عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
آخرین خبرها
فرهنگ و هنر

محمود درویش: چرا زمان آراستن را طولانی نکردی؟ 

محمود درویش: چرا زمان آراستن را طولانی نکردی؟ 
TT
TT

محمود درویش: چرا زمان آراستن را طولانی نکردی؟ 

محمود درویش: چرا زمان آراستن را طولانی نکردی؟ 

محمود درویش پدیده شعری منحصر به فردی است که مسیرها و راه‌هایش را نمی‌توان به سادگی توضیح داد. و محمود درویش بهترین شاعری است که فلسطین هدیه کرد و او فراتر از آن، حلقه‌ای خاص در سلسله طولانی شاعران فاخر مانند، عبدالکریم الکرمی (ابو سلمی)، ابراهیم طوقان، سمیح القاسم، هارون هاشم رشید، راشد حسین، توفیق زیّاد، حنا ابوحنا، معین بسیسو، عزالدین المناصره و دیگران است. نکته قابل توجه این است که فلسطینیان در طول تاریخ معاصر خود در مورد هیچ مسئله، موضوع، فکر یا رهبر توافق نداشتند، آن گونه که در مورد محمود درویش اتفاق نظر داشتند؛ به او علاقه داشتند و شیفته اشعارش بودند، از این رو بنا به ذائقه خود او را به عنوان پادشاه تاج گذاری کردند و «یازده ستاره» در کف دستانش نهادند. از این رو، محمود درویش برای فلسطینیان قدیس شد و به آنها امید بخشید و به آنها گفت که می‌توانند بر تبعید پیروز شوند و چیزی وجود دارد که ارزش زندگی در این زمین را داشته باشد. پس زخم‌های آنها را درمان کرد و به آنها گفت که شما «رهگذرانی در سخنانی گذرا» نیستید.
محمود درویش شاعری فلسطینی به معنای جغرافیایی آن یعنی با هویت مکان و زادن است. اما او شاعر اضطراب، سرگشته و جست‌وجوگر یقین به معنای وجودی است. شعر او به امر جهانی می‌پردازد تا روزمرگی، به ویژه زمانی که صحنه آغازهای طوفانی را رها کرد و به سوی هستی و معنای هستی و مرگ و بیگانگی رفت. محمود درویش در این سفر توانست موضوع فلسطین را از یک مسئله مستقیم سیاسی به موضوعات عمده بشردوستانه تبدیل کند و سرودهای پناهندگی و تبعید را به حماسه شگفت انگیز بازگشت معوق تبدیل کند. در این مبارزه شعر او به چالشی خلاقانه برای همه شاعرانی که با او معاصر بودند یا بعد از او آمدند تبدیل شد.

پس راز او چیست؟
راز او این است که در این خلأ عربی امیدی آفرید و در این مه چراغی کاشت و در این کوری نویدهای شگفت آفرید تا اشعار او بادبان ما و چراغ راه ما و تاریخ داغدار ما و حال وحشتناک ما شد. با این حال، بسیاری از فلسطینی‌ها متوجه نشدند که یک پیامبر سرگردانی در میان آنها وجود دارد و او را نمی‌شناختند.

شعر ناب و تجربیات زمان
اشعار او سرشار از زیبایی شناسی ریتم است و او در تمام مراحلش به جست‌وجوی افقی تازه برای شعر خود می‌پرداخت و هرگز از هیچ دست‌آورد شعری خود اطمینان نداشت، بنابراین هر مجموعه جدید اوج جدیدی را در کار شعری مستمر او نشان می‌داد. در بحبوحه آن سیر، تناقضات شعری او در جست‌وجوی کشف برای او تنش ایجاد کرد و این در گرایش متافیزیکی او به تفکر، به ویژه پس از تجربه مرگ ظاهر شد. و چقدر از سفر عارف نهفته در خود با انگیزه شهوانی متحیر شد، بنابراین آتش خلاقانه‌اش شعله‌ور شد و خود او در دوگانه‌های متضاد مانند عشق و مرگ، وطن و غربت، درد و لبخند، زیبایی و تیرگی، سرگردانی و امید، شهرها و تبعیدگاه‌ها، سردرگمی و یقین، زندگی و بی نهایت شعله‌ور شد. اینها عناصری بودند که در شعر او دنیایی از نغمه‌های کیهانی را شعله‌ور ساختند و اشعار او مانند سوزاندن عود هندی در معبدی خلوت در انتهای زمین یا بوی مشک جاوه‌ای در مراسم شرک‌آلود در فضای باز شد.
اگر به سیر زمانی تجربه شعری او نگاه کنیم، چهار مرحله در آن می‌یابیم: قبل از خروج از فلسطین در سال 1970، که در آن «عصافیر بلا اجنحة/ گنجشکان بدون بال»،«اوراق زیتون/برگ‌های زیتون»، «عاشق من فلسطین/عاشقی از فلسطین»، «آخر اللیل/ پایان شب»، «يوميات جرح فلسطيني/ خاطرات یک زخم فلسطینی»، « حبيبتي تنهض من نومها/معشوقه‌ام از خوابش برمی‌خیزد»، « العصافير تموت في الجليل/ پرندگان در الجلیل می‌میرند»، « كتابة على ضوء بندقية/نوشتن در سایه تفنگ» را نوشت. سپس قبل از ترک بیروت در سال 1982 که در آن: « أحبك أو لا أحبك/ دوستت دارم یا دوستت ندارم»، « محاولة رقم 7/ تلاش شماره 7»، « تلك صورتها وهذا انتحار العاشق/ این عکس اوست و این خودکشی دلداده»، « أحمد الزعتر»، « دورة الحزن واكتمال الجرح/ چرخه اندوه و کامل شدن زخم»، « أعراس/ عروسی‌ها»، « حصار لمدائن البحر/ محاصره شهرهای دریا»، « الكتاب الشجر الليل/ کتاب، درختان، شب» و « مأساة النرجس ملهاة الفضة/ تراژدی نرگس، کمدی نقره» را پدید آورد. سپس پیش از بیرون رفتن از مرگ در سال 1998 که در آن:« مديح الظل العالي/ ستایش سایه بلند»، « ورد أقل/ گل کمتر»، « أرى ما أريد/ آنچه می‌خواهم می‌بینم»، « أحد عشر كوكباً/ یازده سیاره»، « لماذا تركت الحصان وحيداً/ چرا اسب را تنها گذاشتی»، و « هي أغنية هي أغنية/ این یک ترانه است، یک ترانه است» را نوشت. و مرحله آخر مرحله قبل از ترک زندگی در سال 2008 است و در آن درخشان‌ترین کتاب‌های خود اده می‌شوند، چیزی نمی‌دید و گلوهایی که فریاد می‌زنند: ای شاعر درخشان چرا زمان آراستن را طولانی نکردی؟
-----------
* نویسنده لبنانی

پربازدید

 
 
فرهنگ و هنر

می زیاده و جبران: عشق مانند نوشتن، جز در خاک غیبت شکوفا نمی‌شود 

می زیاده و جبران: عشق مانند نوشتن، جز در خاک غیبت شکوفا نمی‌شود 
TT
TT

می زیاده و جبران: عشق مانند نوشتن، جز در خاک غیبت شکوفا نمی‌شود 

می زیاده و جبران: عشق مانند نوشتن، جز در خاک غیبت شکوفا نمی‌شود 

رابطه‌ای که می‌ زیاده و جبران خلیل جبران را گرد هم آورد، شاید یکی از عجیب‌ترین روابط عاطفی باشد که این دو نویسنده را به هم پیوند داد و مبهم‌ترین آنها و در معرض جنجال‌ و خوانش‌های متفاوت بود. همانطور که تاریخ طولانی عشق، به ندرت شاهد یک رابطه عاطفی بین دو طرف بوده که بیان آن به تبادل نامه برای یک دوره نزدیک به دو دهه محدود بود، بی آنکه هیچ یک از آن دو مانع جغرافیایی را از بین ببرند و وجبی به طرف دیگری پیش برود.
اما همین غرابت باعث شد که ده‌ها منتقد و محقق آنها را دنبال کنند، به طوری که ده‌ها کتاب و پایان‌نامه پیرامون آنها نوشته شد و زاویه‌ای از زندگی آنها بدون پیگیری دقیق باقی نماند. جبران آنچه را که در قامت و حضور خلاق به دست آورده مدیون مادرش کامله رحمه است که تصمیم شجاعانه خود را گرفت تا پدر خودکامه و الکلی را در بشری تنها بگذارد و با چهار فرزندش بطرس، جبران، سلطانه و مریانا به آمریکا مهاجرت کند. او نقش موازی زنان دیگر در زندگی‌اش را پنهان نمی‌کند و در یکی از نامه‌های خود به می زیاده می‌گوید:« من در همه آنچه هستم را مدیون زنان هستم، از کودکی تاکنون. زن پنجره‌ها را در چشمانم و درها را در روحم باز کرد. و اگر زنِ مادر، زنِ خواهر و زنِ دوست نبود با آن خفتگانی که با خروپفشان آرامش دنیا را بر هم می‌زند در خواب می‌ماندم».
با این حال، کسی که زندگی عاطفی جبران دنبال کند می‌بیند، با دو فرد کاملاً متفاوت روبه‌رو است؛ یکی به سمت بدن غریزی و دیگری به سمت روح و درخشش ایده‌آل زنانگی کیهانی. و همانطور که میخائیل نعمیه در کتاب خود درباره جبران فاش می‌کند، جبران در نوجوانی با یک زن آمریکایی که با یک تاجر چرم ازدواج کرده و برای نقاشی‌اش به او مراجعه می‌کرد رابطه داغ بدنی داشت. نعیمه این ماجرا را در لفافه و ایما و اشاره و با نکوهش پنهان روایت می‌کند، با علم به اینکه یک فرد در جوانی به معیارهای اخلاقی حاکم اهمیت نمی‌دهد، بلکه به خود و اثبات هویت مردانه خود اهمیت می‌دهد.
جبران که در تصویر متناقض دیگری از طریق رابطه عاشقانه رؤیایی که در طول اقامتش در بیروت با حلا الضاهر که او را در « بالهای شکسته» سلمی کرامه نامیده برقرار کرد ظاهر می‌شود، خیلی زود طعمه اشتیاق خود به زیبایی اغواگر میشلین آمریکایی شد. میشلین را مری هاسکل به او معرفی کرد، پیش از اینکه رابطه آنها به بن بست برسد، نه تنها به این دلیل که جبران نمی‌خواست با او ازدواج کند، بلکه به این دلیل که قادر به خیانت به هاسکل نبود که بدون مراقبت و حمایت او نمی‌توانست روی پای خود بایستد.
رابطه او با ماری اما، ماهیتی بسیار مرموز و مبهم به خود می‌گیرد. در حالی که برخی معتقدند جبران در ماری که ده سال از او بزرگتر بود، مادر جانشین نمادین خود را یافته، جبران در درون خود به گونه‌ای ظاهر می‌شود که گویی بین حفظ ماری که زیبایی ساده‌ای دارد، در رده دوستی انسانی و رفاقت و بین ازدواج با او از روی ندامت یا ابراز سپاس در میان سردرگمی عاطفی باقی می‌ماند.
نامه‌ای که جبران در سال 1912 از می‌ زیاده دریافت کرد، که در آن تحسین شدید خود را از داستانش «مرتا آلبانیایی» ابراز می‌کرد، برای جبران در دوران آشوب عاطفی که تجربه می‌کرد، می‌توانست رویدادی گذرا در زندگی او باشد، همچنین در زندگی نویسنده لبنانی که سرنوشت می‌خواست حرکت واقعی او در دنیای ادبیات را مدیون خود جبران باشد، زیراخواندن فوق‌العاده متن سخنرانی او در مراسم بزرگداشت خلیل المطران در سال 1913 توجه جامعه فرهنگی مصر را به لحن مطمئن و گیرای او جلب کرد. حضور چه چیزی دو طرف را وادار کرد تا وارد یک ماجراجویی عاطفی نظری شوند که دو دهه به طول انجامید، در حالی که بسیاری از زنان برسر قلب جبران رقابت می‌کردند و ده‌ها نویسنده مصری و عرب برای رسیدن به سرسرای ادبی می و بعداً به قلب او مسابقه می‌دادند؟ در واقع چنین سئوالی از ذهن نویسندگان و پژوهشگرانی که این رابطه را از نزدیک بررسی کردند یا از جایگاه مطالعه، موشکافی و تحلیل روانشناختی به آن پرداختند، دور نمانده بود، از جمله میخائیل نعیمه که به طور گذرا از نامه‌ای که از یک دختر شرقی که از او نام نمی‌برد یاد می‌کند و از احساسات شادی و غبطه دوستش از خواندن آن نامه صحبت می‌کند و به این اشاره می‌کند که جبران نمی‌خواست دختر را ملاقات کند تا از« تباه کردن باقیمانده برائتش یا گرفتار شدن در تجربه‌های بیشتر» اجتناب کند.
و در حالی که فرض می‌شود نامه‌های رد و بدل شده توسط دو طرف مهمترین مرجع در روشن شدن حقیقت و ماهیت رابطه باشد، این نامه‌ها به دو دسته فکری و عاطفی تقسیم می‌شوند که اولین مورد آن جسارت انتقادی و غنای شناختی است در حالیکه دومی به سمت افشاگری‌های محتاطانه و گریزان، تا تشخیص عشق و افشای عاطفی می‌رود. در حالی که می روایت جبران را در «بالهای شکسته» ستایش می‌کند، نسبت به موضع منفی جبران در رابطه با ازدواج و توجیه او برای خیانت، حتی اگر عشق تنها انگیزه او باشد موافق نشان نمی‌دهد. می از « لحن آشفته و افکار کودکانه» در«یک اشک و یک لبخند» او ایراد می‌گیرد. و ضمن تمجید از کتابهای «المواکب/همپا» و «المجنون/ دیوانه»، علیرغم تحسینی که از این دو کتاب دارد، ابایی ندارد که بگوید:« در هر دو کتاب، تقریباً می‌توانم تأثیر نیچه را تشخیص دهم، هرچند لبخند هنری ظریفی که در جبران می‌بینیم، هرگز به خنده‌های نیچه با صدای عظیم و آزاردهنده نمی‌رسد».
به احتمال زیاد وابستگی عاطفی جبران به می همان چیزی است که او را بر آن داشت تا با کمال میل« سخن متعالی در نوسان بین گوارایی و خشونت» او را بپذیرد. با این حال، جبران، از سوی دیگر، از افشای آنچه که به نظر او نقش و جایگاه ادبی او را تقویت می‌کند، دریغ نکرد و از او خواست که استعدادهای خود را در آنچه فراتر از نقد ادبی و اجتماعی است سرمایه گذاری کند و به او گفت:« آیا خلاقیت مهمتر از تحقیق درباره سازندگان نیست؟ به نظر تو سرودن شعر یا نوشتن نثری بهتر از رساله‌ای درباره شعر و شاعری نیست؟».
در مورد جنبه عاطفی رابطه، به نظر می‌رسد، باوجود رشد مداوم آن از دوستی فکری به سمت عشق، به آنچه جبران به تعبیر هایدگر، «سرود غنایی» یا «سرود منادی» می‌نامد، یا نجوا کردن با مثال افلاطونی بین مطلق‌های زنانه و مذکر توزیع شده است. جبران در حالی که به می‌ می‌نویسد:« به تو التماس می‌کنم که با روح مطلق، انتزاعی و بالدار که بر فراز مسیرهای انسانی بالا می‌رود، برای من بنویسی»، می به او می‌نویسد:« وقتی به نوشتن می‌نشستم، فراموش می‌کردم کیستی و کجایی و اغلب فراموش می‌کنم که مردی هست که با او صحبت می‌کنم، بنابراین همان طور که با خودم صحبت می‌کنم با تو صحبت می‌کنم».
نکته قابل توجه این است که واکنش می به پیشنهاد جبران برای ازدواج با او تفاوت چندانی با واکنش مری هاسکل نداشت، زیرا این دو زن این پیشنهاد را یک تعارف اخلاقی می‌دانستند که رابطه نزدیک او با هر یک از آن دو تحمیل کرده. با وجود اینکه زیاده مانند ماری با مرد دیگری ازدواج نکرد، اما در پاسخ به خواستگاری او به او نوشت:« ما به عنوان دو دوست متفکر نامه نوشتیم و اگر مانند من از این دوستی خوشبخت بودی، به فراتر از این نمی‌رفتی». با این حال می به زودی برای دلجویی از او در سال 1921 نوشت:« از تو می‌خواهم که به من کمک کنی و از من محافظت کنی و مرا از آسیب دور نگه داری، نه تنها از نظر روحی، بلکه از نظر جسمی». پس از آن، ردای نگهبانی خود را در می‌آورد تا جبران را خطاب کند و می‌گوید:« آنچه می‌نویسم چه معنایی دارد؟ نمی‌دانم منظورم از آن چیست، اما می‌دانم که تو محبوب منی و من آن‌قدر منتظر عشق هستم و می‌ترسم با آن همه انتظار به سراغم نیاید».
با این حال جبران که به می قول داده بود که در قاهره یا اروپا با او ملاقات کند، هرگز به وعده‌های خود عمل نکرد و همین امر باعث شد سطح نامه‌های بین آنها به تدریج کاهش یابد. به احتمال زیاد ناامیدی می از جبران به تحکیم رابطه او با عقاد کمک کرده است، همانطور که خالد قاضی در کتاب خود «جنون یک زن» فاش می‌کند و گفته‌اش به العقاد را شاهد می‌آورد که می‌گوید:« آنچه تو احساس می‌کنی همان چیزی است که من دارم. از اولین نامه‌ای که برایت نوشتم احساسم نسبت به تو بود.» با حیله گری قابل توجه زنانه او را مخاطب قرارمی‌دهد:« اکنون می‌دانم که چرا به جبران تمایل نداری»، و می‌افزاید:« فکر نکن که من تو را به حسادت نسبت به جبران متهم می‌کنم، زیرا او در نیویورک من را ندید و شاید هرگز مرا نخواهد دید، همانطور که من او را فقط در عکس دیدم.» به احتمال زیاد جبران و می در عمق خود تمایلی به ملاقات یا معاشرت با دیگری نداشتند، زیرا این ملاقات و وابستگی رابطه را از گهواره رؤیا به یکنواختی، بیماری و فساد واقعیت کاهش می‌داد.