شخصیت اهل ادب در نامه‌های عاشقانه آنها

جنبه‌های پنهان از حیات آنها که در کتاب‌هایشان یافت نمی‌شود

شخصیت اهل ادب در نامه‌های عاشقانه آنها
TT

شخصیت اهل ادب در نامه‌های عاشقانه آنها

شخصیت اهل ادب در نامه‌های عاشقانه آنها

 کشف نویسنده دلداه یعنی آشنایی با او از طریق فضای خانوادگی؛ گویی در اتاق او وارد شدیم بی‌آنکه با او آشنا شویم یا بدو جسارت ورزیم

چرا نوشته‌های خصوصی که ادیبان در چارچوب زندگی شخصی خود می‌نگارند اهتمام خواننده را جلب می‌کند؟ آیا به‌خاطر جنبه هنری و ادبی آنهاست؟ یا به خاطر اطلاعاتی که از حیات شخصی آنها در مرحله معینی به‌ ما می‌دهد؟ یا اینکه تنها کنجکاوی بشری است که جنبه‌های پنهان حیات آنها را بازمی‌نماید؟
«بی‌تو می‌پنداشتم که روزگار سختی را خواهم گذراند… اشتباه کردم… بی‌تو در اصل من نمی‌توانم زندگی کنم… اگر میان جهان و تو باید یکی را برمی‌گزیدم، من تو را انتخاب می‌کردم، تو را به عالم و زندگی ترجیح می‌دهم». بسیار سخت است که باور کنیم نگارنده این جملات البر کامو است که آثار او معروف به محافظه‌کاری و کتمان است. این‌ها بخشی از نامه‌ او به معشوقه‌اش، ماریا کازاریس است که بازگیر بود. این نوشته‌هایی که برای ده سال به‌طور مخفیانه میان کامو و معشوقه اسپانیایی‌اش رد و بدل شد اخیراً در کتاب «نامه‌های کامو ماریا کزاریس، انتشارات گالیمار» به‌چاپ رسید. این نامه‌ها نشانه عشقی توفانی بود و نشانه‌ای از دگرگونی‌های روشنفکر فرانسوی که گرفتار آنها بود.
او می‌نویسد: «می‌پندارم در این سپیده دم تهی هستم» (۱۹۵۰)، «من خسته و شوربخت ام»، «من مانند قایقی سرگردان در مکانی متعفن به آبها رها شدم» (۱۹۵۳). این نویسنده برنده جایزه نوبل، درآن زمان دچار بی‌اعتمادی به خویشتن بود وهمین مسئله را برای معشوقه خود بازگو می‌کرد. این «مرد سرکش» می‌نویسد: «من احساس نمی‌کنم اهمیت دارم».
اما در مقابل نویسنده روسی ولادیمیر نابکوف شخصیتی به‌نطر می‌آید شوخ‌طبع و دارای شخصیتی امیدوار؛ همانگونه که نامه-هایش، که به همسرش فرستاده، نشان می‌دهد. او پنجاه سال زندگی مشترک داشت و همسرش را یگانه عشقش می‌داند: «نامه‌های نابکوف به ویرا» همسرش توسط انتشارات وایار به چاپ رسید. او همسرش را به الفاظی لطیف می‌خواند: مانند «موش کوچک ام» و «آسمان گلی ام» و «کنجشکک ام». او همچنین در نامه‌های خود از خاطرات مسافرتهای خود می‌گفت مانند اینکه بوی متروی پاریس مانند بوی پاهای بدبو می‌ماند یا اینکه دانش‌آموزان آمریکایی اش توقع داشتند او ریشی مانند داستایفسکی و پیراهنی مانند تولستوی داشته باشد. این نامه‌های همچنین میزان عشق شدید او به همسرش را نشان می‌دهد که در پشتوانه تمام موفقیت هایش بود.
ملک الشعرا «پول فیرلین» نیز که زندگانی توأم با سختی داشت و گرفتار حیرت و دهشت ناشی از انتخاب بین همسرش و دوست شاعرش «آرتور رامبو» بود در میان گزینش بزرگی و سقوط بود. «نامه‌های فیرلین و رامبو، نامه‌های واپسین، انتشارات لوسوی». در این نامه‌ها عشقی خسته به‌چشم می‌خورد که منجر به ترک رامبو، به‌دلیل رفتار بی‌مسئولیت، شد: «بله من کسی هستم که اشتباه کرد… اما تنها با من است که می‌توانی آزاد زندگی کنی، به تو قول می‌دهم که با تو مهربان باشم و مسئولیتم را به خوبی انجام دهم. اگر نمی‌پذیری بازگردی یا من به تو بپیوندم بدان که این یک جنایت است. اگر همسرت بازگشت دیگر به تو نامه نمی‌دهم اما حرفم را گوش بدار و بازآی. دوستت دارم». فیرلین در پاسخ می‌گوید: «می‌خواهم بدانی که زندگی خشن است و اختلافات ما دیگر غیرقابل تحمل شده‌است. اگر پیش همسرم بازنگردم خودکشی خواهم کرد».
نامه‌های سیمون دوبوار به معشوق خود کلود لانزمان نیز در طی هفت سال جالب توجه است و نشان می‌دهد که عشق بوار به سارتر عشق حقیقی نبود و عشق او به نیلسون گرین نیز چندان مختلف نبود. در این باره نویسنده کتاب «جنسیت دیگر» می نویسد: «نمی‌دانستم که عشق این چنین است. من به سارتر علاقه پیدا کردم بی‌آنکه آن علاقه دوطرفه باشد. علاقه‌ام به گرین نیز آن عشق حقیقی نبود که انتظار داشتم. تنها این عشق توست که عشقی ناب و مطلق است؛ آن دست عشقی که تنها یک‌باردر زندگی آن را تجربه می‌کنیم».
به هرحال در برابر راز اهمیت‌دادن خوانندگان به نوشته‌های شخصی ادیبان نظرات مختلفی وجود دارد که از جمله آنها صداقت نهفته در این نوشته‌هاست و میزان نزدیکی به نویسنده ای که بدان عشق می‌ورزیم؛ همچنان که یکی از دلایل گفته شده در این باره این است که محتوای این نامه‌های برخلاف برخی رمان‌ها و داستان‌ها که از جنبه حقیقی کمی تهی است کاملاً حقیقت دارد و در عالم واقعیت اتفاق افتاده‌است و باعث می‌شود خواننده آنها را به‌راحتی و لذت بیشتری مطالعه کند.



فیروز در نود سالگی... نغمه‌ای جاودان از لبنان

در هر خانه‌ای تصویری از او هست... فیروز، نماد لبنان، به نود سالگی رسید و هرگز پیر نشد (الشرق الأوسط)
در هر خانه‌ای تصویری از او هست... فیروز، نماد لبنان، به نود سالگی رسید و هرگز پیر نشد (الشرق الأوسط)
TT

فیروز در نود سالگی... نغمه‌ای جاودان از لبنان

در هر خانه‌ای تصویری از او هست... فیروز، نماد لبنان، به نود سالگی رسید و هرگز پیر نشد (الشرق الأوسط)
در هر خانه‌ای تصویری از او هست... فیروز، نماد لبنان، به نود سالگی رسید و هرگز پیر نشد (الشرق الأوسط)

او که انسی الحاج شاعر، «جاودانه»اش نامید، فیروزی که هر سال که می‌گذرد، پیوندش با دل‌ها عمیق‌تر و صدایش بیشتر در گوش‌ها و خاطره‌ها حک می‌شود. سال‌ها، حتی اگر نود باشد، برای یک اسطوره که زمان نامش را بر ستون‌های جاودانگی حک کرده است، چه اهمیتی دارند؟

فیروز سکوت را بر پرگویی و انزوا را بر اختلاط و حضور ترجیح داد (اینستاگرام)

در نود سالگی‌اش، «بانوی آواز» در خانه‌اش در یکی از روستاهای کوهستانی لبنان نشسته و حافظ خاطرات یک ملت است. لبنانی‌ها دوست دارند بگویند: «تا زمانی که فیروز خوب است، لبنان هم خوب است». گویی حضور او در جایی از این لبنان خسته، پشت دری بسته‌که تنها عده‌ای اندک آن را می‌کوبند، برای نگهداری این کشور از هم پاشیده کافی است. همان‌طور که یک ترانه صبحگاهی از او کافی است تا آفتاب بر خلیج بیروت بتابد:
«یا مینا الحبايب یا بیروت... یا شطّ اللی دايب یا بیروت... یا نجمة بحریّة عم تتمرجح عالمیّ...»

بانوی سکوت

نهاد حداد که به فیروز لبنان و عرب تبدیل شد، در خانه دوردستش شمع نود سالگی‌اش را در کنار فرزندانش خاموش می‌کند. فیروز هرگز اهل سر و صدا نبوده است و این روزها نیز زمانی برای جشن گرفتن نیست، چرا که شناب افزایش شمار قربانیان و ویرانی‌ها در این کشور سریع‌تر از سال‌های عمر است.
او که به عنوان «بانوی سکوت» شناخته می‌شود، کمتر سخن می‌گوید و بیشتر آواز می‌خواند. آوازش تاریخ هنر و موسیقی را سیراب کرده، اما سخنش اندک بوده است. این را می‌توان از تعداد کم مصاحبه‌هایش فهمید. بسیاری به او به خاطر این سکوت طولانی خرده گرفتند، اما او ترجیح داد از طریق ترانه‌ها پاسخ دهد.
در ترانه‌هایش که از مرز زمان و مکان می‌گذرند و در سخنان معدودی که از طریق رسانه‌ها بیان کرده، فیروز حرف‌های بسیاری زده است. افکارش از حکمتی ساده و فلسفه‌ای بی‌ادعا سرچشمه می‌گیرند.

«پادشاهی من جایی برای گریه ندارد»

فیروز در زندگی شخصی‌اش به ندرت از «من» سخن گفته است؛ شاید به خاطر خجالتی بودن یا برای حفظ هاله استثنایی‌اش. این موضوع حتی در ترانه‌هایش نیز دیده می‌شود. اما در برخی از آثار جدیدش، به ویژه در آهنگ «فیكن تنسوا» از آلبوم «كيفك إنت» (1991)، برای اولین بار «منِ» خود را آشکار کرد:
«أنا البيسمّوني الملكة وبالغار متوّج زمني ومملكتي ما فيها بكي وجبيني ولا مرة حني».

فیروز مادر

فیروز، همچنان که زندگی خصوصی‌اش را پشت عینک‌های تیره مخفی کرد، تلاش داشت زندگی خانوادگی‌اش را نیز دور از چشم‌ها نگه دارد. با این حال، جزئیات زیادی از تراژدی خانوادگی او به رسانه‌ها و حتی به ترانه‌هایش راه یافت.

فیروز در مصاحبه‌ای معروف با فریدریک میتران، همسرش عاصی الرحبانی را فردی «سخت‌گیر و دیکتاتور» توصیف کرد. اما با وجود چالش‌های زندگی مشترکشان، زمانی که عاصی بیمار شد، برایش چنین خواند:
«سألوني الناس عنك يا حبيبي كتبوا المكاتيب وأخذها الهوا».

فیروز، این صدای جاودانه، حتی در نود سالگی همچنان نماد یک ملت است و صدایش در خانه هر لبنانی جاودان باقی مانده است.
افتخارات بسیاری که زندگی فیروز را روشن کرده‌اند، با اندوه‌ها و آزمون‌های دشواری مانند از دست دادن دخترش لیال در اوج جوانی همراه بوده‌اند. در حالی که این فاجعه در ترانه‌ها و مصاحبه‌های مطبوعاتی حضور نداشت، داستان پسرش هَلی و بیماری او در کودکی، به طور غیرمستقیم، در آثاری چون «بکوخنا یا ابني» (۱۹۶۶) با کلمات شاعر میشال طراد و آهنگ‌سازی برادران الرحبانی انعکاس یافت.

فیروز نودمین سالگرد تولد خود را جشن می‌گیرد. او متولد 21 نوامبر 1934 است (فیس‌بوک)

«علوّاه لو فيّي يا عينيّي لأطير اتفقّدك يا رجوتي بعدك زغير...». روایت شده که این شعر به پسر نوزاد شاعر تقدیم شده بود، اما کلمات آن مورد توجه برادران الرحبانی قرار گرفت و با داستان فیروز و پسر بیمار او که به خاطر کنسرت‌ها و سفرهای هنری مجبور به ترک او می‌شد، همخوانی یافت.
فیروز در نود سالگی هنوز شخصاً از هَلی که از راه رفتن، شنیدن و صحبت کردن محروم است، مراقبت می‌کند. او در سال ۱۹۹۹ بار دیگر او را با صدای خود در ترانه «سلّملي عليه» به یاد آورد. برخی منابع می‌گویند این ترانه توسط او و زیاد درباره هَلی نوشته شده است:
«سلّملي عليه وقلّه إني بسلّم عليه وبوّسلي عينيه وقلّه إني ببوّس عينيه».

عکسی که دختر فیروز، ریما الرحبانی، در سال ۲۰۲۲ از مادرش همراه با دو برادرش هَلی و زیاد منتشر کرد (اینستاگرام)

مشهورترین سفیر لبنان

فیروز با صدایش نقشه وطن را ترسیم کرد و صدای خود را وقف افتخار لبنان نمود، همان‌طور که در ترانه «وعدي إلك» از نمایشنامه «أيام فخر الدين» (۱۹۶۶) می‌گوید. این عشق تنها در ترانه‌ها نبود؛ او حتی در شدیدترین سال‌های جنگ نیز همچون نگهبانی از کلیدهای کشور باقی ماند. وقتی موشکی به ساختمانی که او در آن سکونت داشت برخورد کرد، ترسید و سکوتش عمیق‌تر شد و به دعا پناه برد.
ترانه‌هایی که توسط عاشقان لبنان، عاصی و منصور الرحبانی، ساخته شده بود، چون گردنبندی الماس بر گلوی فیروز نشستند.

این ترانه‌ها در صدای او به سرودهای ملی تبدیل شدند و هر واژه و نغمه، افتخار او به لبنانی بودن را به نمایش گذاشتند.
شاعر جوزیف حرب شاید این عشق فیروزی به لبنان را از شمال تا جنوب در ترانه «إسوارة العروس» که فیلمون وهبی آهنگ‌سازی کرده بود، خلاصه کرده باشد:
«لمّا بغنّي اسمك بشوف صوتي غلي... إيدي صارت غيمة وجبيني علي».

در بزرگ‌ترین پایتخت‌های جهان، صدای فیروز طنین‌انداز شد:
«بمجدك احتميت بترابك الجنّة ع اسمك غنيت ع اسمك رح غنّي».
او وعده داد و وفا کرد، و لبنان در تمامی محافل بین‌المللی همراه او باقی ماند تا جایی که به مشهورترین سفیر این کشور در سراسر جهان تبدیل شد.
در نود سالگی، فیروز همچون شمعی بر پلکان بعلبک ایستاده است؛ روغن در چراغ می‌ریزد تا تاریکی را روشن کند. شاید قلعه زیر سنگینی سال‌ها و چالش‌ها بلرزد، اما سقوط نمی‌کند. صدای «بانو» پلی است که از دشت بقاع به بیروت، به جنوب، و تا فلسطین، دمشق و مکه امتداد می‌یابد. او همچنان شهرها را در آغوش می‌گیرد و از دیوارهای آتشین با ندای خود عبور می‌کند:
«بيتي أنا بيتك وما إلي حدا من كتر ما ناديتك وسع المدى... أنا عالوعد وقلبي طاير صوبك غنّية»