مرگ صدها راس گاومیش به همراه هزاران گونه آبزیان، در امتداد رودخانه کرخه به ویژه در منتهی الیه آن در هور العظیم واقع در جنوب غرب ایران به دلیل پایین آمدن سطح آب، معیشت ساکنان کهن این منطقه را به مخاطره انداخته‌است.
سطح آب در تالاب‌های خوزستان به کمتر از یک سوم رسیده‌است. مسئولان محیط زیست می‌گویند که شوری آب تقریباً دو برابر شده‌است، که به اندازه افت آب خطرناک است.
این آخرین ضربه به بخشی از این استان نفتی است که دهه‌ها مورد غفلت واقع شده‌است. مدافعان محیط زیست و مقامات بهداشتی می‌گویند که با پایین آمدن سطح آب تعداد بیشتری در معرض خطر بیماری هستند.
کاهش شدید آب تا حد زیادی به دلیل طرح‌های انتقال آب، سدسازی در بالادست و دهه‌ها سوءمدیریت منابع آبی است. فساد و مافیای آب و تغییرات آب و هوایی نیز در این امر نقش داشتند. این وضعیت برای بسیاری ویرانگر بود.
تصاویر و ویدئوهایی که در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده‌است هزاران ماهی مرده و ده‌ها راس گاومیش در حال احتضار را نشان می‌دهند. این فیلم‌ها آخرین تلاش‌های گاومیش‌ها برای زنده ماندن در بی آبی هورالعظیم را به تصویر کشیده‌است.
نگرانی، اضطراب و عصبانیت ویژگی غالب مردم محلی است. کشاورزان و ماهیگیران از مقامات مربوطه می‌خواهند برای حل این بحران به‌طور جدی وارد عمل شوند.
کشاورزان معتقدند که چوب تصمیمات غلط وزارت نیرو در مدیریت رودخانه کرخه را می‌خورند. به گفته آنها، ۴۰ هزار زمین کشاورزی این منطقه اکنون نیازمند آب است و اگر آب به این زمین‌ها نرسد زندگی خانواده‌های زیادی در معرض خطر است چون اغلب آنها تنها منبع درآمدشان همین گندم و جو کشت شده در این زمین‌هاست.
ابوسعد صاحب یک گله گاومیش می‌گوید: «آب کم شده‌است و قایق‌ها دیگر به منطقه نمی‌آیند و گاوها شروع به ضعیف شدن و کاهش وزن کردند و سپس می‌میرند و داروها به آنها کمک نمی‌کند».
وی می‌افزاید که آنها معمولاً گاوها را قبل از مرگ ذبح می‌کنند یا باید پس از مرگ آنها را بسوزانند. او اظهار می‌کند که وی تعداد زیادی سر را از دست داده‌است.
در میان سکوت مقامات مربوطه پس از یک هفته از وقوع این فاجعه محیط زیستی، هورالعظیم یکی از ۲۰۰ نقطه برتر زیست‌محیطی جهان و یکی از زیستگاه‌های حساس و مهم پرندگان مهاجر آبزی و پرندگان بومی منطقه، به قتلگاه جانداران تبدیل شده‌است.
ماهی و شیر گاومیش منابع بسیار مهم غذایی و اقتصادی برای بخش عظیمی از خوزستانی هاست.
در این میان، خشکیدن رودخانه کرخه کور و تخلیه فاضلاب شهری در مسیر رودخانه در شهرستان حمیدیه در پی کاهش شدید جریان آب و عدم تأمین حق آبه این رودخانه باعث افزایش تلفات آبزیان شده‌است.
اداره محیط زیست این شهرستان ضمن تأیید این خبر گفته‌است: تلفات شدید ناشی از کاهش آب و به تبع آن کاهش اکسیژن و افزایش گازهای سمی در آب رودخانه در روزهای اخیر مشاهده و گزارش شده بود.
- پای سدسازی در میان است
بسیاری از متخصصان محیط زیست عمده دلایل مرگ تالاب‌های ایران را عوامل انسانی می‌دانند و خشکسالی را که تأثیر زیادی نیز در خشکی تالاب‌ها داشته عللی دسته دوم برمی‌شمارند. سد سازی بی‌رویه و برداشت بیش ازحد آب تالاب‌ها برای مصارف کشاورزی و مشخص نبودن میزان حق آبه تالاب‌ها علل اصلی ویرانی تالاب‌های ایران در سال‌های اخیر بوده‌است و شاید در این میان متولیان امر محیط زیست بیش از همه مقصر باشند که از اهرم‌های فشار خود برای حفظ و حراست هر چه بیشتر این تالاب‌ها بهره نبرده‌اند.
حمیدرضا خدابخشی معاون برنامه‌ریزی سازمان آب و برق خوزستان پیشتر احداث سدها در بالادست را دلیل کم شدن آب تالاب دانسته و گفته‌است: حجم مخازن در نظر گرفته شده، حجمی معادل سه برابر کل آورد رودخانه کرخه را در مقطع سد کرخه دارد به طوری که فقط ۲ سد دیگر به نام سیمره و پاعَلم حدود ۶ میلیارد متر مکعب حجم مخزن برایشان پیش‌بینی شده‌است، بنابراین در آینده نزدیک با کاهش آورد رودخانه کرخه شاهد خشک شدن این هور ارزشمند خواهیم بود.
عادل مولا معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان نیز پیشتر علاوه بر سدسازی‌های بسیار در بالادست، دلیل کم شدن مساحت تالاب را عدم تخصیص حق آبه تالاب در سال‌های گذشته عنوان کرد و افزود: با احداث سدهای متعدد در کرخه میزان ورودی آب به این تالاب کم شد و این در حالی است که کشور عراق نیز آب مورد نیاز را تأمین نمی‌کند.
وزارت نیرو تاکنون ۷ سد را در طول مسیر این رودخانه بهره‌برداری کرده‌است. با وجود اینکه امروز کرخه از بی‌آبی در پایین دست رنج می‌برد اما وزارت نیرو همچنان تلاش دارد که ۲۷ سد دیگر بر این رودخانه احداث کند. براساس آماری که بر سایت شرکت مدیرت منابع آب ایران وجود دارد از این ۲۷ سد، ۲۵ مورد در دست مطالعه و ۹ مورد در حال ساخت است. این در حالی است که مسئولان وزارت نیرو مشکل را نبود آب کافی به دلیل بارش‌های کم عنوان می‌کنند.
- سایه سنگین انتقال آب
دوستداران محیط زیست معتقدند که پروژه‌های محرمانه انتقال آب از سرشاخه‌های رودخانه‌ها به فلات مرکزی بدون گرفتن مجوز زیست‌محیطی و بدون درنظر گرفتن سرنوشت آبی استان، هورالعظیم را خشک کرده‌است. این مسئله تاکنون اعتراضات مردمی زیادی را به همراه داشته‌است. اخیراً کارزاری با ۳ هزار امضا مبنی بر درخواست مردم خوزستان و چهارمحال و بختیاری برای توقف انتقال آب کارون منتشر شده‌است.
کریم حسینی نماینده اهواز، حمیدیه، باوی و کارون در مجلس ایران می‌گوید طرح‌های انتقال آب در این ایام پررنگ شده‌است. از سال گذشته اجازه نداده‌ایم که طرح جدیدی اجرا شود و از اجرای طرح انتقال آب بهشت آباد، کوهرنگ ۳ و خرسان نیز جلوگیری شده‌است، البته به دنبال توقف طرح‌های انتقال آب، حتی در شرایط ترسالی هستیم. اگر چه منکر این نیستیم که ممکن است تحرکاتی به دور از چشم ما صورت گیرد.
محسن حیدری نماینده مردم خوزستان در مجلس خبرگان رهبری ایران نیز می‌گوید: با تغییر دولت‌ها، مطالبه اصلی خوزستانی‌ها یعنی توقف انتقال آب از سرشاخه‌های رودخانه‌ها و… تغییر نمی‌کند و این مسئله قابل سازش نیست. سیاست‌های نادرست وزارت نیرو در اجرای طرح‌های انتقال آب، عامل اصلی وضعیت فعلی در خوزستان از جمله از بین رفتن نخیلات و خشک شدن رودخانه‌ها و تالاب هاست؛ بنابراین وزارت نیرو باید از مافیای آب تطهیر شود.
او این طرح‌ها را استعمارگرایانه توصیف می‌کند و می‌افزاید: متأسفانه به بهانه تأمین آب شرب، دارند آب را برای مصارفی غیر شرب مثل صنایع، باغات پسته و فضای سبز به استان‌های دیگر می‌برند و این موضوع برای ما قابل قبول نبوده و خلاف قانون است.
- نفت علیه محیط زیست
استخراج نفت و توسعه آن در هورالعظیم بزرگترین نگرانی دوستداران محیط زیست است. آنها می‌گویند: جاده‌ها و تأسیسات بدون مطالعات زیست‌محیطی احداث می‌شوند و طرح‌های توسعه ای فاقد پیوست‌های اجتماعی و زیست‌محیطی هستند.
یکی از موضوعات نگران کننده در خصوص تالاب هورالعظیم در سال‌های گذشته موضوع واگذاری بیش از ۷ هزار هکتار از این تالاب برای اکتشافات نفتی بود و اینکه اکتشافات نفتی دشت آزادگان خطرات زیست‌محیطی عظیمی برای تالاب هورالعظیم در پی خواهد داشت. چندی پیش مقامات محلی نسبت به مسدود کردن ورودی شط علی و خشک کردن تالاب برای انجام عملیات حفاری توسط شرکت نفت و میدان نفتی آزادگان در جنوب تالاب هورالعظیم واکنش نشان دادند.
میدان نفتی آزادگان قرار بود در سال ۸۷ فعالیت خود را در تالاب هورالعظیم به اتمام برساند و محل استقرار خود را محدود کند اما تاکنون شرکت نفت نسبت به خروج از این تالاب اقدام نکرده‌است.
مدیران محیط زیست خوزستان، تخریب مناطق تالابی و قطعه قطعه کردن تالاب، عدم ارائه برنامه‌های احیایی، جلوگیری از ورود آب به مخازن و ممانعت از تبادل آبی، استقرار واحدهای غیرمجاز اغلب در قسمت شمال تالاب، عدم مدیریت پسماندها و فاضلاب‌ها در محیط تالابی، آتش‌زدن حوضچه‌های نفتی در تالاب از ابتدای حضور تا کنون و تخلیه پسماندهای نفتی در محدوه تالابی از جمله تخلفات میدان نفتی آزادگان در هورالعظیم عنوان کرده‌اند.
