عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
آخرین خبرها
فرهنگ و هنر

چگونه روشنفکر روشنگر بر دانش آموخته بنیادگرا در فرانسه پیروز شدند؟

اعتبار شاعران، نویسندگان و فیلسوفان جایگزین اعتبار کشیشان و اسقف‌ها در قرن نوزدهم شد

ویکتور هوگو - پل بنیچو
ویکتور هوگو - پل بنیچو
    هاشم صالح
TT
TT

چگونه روشنفکر روشنگر بر دانش آموخته بنیادگرا در فرانسه پیروز شدند؟

ویکتور هوگو - پل بنیچو
ویکتور هوگو - پل بنیچو

پل بنیچو یکی از منتقدان بزرگ فرانسوی قرن بیستم به شمار می‌رود. اما شهرت در جهان عرب به سمت رولان بارت رفت و او را تحت الشعاع قرار داد و حتی او را به کلی محو کرد. این در واقع یک بی عدالتی بزرگ، بلکه یک اشتباه بزرگ است. چرا این را می‌گویم؟ چون که آثار پل بنیچو از نظر توضیح چگونگی تولد مدرنیته و پیروزی آن بر دوران کهن در فرانسه، اگر نه بیشتر، اهمیتی کمتر از آثار رولان بارت ندارند. این موضوع مورد توجه فرهیخته عرب نیز هست، بلکه موضوع روز است. علاوه بر این، این منتقد بزرگ برای ما توضیح می‌دهد که چگونه مسیحیت لیبرال روشنگر پس از نبردهای سخت و تلاش‌های بسیار بر مسیحیت بنیادگرای سیاه غلبه کرد. بررسی نوشته‌های این منتقد برجسته به ما کمک می‌کند تا تحولاتی را که در ادبیات فرانسه در مرحله‌ای حساس از تاریخ آن رخ داده است، درک کنیم. مشخص است که این مرد بین سالهای 1908-2001 (یعنی 92) سال عمر طولانی داشته است. او بیشتر عمر خود را صرف مطالعه شاعران، نویسندگان و متفکرانی کرد که از طریق دگرگونی‌های عمده‌ای که فرانسه مدرن را به وجود آوردند نقش داشتند، مانند: شاتوبریان، آگوست کنت، لامارتین، ویکتور هوگو، آلفرد دو وینی، ژرار دو نروال، آلفرد دو موسه، و بسیاری دیگر. او این شاعران بزرگ را نه تنها از نظر هنری یا زیبایی شناختی، بلکه از نظر عقیدتی و سیاسی نیز مورد بررسی قرار می‌دهد. شعر هم محتوای فکری دارد، نه فقط زیبایی شناسی که ما را طربناک وشاد می‌کند. او همه اینها را به تفصیل از طریق کتاب‌های پیوسته خود برای ما توضیح می‌دهد: اول، کتابی با عنوان « انتظام نویسنده مدرن و پیروزی‌اش بر کشیش کهن بین سال‌های 1750-1830: پژوهشی در باره آغاز دوره اقتدار معنوی سکولار در فرانسه». این کتاب در سال 1973 و در حدود پانصد صفحه منتشر شده است. دوم کتابی با عنوان « دوران پیامبران: آموزه‌های عصر رمانتیک» توسط «گالیمار» در 589 صفحه در قطع بزرگ منتشر و برنده جایزه آکادمی فرانسه در سال 1978 شد. سوم کتابی با عنوان «پیشوایان رمانتیک» منتشر شده توسط گالیمار در سال 1988 در 553 صفحه. این اثر در سال 1988 برنده جایزه آکادمی فرانسه شد. چهارم کتابی با عنوان « مکتب ناکامی و تلخکامی‌ها» که سال1992 توسط انتشارات گالیمار در615 صفحه منتشر شد.
این چهار کتاب قطور پیاپی و متوالی، شاهکاری از نقد فکری بهترین‌ها را نشان می‌دهند. این آثار به ما نشان می‌دهند چگونه شاعر، نویسنده یا فیلسوف در فرانسه مدرن که پس از انقلاب فرانسه شکل گرفت، جایگزین کشیش یا روحانی می‌شود. با این حال، این یکباره اتفاق نیفتاد، بلکه در مراحل متوالی در طول قرن هجدهم و نوزدهم روی داد. سپس فرهنگ معنوی سکولار جایگزین فرهنگ مذهبی روحانیت روحانیون بنیادگرا شد. این روند عظیم که نشان دهنده گسست مدرنیته است چگونه به وجود آمد؟ آیا طغیان مدرنیته سخت، تلخ و دشوار بود؟ به عبارت دیگر: چگونه تفکر سکولار، مدرن و مترقی جایگزین دگماتیسم متحجر بنیادگرایی کلیسایی کهن شد؟ و سرانجام: چگونه بنای جدید بر روی خرابه‌های دنیای قدیم قد برافراشت؟ اینها برخی از سئوالات اصلی این منتقد برجسته است که شهرتش تحت الشعاع جنون فرمالیسم پوچ و در نهایت عقیم قرار گرفته است. لازم به ذکر است که این پرسش‌ها اکنون در وهله اول متوجه روشنفکر عرب است. زیرا در آینده‌ای نزدیک شاهد همین پدیده یا چیزی مشابه آن خواهیم بود. ما شاهد همان زایش طولانی و دشوار خواهیم بود. هیچکس باور نمی‌کند که سخنان روحانیون خشک و شیوخ شبکه‌های ماهواره‌ای تا ابد بر ما مسلط بماند. هیچ کس باور نمی‌کند که درک قسری و تمامیت‌خواه اخوان المسلمین از اسلام تا قیام قیامت بر افکار عمومی عربی چیره باقی بماند! هیچ کس باور ندارد که دین «لا اکراه فی الدین» به گونه‌ای درک شود که با روح و ماهیت آن مغایرت داشته باشد. همه اینها در سال‌های آینده که فهم روشنگرانه اسلام بر فهم تاریک‌اندیش پیروز می‌شود، از بین خواهد رفت. سپس روشنفکر مدرنیست یا فیلسوف عرب جایگزین شیخ سنتی می‌شود که صدها سال بر ذهنیت جمعی مسلط بوده است. آنگاه روشنفکران عرب بر شیوخ شبکه‌های ماهواره‌ای پیروز خواهند شد. و دین حق را به گونه‌ای کاملاً متفاوت توضیح خواهند داد: یعنی به گونه‌ای که نوبه نوشونده، آزاد و با طراوت باشد. سپس محمد ارکون جایگزین محمد عماره، حسن حنفی جایگزین یوسف القرضاوی، العقاد جایگزین حسن البنا، طه حسین جایگزین سید قطب و ... می‌شوند. بزرگترین شرط‌بندی بر همه چیزهایی که اکنون اتفاق می‌افتد در اینجا نهفته است. پشت پرده هست بازیهای پنهان... اگر کتاب‌های پل بنیچو را ترجمه می‌کردیم، می‌دانستیم که گذار مدرنیته با همه مظاهر، مراحل و پیچیدگی‌هایش چگونه اتفاق افتاد. این یک جابجایی یا گسست است که برای ما نیز اتفاق خواهد افتاد، همانطور که دویست سال پیش در اروپا اتفاق افتاد. اما این بدان معنا نیست که مدرنیته ما کپی دقیقی از مدرنیته اروپا خواهد بود! این بدان معنا نیست که انقلاب فرانسه تنها مدل تغییر است. ما نیازی به گیوتین، خشونت و خون فراوان نداریم که خیابان‌های پایتخت‌هامان را پر کند، همانطور که خیابان‌های پاریس را پر کرد. راه‌های دیگری برای تغییر وجود دارد.
به عنوان مثال روش اصلاح تدریجی و حکمرانی خوب به روش انگلیسی وجود دارد. این سخنان را در حالی می‌نویسم که با چشمان خود شاهد هستم که چگونه پادشاه محترم و محبوب چارلز سوم در کهن‌ترین دموکراسی جهان بر تاج و تخت انگلستان نشست.
اما اجازه دهید به فرانسه برگردیم. مشهور است که رهبران نهضت شعری و ادبی فرانسه مانند لامارتین، آلفرد دو وینی، ویکتور هوگو و دیگران، انقلاب فرانسه و رویدادهای عظیم آن را همراهی کردند و یا حداقل بلافاصله به دنبال آن رفتند. به عبارت دیگر، آنها شاهد مرگ دنیای قدیم و تولد دنیای جدید بر ویرانه‌های آن بودند. زلزله انقلاب فرانسه در ادبیات، شعر و نثر آنها منعکس شد. بدون اغراق می‌توان گفت که انقلاب کبیر فرانسه یک زلزله بزرگ در سطح سیاسی و محصول آنها زلزله بزرگی در سطح شعر، ادبی و فکری بود. زلزله اندیشه مقدم بر زلزله سیاست بود. اما اخیراً در جهان عرب چه اتفاقی افتاد؟ دقیقا برعکس. خیزش‌های گسترده مردمی با به قدرت رسیدن اخوان المسلمین به اوج خود رسید! آنها آن را انقلابی باشکوه به حساب می‌آورند! بلکه به عنوان ضدانقلاب قول خنثی کردنش را می‌دهند! وای خدای من چطور همه چیز برعکس شد...؟
به هر حال ویکتور هوگو نه تنها شاعری به معنای هنری و غنایی شگفت انگیز کلمه بود، بلکه متفکری اجتماعی و سیاسی بود که درگیر دغدغه‌ها و مسائل زمانه خود بود. وگرنه منظور از رمان «بینوایان» چیست؟ اینجا شاعر رهبر همه ملت شد. شاعر بزرگ دارای شهودی پیش‌بین و آینده نگر است که راه را برای مردم هموار می‌کند. معروف است که او مخالف کاهنان، اسقف‌ها و کشیشان بود، زیرا آنها نماینده حزب ارتجاع و رکود در زمان او بودند. این بدین معنی نیست که او یک خداناباور بود. هرگز. می‌گفت: من به وجود خدا بیشتر از وجود خودم اعتقاد دارم! او خدای حقیقت، عدالت، خوبی و زیبایی است. بنابراین، مخالفت با بنیادگرایی تاریکی به معنای الحاد نیست، آن‌طور که بسیاری تصور می‌کنند، بلکه به معنای اعتقاد به شکلی دیگر است، شکل جدیدی که نه سرکوب‌گر، نه اجبارکننده، و نه تاریک‌گراست. قرآن کریم می‌فرماید: « لا اکراه فی الدین/ در دین هیچ اجباری نیست». ویکتور هوگو از روحانیون زمان خود به دلیل سختگیری، تحجر و مبارزه آنها برای مال معاش و پول خشمگین بود. بعداً آنها بسیار تغییرمی‌کنند و روشن می‌شوند، اما نه در زمان او. مسیحیت بعدی پس از کشمکشی طولانی و تلخ با مدرنیته آشتی می‌کند. این بزرگترین انقلاب معنوی و فکری در تاریخ بشر است. به پاپ فرانسیس نگاه کنید که نماینده یکی از وجدان‌های بزرگ زمانه ماست. از تکبر دینی یا تکفیر لاهوتی در او اثری نیست، بلکه برعکس است. او دین را روشنگرانه و گشوده درک می‌کند، دست خود را خالصانه به سوی جهان اسلام دراز و « سند برادری انسانی» را با شیخ اعظم الازهر در ابوظبی امضا می‌کند.
منظور نویسنده در تز اصلی خود این است که اعتبار شاعران، نویسندگان و فیلسوفان جایگزین اعتبار کلیسا، کشیشان و اسقف‌ها در قرن نوزدهم شد. اما مشکل این است که جایگزینی یک مرجع معنوی جدید برای یک مرجع معنوی قدیم که صدها سال ریشه دارد آسان نیست. مشخص است که اقتدار کلیسا برای حداقل 1500 سال در فرانسه و تمام اروپا بر اذهان غالب بود. و باعث ایجاد آرامش و اطمینان در مردم می‌شد، به ویژه هنگامی که گرفتار مصائب، بلاها، فقر، گرسنگی و بیماری‌ها می‌شدند.
از این رو، فروپاشی اعتبار بنیادگرایی مسیحی خلأ بزرگی بر جای گذاشت و حتی باعث وحشت روحی شد. شاعران، نویسندگان و فیلسوفان بزرگ کوشیده‌اند تا جای خالی را پر کنند و تا حد امکان به این وضعیت بپردازند. بنابراین می‌توان گفت شعر پس از زلزله انقلاب فرانسه تا حدودی جایگزین دین شد. جای آن را به عنوان آرامشی برای روح‌های سرگردان، روح‌های گمشده مضطرب گرفت.
در نهایت برای حقیقت و تاریخ باید این را اضافه کرد: دین بر خلاف تصور ما به طور کامل در اروپا و غرب تمام نشد. بلکه اتفاقی که افتاد این بود که مسیحیت لیبرال و روشنفکر جایگزین مسیحیت بنیادگرای قدیمی شد، همانطور که قبلا ذکر کردیم. به همین دلیل، روح اروپایی پس از آنکه براثر زلزله انقلاب فرانسه تا حد زیادی به لرزه در آمد، متزلزل شد و به وحشت افتاد، آرامش یافت. در نتیجه، دین در دوران مدرن ختم نشد، بلکه تنها مفهوم تاریک و متعصب تکفیری آن پایان یافت. تفتیش عقاید و جنگ‌های فرقه‌ای وحشتناک کاتولیک و پروتستان که میلیون‌ها کشته برجای گذاشتند، به پایان رسید. دوران تکفیر داعشی -اگر بتوان چنین چیزی گفت- تمام شد. این بزرگترین دستاورد روشنگری بزرگ و در پی آن انقلاب فرانسه بود. این همان چیزی است که روزی در جهان عرب رخ خواهد داد. ایمان زندگی بخش جایگزین ایمان تکفیری می‌شود که می‌کشد. من در کتابم با عنوان «اسلام در آینه روشنفکران فرانسوی»  که اخیراً توسط «دارالمدی» در بغداد - عراق منتشر شده است، به این مشکل عمده پرداختم.
 

پربازدید

 
 
فرهنگ و هنر

می زیاده و جبران: عشق مانند نوشتن، جز در خاک غیبت شکوفا نمی‌شود 

می زیاده و جبران: عشق مانند نوشتن، جز در خاک غیبت شکوفا نمی‌شود 
TT
TT

می زیاده و جبران: عشق مانند نوشتن، جز در خاک غیبت شکوفا نمی‌شود 

می زیاده و جبران: عشق مانند نوشتن، جز در خاک غیبت شکوفا نمی‌شود 

رابطه‌ای که می‌ زیاده و جبران خلیل جبران را گرد هم آورد، شاید یکی از عجیب‌ترین روابط عاطفی باشد که این دو نویسنده را به هم پیوند داد و مبهم‌ترین آنها و در معرض جنجال‌ و خوانش‌های متفاوت بود. همانطور که تاریخ طولانی عشق، به ندرت شاهد یک رابطه عاطفی بین دو طرف بوده که بیان آن به تبادل نامه برای یک دوره نزدیک به دو دهه محدود بود، بی آنکه هیچ یک از آن دو مانع جغرافیایی را از بین ببرند و وجبی به طرف دیگری پیش برود.
اما همین غرابت باعث شد که ده‌ها منتقد و محقق آنها را دنبال کنند، به طوری که ده‌ها کتاب و پایان‌نامه پیرامون آنها نوشته شد و زاویه‌ای از زندگی آنها بدون پیگیری دقیق باقی نماند. جبران آنچه را که در قامت و حضور خلاق به دست آورده مدیون مادرش کامله رحمه است که تصمیم شجاعانه خود را گرفت تا پدر خودکامه و الکلی را در بشری تنها بگذارد و با چهار فرزندش بطرس، جبران، سلطانه و مریانا به آمریکا مهاجرت کند. او نقش موازی زنان دیگر در زندگی‌اش را پنهان نمی‌کند و در یکی از نامه‌های خود به می زیاده می‌گوید:« من در همه آنچه هستم را مدیون زنان هستم، از کودکی تاکنون. زن پنجره‌ها را در چشمانم و درها را در روحم باز کرد. و اگر زنِ مادر، زنِ خواهر و زنِ دوست نبود با آن خفتگانی که با خروپفشان آرامش دنیا را بر هم می‌زند در خواب می‌ماندم».
با این حال، کسی که زندگی عاطفی جبران دنبال کند می‌بیند، با دو فرد کاملاً متفاوت روبه‌رو است؛ یکی به سمت بدن غریزی و دیگری به سمت روح و درخشش ایده‌آل زنانگی کیهانی. و همانطور که میخائیل نعمیه در کتاب خود درباره جبران فاش می‌کند، جبران در نوجوانی با یک زن آمریکایی که با یک تاجر چرم ازدواج کرده و برای نقاشی‌اش به او مراجعه می‌کرد رابطه داغ بدنی داشت. نعیمه این ماجرا را در لفافه و ایما و اشاره و با نکوهش پنهان روایت می‌کند، با علم به اینکه یک فرد در جوانی به معیارهای اخلاقی حاکم اهمیت نمی‌دهد، بلکه به خود و اثبات هویت مردانه خود اهمیت می‌دهد.
جبران که در تصویر متناقض دیگری از طریق رابطه عاشقانه رؤیایی که در طول اقامتش در بیروت با حلا الضاهر که او را در « بالهای شکسته» سلمی کرامه نامیده برقرار کرد ظاهر می‌شود، خیلی زود طعمه اشتیاق خود به زیبایی اغواگر میشلین آمریکایی شد. میشلین را مری هاسکل به او معرفی کرد، پیش از اینکه رابطه آنها به بن بست برسد، نه تنها به این دلیل که جبران نمی‌خواست با او ازدواج کند، بلکه به این دلیل که قادر به خیانت به هاسکل نبود که بدون مراقبت و حمایت او نمی‌توانست روی پای خود بایستد.
رابطه او با ماری اما، ماهیتی بسیار مرموز و مبهم به خود می‌گیرد. در حالی که برخی معتقدند جبران در ماری که ده سال از او بزرگتر بود، مادر جانشین نمادین خود را یافته، جبران در درون خود به گونه‌ای ظاهر می‌شود که گویی بین حفظ ماری که زیبایی ساده‌ای دارد، در رده دوستی انسانی و رفاقت و بین ازدواج با او از روی ندامت یا ابراز سپاس در میان سردرگمی عاطفی باقی می‌ماند.
نامه‌ای که جبران در سال 1912 از می‌ زیاده دریافت کرد، که در آن تحسین شدید خود را از داستانش «مرتا آلبانیایی» ابراز می‌کرد، برای جبران در دوران آشوب عاطفی که تجربه می‌کرد، می‌توانست رویدادی گذرا در زندگی او باشد، همچنین در زندگی نویسنده لبنانی که سرنوشت می‌خواست حرکت واقعی او در دنیای ادبیات را مدیون خود جبران باشد، زیراخواندن فوق‌العاده متن سخنرانی او در مراسم بزرگداشت خلیل المطران در سال 1913 توجه جامعه فرهنگی مصر را به لحن مطمئن و گیرای او جلب کرد. حضور چه چیزی دو طرف را وادار کرد تا وارد یک ماجراجویی عاطفی نظری شوند که دو دهه به طول انجامید، در حالی که بسیاری از زنان برسر قلب جبران رقابت می‌کردند و ده‌ها نویسنده مصری و عرب برای رسیدن به سرسرای ادبی می و بعداً به قلب او مسابقه می‌دادند؟ در واقع چنین سئوالی از ذهن نویسندگان و پژوهشگرانی که این رابطه را از نزدیک بررسی کردند یا از جایگاه مطالعه، موشکافی و تحلیل روانشناختی به آن پرداختند، دور نمانده بود، از جمله میخائیل نعیمه که به طور گذرا از نامه‌ای که از یک دختر شرقی که از او نام نمی‌برد یاد می‌کند و از احساسات شادی و غبطه دوستش از خواندن آن نامه صحبت می‌کند و به این اشاره می‌کند که جبران نمی‌خواست دختر را ملاقات کند تا از« تباه کردن باقیمانده برائتش یا گرفتار شدن در تجربه‌های بیشتر» اجتناب کند.
و در حالی که فرض می‌شود نامه‌های رد و بدل شده توسط دو طرف مهمترین مرجع در روشن شدن حقیقت و ماهیت رابطه باشد، این نامه‌ها به دو دسته فکری و عاطفی تقسیم می‌شوند که اولین مورد آن جسارت انتقادی و غنای شناختی است در حالیکه دومی به سمت افشاگری‌های محتاطانه و گریزان، تا تشخیص عشق و افشای عاطفی می‌رود. در حالی که می روایت جبران را در «بالهای شکسته» ستایش می‌کند، نسبت به موضع منفی جبران در رابطه با ازدواج و توجیه او برای خیانت، حتی اگر عشق تنها انگیزه او باشد موافق نشان نمی‌دهد. می از « لحن آشفته و افکار کودکانه» در«یک اشک و یک لبخند» او ایراد می‌گیرد. و ضمن تمجید از کتابهای «المواکب/همپا» و «المجنون/ دیوانه»، علیرغم تحسینی که از این دو کتاب دارد، ابایی ندارد که بگوید:« در هر دو کتاب، تقریباً می‌توانم تأثیر نیچه را تشخیص دهم، هرچند لبخند هنری ظریفی که در جبران می‌بینیم، هرگز به خنده‌های نیچه با صدای عظیم و آزاردهنده نمی‌رسد».
به احتمال زیاد وابستگی عاطفی جبران به می همان چیزی است که او را بر آن داشت تا با کمال میل« سخن متعالی در نوسان بین گوارایی و خشونت» او را بپذیرد. با این حال، جبران، از سوی دیگر، از افشای آنچه که به نظر او نقش و جایگاه ادبی او را تقویت می‌کند، دریغ نکرد و از او خواست که استعدادهای خود را در آنچه فراتر از نقد ادبی و اجتماعی است سرمایه گذاری کند و به او گفت:« آیا خلاقیت مهمتر از تحقیق درباره سازندگان نیست؟ به نظر تو سرودن شعر یا نوشتن نثری بهتر از رساله‌ای درباره شعر و شاعری نیست؟».
در مورد جنبه عاطفی رابطه، به نظر می‌رسد، باوجود رشد مداوم آن از دوستی فکری به سمت عشق، به آنچه جبران به تعبیر هایدگر، «سرود غنایی» یا «سرود منادی» می‌نامد، یا نجوا کردن با مثال افلاطونی بین مطلق‌های زنانه و مذکر توزیع شده است. جبران در حالی که به می‌ می‌نویسد:« به تو التماس می‌کنم که با روح مطلق، انتزاعی و بالدار که بر فراز مسیرهای انسانی بالا می‌رود، برای من بنویسی»، می به او می‌نویسد:« وقتی به نوشتن می‌نشستم، فراموش می‌کردم کیستی و کجایی و اغلب فراموش می‌کنم که مردی هست که با او صحبت می‌کنم، بنابراین همان طور که با خودم صحبت می‌کنم با تو صحبت می‌کنم».
نکته قابل توجه این است که واکنش می به پیشنهاد جبران برای ازدواج با او تفاوت چندانی با واکنش مری هاسکل نداشت، زیرا این دو زن این پیشنهاد را یک تعارف اخلاقی می‌دانستند که رابطه نزدیک او با هر یک از آن دو تحمیل کرده. با وجود اینکه زیاده مانند ماری با مرد دیگری ازدواج نکرد، اما در پاسخ به خواستگاری او به او نوشت:« ما به عنوان دو دوست متفکر نامه نوشتیم و اگر مانند من از این دوستی خوشبخت بودی، به فراتر از این نمی‌رفتی». با این حال می به زودی برای دلجویی از او در سال 1921 نوشت:« از تو می‌خواهم که به من کمک کنی و از من محافظت کنی و مرا از آسیب دور نگه داری، نه تنها از نظر روحی، بلکه از نظر جسمی». پس از آن، ردای نگهبانی خود را در می‌آورد تا جبران را خطاب کند و می‌گوید:« آنچه می‌نویسم چه معنایی دارد؟ نمی‌دانم منظورم از آن چیست، اما می‌دانم که تو محبوب منی و من آن‌قدر منتظر عشق هستم و می‌ترسم با آن همه انتظار به سراغم نیاید».
با این حال جبران که به می قول داده بود که در قاهره یا اروپا با او ملاقات کند، هرگز به وعده‌های خود عمل نکرد و همین امر باعث شد سطح نامه‌های بین آنها به تدریج کاهش یابد. به احتمال زیاد ناامیدی می از جبران به تحکیم رابطه او با عقاد کمک کرده است، همانطور که خالد قاضی در کتاب خود «جنون یک زن» فاش می‌کند و گفته‌اش به العقاد را شاهد می‌آورد که می‌گوید:« آنچه تو احساس می‌کنی همان چیزی است که من دارم. از اولین نامه‌ای که برایت نوشتم احساسم نسبت به تو بود.» با حیله گری قابل توجه زنانه او را مخاطب قرارمی‌دهد:« اکنون می‌دانم که چرا به جبران تمایل نداری»، و می‌افزاید:« فکر نکن که من تو را به حسادت نسبت به جبران متهم می‌کنم، زیرا او در نیویورک من را ندید و شاید هرگز مرا نخواهد دید، همانطور که من او را فقط در عکس دیدم.» به احتمال زیاد جبران و می در عمق خود تمایلی به ملاقات یا معاشرت با دیگری نداشتند، زیرا این ملاقات و وابستگی رابطه را از گهواره رؤیا به یکنواختی، بیماری و فساد واقعیت کاهش می‌داد.