از ایران تا کره شمالی؛ افزایش روز افزون خطر جنگ هسته ای

از ایران تا کره شمالی؛ افزایش روز افزون خطر جنگ هسته ای
TT

از ایران تا کره شمالی؛ افزایش روز افزون خطر جنگ هسته ای

از ایران تا کره شمالی؛ افزایش روز افزون خطر جنگ هسته ای

۷۵ سال از بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی در ژاپن گذشت. و ۵۰ سال از اجرای پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای (ان پی تی) گذشت. با این حال اما خطر آغاز جنگ هسته ای در جهان در شرایط کنونی بیش از هر زمان دیگری وجود دارد. این تهدید روزافزون از بحران موشکی کوبا بین آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی در دهه شصت میلادی بی سابقه است.
گویا ایران در راستای رویارویی با آمریکا تنها یک سال با ساخت بمب اتمی فاصله دارد. اگر ایران بمب اتمی تولید کند سعودی و ترکیه نیز به احتمال زیاد همین کار را انجام می دهند.
اسرائیل که همین حالا یک زرداخانه هسته ای در اختیار دارد. قاره آسیا نیز چند قدرت هسته ای دارد. سلاح هسته ای در بدترین حالت ممکن است به دست تروریست ها یا گروه های شبه نظامی بیفتد. اگر این گروه ها از سلاح هسته ای استفاده کنند واکنش متقابل و تلافی جویانه دشوار خواهد بود. خلاصه اینکه نمی توان جلوی آنها را گرفت.
آندریاس کلوت تحلیلگر سیاسی آلمانی گفت «کشورها همچنان به ان پی تی برای منع گسترش تسلیحات هسته ای استناد می کنند. ۱۹۱ کشور عضو این معاهده هستند. جلسه نمایندگان این کشورها هر پنج سال یک بار برگزار می شود و این پیمان مورد بررسی و بازنگری قرار می گیرد. قرار است جلسه بعدی در ماه آوریل در نیویورک تشکیل شود».
او افزود «همزمان با افزایش نگرانی درباره گسترش تسلیحات هسته ای انتظار می رود که ان پی تی در جلسه ماه آوریل به طور محدود مورد بازنگری قرار بگیرد. اگر شرکت کنندگان در کنفرانس این پرونده را بر مبنای «نظریه بازی ها» بررسی کنند بی گمان وحشت و نگرانی شان افزایش می یابد».
گفتنی است نظریه بازی ها برای نخستین بار در سال ۱۹۴۴ در کتاب «نظریه بازی ها و رفتار اقتصادی» مطرح شد.
جان فون نویمان ریاضیدان و اسکار مورگنسترن اقتصاددان مولفان این کتاب هستند.
نظریه بازی ها با استفاده از مدل های ریاضی به تحلیل روش های همکاری یا رقابت تصمیم گیرندگان هوشمند می پردازد. هدف برآورد گزینه ها و تصمیمات بهتر در شرایط موجود است.
ان پی تی در دهه شصت میلادی منعقد شد. هدف این پیمان این بود که پنج کشور برخوردار یا دارای سلاح هسته ای در آن زمان با حفظ تسلیحات خود در راستای خلع سلاح هسته ای خود بکوشند. اما در مقابل کشورهای غیر برخوردار حق دست یابی به سلاح هسته ای ندارند. کشورهای برخوردار می توانند به کشورهای غیر برخوردار کمک کنند تا از فناوری هسته ای در مقاصد صلح آمیز استفاده کنند.
آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی و انگلیس و فرانسه و چین پنج کشور هسته ای در آن زمان بودند.
اسرائیل و پاکستان و هند و سودان جنوبی ان پی تی را امضا نکردند. کره شمالی نیز از این معاهده خارج شده است.
گفتگو با آندریاس کلوت سردبیر پیشین روزنامه هندلزبلات در خبرگزاری بلومبرگ منتشر شده است.
او در پاسخ به اینکه آیا ان پی تی به اهداف خود یعنی جلوگیری از گسترش تسلیحات اتمی دست یافته یا نه؟ گفت طرفداران ان پی تی می گویند اگر این معاهده نبود کشورهای هسته ای در جهان بسیار بیشتر بود.
مخالفان ان پی تی می گویند ان پی تی بستگی به حضور یک ابرقدرت مسلط خیرخواه مثل آمریکا دارد تا کشورهای غیر هسته ای را ملزم به پایبندی به آن کند. اما نقش آمریکا در این زمینه در دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ بی اعتبار و غیر قابل پیش بینی شده است.
بنابراین اگر کشورهای آسیایی هم پیمان با آمریکا مثل ژاپن و کره جنوبی و تایوان دیگر اعتماد خود را به آمریکا از دست بدهند و فکر کنند که آمریکا در صورت هر گونه حمله هسته ای کره شمالی یا چین به آنها وارد عمل نمی شود در این صورت چرا این کشورها به فکر تولید تسلیحات اتمی نیفتند؟ و چرا کشورهای دیگری که با یکدیگر درگیری دارند به دنبال تولید سلاح هسته ای نروند تا برای هر گزینه ای آماده باشند؟
نظریه بازی ها نیز در چنین شرایطی به کار می آید. این نظریه یکی از شاخه های علم ریاضی است که در ارتباط با سناریوها و گزینه های هسته ای از دهه شصت به این سو کاربرد داشته.
«دو راهی زندانی» یکی از مسائل پایه ای در نظریه بازی هاست. اما مساله اینجاست که حتی بازیگران خردمند نیز که همواره رفتار عاقلانه در پیش می گیرند شاید سرانجام نیز دست به کاری بزنند که برای همه فاجعه به بار بیاورد.
 
کلوت افزود «اگر از زاویه نظریه بازی ها به پیمان ان پی تی نگاه کنیم ایده ترسناکی مطرح می شود. این معاهده به کشورها اجازه می دهد تا با دست یابی به فناوری پایه ای هسته ای از آن در مقاصد صلح آمیز بهره بگیرند. اما اگر یک کشور غیر هسته ای مثل ایران به این فناوری دسترسی پیدا کند نیروگاه و راکتور هسته ای می سازد و فعالیت غنی سازی را آغاز می کند و سپس می بینیم به مرحله ای رسیده که فاصله چندانی تا تولید بمب هسته ای ندارد».
این اقدام باعث می شود تا کشورهای درگیر نیز این رویکرد را در پیش بگیرند و نتیجه همان «مسابقه تسلیحاتی کوچک» خواهد بود. این اتفاق اینک در خاورمیانه افتاده است.
نظریه بازی ها به دلایل فراوانی درباره تبدیل مسابقه تسلیحاتی کوچک به مسابقه تسلیحاتی درشت اشاره می کند. شرایط جهانی پیچیده تر از دوره جنگ سرد شده است. آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی در آن زمان از نظریه بازی ها برای اجرای استراتژی پایدار برای اجتناب از بدترین گزینه یعنی ویرانی صد در صد دو کشور استفاده کردند.
دو کشور با استناد به مجموعه ای از فرضیه ها به این استراتژی دست یافتند. به عنوان مثال دو طرف باید از توانایی برای حمله متقابل برخوردار باشند. از این رو آمریکا و روسیه و چین همواره تلاش کردند تا از قدرت حمله زمینی و دریایی و هوایی و حتی شاید فضایی برخوردار باشند.
اما حالا همه چیز تغییر کرده و بازی های دوره پیشین با توجه به معیارهای امروزی خنده دار به نظر می رسند.
نظریه بازی ها پیشتر بر اساس حضور دو بازیگر شکل گرفتند و فرض بر این گذاشته شد که هر دو طرف رفتار «عاقلانه» در پیش می گیرند.
این فرضیه در دنیای امروزی به دلیل رفتار برخی از سران کشورهای جهان بی اعتبار شده است.
نکته بدتر این است که شمار بازیگران روز به روز افزایش می یابد.
در این میان تسلیحات مدرن و تازه ای به میدان آمده اند. تسلیحاتی مثل بمب های کوچک هسته ای که سلاح تاکتیکی به شمار می روند. و نیز موشک های مافوق صوت که صاحبان آن می توانند به سرعت و فورا واکنش نشان دهند.
تصمیم گیری ها و واکنش های احتمالی و اشتباه در محاسبه و عمل در این شرایط به شدت افزایش پیدا می کند.
البته بازیگرانی هستند که رفتار عاقلانه در پیش گرفته اند. اما اینها هم استراتژی خطرناک مثل استراتژی لبه پرتگاه اتخاذ می کنند. یعنی این بازیگران وقتی عمدا اجازه می دهند تا «اوضاع تا حدودی از کنترل خارج شود» و تداوم آن «برای طرف دیگر امکانپذیر نباشد» در این صورت بازی خطرناک می شود.
مشکل این است که در چنین شرایطی اوضاع به آسانی از کنترل خارج می شود.
نمونه آن در درگیری بین هند و پاکستان (دو کشور هسته ای) اتفاق افتاد.



رایزنی‌های سیاسی میان مصر و ایران برای توسعه روابط دوجانبه

کنفرانس خبری میان وزیران امور خارجه مصر و ایران در قاهره («وزارت امور خارجه مصر»)
کنفرانس خبری میان وزیران امور خارجه مصر و ایران در قاهره («وزارت امور خارجه مصر»)
TT

رایزنی‌های سیاسی میان مصر و ایران برای توسعه روابط دوجانبه

کنفرانس خبری میان وزیران امور خارجه مصر و ایران در قاهره («وزارت امور خارجه مصر»)
کنفرانس خبری میان وزیران امور خارجه مصر و ایران در قاهره («وزارت امور خارجه مصر»)

مصر و ایران توافق کردند مسیر بررسی و شناسایی ظرفیت‌های روابط دوجانبه را ادامه دهند.
وزیر خارجه و مهاجرت مصر، بدر عبدالعاطی، در یک نشست خبری مشترک با همتای ایرانی‌اش، عباس عراقچی، در قاهره در روز دوشنبه اعلام کرد: «مسیر جدیدی برای مشورت‌های سیاسی بین دو کشور آغاز شده که در سطحی پایین‌تر از وزیران خارجه برگزار خواهد شد و ابعاد مختلف روابط دوجانبه را بررسی خواهد کرد.»

عباس عراقچی روز دوشنبه به قاهره سفر کرد و با رئیس‌جمهور مصر، عبدالفتاح السیسی، دیدار داشت. همچنین دو نشست، یکی دوجانبه و دیگری گسترده‌تر، با وزیر خارجه مصر، بدر عبدالعاطی برگزار کرد. این دیدارها به‌عنوان نشانه‌ای از حرکت روابط دو کشور به‌سوی گام‌های نزدیک‌تر تلقی شد.

بر اساس بیانیه رسمی دفتر ریاست‌جمهوری مصر، السیسی و عراقچی «بر اهمیت ادامه مسیر فعلی برای بررسی چشم‌اندازهای توسعه مشترک روابط بین دو کشور تأکید کردند.»

وزیر خارجه مصر در این نشست خبری گفت که گفتگوها «بر لزوم گسترش روابط دوجانبه تمرکز داشت، با در نظر گرفتن نگرانی‌های هر دو طرف»، و تأکید کرد که «تمایل متقابل برای توسعه روابط وجود دارد.» او افزود که دیدارهای متقابل دو طرف «نشان‌دهنده تحول مثبتی در روابط دوجانبه است.»

از سوی دیگر، عباس عراقچی در این نشست خبری گفت: «این چهارمین دیدار من با رئیس‌جمهور السیسی است و بیش از ۱۰ دیدار نیز با وزیر خارجه مصر داشته‌ام. این نشان می‌دهد که کشورم چقدر به گسترش روابط با مصر اهمیت می‌دهد.»

او اضافه کرد: «اراده‌ای برای توسعه روابط و گسترش همکاری‌ها در عرصه‌های سیاسی، اقتصادی و دیگر زمینه‌ها وجود دارد.» عراقچی ادامه داد: «ما اراده‌ای داریم برای تقویت روابط و رفع موانع آن. مسیر اکنون بیش از هر زمان دیگری برای توسعه روابط باز است.»

وی همچنین به «ادامه گفت‌وگوهای سیاسی و توافق بر افزایش مبادلات تجاری و همکاری در چارچوب سازمان‌های بین‌المللی، به‌ویژه در موضوعات منطقه‌ای» اشاره کرد و گفت: «سطح اعتماد بین قاهره و تهران هیچ‌گاه تا این حد بالا نبوده است.»

ایران و مصر در سال ۱۹۷۹ روابط دیپلماتیک خود را قطع کردند و پس از ۱۱ سال، تنها در سطح کاردار روابط را از سر گرفتند. در دو سال گذشته، چندین دیدار میان وزیران دو کشور برای بررسی امکان توسعه روابط انجام شد. در مه ۲۰۲۳، دولت ایران به وزارت خارجه دستور داد تا گام‌هایی برای تقویت روابط با مصر بردارد.

افزون بر دیدارهای وزرای خارجه، دیدار میان السیسی و رئیس‌جمهور فقید ایران، ابراهیم رئیسی، در نوامبر ۲۰۲۴ در ریاض نیز از جمله نقاط عطف در این مسیر بود.

هدی رؤوف، استاد علوم سیاسی و رئیس بخش مطالعات ایران در مرکز مطالعات استراتژیک مصر، به روزنامه «الشرق الاوسط» گفت: «سفر عراقچی به قاهره با هدف تداوم گفت‌وگوها و بررسی امکان نزدیکی بیشتر میان دو کشور انجام شده، به‌ویژه در شرایطی که ایران در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای بهبود روابط انجام داده و مصر نیز با احتیاط به این موضوع نگاه کرده است.»

او افزود: «این سفر حاکی از تحول مثبت در روابط و نشانگر گام‌هایی عملی در جهت نزدیکی بیشتر دو کشور در آینده است، به‌ویژه در زمینه گردشگری و تجارت، و نیز همکاری در پرونده‌های منطقه‌ای، به‌ویژه جنگ غزه و امنیت دریای سرخ.»

در دیدار میان السیسی و عراقچی، تحولات شتاب‌زده منطقه بررسی شد. رئیس‌جمهور مصر بر موضع کشورش مبنی بر رد گسترش دایره درگیری تأکید کرد و هشدار داد که «تشدید بحران ممکن است به جنگی فراگیر در سطح منطقه بینجامد که پیامدهای خطرناکی برای امنیت و منابع کشورهای منطقه خواهد داشت.» او همچنین بر اهمیت مذاکرات جاری بین ایران و آمریکا تأکید کرد.

السیسی همچنین خواستار «توقف فوری درگیری‌ها در نوار غزه و ارسال کمک‌های انسانی» شد و تأکید کرد که «بازگشت وضعیت عادی در تنگه باب‌المندب و دریای سرخ ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.»

عبدالعاطی و عراقچی در مشورت‌های سیاسی خود، علاوه بر روابط دوجانبه، به وضعیت در غزه، سوریه، لبنان، امنیت دریایی در دریای سرخ و مذاکرات ایران و آمریکا پرداختند.

وزیر خارجه مصر بر لزوم «حفظ آزادی کشتیرانی در دریای سرخ و بازگرداندن آرامش به منطقه» تأکید کرد و گفت: «مصر بیشترین آسیب را از تنش‌های نظامی منطقه دیده است.» او همچنین از توافق اخیر یمن و آمریکا و تأثیر مثبت احتمالی آن بر امنیت دریایی و تجارت جهانی استقبال کرد.

عراقچی نیز گفت: «مذاکرات درباره یمن و دریای سرخ به‌طور جزئی بررسی شد» و تأکید کرد که «حوثی‌ها همانند حماس و حزب‌الله گروه‌هایی مستقل هستند که تصمیمات خود را مستقل از تهران می‌گیرند.» او افزود: «حملات حوثی‌ها علیه اسرائیل و در حمایت از فلسطین است.»

از نوامبر ۲۰۲۳، حوثی‌ها در حمایت از غزه، به کشتی‌ها در دریای سرخ حمله کرده‌اند. این حملات موجب اختلال در تجارت جهانی و کاهش شدید درآمدهای کانال سوئز شده است.

عبدالعاطی همچنین گزارش همتای ایرانی‌اش درباره نتایج پنج دور مذاکرات میان ایران و آمریکا بر سر برنامه هسته‌ای ایران را شنید و ابراز امیدواری کرد که این گفت‌وگوها به موفقیت برسد و «راه‌حلی مسالمت‌آمیز، جامع و پایدار برای کاهش تنش‌ها و برقراری آرامش در منطقه حاصل شود.»

او تأکید کرد که مصر مصمم است از هرگونه تنش و آشوب بیشتر در منطقه جلوگیری کند، چراکه این منطقه هم‌اکنون نیز با بحران‌های بزرگی دست‌وپنجه نرم می‌کند. عبدالعاطی گفت که قاهره کاملاً از مذاکرات برای کاهش تنش حمایت می‌کند و این مذاکرات را «فرصتی مناسب برای جلوگیری از تشدید بحران» دانست و از نقش مثبت عمان در این زمینه تمجید کرد.

او افزود: «در صورت وقوع درگیری نظامی، همه بازنده‌اند. این گزینه‌ای عاقلانه نیست. مصر همواره تأکید کرده که راه‌حل‌ها باید سیاسی باشد و نگرانی‌های همه طرف‌ها را در نظر بگیرد.»