6 رمان با مضمون«رنج‌ها و رؤیاهای انسان‌ها در محیط‌های مختلف»

اعلام فهرست کوتاه جایزه «بوکر عربی»

6 رمان با مضمون«رنج‌ها و رؤیاهای انسان‌ها در محیط‌های مختلف»
TT

6 رمان با مضمون«رنج‌ها و رؤیاهای انسان‌ها در محیط‌های مختلف»

6 رمان با مضمون«رنج‌ها و رؤیاهای انسان‌ها در محیط‌های مختلف»

جایزه جهانی رمان عربی روز سه شنبه آثار راهیافته به فهرست کوتاه دوره پانزدهم خود را که شامل شش رمان است معرفی کرد. رمان‌ها نامزده جایزه عبارتند از «ماکیت القاهره/ماکت قاهره» نوشته طارق امام، «دلشاد-سیرة الجوع و الشبع/دلشاد/سرگذشت گرسنگی و سیری» اثر بشری خلفان، «یومیات روز/خاطرات رُز» نوشته ریم الکمالی، «الخط الابیض من اللیل/خط سفید شب» نوشته خالد النصر الله، «خبز علی طاولة الخال میلاد/نان روی میز دایی میلاد» اثر محمد النعاس و «اسیر البرتغالیین/اسیر پرتغالی‌ها» نوشته محسن الوکیلی. هریک از شش راه‌یافته به لیست کوتاه مبلغ ده هزار دلار دریافت می‌کنند و برنده جایزه مبلغ پنجاه هزار دلار دیگر دریافت خواهد کرد. روز 22 می برنده نهایی جایزه اعلام می‌شود.
کمیته داوران مرکب از پنج عضو و به ریاست نویسنده و چهره آکادمیک تونسی شکری المبخوت تشکیل می‌شود که سال 2015 با رمان «الطلیانی/ایتالیایی» برنده جایزه بوکر شد. دیگر اعضای کمیته عبارتند از؛ ایمان حمیدان، نویسنده لبنانی و عضو هیئت مدیره انجمن جهانی قلم، بیان ریحانووا، چهره آکادمیک و مترجم بلغار، عاشور الطویبی، پزشک، شاعر و مترجم از لیبی و سعدیه مفرح، شاعر از کویت.
رئیس کمیته درباره ویژگی‌های انتخاب این رمان‌ها گفت:« کمیته تنوع قابل توجهی در فرم‌ها و موضوعات یافت که پیرامون هویت و آزادی می‌چرخند. برخی رمان‌ها به تاریخ و حافظه برگشته تا درپرتو آنها امروز را نشان دهند و رنج‌ها و رؤیاهای بشر را در فضاهای مختلف عربی به حرف وامی‌دارند و تلاش‌های افراد به حاشیه رانده و سرکوب شده یا فراموش شده در متون تاریخی را به تصویرمی‌کشند تا سرنوشت‌شان را بسازند و راه نوشته شده‌شان را تغییر دهند. همت نویسندگان دیگر مصروف آزادی از وجوه متفاوت شده: آزادی خیال برای بازسازی واقعیتی که توهم و حقیقت درآن به هم می‌آمیزند، آزادی بیان و خلاقیت در رویارویی با قدرت‌های ظاهری و پنهان که اندیشه و آزادی انتخاب هویت فردی را سرکوب می‌کنند».
ازسویی دیگر یاسرسلمان رئیس هیئت امنا نیز گفت:« فهرست کوتاه این دوره در جسارت گزینش متمایز می‌شود که از ذائقه‌ای ریشه می‌گیرد که با روند رمان عربی طی دهه گذشته همخوانی دارد؛ چرا که رمان عربی به شکلی از اشکال بیانی بدل شده و در جهانی حرکت می‌کند که گذشته را می‌خواند و آینده را می‌بیند با ابزار فنی که با مرور زمان حرفه‌ای‌تر می‌شوند. و هدف از همه اینها چیزی جز لذت بخشیدن به خواننده و به جنبش درآوردن پرسش‌هایی که درحالت رکود زندگی می‌کنند و در عقل درونی‌اش لانه کرده‌اند. با این فهرست می‌توانیم غنای رمان عربی را ببینیم که از برجستگی پس زمینه‌ها جدا نیست که رمان نویسان جهان روایی عربی درآن فرومی‌روند، از جهت زندگی و هنر علاوه بر تضاد فضاهای فرهنگی که نخ‌های روایی خود را ازآنها می‌بافند و از آنها بافته‌هایی می‌سازند که صاحبان زبان عربی را در یک پیوستگی که از اقیانوس تا خلیج امتداد می‌‌یابد گردهم می‌آورد».
برنده جایزه جهانی رمان بوکر عربی روز 22 می در ابوظبی اعلام و برنامه آن به صورت مجازی پخش می‌شود.



چرا و چگونه باید امروز جبران بخوانیم؟

جبران خليل جبران
جبران خليل جبران
TT

چرا و چگونه باید امروز جبران بخوانیم؟

جبران خليل جبران
جبران خليل جبران

سلسله «مطالعات ادینبرا در ادبیات عربی معاصر»، که به زبان انگلیسی از سوی انتشارات دانشگاه ادینبرا در اسکاتلند منتشر می‌شود و تحت نظارت دکتر رشید العنانی، استاد ادبیات عربی مدرن در دانشگاه اکستر بریتانیا قرار دارد، روز به روز قوی‌تر می‌شود. این سلسله که از سال ۲۰۱۳ تاکنون ۲۹ کتاب در موضوعات مختلف ادبیات عربی از قرن نوزدهم تا به امروز منتشر کرده، این روزها سی‌امین کتاب خود را با عنوان «جبران خلیل جبران در بستر ادبیات جهانی عرب» (Gibran Khalil Gibran as Arab World Literature) منتشر کرده است. نویسنده این کتاب غزوان ارسلان، استاد دانشگاه العربی تبسی در الجزائر است.

روی جلد کتاب

همان‌طور که می‌دانیم، جبران (۱۸۸۳-۱۹۳۱) یکی از مشهورترین نویسندگان مهاجر شمال آمریکا است و جایگاه ویژه‌ای دارد که تنها امین الریحانی و میخائیل نعیمه می‌توانند شانه به شانه‌اش بشوند (به نظر من، نعیمه از هر سه نابغه‌تر است). جبران یکی از ستون‌های اصلی نهضت ادبی معاصر بود؛ شاعری، داستان‌نویس، نمایشنامه‌نویس، مقاله‌نویس و نامه‌نگاری که به دو زبان عربی و انگلیسی می‌نوشت، به‌علاوه هنرمندی که نقاشی‌ها و آثار تجسمی خود را داشت. کتاب او «پیامبر» که در سال ۱۹۲۳ به انگلیسی منتشر شد (و ما از علاقه شدید آمریکایی‌ها به هر گونه فکر و هنر نوآورانه آگاهیم)، از پرفروش‌ترین کتاب‌ها در ایالات متحده آمریکا بود. این کتاب به ۱۰۴ زبان ترجمه شده و هشت ترجمه مختلف به زبان عربی دارد. شهرت جبران حتی به چین نیز رسید. او رئیس «الرابطة القلمیة:انجمن قلم» در آمریکا تا زمان مرگش بود و در جهان عرب نیز مورد احترام متفکران، محققان و نویسندگان مهمی مانند ادونیس، یوسف الخال، خلیل حاوی و حلیم برکات قرار داشت. جبران هنوز پس از تقریباً یک قرن از مرگش در حافظه فرهنگی جهان عرب زنده است؛ همچنان کنفرانس‌های بین‌المللی به نام او برگزار می‌شود و کتاب‌ها و رساله‌های دانشگاهی در مورد او نوشته می‌شود که جدیدترین آن‌ها همین کتاب است.

زمانی که دکتر ثروت عکاشه، وزیر فرهنگ مصر در دوران جمال عبدالناصر، تعدادی از آثار جبران را که به انگلیسی نوشته شده بود ترجمه کرد (ترجمه او از کتاب «پیامبر» در سال ۱۹۵۹ منتشر شد)، دکتر لوئیس عوض نوشت که انتشار این ترجمه‌ها نشانه‌ای از تجدید حیات حرکت رمانتیسیسم است، به‌ویژه که انتشار این ترجمه‌ها همزمان با انتشار کتابی از نثر غنایی به نام «آخرین شامگاه» از داستان‌نویس یوسف الشارونی و مجموعه‌ای از شعر منثور از شاعر حسین عفیف بود. در دوره‌ای دیگر، دکتر رضوی عاشور، نویسنده و استاد دانشگاه مصر، در دانشگاه قاهره پایان‌نامه‌ای درباره «جبران و بلیک» ارائه کرد و ماهر البطوطي از تبعیدگاه خود در آمریکا نمایشنامه «نابینا»ی جبران را که به انگلیسی نوشته شده بود ترجمه کرد و این نمایش در «تئاتر صلح» در قاهره به روی صحنه رفت.کتاب غزوان ارسلان (که دارای دکترای ادبیات تطبیقی از دانشگاه کوئین مری لندن است) اثری برجسته است که به‌خوبی تسلط نویسنده بر موضوعش را نشان می‌دهد و با تحلیل دقیق متون منتخب از جبران متمایز است. کتاب با این سئوال شروع می‌شود: چرا و چگونه باید امروز جبران را بخوانیم؟ و آن را با تلاش برای قرار دادن جبران در بستر ادبیات جهانی، نه فقط ادبیات عربی-آمریکایی، به پایان می‌برد. در فاصله مقدمه و نتیجه‌گیری، نویسنده به بررسی پیوندهای میان زیبایی‌شناسی ادبیات، اخلاق و سیاست در آثار جبران، جنبه‌های دینی و عرفانی در کار او، نوآوری‌های او، استفاده از دو زبان و حس ملی‌گرایی او و جایگاهش در نهضت ادبی معاصر می‌پردازد.

از ویژگی‌های مثبت کتاب این است که نویسنده علی‌رغم علاقه‌اش به جبران، از نادیده گرفتن جنبه‌های منفی در آثار او اجتناب می‌کند.

یکی از نکات مثبت کتاب ارسلان این است که با وجود علاقه‌اش به جبران، از جنبه‌های منفی در کار او غافل نمی‌ماند. او به‌عنوان مثال یادآوری می‌کند که جبران گاهی به سمت عاطفه‌گرایی افراطی (سنتیمنتالیسم) و ساده‌سازی بیش از حد در بافت داستان و شخصیت‌پردازی گرایش پیدا می‌کند و از کلیشه‌های تکراری استفاده می‌کند. همچنین نقد می‌کند که جبران با وجود حمایت از حقوق زنان، دعوت به آموزش را تنها برای مردان مطرح کرده و نه برای زنان. او همچنین خطایی دستوری در استفاده از فعل گذشته «builded» به‌جای «built» (ص ۱۹۴) را یادآور می‌شود. در نامه‌ای از جبران به ماری هاسکل در سال ۱۹۲۲، جبران ادعا می‌کند که زبان انگلیسی خود را از شکسپیر، ترجمه انگلیسی کتاب مقدس و خود هاسکل فرا گرفته است! ارسلان به درستی این سئوال را مطرح می‌کند: آیا او این زبان را از بلیک، کیتس، شلی، کارلایل و ویتمن نیز نیاموخته است؟ چیزی که نوشته‌ها و نامه‌های دیگر جبران آن را تایید می‌کند.

ارسلان نظرات منتقدان جبران را از تحسین‌کنندگان مانند شاعر ایرلندی جورج ویلیام راسل تا منتقدان مانند مصطفی لطفی المنفلوطی که جبران را از منظر اخلاقی نقد کرده و عباس محمود العقاد که در سال ۱۹۲۲ در نقد قصیده «المواكب» جبران به مسائل مرتبط با محتوای فکری و زبان و سبک او اشاره کرده، مطرح می‌کند.
با وجود مزایای چشمگیر، کتاب ارسلان نیز از اشتباهات خالی نیست.
او می‌نویسد مثلاً: «those who do not deprive themselves from the gifts» (صفحه 51)، و حرف اضافه صحیح «of» است، نه «from» (واضح است که ارسلان در اینجا به زبان عربی فکر می‌کرده است، زیرا ما می‌گوییم «محروم از...»). همچنین ارسلان نویسنده رمان «موبی دیک» را به اشتباه Henry Melville (صفحه 228) نام می‌برد، در حالی که نام صحیح او Herman است. او همچنین اشاره می‌کند که جبران کتابی با عنوان «Sand and Form» دارد (صفحه 109)، که بدون شک اشتباه چاپی است و عنوان صحیح «Sand and Foam» (رمل و زبد) است. این خطاهای کوچک در کتابی با این میزان عمق فکری، بصیرت نافذ و استحکام و دقت در سبک، قابل بخشش هستند.