خلاصه: امروز « الشرق الاوسط» قسمت پایانی کتاب «دیپلماسی آمریکایی در قبال لبنان: شش ایستگاه و نمونه‌های آن» نوشته دیوید هیل معاون سابق وزیر امور خارجه آمریکا در امور سیاسی را منتشر می‌کند که به چگونگی سیاست « اول سوریه» آمریکا می‌پردازد. سیاستی که باعث شد لبنان تحت «اشغال» سوریه قرار گیرد و اینکه چگونه آمریکا ورود فرمانده ارتش ژنرال امیل لحود به ریاست جمهوری را تایید کرد و گفت: «لبنان هرگز شاهد چنین رئیس جمهوری ضد آمریکایی نبوده است. او نه از سیاست‌های آمریکا خوشش می‌آمد، نه مردم و نه دیپلمات‌هایی که برای برخورد با او فرستاده شده بودند.»
سوریه اول 1993-2000
سیاست پرزیدنت کلینتون در قبال لبنان به استراتژی وی در قبال سوریه پیوست. وی آن را کلید ژئوپلیتیکی برای دستیابی به صلح فراگیر عربی با اسرائیل و کاهش نفوذ ایران در منطقه دانست. و لبنان را جایزه آن تعیین کرد اگر در طول این فرآیند، سیاست خود را به سمت غرب تغییر دهد. از آنجایی که اشغالگران سوری سیاست خارجی لبنان را تعیین کردند، دلیل چندانی برای واشنگتن وجود نداشت که با رهبران لبنانی که به هر حال باید با دمشق مشورت می‌کردند، برخورد کند. اگر سوریه با اسرائیل صلح کند؛ لبنان به ناچار از آن پیروی خواهد کرد، یا به نظر می‌رسید که تغییر اوضاع، که با اظهارات اسد و برخی از اقدامات او تقویت شد.
کلینتون قبل از دیدار با رفیق الحریری، نخست وزیر لبنان در سپتامبر 1993 در نیویورک، از ادوارد جرجیان، دستیار وزیر خارجه آمریکا پرسید که چه باید بگوید؟ به او توصیه کرد که باید بر حمایت آمریکا از استقلال، حاکمیت و تمامیت ارضی لبنان تاکید کند. پس از این توصیه، کلینتون تاکید کرد که هیچ توافق صلح اسرائیل و سوریه با میانجیگری آمریکا به ضرر لبنان تمام نخواهد شد. جرجیان که احتمالاً صادق بود، بعداً نوشت: «این تأیید قدرت نخست‌وزیر الحریری را تقویت کرد، اما این پیام واقعیت سیاست آمریکا را آن‌طور که مشخص شد منعکس نمی‌کرد». همانطور که مارتین ایندیک، مشاور وقت کلینتون در امور خاورمیانه، بعداً نوشت: « دولت هرگز اسد را برای خروج نیروهایش از لبنان تحت فشار قرار نداد، زیرا ممکن است در صورت توافق صلح به آنها نیاز باشد.» در میان آنچه وی نوشت: «در توافق صلحی که کلینتون پیش بینی کرده است، نیروهای سوری در لبنان مسئول خلع سلاح (حزب الله) خواهند بود. با توجه به اینکه صلح لبنانی‌ها را قادر می‌سازد از چنگ سوریه فرار کنند، تخمین زدیم که اخراج آنها در طول زمان محقق خواهد شد.» مشکل روابط آمریکا با لبنان در سال‌های کلینتون در اینجا نهفته است، لفاظی‌های آمریکا در مورد تعهد ما به حاکمیت لبنان صادقانه بود، اما رفتار ایالات متحده نشان‌دهنده اتکای عملگرایانه به اشغال سوریه بود. در حالی که قرار نبود توافق صلح به قیمت لبنان تمام شود، این کشور اولین قربانی عدم دستیابی به
صلح بود.
اسد به مقامات آمریکایی اطمینان داد که اگر شرایط او در توافق صلح با اسرائیل برآورده شود، ایران و «حزب الله» را کنترل خواهد کرد. اعتماد مقامات آمریکایی و اسرائیلی به وعده‌های او زمانی افزایش یافت که او عملاً به آرام کردن لبنان پس از جنگ‌های 1993 و 1996 کمک کرد، علیرغم سوء ظن مبنی بر دست داشتن او در حملات تحریک‌آمیز به اسرائیل در سال 1996. واشنگتن قولش را جدی گرفت، چون می‌دانست که توافق صلح برای آزمایش او وجود ندارد. مقامات آمریکایی و اسرائیلی به تمایل یا توانایی او برای تامین امنیت مرزهای اسرائیل نسبت به جنوب لبنان، تنها مرز اسرائیلی که از سال 1973 در معرض تهدیدهای مداوم باز بوده، اطمینان داشتند. از آنجایی که اسد چنین گفت، او معنای «مراقبت» یا بهایی که سوریه ممکن است بپردازد را مشخص نکرد، علیرغم این اعتقاد که اسد به خوبی می‌داند نیازهای امنیتی اسرائیل چیست.
شایان ذکر است که در طول دوره‌های مذاکرات بین اسرائیل و سوریه، در مورد آنچه ممکن است در لبنان در صورت دستیابی به صلح بین سوریه و اسرائیل اتفاق بیفتد، در مورد علاقه محدود واشنگتن درنگ کنیم. لبنان و اسرائیل هرگز مرزهایی را که از سوی فرانسه و انگلیس ترسیم شده بود، تعیین نکردند که باعث ایجاد ابهامات فراوان و احتمال درگیری شد. علاوه بر این، حملات «حزب‌الله» از لبنان تقریباً سیاست‌های آمریکا و اسرائیل را در سال‌های 1993 و 1996 از مسیر خود خارج کرد. رفتار اسد در تسهیل آتش‌بس نشانه دلگرمی بود.
اما اگر او توانایی کنترل لبنان را داشت، چرا این دوره‌های خشونت در وهله اول رخ داد؟ مشخص نیست که سوریه تا چه اندازه مایل یا قادر به خلع سلاح «حزب الله» در چارچوب صلح با اسرائیل بوده است، اما اسد از الزامات امنیتی اسرائیل برای حفاظت از شمال خود آگاه بوده و خروج اسرائیل از خاک سوریه مشروط به این بوده است. آیا سوریه برای اجتناب از رویارویی با ایران تلاش می‌کرد آن را دور بزند یا برگه فشار بر اسرائیل را که «حزب‌الله» در داخل لبنان در اختیارش قرار می‌دهد از دست بدهد؟ هیچ کس نمی‌تواند دقیقا بداند. اما آنچه محتمل به نظر می‌رسد این است که سوریه به دنبال حفظ نفوذ خود در لبنان بوده است، زیرا به اندازه کافی تهدیدات از سمت خود، از جمله اتحاد اسرائیل و مارونی را تحمل کرده است تا روزنه‌ای باقی نگذارد که دوباره آن را در معرض خطر قرار دهد. بدون «حزب الله» چگونه می‌توان مطمئن بود که دیگر این اتفاق نخواهد افتاد؟ در هر صورت، مقامات آمریکایی که خواهان صلح بودند، در صورتی که می‌خواهند به نتیجه برسند، چاره‌ای جز تکیه بر وعده اسد در مورد لبنان نداشتند. مقامات آمریکایی با به تعویق انداختن بحث مفصل درباره ترتیبات پس از صلح برای لبنان و ارزیابی صادقانه از نتایج احتمالی، ممکن است فقط منحرف شده باشد بدون اینکه بحرانی بر سر لبنان وجود داشته باشد که می‌تواند مانع دستیابی به توافق اسرائیل و سوریه شود. این مقامات هرگز وقت کافی برای کشف این موضوع نداشتند.
واضح است که سیاست واشنگتن که در دهه 1990 حامی اسد بود و چشم خود را بر روی سلاح‌های «حزب الله» لبنان در یک دوره 8 ساله بست، به رژیم سوریه این امکان را داد تا حلقه کنترل خود را بر این کشور تنگ کند. «حزب الله» از آن بهره برداری کرد تا کنترل و مشروعیت خود را در میان بسیاری از لبنانی‌ها تثبیت کند و آن را از یک سازمان تروریستی خطرناک به یک نیروی بزرگ ملی و منطقه‌ای در هزاره دوم تبدیل کرد. سیاست دولت کلینتون در قبال ایران نیز با تغییر ناگهانی سیاست آمریکا در سال 1997 از فشار و مهار به معاشقه عمومی با آنچه اردوگاه میانه‌رو نامیده می‌شود، به طور ناخواسته به تقویت اردوگاه سوری-ایرانی در لبنان کمک کرد. و با انتخاب سید محمد خاتمی به عنوان رئیس جمهوری ایران در آن سال اگرچه این معاشقه تا پایان دولت کلینتون ادامه داشت، اما از سوی حاکمان ایران رد شد. در مورد لبنانی‌هایی که به دنبال خلاصی از هژمونی سوریه و «حزب الله» نیابتی ایرانی-سوری بودند، در دهه 1990 هیچ توجهی از سوی واشنگتن دریافت نکردند.
طائف
اختلاف بین عون و سوریه با احتیاط و به تدریج آغاز شد. تأثیر عون نه تنها در میان لبنانی‌ها، بلکه در جامعه مسیحی نیز اختلاف‌افکن بود. او که از یک پیشینه فقیر برخودار بود، از طریق درجات نظامی با قاطعیت و سرسختی به مقام رهبری رسید؛ با حمایت مادی عراق، اصلی‌ترین حریف عرب سوریه. عون شروع به دست بالا گرفتن قدرت خود کرد. در مارس 1989 به سوریه اعلام جنگ کرد و تبادل توپخانه و محاصره چندین ماه ادامه یافت. در توافق با ریاض، سوریه توانست حمایت اتحادیه عرب را به دست آورد که کمیته سه جانبه متشکل از الجزایر، مراکش و پادشاهی عربی سعودی را برای پیگیری اصلاحات قانون اساسی لبنان تشکیل داد. عون و پیروانش حتی علیه آمریکایی‌ها نیز تجاوز بیشتری کردند و کنترل جاده‌های منتهی به سفارت آمریکا را به دست گرفتند. اعتراضات و آزار و اذیت کاروان‌های خودروهای مسلح آمریکایی، فضای امنیتی ایجاد کرد که سفارت را مجبور ساخت درهای خود را ببندد و تمام کارکنان آمریکایی را در سپتامبر 1989 تخلیه کند. برای اولین بار از سال 1919، ایالات متحده هیچ حضور دیپلماتیکی در بیروت نداشت.
توافق طائف در یک لحظه نادر متولد شد، زمانی که نظام عربی یک راه حل دیپلماتیک برای یک مشکل ارائه کرد. چهار شخصیت برجسته در تولد آن سهیم بودند: حسین الحسینی، که از چهره‌های کهنه کار در میان رهبران شیعه و جانشین موسی صدر در راس جنبش امل بود، سپس برای تکمیل نظامی سازی جنبش در طول جنگ برکنار شد. او به عنوان یک اصلاح طلب، مبنای اصلاحات قانون اساسی را بر اساس اسناد اصلاحی متوالی از زمان سند قانون اساسی 1976 که توسط دمشق پیشنهاد شد، آماده کرد. اخضر ابراهیمی، فرستاده ویژه اتحادیه عرب، پس از فعالیت در دیپلماسی الجزایر که با انتصاب وی به عنوان سفیر و سپس وزیر امور خارجه به اوج خود رسید، نقش دیپلماتیک را ایفا کرد. او اجماع بین کشورهای عربی (به استثنای عراق) را مهندسی کرد و آمریکایی‌ها و فرانسوی‌ها را در جریان پیش‌نویس توافقنامه قرار داد. رفیق الحریری نقش تعیین کننده‌ای داشت. او یکی از معدود رهبران سیاسی لبنان بود که بدون استفاده از زور از جنگ داخلی بیرون آمد.
او یک سنی اهل صیدون و با پیشینه‌ای متواضع است و در پادشاهی عربی سعودی ثروت اندوزی کرد و ثروتش را خرج منافع عمومی کرد؛ هیچ میلیاردر لبنانی دیگری مثل او نبود. او بیروت را پس از اشغال اسرائیل پاکسازی کرد و بورسیه‌های تحصیلی دانشگاه آمریکایی بیروت را تأمین کرد، در حالی که از این طریق در حال ساختن یک پروژه سیاسی بود که خانواده‌های سوداگر بیروت را جایگزین آن می‌کرد که چندین نسل سیاست سنی را رهبری می‌کردند. و در نهایت سعود الفیصل وزیر امور خارجه سعودی.
ایالات متحده مستقیماً در توسعه این توافق مشارکت نداشت، اما از منظر سیاسی با آن موافق بود. زمانی که سفارت در بیروت بسته شد، مشاور سیاسی دیوید ساترفیلد به الجزایر نقل مکان کرد و در آنجا به طور منظم با ابراهیمی ملاقات داشت و به طور مختصر از روند تحولات اطلاع داشت. دستورات دریافت شده صرفاً گوش دادن، عدم ارائه ایده و عدم ابراز حمایت یا مخالفت بود. زمانی که نمایندگان لبنان به طائف سعودی رسیدند، ساترفیلد با دستورات مشابهی به آنها پیوست، اما سعودی‌ها پس از اطلاع از حضور وی با توجه به اینکه این یک موضوع کاملاً عربی است، از او خواستند آنجا را ترک کند.
در 22 اکتبر 1989، پنجاه و هشت نماینده معاهده طائف را امضا کردند. مفاهيم آن جديد نبود، اما قبلاً توسط همه احزاب اصلي لبنان و حاميان خارجي آنها پذيرفته نشده بود و نتيجه آنها: تضعيف رياست جمهوري، سپردن اختيار اجرايي به يك كابينه متعادل فرقه‌اي به رهبري يك سني، تقويت نفوذ رئیس مجلس شیعه، تمرکززدایی از قدرت، رسیدگی به شکاف‌های اجتماعی و اقتصادی و از دست دادن مسیحیان برای معادله 6 در مقابل 5 برای مسلمانان در پارلمان و پذیرش معادله 5 در مقابل 5. طائف حضور نظامی سوریه در لبنان را به اجرای اصلاحات سیاسی آن مرتبط دانست. آنها باید پس از تصویب اصلاحات به دره بقاع عقب نشینی می‌کردند، در حالی که خروج نهایی سوریه را منوط به خروج نیروهای خارجی، یعنی اسرائیل می‌دانستند.
عون طائف را رد کرد، اما سوری‌ها و سعودی‌ها نمایندگان لبنانی را به یک پایگاه هوایی در شمال لبنان منتقل کردند، جایی که در 5 نوامبر 1989 رنه موعود را به عنوان رئیس جمهوری انتخاب کردند. موعود دوست فرنجیه بود، اما از نظر سیاسی از او جدا شد. او با شخصیت آشتی‌جو و سابقه طولانی خدمات عمومی متمایز بود. انتخاب او به عنوان سیگنال احتمالی سوریه برای اعتبار بخشیدن به مخالفان مارونی تفسیر شد. موعود هجده روز پس از انتخابش در بیروت غربی ترور شد و نمایندگان برای انتخاب رئیس جمهوری دیگری به نام الیاس هراوی به بقاع منتقل شدند و عون همچنان کاخ ریاست جمهوری در بعبدا را اشغال کرد.
در ژانویه 1990، جنگ بین عون و نیروهای لبنانی به رهبری سمیر جعجع آغاز شد و این مرحله نهایی جنگ داخلی باعث ویرانی عظیم شد. عون توانست خود را حفظ کند، اما این تغییر ژئواستراتژیک ناشی از تهاجم صدام به کویت در اوت 1990 بود که به سوریه اجازه داد پیچ‌ها را بر او محکم کند. بیکر وزیر امور خارجه و اسد در 13 سپتامبر در دمشق ملاقات کردند، پس از آن او به ائتلاف ضد صدام پیوست و موافقت کرد که در پی بی طرفی ایران در کارزار آتی برای خروج نیروهای عراقی از کویت باشد. برخی ناظران ادعا می‌کنند که بیکر به اسد چراغ سبز برای پایان دادن به بحران را عون نشان داد، تا زمانی که مقامات لبنانی کتبا خواستار مداخله سوریه شده بودند. در واقع، مقامات آمریکایی به سوری‌ها گفتند که ایالات متحده از خشونت حمایت نمی‌کند، اما می‌خواهند عون برود. بنابراین، رهبران سوریه باید برآورد کرده باشند که ایالات متحده از حمله سوریه به عون جلوگیری نخواهد کرد و آنها را به خاطر آن مجازات نخواهد کرد. در عرض چهارده سال، سیاست آمریکا در قبال سوریه در لبنان از هماهنگی اعلام نشده در سال 1976 به درگیری‌های نظامی مستقیم در سال 1984 و سپس در طول جنگ اول خلیج تبدیل شد. نرمش آمریکا در قبال موضع سوریه در لبنان پیامدهای بلندمدتی خواهد داشت.
در 13 اکتبر، نیروهای سوری کاخ ریاست جمهوری در بعبدا را تصرف کردند و عون به فرانسه گریخت و در آنجا پانزده سال در تبعید ماند. اشتباه محاسباتی و انشعاب مارونی‌ها باعث ایجاد مجموعه‌ای از وقایع شد که کنترل سوریه بر لبنان را تقویت کرد. نگرانی آمریکا در مورد عراق باعث شد واشنگتن اقدام سوریه را بپذیرد و برای عون مشخص شد که وابستگی‌اش به صدام او را سرنگون کرده است.
لحود
تغییر سریع سیاست آمریکا در قبال ایران، از خصومت به معاشقه یک طرفه، بر لبنان تأثیر می‌گذارد. آنها عبارات منفی مربوط به طائف را تکرار می‌کنند و خواستار خلع سلاح شبه نظامیان (منظور حزب الله) و خروج نیروهای خارجی (منظور اسرائیل و سوریه) هستند. با این حال، پوچی این اظهارات تقریبا برای همه در لبنان روشن بود.
نه تنها فاقد هرگونه حمایت جدی بود، بلکه با دیپلماسی تکه تکه‌ای که توسط تیم نظارتی اسرائیلی-لبنانی نمایندگی می‌شد، که به عمل انجام شده در آن زمان مشروعیت می‌بخشید، متناقض بود. مقامات آمریکایی علاقه بیشتری به تامین توافق صلح سوریه و اسرائیل می‌دیدند و انتظار داشتند که این توافق اثرات مثبت ثانویه‌ای از نظر برقراری ثبات در لبنان و الزام «حزب‌الله» به توقف خشونت داشته باشد و در نتیجه نفوذ ایران در شرق را کاهش دهد و منجر به حذف آن شود. مقامات آمریکایی که نمی‌خواستند اسد را از خود دور کنند، در حالی که سوریه منافع خود را در لبنان تحکیم می‌کرد، کنار ایستادند. همگرایی فرصت‌طلبی سوریه، عمل‌گرایی لبنانی و نرمش آمریکا در قبال اسد، نوید دهنده آغاز دورانی بود که نقش سوریه و متحدان لبنانی آن را بزرگتر کرد و مخالفان آنها را به حاشیه راند.
انتخاب امیل لحود در سال 1998 نقطه عطفی در استراتژی سوریه در قبال لبنان بود. انتخاب او مستلزم اصلاح قانون اساسی بود زیرا او فرمانده ارتش بود و لبنان را در معرض یکی از آن بحران‌های دوره‌ای ریاست جمهوری قرار داد. مقامات آمریکایی در تابستان 1998 گزینه‌های خود را بررسی کردند و اکثر آنها متقاعد شدند که ایالات متحده چاره‌ای جز موافقت با گزینه سوریه یعنی لحود ندارد.
کاردار سفارت ما در بیروت تمام مکاتبات مربوط به این موضوع را با عنوان «انتخابات ریاست جمهوری (س)» عنوان کرد که منعکس کننده واقعیت موضوع است، اما به موقعیت کلی در وزارت خارجه کمک می‌کند. اموری که تلویحاً مبتنی بر کنایه بود و ریاکاری عمومی که در آنجا موضع سنتی است. در هر صورت مقامات آمریکایی بر اساس عوامل سطحی به این نتیجه رسیدند که ایالات متحده نمی‌تواند کسی بهتر از لحود را مطرح کند. او به خوبی انگلیسی صحبت می‌کرد، ویژگی‌ای که بملاقات کنندگان را گیج می‌کرد و نشان می‌داد که او طرفدار غرب است. او در کالج جنگ نیروی دریایی ایالات متحده در نیوپورت تحصیل کرده بود، بنابراین می‌تواند با همتایان نظامی آمریکایی خود کنار بیاید. ارتش لبنان تحت رهبری او حرفه‌ای و اتحاد خود را بازیافت، بنابراین به نظر می‌رسید که یک فرد میهن پرست قادر به انجام کارها است. او هیچ سابقه سیاسی نداشت و آمریکایی‌ها از دیدگاه او در سیاست چیزی نمی‌دانستند، پس این شخص از چه چیزی شاکی است؟
لحود در شرح حال خود برای کریم باکرادونی در مورد حمایت بی‌رویه آمریکا از او می‌گوید: « ایالات متحده متقاعد شده است که من به طور خودکار از سیاست آمریکا پیروی می‌کنم. و با تهیه سلاح و تجهیزات با قیمت‌های نمادین و بدون سیاست به ارتش لبنان کمک کرد. شرایط آمریکایی‌ها برای درک شخصیت، افکار و انتخاب‌های من وقت صرف نکردند.» او درست می‌گفت که ایالات متحده او را اشتباه می‌فهمید، اما ادبیات را بین حمایت آمریکا از ارتش و حمایت از شخص او مخلوط کرد. سوء تفاهم لحود به این دلیل موجه بود که او از بازدیدکنندگان نظامی آمریکایی تمجیدهای شخصی سخاوتمندانه‌ای دریافت می‌کرد که قصد «ایجاد روابط» داشتند. موقعیت لحود نشان دهنده کینه توزی او بود. او از لبنانی‌های دیگر انتقاد کرد که خود را در برابر دولت قرار می‌دهند، در حالی که نمی‌توانست بین حمایت آمریکا از ارتش و حمایت شخصی از آن تمایز قائل شود. به هر حال، سیاست آمریکا این بود که در لبنان نسبت به سوریه ملایم باشد. انتخاب سوریه برای ریاست جمهوری در سال 1998 توسط واشنگتن پذیرفته شد.
ایرادات ارزیابی آمریکا از لحود به سرعت آشکار شد. لبنان هرگز چنین رئیس جمهوری ضد آمریکایی ندیده است. او نه از سیاست‌های آمریکا خوشش می‌آمد و نه از مردم و دیپلمات‌هایی که برای برخورد با او فرستاده شده بودند. در حالی که هراوی به دنبال مستقل جلوه دادن و ابراز علاقه شخصی به آمریکا بود، لحود این حرکات را کنار گذاشت. اسد ارباب او بود و «حزب الله» تنها متحد او در میان احزاب سازمان یافته. او آمریکا را دشمن خود می‌نگریست، چه به دلیل اعتقاد و چه به دلیل نیاز شخصی‌اش به تقویت رابطه‌اش با دمشق. او بیشتر سیاستمداران لبنانی را منزجر می‌کرد و به ویژه نسبت به دسترسی آسان الحریری به رهبران آمریکایی و جهانی حسادت می‌کرد. اتکای او به اطلاعات سوریه برای مدیریت امور به او فرصت می‌داد تا بعدازظهرها در تأسیسات دریایی لبنان شنا کند و آفتاب بگیرد. جاه طلبی اصلی او مانع تراشی در راهبردهای اقتصادی و مالی الحریری بود و او در واقع بر آن مسلط بود.
