حضور پررنگ رمان‌هایی از مغرب عربی در فهرست بلند جایزه «بوکر» عربی

در این فهرست نویسندگانی از تونس، سعودی، سوریه، الجزایر، عراق، لبنان، لیبی، مصر و مراکش برگزیده شدند

حضور پررنگ رمان‌هایی از مغرب عربی در فهرست بلند جایزه «بوکر» عربی
TT

حضور پررنگ رمان‌هایی از مغرب عربی در فهرست بلند جایزه «بوکر» عربی

حضور پررنگ رمان‌هایی از مغرب عربی در فهرست بلند جایزه «بوکر» عربی

دبیرخانه سیزدهمین دوره جایزه بوکر عربی فهرست بلند رمان‌ها و مجموعه داستان‌های نامزد دوره ۲۰۲۰ این جایزه ۵۰ هزار دلار آمریکایی را اعلام کرد. این فهرست شامل ۱۶ عنوان در هر یک از بخش‌هاست که از میان تعداد ۱۲۸ اثر منتشرشده در محدوده ۲۰۱۸ تا ۲۰۱۹ و پس از داوری انتخاب شده‌است.
به گزارش الشرق الاوسط، در این فهرست نویسندگانی از ۹ کشور عربی شامل تونس، سعودی، سوریه، الجزایر، عراق، لبنان، لیبی، مصر و مراکش برگزیده شدند. در عین حال رمان‌هایی از مغرب عربی در فهرست بلند جایزه «بوکر» عربی حضور پررنگ تری دارند.
نویسندگان راه یافته به این فهرست عبارتند از عائشة إبراهیم، حسن أورید، سلیم برکات، أزهر جرجیس، خلیل الرز، سعید خطیبی، عبدالوهاب عیساوی، محمد عیسی المؤدب و عالیة ممدوح هستند
 فهرست رمان‌های برگزیده جایزه بوکر عربی ۲۰۲۰ به شرح زیر هستند:
«حرب الغزاله / جنگ آهو» نوشته عائشه ابراهیم از لیبی
«رباط المتنبی / قلعه المتنبی» نوشته حسن آورید از مراکش
«ماذا عن السیدة الیهودیة راحیل؟ / از راحیل خانم یهودی چه خبر؟» نوشته سلیم برکات از سوریه
«النوم فی حقل الکرز / خواب در دشت آلبالو» نوشته ازهر جرجیس از عراق
«حطب سرایفو / هیزم سارایوو» نوشته سعید خطیبی از الجزایر
«لم یصل علیهم احد / کسی روی آنها نماز نمی‌خواند» نوشته خالد خلیفه از سوریه
«ملک الهند / پادشاه هند» نوشته جبور الدویهی از لبنان
«الحی الروسی / کوی روسی» نوشته خلیل الرز از سوریه
«آخر ایام الباشا / آخرین روزهای پاشا» نوشته رشا عدلی از مصر
«سفر برلک / سفر برلک» نوشته مقبول العلوی از سعودی
«الدیوان الاسبرطی / دیوان اسپارتی» نوشته عبدالوهاب عیساوی از الجزایر
«سلالم ترولار / پله‌های ترولار» نوشته سمیر قسیمی از الجزایر
«حمام الذهب / حمام طلا» نوشته محمد عیسی المؤدب از تونس
«اختلاط المواسم / آمیزش فصل‌ها» نوشته بشیر مفتی از الجزایر
«التانکی / تانکر» نوشته عالیه ممدوح از عراق
«فردقان» نوشته یوسف زیدان از مصر
در همین باره، محسن الموسوی رئیس کمیته داوران جایزه می‌گوید «این رمان‌ها از لحاظ محتوایی دارای تنوع هستند به طوری موضوعاتی مثل جنگ، صلح، تاریخ، مسائل گروه‌های در حاشیه، اقلیت‌ها و ارتباط با دیگری به آن پرداخته شده‌است. همچنین این رمان‌ها به بحران‌های فردی و انسانی، تجربه‌های داستانی و انواع آن می‌پردازد».
وی ادامه می‌دهد «شاهد رقابت رمان‌های راه یافته به فهرست بلند هم در موضوع و هم در روش هستیم بنابراین کمیته مسئله صنعت روایی و داستانی و غنای آن، تنوع تجربه‌ها و پژوهش‌ها و تنوع روشی، فکری و موضوعی را در اولویت قرار داده‌است».
بنابراین گزارش دبیرخانه جایزه روز سه شنبه ۴ فوریه ۲۰۲۰ را زمان اعلام فهرست کوتاه طی کنفرانس خبری در مراکش و ۱۴ آوریل ۲۰۲۰ را زمان اعلام نهائی رمان برنده سزدهمین دوره جایزه جهانی بوکر ویژه رمان عربی طی مراسمی در ابوظبی عنوان کرد.



پلی میان سه رودخانه… ترجمه‌ای انگلیسی و تصویری از رؤیاهای نجیب محفوظ

نجیب محفوظ در بالکن کافه‌اش مشرف به میدان التحریر در قاهره، سال ۱۹۸۸ (فرانس پرس)
نجیب محفوظ در بالکن کافه‌اش مشرف به میدان التحریر در قاهره، سال ۱۹۸۸ (فرانس پرس)
TT

پلی میان سه رودخانه… ترجمه‌ای انگلیسی و تصویری از رؤیاهای نجیب محفوظ

نجیب محفوظ در بالکن کافه‌اش مشرف به میدان التحریر در قاهره، سال ۱۹۸۸ (فرانس پرس)
نجیب محفوظ در بالکن کافه‌اش مشرف به میدان التحریر در قاهره، سال ۱۹۸۸ (فرانس پرس)

با صداقتی نادر، رمان‌نویس لیبیایی-بریتانیایی «هشام مطر» ترجمه‌اش از کتاب «رؤیاهای آخر» نجیب محفوظ را با یک اعتراف آغاز می‌کند.
مطر در تنها دیدارشان در دهه ۹۰ میلادی، از محفوظ پرسید که نویسندگانی را که به زبانی غیر از زبان مادری‌شان می‌نویسند، چگونه می‌بیند؟

این پرسش بازتاب دغدغه‌های نویسنده‌ای جوان بود که در آمریکا متولد شده و مدتی در قاهره زندگی کرده بود، پیش از آنکه برای در امان ماندن از رژیم معمر قذافی (که پدر مخالفش را ربوده بود) به بریتانیا برود و در مدرسه‌ای شبانه‌روزی با هویتی جعلی نام‌نویسی کند.
و پاسخ محفوظ، همانند سبک روایت‌اش، کوتاه و هوشمندانه بود: «تو به همان زبانی تعلق داری که به آن می‌نویسی.»

«خودم را یافتم... رؤیاهای آخ

اما مطر اعتراف می‌کند که در بازخوانی‌های بعدی‌اش از آن گفتگو، چندین بار خود را در حال افزودن حاشیه‌ای یافت که محفوظ هرگز نگفته بود: خلاصه‌ای که می‌گفت: «هر زبان، رودخانه‌ای است با خاک و محیط خودش، با کرانه‌ها و جریان‌ها و سرچشمه و دهانه‌ای که در آن می‌خشکد. بنابراین، هر نویسنده باید در رودخانه زبانی شنا کند که با آن می‌نویسد.»

به این معنا، کتاب «خودم را یافتم... رؤیاهای آخر» که هفته گذشته توسط انتشارات «پنگوئن» منتشر شد، تلاشی است برای ساختن پلی میان سه رودخانه: زبان عربی که محفوظ متن اصلی‌اش را به آن نوشت، زبان انگلیسی که مطر آن را به آن برگرداند، و زبان لنز دوربین همسر آمریکایی‌اش «دیانا مطر» که عکس‌های او از قاهره در صفحات کتاب آمده است.

مطر با انتخاب سیاه و سفید تلاش کرده فاصله زمانی بین قاهره خودش و قاهره محفوظ را کم کند (عکس‌: دیانا مطر)

کاری دشوار بود؛ چرا که ترجمه آثار محفوظ، به‌ویژه، همواره با بحث و جدل‌هایی همراه بوده: گاهی به‌خاطر نادقیق بودن، گاهی به‌خاطر حذف بافت و گاهی هم به‌خاطر دستکاری در متن.
اندکی از این مسائل گریبان ترجمه مطر را هم گرفت.
مثلاً وقتی رؤیای شماره ۲۱۱ را ترجمه کرد، همان رؤیایی که محفوظ خود را در برابر رهبر انقلاب ۱۹۱۹، سعد زغلول، می‌یابد و در کنارش «امّ المصریین» (لقب همسرش، صفیه زغلول) ایستاده است. مطر این لقب را به‌اشتباه به «مصر» نسبت داد و آن را Mother Egypt (مادر مصر) ترجمه کرد.

عکس‌ها حال و هوای رؤیاها را کامل می‌کنند، هرچند هیچ‌کدام را مستقیماً ترجمه نمی‌کنند(عکس‌: دیانا مطر)

با این حال، در باقی موارد، ترجمه مطر (برنده جایزه پولیتزر) روان و با انگلیسی درخشانش سازگار است، و ساده‌گی داستان پروژه‌اش را نیز تداعی می‌کند: او کار را با ترجمه چند رؤیا برای همسرش در حالی که صبح‌گاهی در آشپزخانه قهوه می‌نوشید آغاز کرد و بعد دید ده‌ها رؤیا را ترجمه کرده است، و تصمیم گرفت اولین ترجمه منتشرشده‌اش همین باشد.
شاید روح ایجاز و اختصار زبانی که محفوظ در روایت رؤیاهای آخرش به‌کار برده، کار مطر را ساده‌تر کرده باشد.
بین هر رؤیا و رؤیای دیگر، عکس‌های دیانا مطر از قاهره — شهر محفوظ و الهام‌بخش او — با سایه‌ها، گردوغبار، خیالات و گاه جزئیات وهم‌انگیز، فضا را کامل می‌کنند، هرچند تلاش مستقیمی برای ترجمه تصویری رؤیاها نمی‌کنند.

مطر بیشتر عکس‌های کتاب را بین اواخر دهه ۹۰ و اوایل دهه ۲۰۰۰ گرفته است(عکس‌: دیانا مطر)

در اینجا او با محفوظ در عشق به قاهره شریک می‌شود؛ شهری که از همان جلسه تابستانی با نویسنده تنها برنده نوبل ادبیات عرب، الهام‌بخش او شد.
دیانا مطر با انتخاب سیاه و سفید و تکیه بر انتزاع در جاهایی که می‌توانست، گویی تلاش کرده پلی بسازد بین قاهره خودش و قاهره محفوظ.
هشام مطر در پایان مقدمه‌اش می‌نویسد که دلش می‌خواهد محفوظ را در حالی تصور کند که صفحات ترجمه را ورق می‌زند و با همان ایجاز همیشگی‌اش می‌گوید: «طبعاً: البته.»
اما شاید محتمل‌تر باشد که همان حکم نخستش را دوباره تکرار کند: «تو به همان زبانی تعلق داری که به آن می‌نویسی.»
شاید باید بپذیریم که ترجمه — نه‌فقط در این کتاب بلکه در همه‌جا — پلی است، نه آینه. و همین برایش کافی است.