«پیام‌های» سفر پوتین به «سوریهٔ روسی»

«پیام‌های» سفر ولادیمیر پوتین به دمشق در روز سه شنبه گذشته (به عنوان اولین سفر از سال ۲۰۱۱ تاکنون) با مضمون و محتوای سفرش به پایگاه روسی الحمیمیم در لاذقیه در اواخر ۲۰۱۷ متفاوت است. به طوری که نتائج آن به محض ترک پایتخت سوریه خود را نشان داد.

این سفر درست پس از چند روز از کشته شدن قاسم سلیمانی فرمانده سپاه قدس ایران و ساعاتی پیش از دیدارش با رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه همچنین چند روز پیش از عزیمت به اسرائیل صورت می‌گیرد. سفری که مسئولان غربی آن را «تاریخی» توصیف کردند.

می‌توان از چهار «پیام» صحبت کرد:

۱ - «سوریهٔ روسی»: حضور رئیس‌جمهور روسیه در پایگاه روسی در لاذقیه برای تبریک جشن کریسمس به سربازان خود در سواحل سوریه منطقی تر به نظر می‌رسید، اما نبود «مهندس ایرانی» این فرصت را برای پوتین فراهم کرد و او هم طبق عادت نهایت بهره را برد. خیلی زود وارد دمشق شد و در خیابان‌های دمشق گشت‌زنی کرده و از آثار تاریخی و دینی آن دیدن کرد و با بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه در مرکز عملیات روسی (محل استقرار نیروهای این کشور در دمشق) بدون حضور سیاستمداران دیدار کرد. او از فرماندهان ارتش سیر عملیات نظامی را جویا شد.

به گفته مسئولان غربی، پوتین به دنبال ارسال «پیامی» به طرف‌های مختلف در سوریه بود با این مضمون که سوریه در نبود قاسم سلیمانی (طراح و مهندس نقش آفرینی گروهک‌های وابسته به تهران از ۲۰۱۲ به بعد) بیش از پیش در کنترل و تحت نفوذ روسیه است. می‌توان گفت که تهران از «پیام‌های» پوتین راضی نیست. مسئله که علی مطهری نماینده مجلس ایران در واکنش به آن می‌گوید: «رفتار آقای پوتین رئیس‌جمهور روسیه در سفر به سوریه تحقیر آمیز و عین رفتار ترامپ در سفر به افغانستان و عراق بود. پوتین به جای آنکه در اقامتگاه بشار اسد به دیدار او برود در پایگاه نظامی روسیه در سوریه نشست تا اسد به دیدار او بیاید. شهدا را دیگران دادند بهره‌برداری را روسیه می‌کند».

۲ - «خط فرات»: به گفته مسئولان غربی، پوتین می‌خواست از رئیس‌جمهور روسیه مطمئن شود که وارد هیچ گونه طرح ایرانی برای انتقامجویی شبه نظامیان وابسته به این کشور از نیروهای ائتلاف بین‌المللی به رهبری آمریکا در شرق الفرات نشود. همچنین به تفاهمنامه میان واشینگتن و مسکو در می ۲۰۱۷ مبنی بر شرق الفرات برای آمریکا و متحدان و غرب آن برای روسیه و متحدان پایبند باشد.

این توافق فوراً در دو اقدام عملیاتی شد؛ نخست، نظامی‌های روسیه و آمریکا بر سر گذرگاه الصالحیه در استان دیرالزور در شمال سوریه به توافق رسیدند. این گذرگاه به مدت چندین ماه به منظور تأکید بر عملیاتی شدن تفاهمات بزرگ و توافق «جلوگیری از برخورد نظامی» بسته شده بود. دوم، هدف قرار گرفتن «پایگاه‌های ایرانی» در دیرالزور در سایه سکوت و عدم واکنش روسیه و سوریه از سرگرفته شد. به طوری که دیده‌بان حقوق بشر سوریه خبر داد که پهپادهای ناشناس بر فراز البوکمال در حومه دیرالزور به پرواز درآمده اند و دست کم ۸ نفر از اعضای الحشد الشعبی عراق را کشتند. این بمباران اولین آزمایش بعد از کشته شدن سلیمانی بود. سلیمانی به عنوان «طراح» بازگشایی گذرگاه استراتژیک البوکمال در مرزهای سوریه و عراق به منظور تأمین خط امدادرسانی ایران و جایگزین کردن آن به جای گذرگاه التنف که توسط آمریکا مسدود شده بود.

۳ - «فیصله دادن نزاع»: در ۶ ژانویه، علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران از طرح ۱۳ سناریوی انتقام از آمریکا به دلیل حادثه کشته شدن قاسم سلیمانی خبر داده بود. یکی از آنها ارتفاعات جولان اشغالی سوریه است. مسئولان غربی می‌گویند «پیام» پوتین به دمشق با این مضمون بود که دست به «هیچ گونه اقدامی ناگهانی یا ناخوشایند به واسطه همراه شدن با با سناریوهای انتقامجویی ایران نزنند مادامی که اسرائیل نیروهای سوری را مورد هدف قرار نداده‌است».

این مسئولان معتقدند اسرائیل از هدف قراردادن نیروهای سوریه پرهیز می‌کند اما در نوامبر گذشته اعلام کرده بود «نیروهای سوری و مراکز ایرانی را در واکنش به بمباران جولان توسط سوریه مورد اصابت قرار داده‌است». یکی از این مسئولان توضیح داد پوتین «به دنبال تثبیت تفاهمات گذشته دربارهٔ عدم دخالت روسیه در عملیات نظامی اسرائیل علیه حضور نظامی ایران در سوریه است مادامی که این عملیات از نیروهای سوری دور باشد».

همزمانی بمباران «پایگاه‌های ایرانی» در البوکمال با اعلان آزادی دو زندان سوری توسط تل آویو که تهمت یکی از آنها جاسوسی است تصادفی نیست. در همین حال دفتر نخست‌وزیری اسرائیل اعلام کرده که به نشانه «حسن نیت دیپلماتیک» این دو زندانی سوری صدقی المقت و أمل أبو صالح را آزاد می‌کند؛ این اقدام در ازای بازگرداندن بقایای جسد یک سرباز اسرائیلی توسط سوریه در سال گذشته با میانجیگری روسیه انجام می‌شود.

۴ - «رگ‌های ادلب»: یکی از نتایج مستقیم دیدار پوتین با اسد در دمشق سپس اردوغان در استامبول اعلام اجرای توافق آتش‌بس شکننده در استان ادلب سوریه در پی تفاهم ایجادشده میان مسکو و آنکاراست. آنچه آشکار بود بیانیه روسیه – ترکیه همچون بیانیه سوریه – روسیه شامل مسائل جدید نبود و ردپایی از مسائل سیاسی و قطعنامه ۲۲۵۴ در آن نبود.

تأکید دو طرف بر ادلب آشکار بود. علیرغم اعلان آتش‌بس از شب پریروز، دیده‌بان حقوق بشر سوریه گفته‌است در راستای تأکید بر راه‌های اصلی یا «رگ‌های اقتصاد» که در نقشه‌های به نمایش گذاشته شده در دیدار پوتین و اسد، جنگنده‌ها شهر معره النعمان، جاده دمشق-حلب را هدف قرار دادند.

در همین خصوص یک هیئت سیاسی و نظامی ترک فردا عازم مسکو خواهد بود تا از «پیام‌های» پوتین به اسد و اردوغان مطمئن شود.

در راه استانبول و پیش از سفر به اسرائیل، پوتین می‌خواست پس از اولین مواجهه مستقیم ایران و آمریکا و برای بی‌طرف نگهداشتن سوریه و همچنین میل مسکو برای استفاده ژئوپلیتیکی از فرصت‌های ممکن برای تقویت نفوذ خود از دروازه «سوریهٔ روسی»، از رویکردهای بشار اسد در این پیچ مطمئن شود.