«اوت کوتور» ایلی صعب به دوران اوج برمی‌گردد

«الشرق الاوسط» در پشت‌پرده «آزمایشگاه» او در شب نمایشش

«اوت کوتور» ایلی صعب به دوران اوج برمی‌گردد
TT

«اوت کوتور» ایلی صعب به دوران اوج برمی‌گردد

«اوت کوتور» ایلی صعب به دوران اوج برمی‌گردد

یک هفته مانده به «اوت کوتور» کارگاه ها و دوزندگی‌های اتاق طراحی‌ها مانند کندوی عسل می‌شود که همه جزئیات در آن انجام می‌گیرد. در این‌جا عامل غافل‌گیری در برابر عامل رؤیا قرار دارد. این هفته یک هفته استثنائی است که در آن انگشتان طراحان بدون خستگی تا پاسی از شب کار می‌کنند و بی‌آنکه انجمن‌های کار فرانسه، طبق عادت سخت‌گیرانه خود در این کار، مانع کار آنها شوند به فعالیت می‌پردازند. دلیل این مسئله آن است که «اوت کوتور» برای فرانسوی‌ها تنها یک نهاد نیست بلکه از آن فراتر است و منبعی برای افتخار و مباهات است. از این رو وقتی «الشرق الاوسط» از سوی ایلی صعب دعوت شد تا به دیدار «آزمایشگاه» او رود بی‌تردید این دعوت را پذیرفت و یک روز قبل از نمایش نزدیک او، به دیدار او رفت. ایلی یکی از خوانندگان سرسخت الشرق الاوسط است و آن را روزنامه‌ای «امانت‌دار» توصیف می‌کند.
کار او در یک ساختمان واقع در شانزه لیزه بسیار جدی دنبال می‌شد و مانکن‌های جوان به صف شده بودند تا او با کمک طراح خود لباس مناسبی را برای آنها برگزیند. این حالت گویی یک برنامه نظامی بود که هیچ مجالی برای اشتباه در آن نیست. طراح نظر گروه کار را به یک بند ظریف جلب می‌کند که در قسمتی از لباس مانکن وجود دارد و شاید برای خیلی‌ها به‌چشم نیاید اما او وجود این بند را مناسب نمی‌داند و آن را عاملی برای عدم هماهنگی می‌بیند. با رسیدن ساعت به ده شب گویی اتفاقی نیفتاده است و همچنان جنبش و حرکت مانند ساعات اول روز بود.
در اینجا بسیاری از بافتن و پارچه‌های شفاف زنانه وجود دارد که ایلی در سال‌های اخیر سعی کرده‌است از حدت آنها بکاهد. اما شاید او اینک این گفته قدیمی را یادآور شد که «هر که گذشته خود را فراموش کند بیراه می‌رود». البته همین گذشته باعث شده بود او یک طراح جهانی شود و بنابراین بازگشت بدان می‌تواند کاملاً قابل فهم باشد. او در این باره توضیح می‌دهد که بازگشت من به گذشته شاید به بیست سال پیش باشد زمانی که تازه شروع به کار کرده بودم. «درست است؛ من به گذشته بازگشتم؛ البته نه ناشی از یک احساس نوستالژیک؛ زیرا این بازگشت به معنای کپی دوباره آن تجربه نبود، بلکه من آن تجربه را تکامل بخشیدم و از لحاظ برش و پارچه و برخی جزئیات دیگر تغییراتی ایجاد کردم. می‌توانم این را بگویم که طرز کار ایلی بازگشت کرد و نه وسایل و تکنولوژی کار زیرا که این مسائل پیشرفته‌تر شده‌است».
در سال ۱۹۹۹–۲۰۰۰ ایلی همگان را در سطح جهانی شگفت‌زده کرد و با طراحی‌های خود موجب غافل‌گیری طراحان و بسیاری از متخصصان شد. کارهای ایلی صعب با یک ویژگی مهم شناخته‌است و آن این است که او به مد و طرح‌های رواج یافته در بازار اهمیتی نمی‌دهد و طرح‌های خود را با توجه به الهام خود انجام می‌دهد. برای مثال زمانی که مد شده بود طراحی‌های پوشش دهنده بدن بیشتر پوشیده شود او بار دیگر به طراحی‌های با پارچه شفاف روی آورد و در این کار به اسلوب رایج بی‌توجه بود. برای مثال او طراحی‌های سال ۲۰۱۹ خود را الهام یافته از دریا توصیف کرد. البته این بار زنی که او این لباس‌ها را برایش طراحی کرده برگرفته از داستان‌های هزار و یک شب نبود بلکه یک پری دریایی است که آکنده از سرزندگی و تمایل برای اکتشاف عالم است.
در کاربرد رنگ‌ها نیز می‌بینیم که در این طراحی‌ها رنگ‌های تیره، به استثنای سه طراحی، زیاد استفاده نشد. او برای طراحی این مدل‌ها ۱۹۰ ساعات کار مداوم کرد.
بازگشت به گذشته درون خود معانی مختلفی دارد و یکی از آنها این است که او بسیار به خود اعتماد به نفس دارد و اسلوب کار او در بازار و عرصه طراحی هواداران زیادی پیدا کرده طوری که برخی از اتاق طراحی‌ها نحوه کار او را تقلید کردند و برای جلب رضایت مشتری‌های او کارهای او را ملاک عمل قرار دادند؛ اما سر آخر نتوانستند بدین مسئله دست یابند. او نمی خواهد در بند اسلوب باقی بماند و عقیده او بر این است که موفقیت به‌معنای همگام شدن با پیشرفت‌های معاصر است به‌ویژه که کار طراحی مدام در معرض پیشرفت و نوشدن، تحت تأثیر تمایلات مختلف جوانان، قرار دارد. همین طراحان جوان، متأثر از استعداد ذاتی خود یا تحت تأثیر اسلوب لباس پوشیدن محلی، افزوده‌هایی به طراحی کردند که باعث شد «اوت کوتور» از برج عاجی خود به پایین آید و صبغه‌ای کاملاً معاصر به‌خود گیرد.
البته این مسئله برای ایلی صعب سخت نبود و او می‌داند که حتی ذائقه زنان در گزینش لباس تغییر یافته و دیگر، برای مثال، کاربرد رنگ‌های پر زرق و برق کمتر شده‌است. وانگهی اینک توجه به امور دیگری در طراحی نیز بااهمیت شده که از آن می توان توجه به هماهنگی لباس با عطر را نام برد. برخی از این تأثیر گرفتن‌ها نیز به تأثیر وسایل ارتباط جمعی در مد بازمی‌گردد.



پلی میان سه رودخانه… ترجمه‌ای انگلیسی و تصویری از رؤیاهای نجیب محفوظ

نجیب محفوظ در بالکن کافه‌اش مشرف به میدان التحریر در قاهره، سال ۱۹۸۸ (فرانس پرس)
نجیب محفوظ در بالکن کافه‌اش مشرف به میدان التحریر در قاهره، سال ۱۹۸۸ (فرانس پرس)
TT

پلی میان سه رودخانه… ترجمه‌ای انگلیسی و تصویری از رؤیاهای نجیب محفوظ

نجیب محفوظ در بالکن کافه‌اش مشرف به میدان التحریر در قاهره، سال ۱۹۸۸ (فرانس پرس)
نجیب محفوظ در بالکن کافه‌اش مشرف به میدان التحریر در قاهره، سال ۱۹۸۸ (فرانس پرس)

با صداقتی نادر، رمان‌نویس لیبیایی-بریتانیایی «هشام مطر» ترجمه‌اش از کتاب «رؤیاهای آخر» نجیب محفوظ را با یک اعتراف آغاز می‌کند.
مطر در تنها دیدارشان در دهه ۹۰ میلادی، از محفوظ پرسید که نویسندگانی را که به زبانی غیر از زبان مادری‌شان می‌نویسند، چگونه می‌بیند؟

این پرسش بازتاب دغدغه‌های نویسنده‌ای جوان بود که در آمریکا متولد شده و مدتی در قاهره زندگی کرده بود، پیش از آنکه برای در امان ماندن از رژیم معمر قذافی (که پدر مخالفش را ربوده بود) به بریتانیا برود و در مدرسه‌ای شبانه‌روزی با هویتی جعلی نام‌نویسی کند.
و پاسخ محفوظ، همانند سبک روایت‌اش، کوتاه و هوشمندانه بود: «تو به همان زبانی تعلق داری که به آن می‌نویسی.»

«خودم را یافتم... رؤیاهای آخ

اما مطر اعتراف می‌کند که در بازخوانی‌های بعدی‌اش از آن گفتگو، چندین بار خود را در حال افزودن حاشیه‌ای یافت که محفوظ هرگز نگفته بود: خلاصه‌ای که می‌گفت: «هر زبان، رودخانه‌ای است با خاک و محیط خودش، با کرانه‌ها و جریان‌ها و سرچشمه و دهانه‌ای که در آن می‌خشکد. بنابراین، هر نویسنده باید در رودخانه زبانی شنا کند که با آن می‌نویسد.»

به این معنا، کتاب «خودم را یافتم... رؤیاهای آخر» که هفته گذشته توسط انتشارات «پنگوئن» منتشر شد، تلاشی است برای ساختن پلی میان سه رودخانه: زبان عربی که محفوظ متن اصلی‌اش را به آن نوشت، زبان انگلیسی که مطر آن را به آن برگرداند، و زبان لنز دوربین همسر آمریکایی‌اش «دیانا مطر» که عکس‌های او از قاهره در صفحات کتاب آمده است.

مطر با انتخاب سیاه و سفید تلاش کرده فاصله زمانی بین قاهره خودش و قاهره محفوظ را کم کند (عکس‌: دیانا مطر)

کاری دشوار بود؛ چرا که ترجمه آثار محفوظ، به‌ویژه، همواره با بحث و جدل‌هایی همراه بوده: گاهی به‌خاطر نادقیق بودن، گاهی به‌خاطر حذف بافت و گاهی هم به‌خاطر دستکاری در متن.
اندکی از این مسائل گریبان ترجمه مطر را هم گرفت.
مثلاً وقتی رؤیای شماره ۲۱۱ را ترجمه کرد، همان رؤیایی که محفوظ خود را در برابر رهبر انقلاب ۱۹۱۹، سعد زغلول، می‌یابد و در کنارش «امّ المصریین» (لقب همسرش، صفیه زغلول) ایستاده است. مطر این لقب را به‌اشتباه به «مصر» نسبت داد و آن را Mother Egypt (مادر مصر) ترجمه کرد.

عکس‌ها حال و هوای رؤیاها را کامل می‌کنند، هرچند هیچ‌کدام را مستقیماً ترجمه نمی‌کنند(عکس‌: دیانا مطر)

با این حال، در باقی موارد، ترجمه مطر (برنده جایزه پولیتزر) روان و با انگلیسی درخشانش سازگار است، و ساده‌گی داستان پروژه‌اش را نیز تداعی می‌کند: او کار را با ترجمه چند رؤیا برای همسرش در حالی که صبح‌گاهی در آشپزخانه قهوه می‌نوشید آغاز کرد و بعد دید ده‌ها رؤیا را ترجمه کرده است، و تصمیم گرفت اولین ترجمه منتشرشده‌اش همین باشد.
شاید روح ایجاز و اختصار زبانی که محفوظ در روایت رؤیاهای آخرش به‌کار برده، کار مطر را ساده‌تر کرده باشد.
بین هر رؤیا و رؤیای دیگر، عکس‌های دیانا مطر از قاهره — شهر محفوظ و الهام‌بخش او — با سایه‌ها، گردوغبار، خیالات و گاه جزئیات وهم‌انگیز، فضا را کامل می‌کنند، هرچند تلاش مستقیمی برای ترجمه تصویری رؤیاها نمی‌کنند.

مطر بیشتر عکس‌های کتاب را بین اواخر دهه ۹۰ و اوایل دهه ۲۰۰۰ گرفته است(عکس‌: دیانا مطر)

در اینجا او با محفوظ در عشق به قاهره شریک می‌شود؛ شهری که از همان جلسه تابستانی با نویسنده تنها برنده نوبل ادبیات عرب، الهام‌بخش او شد.
دیانا مطر با انتخاب سیاه و سفید و تکیه بر انتزاع در جاهایی که می‌توانست، گویی تلاش کرده پلی بسازد بین قاهره خودش و قاهره محفوظ.
هشام مطر در پایان مقدمه‌اش می‌نویسد که دلش می‌خواهد محفوظ را در حالی تصور کند که صفحات ترجمه را ورق می‌زند و با همان ایجاز همیشگی‌اش می‌گوید: «طبعاً: البته.»
اما شاید محتمل‌تر باشد که همان حکم نخستش را دوباره تکرار کند: «تو به همان زبانی تعلق داری که به آن می‌نویسی.»
شاید باید بپذیریم که ترجمه — نه‌فقط در این کتاب بلکه در همه‌جا — پلی است، نه آینه. و همین برایش کافی است.