شرط‌بندی ایران روی وقت‌کشی؛ تهران به مذاکرات وین برمی‌گردد

جلسات شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، که در حال حاضر در وین در حال برگزاری است، بار دیگر، شاهد یک «مچ اندازی» بین مدیر آژانس رافائل گروسی، با حمایت ایالات متحده و اروپایی‌ها، و طرف ایرانی است. اختلاف جدید به گفته آژانس ناشی از نقض محتوای توافق‌نامه ای که ایران در ۱۲ سپتامبر بین دو طرف در تهران منعقد کرده‌است که بر اساس آن، آژانس مجاز به کار بر روی نگهداری تجهیزات نظارتی مختلف نصب شده در سایت‌های هسته ای ایران است، خواه با تعمیر هر گونه نقصی یا تغییر تراشه‌های حافظه دوربین‌های نظارتی، اما بدون مشاهده محتویات آنها.

ایران، همان‌طور که آژانس تأکید می‌کند و تهران اعتراف، بازرسان بین‌المللی از دسترسی به مجتمع تسا در شهر کرج، در غرب تهران، که کارگاهی برای تولید قطعات سانتریفیوژ است، منع شدند. بر اساس همان بیانیه، آنچه اتفاق افتاد تنها مورد مخالفتی است که آژانس در فعالیت‌های خود بین ۲۰ تا ۲۲ این ماه با آن روبرو شده‌است. دو روایت وجود دارد: روایت اول از سوی مدیر آژانس است که بیان می‌کند رفتار تهران «با شرایط مورد توافق مندرج در بیانیه مشترک ۱۲ سپتامبر مغایرت دارد». بیانیه می‌افزاید، «همه فعالیت‌های آژانس در بیانیه مشترک ذکر شده، در مورد همه تجهیزات، همه امکانات و کلیه سایت‌های ایرانی، برای حفظ تداوم مأموریت نظارتی لازم است». با این حال، ایران این قرائت را رد می‌کند و از زبان کاظم غریب آبادی سفیر خود در سازمان‌های بین‌المللی در وین در توییتی می‌گوید که ایران «در جریان مذاکرات در تهران و وین روشن کرد که چون مجتمع کرج هنوز تحت تحقیقات امنیتی و قضائی قرار دارد، تجهیزات مرتبط با این مجتمع مشمول سرویس شدن نمی‌شوند». سفیر ایران اضافه می‌کند: گزارش مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد دوربین‌های مجتمع تسای کرج دقیق نبوده و فراتر از تفاهمات حاصله در بیانیه مشترک است. غریب آبادی می‌افزاید: به همین دلیل است که عبارت «تجهیزات تعریف‌شده» در بیانیه مشترک به کار رفته‌است؛ زیرا به گفته او بیانیه مشترک رئیس سازمان انرژی اتمی ایران و مدیرکل آژانس در ۱۲ سپتامبر بر مبنای حسن نیت ایران و به منظور تعویض کارت حافظه «تجهیزات تعریف‌شده» به دست آمده بود. به گفته رسانه‌های محلی، سخنان غریب آبادی در مورد «تحقیقات امنیتی و قضایی» تأسیسات کرج، به آنچه تهران «عملیات خرابکاری» می‌نامد اشاره دارد که در اواخر ماه ژوئن انجام شد. غریب‌آبادی در صفحه توئیتر خود نوشت: «عمیقاً باعث تأسف است که آژانس پس از سه حمله تروریستی طی یک سال گذشته در تأسیسات هسته‌ای ایران، هنوز آن‌ها را محکوم نکرده‌است». با این حال، مهم‌ترین نکته در آنچه در توئیت غریب آبادی بیان شد، این است که وی تصریح می‌کند که هرگونه تصمیمی که ایران در رابطه با نهادهای نظارتی اتخاذ می‌کند «فقط بر اساس ملاحظات سیاسی است، نه قانونی، و آژانس نمی‌تواند آن را یکی از حقوق خود تلقی کند». این عبارت به نظر می‌رسد به دلیل «کشسان بودن» و مشروط به تفاسیر مختلف، یعنی توافق‌نامه‌هایی که با آژانس بین‌المللی منعقد شده‌است، ظاهر می‌شود.

با توجه به تنش کنونی بین ایران از یک سو و کشورهای غربی به رهبری ایالات متحده از سوی دیگر، انتظار می‌رفت که آخرین حادثه منجر به تنش بیشتر در زمینه تأخیر ایران در پذیرش بازگشت به مذاکرات وین شود که از ژوئن گذشته منجمد شده‌است. در حالی که مقامات غربی از هر فرصتی برای فشار آوردن به تهران برای درخواست از سرگیری مذاکرات استفاده می‌کنند. به گفته منابع اروپایی مرتبط با این پرونده، طرف ایرانی برای به دست آوردن زمان بیشتر از شرکت در مذاکرات خودداری می‌کند، که به آن اجازه می‌دهد برنامه هسته ای خود را، به ویژه در زمینه استقرار سانتریفیوژهای مدرن و تولید اورانیوم غنی شده تسریع بخشد. بر اساس آخرین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران در حال افزایش ذخایر اورانیوم غنی شده خود به سطح ۶۰ درصد است.

مقامات هسته ای ایران پیشتر اعلام کرده بودند که می‌توانند از این میزان هم فراتر روند. منابع غربی تخمین می‌زنند که ایران می‌خواهد پیشرفت هسته ای بیشتری داشته باشد و دارای کارت فشار قوی بر مذاکره کنندگان در وین است و هدف آن این است که بتواند برای رسیدن به آستانه هسته ای شدن تهدید کند. از این رو، اختلاف بر سر تأسیسات کرج تنها یک «جزئیات» کوچک در یک فرایند وسیع تر است.

طبیعی بود که واکنش‌هایی در محکومیت «ناکامی» ایران در اجرای تعهدات خود در بیانیه مشترک صادر شود. اولین واکنش از سوی ایالات متحده بود، به طوری که که سفیر آن در آژانس اعلام کرد، کشورش «عمیقاً نگران» سوء استفاده تهران است. در این بیانیه آمده‌است: «ایران باید به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اجازه دسترسی لازم (به سایت کرج) را بدون تأخیر بیشتر بدهد و اگر ایران این کار را انجام ندهد، (ایالات متحده) رایزنی‌های گسترده‌ای را با سایر اعضای شورای حکام در روزهای آینده انجام خواهد داد تا پاسخ مناسب داده شود». در بیانیه آمریکا هشدار داده شده‌است که در سطح شورای حکام از اقدامات «تنبیهی» علیه ایران استفاده و در عین حال به جنبه «دیپلماتیک» محدود می‌شود. بیانیه ایالات متحده بدون وارد شدن به جزئیات به کلیات بسنده کرد و دربارهٔ آنچه تهران ممکن است بعداً با آن روبرو شود، اشاره به میان نیامده است. پس از آن بیانیه اروپایی منتشر شد که شامل «نگرانی عمیق» در مورد رفتار تهران در مغایرت با محتوای توافقنامه ۱۲ سپتامبر بود. در این بیانیه از تهران خواسته شده‌است تا بازرسان آژانس را بدون تأخیر به تأسیسات کرج راه دهد و از مدیر آژانس می‌خواهد که به شورای حکام در مورد تحولات این پرونده اطلاع‌رسانی کند.

واقعیت امر این است که تهران سال‌ها بر فوت و فن تعامل با آژانس مسلط شده‌است. برای تأیید این امر کافی است به سال گذشته مراجعه کنید، زیرا آژانس سه بار (در فوریه، ژوئن و آخرین بار در ماه جاری) از پاسخ شدید به تهران خودداری کرده‌است، یا در مورد موانعی که بر سر راه بازرسان خود ایجاد می‌کند، یا در مورد تسریع برنامه هسته ای خود، که تقریباً تمام کنترل‌های مقرر در توافق‌نامه تابستان ۲۰۱۵ را نقض کرده‌است. در سه مورد، بی میلی غرب با عدم ارائه فرصت برای بهانه جویی تهران مرتبط بود، یا عدم پذیرش آغاز مذاکرات با گروه ۴+۱ (فرانسه، بریتانیا، آلمان، روسیه و چین) در ماه فوریه، یا اجتناب از هرگونه تصمیم یا محکومیت دلیل بازگشت پرونده هسته ای به شورای امنیت، که تهران قاطعانه آن را رد می‌کند.

آنچه در این ماه اتفاق افتاد واضح‌ترین شاهد و مدرک از «تاکتیک» ایران است. بالاترین نهادها هشدار دادند که هرگونه محکومیت ایران به دلیل عدم ارائه پاسخ‌های رضایت بخش به سوالات آژانس در خصوص کشف آثار مواد هسته ای ناشی از فعالیت‌های بشری در سه مکان، با «گام منفی» روبرو خواهد شد، به این معنی که مذاکرات از بین می‌رود. به موازات آن، تهران گروسی که قبلاً از استقبال از وی خودداری کرده بود، را دعوت کرد و امضای قرارداد جدیدی با وی در ابعاد محدود را پذیرفت. این امر نمایندگان وین را «متقاعد» کرد که از محکوم کردن عملکرد ایران عقب‌نشینی کرده و احتمال از سرگیری مذاکرات را حفظ کنند. در حقیقت، تهران از طریق بیانیه‌های عمومی «با اعصاب غربی‌ها» بازی می‌کند.

منابع اروپایی می‌گویند که تهران هنوز تاریخ تقریبی برای پذیرش بازگشت به مذاکره و عوامل تعیین‌کننده آن را مشخص نکرده‌است و به ملاحظات کلی بسنده می‌کند که باعث می‌شود طرف آمریکایی تهدید کند که مذاکرات «به‌طور نامحدود باز نخواهد ماند» و آماده اجرای یک طرح جایگزین ناشناخته است. شبکه CNN به نقل از یکی از مقامات وزارت خارجه آمریکا گفت واشینگتن در حال کار بر روی یک «برنامه احتمالی» است که در صورت ادامه ایران به پیشرفت هسته ای خود و خودداری از بازگشت به مذاکرات آن را پیاده کند. وی افزود واشینگتن و متحدانش مدت زیادی منتظر نمی‌مانند تا این کشور به مذاکرات هسته ای بازگردد. آخرین بیانیه ای که تهران صادر کرد، بیانیه دو روز پیش وزیر امور خارجه این کشور، حسین امیرعبداللهیان بود، مبنی بر اینکه «به زودی» به مذاکرات بازمی‌گردد. اما هیچ‌کس نمی‌داند این عبارت دقیقاً به چه معناست و تهران برای پذیرفتن بازگشت به مذاکرات چه شرایطی را رعایت می‌کند، توجه داشته باشید که هرگونه از سرگیری این روند پس از شش دور و وقفه ای بیش از صد روز، لزوماً به این معنا نیست که آنچه ناظران در زمان حسن روحانی، رئیس‌جمهور سابق نتوانستند به دست آورند، در دوران ریاست جمهوری تندروتر زنده خواهند ماند. بین فوریت از یک سو و تعلل از طرف دیگر، ناظران اروپایی هستند که معتقدند طرف ایرانی متقاعد شده‌است که واشینگتن، که در شرایط تحقیرآمیز از جنگ در افغانستان بیرون می‌آید، ریسک ورود به جنگ جدیدی با ایران را نخواهد داشت، این بدان معناست که می‌بیند که دریچه مانور برای آن باز است و بنابراین به دنبال تضمین‌هایی است که از دورهای اضافی مذاکرات به دست خواهد آورد.