق عمده تاریخ بدون جعل، علاوه بر ضرورت کمک گرفتن از متخصصان برای پرکردن شکاف‌ها و دستیابی به هماهنگی بین داستانی و تاریخی است تا از بسیاری شکاف‌ها جلوگیری شود که ممکن است اعتبار برخی درام‌هایی که از تاریخ الهام گرفته‌اند را کاهش دهد.

انتخاب‌های عمدی

شاید درام تاریخی عرب یکی از قدیمی‌ترین اشکال نمایشی بود که از نظر سیاسی یا ایدئولوژیک به کار گرفته شد. شاید این آثار مسیری را پیش از خود یافتند که آثار ادبی نویسندگانی چون جرجی زیدان، امین معلوف، نجیب محفوظ، علی احمد باکثیر، توفیق الحکیم، محمد فرید ابو حدید و بسیاری دیگر پیش از خود رفته بودند.
اما ارائه درام‌های تاریخی در سینما و تلویزیون و استفاده سیاسی از آنها به دهه شصت قرن گذشته بازمی‌گردد. در اینجا طارق الشناوی، منتقد هنری، یکی از معروف‌ترین آثار سینمای عرب را به یاد می‌آورد که فیلم «الناصر صلاح الدین» است که در سال ۱۹۶۳ به کارگردانی یوسف شاهین ساخته شد. گروهی از مشهورترین نام‌های ادبی مصر در آن زمان، مانند یوسف السباعی، نجیب محفوظ و عبدالرحمن الشرقاوی در نگارش آن مشارکت داشتند. بنیاد عمومی سینمای مصر، یک نهاد دولتی، به تأمین مالی تولید آن کمک کرد.
الشناوی به «الشرق الاوسط» می‌گوید: هدف از تولید آن اثر عظیم در آن زمان، همان‌طور که در آن زمان گفته شد، یک فرافکنی سیاسی با الهام گرفتن از قهرمانی‌های سلطان صلاح الدین ایوبی، آزادکننده بیت‌المقدس در دوران جمال عبدالناصر، رئیس‌جمهور فقید مصر بود. این امر به وضوح از انتخاب نام فیلم آشکار می‌شود.
الشناوی معتقد است که «نویسنده درام تاریخی هر دوره زمانی یا شخصیتی را که بخواهد ارائه کند، صرف نظر از ماهیت آن، باید شامل دیدگاهی باشد، اعم از سیاسی، فکری یا اجتماعی که او بخواهد با پرداختن آن شخصیت ارائه دهد».
وی افزود: هیچ درام تاریخی برای روایت تاریخ وجود ندارد، بلکه طبیعی است که هدف روشن و دلیلی داشته باشد که این انتخاب را توجیه کند.
به عقیده او، موضوع بدون «انتخاب عمدی برای هدفی خاص که توسط سازندگان اثر دیده می‌شود» نیست، که او آن را نقص نمی‌داند، بلکه «بخشی از ماهیت صنعت نمایش» است.

رمزگذاری واقعیت

در سال‌های اخیر، بسیاری از نمایش‌های تاریخی عربی، چه برای شخصیت‌های مذهبی و چه برای دوره‌های تاریخی مملو از درگیری، همچنان مفاهیمی مرتبط با واقعیت کنونی را به همراه دارند، نمادگرایی ارائه شده توسط سریال‌های تاریخی را نمی‌توان نادیده گرفت؛ زیرا بیننده اغلب به‌طور خودکار رویدادهای تاریخی را با واقعیت پیوند می‌دهد و گاهی اوقات از یک لحظه تاریخی کهن خواسته می‌شود تا نماد واقعیت فعلی باشد تا این باور را ایجاد کند که واقعیت با گذشته تفاوتی ندارد.
اما این بدان معنا نیست که درام تاریخی به سمت «جعل و تحریف» گرایش دارد، بلکه نویسنده آن «باید از یک سو با مطالب تاریخی ثبت شده مطابق با الزامات هنر نمایشی عمل کند و مطابق با بینش فکری و پرسش‌های بشری، بدون تعصب به حقایق تاریخی یا تعمیم خودسرانه مطالب تاریخی به شیوه‌ای خام در خدمت دیدگاه ایدئولوژیک قبلی تولید کند». ولید سیف نویسنده فلسطینی که یکی از برجسته‌ترین سازندگان درام تاریخی عرب به‌شمار می‌رود، در زندگی‌نامه خود با عنوان «شاهد و شاهد» نسبت به این موضوع هشدار می‌دهد.
حقیقت این است که نمایشنامه تاریخی عرب در طول چند دهه آثار بسیاری ارائه کرد که این همه بحث و جدل در مورد اشتغال سیاسی ایجاد نکرد و بر ارائه بیوگرافی شخصیت‌های کمتر بحث‌برانگیز که موضوع مناقشات سیاسی یا ایدئولوژیکی عمده نیستند تمرکز داشت؛ مانند «خالد بن الولید»، «عمر بن عبدالعزیز»، «صلاح الدین ایوبی»، «امام ترمذی» و «امام شافعی».
حتی زمانی که در مصر زندگی‌نامه شخصیت‌های بحث‌برانگیزی مانند عمرو بن العاص یا خلیفه عباسی هارون الرشید ارائه شد، این آثار در چارچوب دفاع از آن شخصیت‌ها بر بعد انسانی تمرکز داشتند، نه بعد سیاسی.

سکانسی از سریال رستاخیز ارطغرل

با این حال، سال‌های اخیر به موازات وقوع بسیاری از درگیری‌های سیاسی، ایدئولوژیک و فرقه‌ای در منطقه بوده‌است که منجر به جذابیت‌های چشمگیری شده‌است که بدون استفاده از تاریخ نیست. برای مثال، تلاش‌هایی برای همگام شدن با ظهور ایده «نوعثمانی‌گرایی» و هموار کردن راه برای نقش‌های تأثیرگذارتر ترکیه در منطقه پس از رویدادهایی که به «بهار عربی» معروف شد، سریال‌های ترکی با استفاده از ابزارهای نمایشی در پرده‌های عربی به محبوبیت دست یافت. از جمله این آثار ترکی می‌توان به سریال «حرمسرای سلطان» اشاره کرد که یکی از برجسته‌ترین سلاطین عثمانی، سلطان سلیمان قانونی (سلیمان یکم) و سریال «قیام اَرطغرل» را مطرح کرد. اثری است که با ارائه زندگینامه ارطغرل پسر سلیمان شاه، رهبر قبیله کایی از ترکان مسلمان اوغوز و پدر عثمان اول، بنیانگذار امپراتوری عثمانی، مقدمات و انگیزه‌های تأسیس امپراتوری عثمانی را ارائه می‌کند. نمایش آن در سه سری متوالی از اواخر سال ۲۰۱۴ آغاز شد.
از سوی دیگر، سریال «ممالیک آتش» نشان دهنده واکنش دراماتیک عربی به آثار تاریخی ترکیه است که توسط شرکت اماراتی «جنو مدیا» در سال ۲۰۱۹ به نویسندگی محمد سلیمان عبدالملک و کارگردانی کارگردان بریتانیایی پیتر وبر تولید شد. این سریال آخرین دوره دولت ممالیک و سقوط آن به دست عثمانی‌ها در اوایل قرن شانزدهم را روایت می‌کند. عثمانی‌ها از طریق یک سری خیانت‌ها توانستند برای چند قرن پس از آن، پایگاهی برای حکومت خود در منطقه عرب بیابند.

تفسیر مذهبی از صنعت سریال

موضوع تنها به این دوئل تاریخی بر سر واقعیت حضور عثمانی در منطقه محدود نشد، بلکه باعث ایجاد یک رقابت فرقه‌ای شد که دو سال پیش خبر ساخت سریال «معاویه بن ابی سفیان» جنجال آفرید؛ سریالی برای انعکاس زندگی‌نامه بنیانگذار دولت اموی و یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌های بحث‌برانگیز تاریخ اسلام از طریق نقش او در آنچه به عنوان «فتنه بزرگ» شناخته می‌شود، مورد مناقشه بزرگی در مورد هدف از تولید اثر شد.
در چارچوب «تفسیر فرقه‌ای» از آثار نمایشی، یکی از شبکه‌های عراقی در آن زمان اعلام کرد که بودجه هنگفتی را برای تولید سریال تاریخی «شجاعت ابولؤلؤه» اختصاص داده‌است. ظاهراً در واکنش به روند ساخت سریال «معاویه بن ابی سفیان» است؛ ابولؤلؤه فیروز معروف به ابولؤلؤه مجوسی، مردی است که خلیفه دوم عمر بن خطاب را ترور کرد. حتی در هنگام ارائه زندگینامه الفاروق عمر بن الخطاب که توسط بنیاد رسانه ای قطر تهیه شده بود، موضوع بدون مناقشه نبود، نه تنها در مورد مشروعیت به تصویرکشیدن یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌های تاریخ اسلام روی صفحه نمایش که با بسیاری از فتواهای قبلی در این زمینه مغایرت دارد، بله بر سر پیش‌بینی ایدئولوژیک سریالی که بین سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۲ فیلمبرداری شده بود، اختلاف نظر وجود داشت. این دوره ای است که با ظهور گروه‌های «اسلام سیاسی» در بسیاری از کشورهای عربی مصادف شد و بر شدت این مناقشه با مشارکت چهره‌های حامی سازمان «اخوان المسلمین» در بررسی بافت تاریخی سریال افزوده شد.

بی سوادی تاریخی

دکتر محمد عفیفی، استاد تاریخ دانشگاه قاهره و دبیرکل سابق شورای عالی فرهنگ در مصر معتقد است: هر مؤسسه ای که سریال‌های تاریخی را تولید می‌کند «به‌طور طبیعی هدفی پشت تولید اثر دارد، به ویژه با توجه به هزینه تولید هنگفتی که این نمونه از آثار نیاز دارد»، معمولاً درام تاریخی «تاریخ را بیشتر از خدمت به آگاهی تاریخی یا تعریف گذشته فرا می‌خواند تا در خدمت حال باشد».
عفیفی به «الشرق الاوسط» توضیح می‌دهد که هنگام الهام گرفتن از تاریخ در آثار نمایشی باید کنترل‌هایی وجود داشته باشد؛ برجسته‌ترین این کنترل‌ها تغییر نکردن حقایق تاریخی تثبیت‌شده‌است، مانند سال‌های رویداد، یا شخصیت‌های اصلی که رویداد را ایجاد کرده‌اند. اما در عین حال بر ضرورت عدم لغزش در تلقی نمایش تاریخی به عنوان مرجع یا منبع تاریخی تأکید می‌کند، زیرا سریال یک اثر خلاقانه است که بینش سازندگانش، از جمله نویسندگان و کارگردانان، و احتمالاً فضایی از تخیل را به همراه دارد.
این استاد تاریخ که مطالعات پیشرفته بسیاری را در مورد تکیه بر منابع غیررسمی در تاریخ برخی از رویدادهای مهم تاریخ مصر انجام داده‌است، وضعیت مناقشه برانگیز سریال تاریخی را به آنچه او به عنوان «بی سوادی تاریخی در میان اکثر دریافت کنندگان محتوای نمایشی» توصیف می‌کند، نسبت می‌دهد.
او این موضوع را با بیان اینکه فقدان آگاهی تاریخی نتیجه کمبود برنامه‌های درسی مدرسه است، توضیح می‌دهد ارائه خوانش تاریخی به صورت انتقادی و چند نگرشی باعث می‌شود بسیاری از مخاطبان به آثار نمایشی به عنوان یک مرجع تاریخی نگاه کنند نه اثری خلاقانه که قابل تفسیر باشد و از اینجا مشکلات و بحران‌های بسیاری پدید می‌آید.
دبیرکل سابق شورای عالی فرهنگ در مصر اما خوشحالی خود را از جنجال برانگیخته شده ناشی از سریال عربی الهام گرفته از تاریخ پنهان نمی‌کند و آن را خوب ارزیابی می‌کند.
عفیفی معتقد است ادامه تولید سریال‌های تاریخی عربی، حتی در صورت وجود خطا یا ایجاد حالت جنجال، «بسیار بهتر از عدم وجود این نوع تولیدات نمایشی است».
او نظر خود را این گونه توجیه کرد که نبود این آثار راه را برای «هجوم» آثار تاریخی کشورهایی مانند ترکیه و ایران باز می‌کند و این آثار وارده اغلب دارای بینشی سیاسی و ایدئولوژیک هستند که لزوماً منعکس کننده واقعیات تاریخ یا بینش عرب نیست، بلکه اهداف بسیار عمیق‌تری نسبت به کارهای نمایشی یا سرگرمی دارند.