عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
آخرین خبرها
فرهنگ و هنر

قلعه تبوک در سعودی؛ تمدنی که دوران‌ها را پیوند می‌زند

در عصر عباسیان بنا شد و دو برکه و یک چشمه اطراف آن وجود دارد

قلعه تبوک در سعودی؛ تمدنی که دوران‌ها را پیوند می‌زند
    تبوک: محمد العایض
TT
TT

قلعه تبوک در سعودی؛ تمدنی که دوران‌ها را پیوند می‌زند

قلعه تبوک در سعودی؛ تمدنی که دوران‌ها را پیوند می‌زند

منطقه تبوک (در شمال سعودی) یکی از بزرگ‌ترین مناطق تاریخی سعودی است که تمدن‌های زیادی در آن به‌وجود آمده بودند. این منطقه در طول تاریخ نام درخشانی داشت و تا پیش از ۵۰۰ سال قبل از میلاد، یکی از مهم‌ترین راه‌های تجاری و کاروان‌های تجاری بود که رونق زیادی به این شهر داده بود.
اینک اما مرحله تمدنی که این شهر به‌خود خواهد دید بیشتر روبه آینده است و در این شهر طرح «نیوم» اجرا خواهد شد. اضافه بر این در این منطقه دولت سعودی طرح‌ها و برنامه‌های مختلفی را در نظر دارد که با توجه به نیاز کشور به اجرا در خواهد آمد و محورهای مختلف توسعه این منطقه آغاز خواهد شد. 
«الشرق الاوسط» مهم‌ترین جای بازدید این منطقه را از حیث تاریخ و تحولات آینده یادآوری می‌کند.
در مرکز شهر فرد در برابر یک نوشته‌ای قرار می‌گیرد که منبت‌کار شده‌است و بر دروازه مرکزی قلعه قدیمی که تاریخی دراز دارد آویخته شده‌است. برای توصیف این نوشته منبت‌کاری شده در قلعه تبوک تنها می‌توان گفت که یک کاری کاملاً بی‌نظیر است. در آغاز این نوشته می‌خوانیم: «جناب سلطان خجسته سلطان محمدخان فرمان به تجدید بنای این قلعه کردند». این قلعه به صورت معماری منحصر به‌فردی ساخته شده و با دیدن آن فرد دچار دلتنگی برای گذشته می‌شود.
این قلعه البته یکی از ایستگاه‌های قدیمی سفر حج مسافران از شام به مدینه منوره بود. راهی که از قلعه‌های متعددی، که از اردن تا مدینه منوره امتداد می‌یابد، ساخته شده و برای استقبال از زائران خانه خدا تعبیه شده‌است. تاریخ بنای این قلعه به سال ۱۵۵۹ بازمی‌گردد.
دولت سعودی اهمیت فراوانی به قلعه تبوک داده‌است و آن را یک میراث تاریخی عمومی قلمداد کرده‌است و در سال ۱۹۵۰ بازسازی آن را انجام داد. این قلعه دو طبقه دارد و در طبقه نخست یک فضای باز وجود دارد که درون آن اتاق‌های زیادی همراه یک مسجد و یک چشمه دیده می‌شود. در این قلعه همچنین پل‌های تعبیه شده که به برج‌های آن می‌رساند.
دخیل العطوی، یکی از دست‌اندرکاران نگهداری از آثار باستانی، در گفتگو با «الشرق الاوسط» بیان کرد که «این قلعه در دوره سلطان سلیمان عثمانی بنا شد، و در دوره سلطان محمد در سال ۱۰۶۴ نیز تجدید بنا شد. بار دیگری نیز در دوره سلطان عبدالمجید عثمانی به‌سال ۱۸۴۴ بازسازی شد.»
سندس جحلان، یکی از بازدیدکنندگان این قلعه می‌گوید آنچه بیشتر نظرش را جلب کرد ظرف‌های قدیمی است که حیات بشر را در دوره قدیم بازتاب می‌دهد. اما جنبه جالب توجه برای وداد علی باراجی، یکی دیگر از بازدیدکنندگان، پل‌ها و اتاق‌های این قلعه بود. او در این باره می‌گوید که دیدار از چنین بناهایی این احساس را در فرد به‌وجود می‌آورد که گویی با مردم قدیمی زندگی کرده‌است؛ به‌ویژه که بازسازی‌های مکرر این قلعه قسمت زیادی از جنبه تاریخی آن را سالم نگاه داشته‌است.
همین که از دروازه اصلی خارج شویم و به‌سوی دیوار قلعه حرکت کنیم چشمه‌ای را می‌بینیم که به‌نام چشمه سِکِر معروف است. هر چند اینک این چشمه کم‌آب شده اما عمق زیاد آن حاکی از مقدار فراوان آبی است که سابقاً در آن وجود داشت.
حمدان عبدالله، پژوهشگر باستان‌شناسی، می‌گوید که «دلیل این نام‌گذاری ناشی از نام گیاهی است که در جوار این چشمه رشد می-کند». او می‌گوید که در زمان حضور پیامبر در تبوک این چشمه آب فراوانی داشت.
در جوار چشمه سِکِر برخی از بازدیدکنندگان حضور داشتند که از «برکه چشمه تبوک» دیدار می‌کردند. مها الصقر، یکی از بازرگانان سعودی و دارای یک کافه سنتی در جوار این قلعه، می‌گوید که بر حسب برخی مطالعاتی که انجام دادم و نوشته‌های که در مجلات معتبر علمی خواندم برکه چشمه تبوک در زمان خلفای راشدین حفاری شد.

پربازدید

 
 
فرهنگ و هنر

نوابغ شعر عربی

طه حسين
طه حسين
TT
TT

نوابغ شعر عربی

طه حسين
طه حسين

اعتراف می‌کنم که از روبه رو شدن با تمام این ویرانی که در حال حاضر شاهدش هستیم، ناتوانم. اما فلسفه تاریخ به ما می‌گوید که همین فجایع بزرگ، ملت‌ها و جوامع را شکل می‌دهند. آیا فراموش کرده‌ایم که چه بر سر این غرب متکبر آمد؟ آلمان پس از جنگ جهانی دوم تقریباً به‌کلی ویران شد. با این وجود، از زیر آوار و خاکسترهایش برخاست و به اوج رسید. حتی پیش از آن، در جریان جنگ مذهبی میان کاتولیک‌ها و پروتستان‌ها در قرن هفدهم نیز ویران شده بود، جنگی که جان یک‌سوم یا شاید نیمی از جمعیتش را گرفت. همچنین فرانسه را در نظر بگیرید، کشوری که به دست هیتلر اشغال شد و در اعماق وجود خود تحقیر و خوار گردید. مردم گمان می‌کردند که دیگر هرگز قد علم نخواهد کرد. اما همه این‌ها با کمک یک رهبر تاریخی خارق‌العاده به نام شارل دوگل، به گذشته پیوست. اینجا اهمیت مردان بزرگ در تاریخ نمایان می‌شود. در مورد ملت عرب نیز همین را می‌توان گفت که هنوز سخن نهایی خود را نگفته است. لحظه‌اش بی‌گمان خواهد آمد، اما پس از آنکه در کوره رنج‌ها ذوب و دگرگون شود. آرام باشید: «پشت ابرها طوفانی می‌بینم.» و منظورم از طوفان، طوفان دیگری است: طوفان اندیشه نو و روشنگری که جهان عرب را از تاریکی‌های قرون وسطی به روشنایی عصر جدید خواهد برد. پس از آن است که آن‌ها بر علم و تکنولوژی مسلط خواهند شد.

نزار قبانی

اما اکنون قصد ندارم به این موضوع بپردازم؛ بلکه می‌خواهم خود را در آغوش شعر بیندازم تا تسلی یابم، فراموش کنم و دل‌تنگی‌هایم را فرو نشانم.

«شک من در آن‌ها شدت می‌گیرد تا
آن‌ها را با دستانم لمس کنم»

المعری در دیوان اول خود، «سقط الزند»، این بیت مشهور را سروده بود:

وإني وإن كنت الأخير زمانه
لآت بما لم تستطعه الأوائل

نزار قباني

چرا این را گفت؟ چون می‌دانست که پس از رشته طولانی و پیوسته‌ای از شاعران عرب آمده است که از امرئ القیس تا ابوالطیب المتنبی امتداد داشتند. او از سختی آوردن چیزی جدید پس از همه این بزرگان آگاه بود. آیا شاعران جای خالی برای نغمه جدید گذاشته‌اند؟ او از این کار بیم داشت و آن را تقریباً غیرممکن می‌دانست. باید به‌ویژه ذکر کرد که وی به عظمت شاعران پیش از خود، به‌ویژه المتنبی، احترام می‌گذاشت. المعری درباره او می‌گفت: «معجزه احمد را به من بدهید»، یعنی دیوان المتنبی را. با این حال، او توانست از ناممکن عبور کرده و چیزی تازه را بیاورد که برای پیشینیان ناشناخته بود و به فکرشان خطور نکرده بود. دلیلی برای این گفته او، قصیده‌ای است که با این بیت آغاز می‌شود:

غير مجدٍ في ملتي واعتقادي
نوح باكٍ ولا ترنم شاد

این قصیده در شعر عربی بی‌نظیر است. و به نظرم المعری با سرودن این ابیات، از تمامی شاعران عرب فراتر رفته است:

صاح هذي قبورنا تملأ الرحب
فأين القبور من عهد عاد

سر إن اسطعت في الهواء رويداً
لا اختيالاً على رفات العباد

خفف الوطء ما أظن أديم
الأرض إلا من هذه الأجساد

اینجا معنی کاملاً نوآورانه و بی‌سابقه‌ای در تاریخ شعر عربی وجود دارد. هیچ‌کس نمی‌داند این افکار از کجا به ذهن او آمده‌اند. به همین دلیل، المعری جوان واقعاً توانست به چیزی دست یابد که پیشینیان، از جمله خود المتنبی، نتوانستند به آن برسند. او دقیقاً برنامه خود را محقق ساخت، زیرا احساس می‌کرد در درونش نیروهای خلاقی وجود دارند که ماهیت و منشأ آن‌ها را نمی‌شناسد. اما می‌دانست که روزی این نیروها شکوفا یا منفجر خواهند شد. المعری آگاه بود که در آستانه دستاوردی عظیم قرار دارد و می‌دانست که «نابینایی» خود را به شکلی شگفت‌انگیز پشت سر خواهد گذاشت.

و اکنون بگذارید این سئوال را مطرح کنیم:
اگر المعری احساس می‌کرد که در پایان دوران به دنیا آمده است، ما که هزار سال یا بیشتر پس از او آمده‌ایم، چه باید بگوییم؟ المتنبی نیز فکر می‌کرد که بیش از حد دیر به این دنیا آمده است:

أتى الزمان بنوه في شبيبته
فسرهم وأتيناه على الهرم

اما نبوغ شعری پایان‌ناپذیر است و تمام‌شدنی نیست، و نبوغ فلسفی نیز چنین است. اگر خلاقیت پایان می‌یافت، کانت پس از دکارت، یا هگل پس از کانت، یا مارکس پس از هگل ظهور نمی‌کرد... و ارسطو نیز به‌طور مستقیم پس از استادش افلاطون ظهور نمی‌کرد.
چرا درباره شعر در عصر حاضر صحبت نکنیم؟ آیا قصیده بدوی الجبل درباره المعری را در جشنواره معروف دمشق در سال ۱۹۴۴ با حضور بزرگان ادبیات عرب فراموش کرده‌ایم؟ او می‌گوید:

أعمى تلفتت العصور فلم تجد
نوراً يضيء كنوره اللماح

من كان يحمل في جوانحه الضحى
هانت عليه أشعة المصباح

المجد ملك العبقرية وحدها
لا ملك جبار ولا سفاح

هنگامی که بدوی به اینجا رسید، طه حسین از شدت شوق برخاست و گفت: «دیگر خرگوشی باقی نماند»، یعنی از همه پیشی گرفته است. زیرا طه حسین می‌دانست که او نیز در این ابیات مورد خطاب است، نه تنها المعری.