عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
آخرین خبرها
فرهنگ و هنر

یهود در رمان‌های سعودی؛ ​پنج رمانی که از «گتو» می‌گذرند و سئوال‌ها برمی‌انگیزند

همه چیز جز عادی سازی روابط

یهود در رمان‌های سعودی؛ ​پنج رمانی که از «گتو» می‌گذرند و سئوال‌ها برمی‌انگیزند
TT
TT

یهود در رمان‌های سعودی؛ ​پنج رمانی که از «گتو» می‌گذرند و سئوال‌ها برمی‌انگیزند

یهود در رمان‌های سعودی؛ ​پنج رمانی که از «گتو» می‌گذرند و سئوال‌ها برمی‌انگیزند

طی چهار سال پنج رمان از نویسندگان سعودی(نیمی از آنها نویسنده زن هستند) منتشر شدند که مسئله یهودیان را دست مایه خود می‌سازند؛ زندگی یهودیان، تاریخ آنها، شیوه‌های رفتار و سلوک‌شان و... به کمک شخصیت‌های یهودی که در را به روی صحنه‌ای  سرشار از جزئیات محیط یهودی نزدیک جزیره عربی است باز می‌کنند، یعنی محیط یهودیان یمن. دریکی از رمان‌ها قاهره صحنه حوادث و ارتباط به عنصر یهودی می‌شود.
در همه رمان‌ها یهودیان در داستان‌هایی انسانی آمیخته می‌شوند که دعوت به آشنایی با جامعه یهودی می‌کند. از این طریق گردش حوادث صورت می‌گیرد تا مسائل عام انسانی که از آگاهی نویسنده سرچشمه می‌گیرند، بررسی و به سنگ زیربنای مسائل رمان بدل می‌شوند؛ هویت و رویارویی ملی و مسائل مربوط به زن و مردسالاری جامعه. در کل اینها مسائلی هستند که بدون به خدمت گرفتن عنصر یهودی که گاهی در اغلب این آثار به نظر تحمیلی می‌آید، می‌توانند به پیش بروند.
همه پنج رمان به دنبال نوعی «تفاوت»‌اند و شاید آن را در «گتوی» یهودی یافته‌اند، عناصری که پیش از این برای ایده رمان و ساختار متنش به آنها پرداخته نشده است... اما اینکه این آثار در زمان‌های نزدیک به هم منتشر شده‌اند، پرسش‌های زیادی را مطرح می‌کند... علیرغم اینکه نویسندگانی که با آنها سخن گفتیم، بعید می‌دانند از رمان‌های آنها بهره‌برداری سیاسی شده باشد و به نظر آنها راه را برای پذیرش فرهنگ عادی سازی آماده نمی‌کنند.
نویسندگان شرکت کننده در این پژوهش براین نظرند که یهودیت بخشی از عناصر تشکیل دهنده فرهنگ جزیرة العرب‌اند. در جنوب و غرب همین طور در یمن، قبایل یهودی زندگی می‌کردند. بلکه برخی پژوهشگران به ضرس قاطع مدعی‌اند تورات در جنوب جزیرة العرب نازل شد. آخرین آنها دکتر احمد بن سعید قشاش در کتاب« جستارهایی در تاریخ جغرافیای قرآن و تورات و لهجه‌های مردم سرا» که درسال 2018 منتشر شده است. نویسنده در این کتاب به گفته‌ای در مجله «العرب» استناد می‌کند که موطن اصلی بنی اسرائیل در جزیرة العرب منطقه العلا بوده است(صفحه 293-294).
پیش ازآن مورخ لبنانی دکتر کمال الصلیبی در تحقیق مشهورش«تورات از جزیرة العرب آمد»(1985) نظریه جدل انگیزی مطرح کرد که می‌گوید، منطقه عسیر، فلسطین تورات است و بنی اسرائیل از اقوام منقرض شده عرب‌اند و دین یهود در منطقه ظهران نشو ونما یافت.
پنج رمانی که اخیراً منتشر شده‌اند عبارتند از: « یهودیة مخلصة/ یهودی نجات بخش» نوشته سالم الموشی(2015). رمان «مجنون لیلی الیهودیة/مجنون لیلی یهودی» اثر حمد حمید الرشیدی(2016) و رمان «قاع الیهود/ زمین یهود» نوشته علی الامیر(2018). رمان «غربة یهودیة/غربت یهودی» اثر رجاء بندر(2020) و رمان «اللیدی تالی-الاحساء 1912/ بانو تالی-احساء 1912) نوشته فوزی صادق.
-«یهودیة مخلّصة» نوشته سالمه الموشی
این رمان سال 2015 توسط انتشارات(ازمنه) منتشر شد. پیش از این از این نویسنده دو کتاب نقد ادبی منتشر شده بود(ایها النقصان من رآک... نساء تحت العرش/ای نقصان چه کسی تو را دید... زنان زیر عرش) و «الحریم الثقافی بین الثابت و المتحول/ حریم فرهنگی میان ثابت و متغیر».
سالمه پژوهشگر تاریخ، فعال فرهنگی در زمینه حمایت از زنان و عضو جمعیت علوم سیاسی سعودی است.
با اینکه رمان عنوان «یهودی منجی» را برخود دارد، اما داستان دختر جوانی را روایت می‌کند که در محیط یهودیان یمن زندگی می‌کند ولی نویسنده تلاش دارد رمان را بدل به سفری سخت برای یافتن رهایی روحی و روانی بسازد. در ابتدا رمان را تقدیم می‌کند به « همه روان‌هایی که درد بزرگ را تجربه کرده و زیسته‌اند و کسانی که درخت توت بر زخم‌های خونین‌شان به ثمر می‌نشیند».
نویسنده، یمن را انتخاب کرده تا فضای رمان در آن شکل بگیرد و ماجرای دختر جوان یهودی به نام (هوشع) را روایت می‌کند؛ نامی که نماد «رهایی» است. از طریق او وارد جامعه یهودی یمن می‌شود و اندکی در شکل گیری و اندیشه و باورهایش غوطه می‌زند. نگاهی به اوضاع سیاسی و اجتماعی می‌اندازد که منجر به کوچ یهودیان از یمن پس از آوارگی فلسطینی‌ها و برپایی کشور اسرائیل در سال 1948 می‌شوند. ماجرای مهاجرت مخفیانه‌ای را علنی می‌کند که بریتانیا و امریکا حمایت مالی کردند و سازمان دادند و موفق شدند 49 هزار یهودی را به فلسطین منتقل کنند.
رمان به قالب روانی انسانی خود برمی‌گردد و آمیزه‌ای از احساسات متضاد درباره خود و جست‌وجوی رهایی را به سطح می‌کشاند.
-«زمین یهود» اثر علی الامیر
«قاع الیهود» رمانی است به قلم نویسنده سعودی علی الامیر در حدفاصل 2016 تا 2017 و در سال 2018 توسط انتشارات النابغه مصری منتشر شد و 384 صفحه حجم دارد. بیشتر حوادث آن در کوی زمین یهود اتفاق می‌افتند که محله‌ای قدیمی در شهر صنعاست. ماجرا پیرامون خالد قهرمان رمان می‌گردند؛ دانشجویی سعودی از پدری اهل جازان و مادری یمنی. پدرش درمانگاهی در جازان و یکی درعسیردارد و آرزو دارد او پزشک بشود اما موفق به قبولی در دانشگاه‌های سعودی نمی‌شود و ناچار برای تحصیل در رشته داروسازی راهی صنعا می‌شود. با توجه به اینکه از نگاه پدر دور شده، به کمک پول و خوش سیمایی جذب لذت‌ها می‌شود و درس و تحصیل را رها می‌کند و در دام عشق سه دخترمی‌افتد؛ منیره که دختر برگزیده مرد همه کاره شهراست و قبول نمی‌کند او را معرفی کند و نامش در رمان مجهول می‌ماند. دختر از نفوذش استفاده می‌کند و درمقابل مخالفانش را به دام می‌اندازد.
دومی صبریه، دختری معمولی از طبقه فقیر و ساکن محله زمین یهودی‌ها. دختر سوم، لوزه یهودی است که خانواده او تنها بازمانده یهودیان در محله‌اند به همین دلیل اعضای آن هویت خود را پنهان می‌کنند. لوزه و منیره در گروه رقص در عروسی‌ها کار می‌کنند. همین طور لباس عروس درکارگاه منیره می‌دوزد پیش منیره و عاشق‌اش خالد به دین اسلام تظاهر می‌کند، البته جلوی خالد ابایی ندارد که همدلی‌اش با یهود را نشان دهد.
وقتی خالد پی می‌برد آن دختر یهودی است تأثیری برعشق‌اش نمی‌گذارد و تصمیم می‌گیرد به احترام او هیچ وقت وارد این مقوله نشود. پس از اینکه پیش او اعتراف می‌کند یهودی است شروع به گله از اوضاع مردم‌اش در سرزمین‌شان یمن می‌کند، جایی که در آن سرزمین جز تبعیض هیچ نمی‌بینند، در کار و آموزش. بعد هم تاریخ چند هزار ساله یهودیان یمن را واکاوی می‌کند و ...
-«غربت یهودی» نوشته رجاء بندر
این رمان با حجم 176 صفحه در قطع متوسط توسط انتشارات نادی جازان الادبی در سال 2020 منتشر شد. این رمان نوشته نویسنده جوان رجاء بندر است که پیش از این هیچ اثری ادبی منتشر نکرده. «غربت یهودی» ماجرای دختر جوانی است که از مادری یمنی و پدری عرب و مسلمان از کشوری دیگر متولد شده و سه سال پس از ادواج از هم جدا می‌شوند. مرد دختر خردسالش را رها می‌کند تا پیش مادرش بماند و در محیطی یهودی تربیت می‌‌شود. مطابق با آموزش‌های یهودی بزرگ می‌شود وآن را به عنوان دین می‌پذیرد. اما مرگ مادر پدر را ناگزیرمی‌کند برگردد و دخترش را به کشورش ببرد؛ جامعه‌ای متفاوت با زندگی مختلف. دختر در 19 سالگی شروع به شناخت پدر و محیط جدیدش می‌کند. مشخصات فضای جازان، منطقه مجاور یمن کاملا در رمان مشخص است جایی که عبدالله و دخترش عفراء به آن منتقل می‌شوند و فضای ادامه ماجراهای رمان است. این رمان نیز به تم‌های اجتماعی همچون وضعیت زنان و تقابل میان زندگی سنتی و زندگی امروزین و روابط مردان و زنان می‌‌پردازد... موضوع یهودیت مسئله اصلی رمان نیست بلکه قصه دختری یمنی و مادرش را روایت می‌کند که به طورتصادفی محیط زندگی‌شان جامعه یهودی یمن است. رمان به طور کامل از ویژگی‌های جامعه یهودی یمن مانند تلاش آنها برای حفظ هویت خویش و ذوب نشدن در محیط اسلامی خواه در آموزش خاص یا تن ندادن به ازدواج با دیگران و ... غفلت می‌کند.
-«مجنون لیلای یهودی» نوشته حمد حمید الرشیدی
این رمان اثر نویسنده و منتقد و شاعر سعودی حمد حمید الرشیدی است که توسط انتشارات العربی بیروت در سال 2016 و در 502 صفحه و قطع متوسط منتشر شده است.
رمانی تخیلی که حوادث تاریخی را دست‌مایه قرار می‌دهد و آنها را در قالب ادبی می‌ریزد. ماجرای جوانی سعودی از یک خانواده بدوی را روایت می‌کند که خانواده‌اش به دلیل شرایط اقتصادی سخت در جزیرة العرب به بلاد شام مهاجرت می‌کنند و او در ریاض رشد می‌کند و زندگی مرفهی می‌یابد و به قاهره می‌رود تا تحصیل کند که ماجراهای رمان همانجا اتفاق می‌افتند.
قهرمان رمان تصوری منفی از یهود و نقش‌شان در جنگ با عرب‌ها دارد، تصوری که از تاریخ جنگ عرب‌ها و جنبش صهیونیستی آب می‌خورد. به همین دلیل قهرمان زن رمان «لیلی شالوم یهودی» عامل جلو بردن ماجراهای قومی می‌شود که قهرمان رمان جوان سعودی(شاکر) به آنها ایمان آورده بود و در داستان طوفانی عشق میان لیلای بسیار زیبا و جوان یمنی به نام (ابراهیم) که در حد جنون دل به آن دختر داده بود، نوعی فرورفتن سیاسی و تمدنی می‌بیند... و به همین دلیل آتش زیر خاکستر جنگ فرهنگی میان عرب و یهود جان می‌گیرد.
شاکر تلاش کرد به دام عشق لیلی نیفتد:« لیلی از من پرسید انگار قصد دارد از شخصیت خشک و حیرت‌ساز و گنگ من سردربیاورد... تو واقعا آدم عجیبی هستی شاکر! بعد از اینکه چند لحظه‌ای به چشمان جادویی‌اش خیره شدم و صورتم را از او برگرداندم مبادا گرفتار جادوی فرعونی‌ ویرانگرش بشوم به او گفتم: لیلی به خاطر کاری که تو می‌کنی و من دست به آن نمی‌زنم از گله نکن... خواهش می‌کنم، من زن و بچه و خانواده عرب و مسلمان و محافظه کار دارم.»
-«لیدی تالین-احساء1912» نوشته فوزی صادق
رمان «لیدی تالین» نوشته فوزی صادق در میان رمان‌هایی که به مسئله یهود می‌پردازند، تنها رمانی است که زندگی یهودیانی را واکاوی می‌کند که برخی از آنها در احساء درشرق سعودی زندگی می‌کنند و ماجراهای آن پشت پرده محله یهودی هفوف احساء می‌گذرند.
رمان در باره محله‌ یهودیان صحبت می‌کند که ده‌ها خانواده یهودی مهاجر به آن آمدند و در زمان عثمانی‌ها ساکن احساء شدند. همچنین مقبره یهودیان را توصیف می‌کند که در زمینی مرتفع در بیرون حصار دور محله قرار دارد. آنجا نوار طولانی نخل وجود دارد که از شمال محله یهودی‌ها تا چشمه «ام خریسان» معروف کشیده شده است.
پشت محله یهودی‌ها برخی مهاجران و رانده شدگان در خانه‌های حلبی و لانه‌وار زندگی می‌کنند، اینان خانواده‌هایی هستند که اصل و نسبی ندارند، مانند کولی‌ها و زنانی که با کشتی‌ها یا از راه صحرا به آنجا آمده‌اند. ورود این گروه به داخل حصار بخش قدیمی شهر یا محله یهودی‌های ممنوع است. اینها در بیرون از حصار زندگی می‌کنند و تن به کارهای فرودستانه همچون بارکشی می‌دهند و متهم به گسترش زشتی‌ها می‌شوند.

پربازدید

 
 
فرهنگ و هنر

اسطوره سینما آنتونی هاپکینز در «البحر الأحمر»: زندگی‌ام فراتر از آن چیزی بود که انتظار داشتم

بازیگر بریتانیایی، آنتونی هاپکینز، روی صحنه جشنواره (عکس: ایمان الخطاف)
بازیگر بریتانیایی، آنتونی هاپکینز، روی صحنه جشنواره (عکس: ایمان الخطاف)
TT
TT

اسطوره سینما آنتونی هاپکینز در «البحر الأحمر»: زندگی‌ام فراتر از آن چیزی بود که انتظار داشتم

بازیگر بریتانیایی، آنتونی هاپکینز، روی صحنه جشنواره (عکس: ایمان الخطاف)
بازیگر بریتانیایی، آنتونی هاپکینز، روی صحنه جشنواره (عکس: ایمان الخطاف)

پس از کارنامه‌ای سینمایی که نزدیک به شش دهه را در برگرفته است، اسطورهٔ بازیگری جهان، آنتونی هاپکینز، چهارشنبه‌شب در جشنوارهٔ فیلم دریای سرخ در جدّه روی صحنه رفت؛ تا گفت‌وگویی طولانی ارائه کند که آمیزه‌ای از طنز، فلسفه و خاطرات حرفه‌ای نادر بود. در طول یک ساعت کامل، هاپکینز—که وارد دههٔ نهم زندگی شده—با ذهنی هوشیار و آمادگی برای مرور مسیر حرفه‌ای خود ظاهر شد و از نگاهش به بازیگری، نوشتن، موسیقی و جزئیات شخصیت‌های ماندگاری که حافظهٔ سینما را ساخته‌اند، سخن گفت.
هاپکینز، برندهٔ دو اسکار بهترین بازیگر برای نقش‌هایش در «سکوت بره‌ها» (۱۹۹۱) و «پدر» (۲۰۲۰)، خطوط اصلی مسیر هنری خود را چنین ترسیم کرد: «زندگی‌ام بسیار فراتر از آن چیزی پیش رفت که انتظارش را داشتم. هنوز هم احساس می‌کنم شخص دیگری این مسیر را برایم نوشته است». این زبان شگفتی‌زدگی کلید فهم رابطهٔ او با هنر، انتخاب‌های بازیگری‌اش و حتی زندگی شخصی‌اش است.

هانیبال لکتر... نبوغ شر

شخصیت «هانیبال لکتر» یکی از برجسته‌ترین نقش‌های هاپکینز است. او در این گفت‌وگو به تفصیل دربارهٔ این شخصیت در «سکوت بره‌ها» صحبت کرد و خوانشی متفاوت از شیوهٔ ساخت نقش ارائه داد. هاپکینز توضیح داد که: «من تلاش نکردم شرّ را بفهمم؛ فقط سعی کردم یک ماشین بدون احساس را بازی کنم.»

شخصیت «هانیبال لکتر» یکی از قوی‌ترین شخصیت‌هایی است که هاپکینز در طول مسیر حرفه‌ای خود ارائه کرده است (IMDb)

او باور دارد جذابیت لکتر از آن‌جاست که همچون «مفیستوفیلس» (نامی برای شیطان)، نقاط ضعف انسان و عمق شکنندگی‌اش را می‌داند. او همچنین راز یکی از مشهورترین مؤلفه‌های نقش را فاش کرد: «اگر بدون پلک‌زدن به یک سگ یا گربه نگاه کنید... می‌ترسد. این قدرت چشم است». همان چیزی که پایهٔ «نگاه ثابت» ترسناک لکتر شد.

میان تاریخ و خیال

وقتی از او پرسیدند ترجیح می‌دهد شخصیت‌های تاریخی را بازی کند یا شخصیت‌های خیالی، پاسخی داد که توجه سالن را جلب کرد: «همهٔ شخصیت‌ها خیالی‌اند... ما هم خیالی هستیم!»
او توضیح داد که هنگام آماده‌سازی نقش‌ها، حتی در مورد شخصیتی پیچیده مثل ریچارد نیکسون، خود را در پژوهش‌های طولانی‌مدت غرق نمی‌کند: «کمی تحقیق می‌کنم، اما اطلاعات زیاد ذهن را شلوغ می‌کند. مغز باید از آشوب خالی باشد.»
از نظر او بازی در نقش یک شخصیت تاریخی، بازآفرینی است، نه بازتولید واقعیت: «نیکسون من، نیکسون واقعی نیست... او نسخهٔ الیور استون است.»
او سپس خاطره‌ای طنزآمیز از روز تست گریم نقش نیکسون تعریف کرد؛ روزی که تیم گریم برایش بینی مصنوعی گذاشت، اما پس از برداشتن آن، ناگهان خطوط چهره نیکسون را در آینه دید و گفت: «یک کلاه، یک کفش، یک ضربهٔ کوچک گریم... کافی است تا ناگهان وارد روح شخصیت شوی.»

آنتونی هاپکینز در نمایی از «سکوت بره‌ها»

ترس... سایهٔ بازیگر و سوخت او

محور قوی‌تر سخنان هوبکنز دربارهٔ «ترس» بود؛ جایی که بی‌درنگ توجه‌ها را جلب کرد که چگونه این اسطورهٔ سینما و دارندهٔ نشان امپراتوری بریتانیا (CBE) می‌گوید: «ترس از شکست تمام زندگی‌ام همراهم بوده است، اما روبه‌رو شدن با آن در نتیجهٔ سلسله‌ای از حمایت‌ها و هل‌دادن‌هایی بود که از سوی کارگردانان و بازیگرانی که کنارم بودند دریافت کردم.» او داستانی تأثیرگذار دربارهٔ یکی از بازیگران آمریکایی تعریف کرد که هنگام تمرین‌های فیلم «نیکسون» تلاش کرده بود او را خرد کند. هابکینز می‌گوید به اولیور استون مراجعه کرد و خواست که از فیلم کنار گذاشته شود، زیرا احساس نمی‌کرد که توانایی ایفای نقش را دارد. پاسخ قاطع استون این بود: «تو هیچ جا نخواهی رفت. این نقش را بازی می‌کنی... چه تبدیل به موفقیت شود، چه یک شکست تمام‌عیار.»
هاپکینز ، یکی از مشهورترین و پربارترین بازیگران بریتانیایی در پاسخ به پرسشی از یکی از حاضران دربارهٔ راه رهایی از ترس در فرهنگ‌های محافظه‌کار، یکی از صریح‌ترین پاسخ‌هایش را داد: «وقتی بچه هستیم همیشه احمق به نظر می‌رسیم... بعد بزرگ می‌شویم و تجربه‌های احمقانه و خطرناک می‌کنیم... این زندگی است!» و ادامه داد: «نمی‌توانید از کودک بخواهید حرکت نکند یا حرف نزند... باید جرئت کنید کارها را انجام دهید... حتی اگر مردم به شما بخندند.»

آنتونی هوبکنز (جشنواره)

 

موسیقی... عشق نخست

در محور دیگری، هاپکینز دربارهٔ شیفتگی‌اش به موسیقی سخن گفت؛ هنری که به روح او نزدیک‌تر است. او توضیح داد که همسرش نخستین مشوق ورودش به این حوزه بوده و برای مخاطبان تعریف کرد که همسرش او را به نوشتن، آهنگ‌سازی و نقاشی تشویق کرده، با اینکه خود او به توانایی‌اش در هیچ‌یک از این مهارت‌ها باور نداشت. تا اینکه ارکسترهای جهانی، آثار او را در ریاض در سال ۲۰۲۳ نواختند. او با اشاره به شوپنهاور گفت: «موسیقی فراتر از تجربهٔ انسانی است... نمی‌توان آن را با کلمات بیان کرد.»
تماشاگران پس از پایان نشست با تصویر تازه‌ای از هاپکینز سالن را ترک کردند: فقط بازیگر نابغه‌ای نیست که «هانیبال لکتر»، «نیکسون» و «اودین» را آفریده؛ بلکه حکیمی است که زندگی، هنر و موسیقی را با شفافیتی شگفت‌آور تأمل می‌کند؛ نشستی که ترکیبی از طنز، فلسفه و سرکشی بود و با تشویق طولانی برای مردی به پایان رسید که از مرز شهرت عبور کرده و به مرحله‌ای آرام‌تر و عمیق‌تر رسیده؛ مرحله‌ای که خود او آن را «معجزهٔ بودن» می‌نامد.

 

فرهنگ و هنر

جشنواره «دریای سرخ»… شب توزیع جوایز، تأکید بر جایگاه جهانی و پلی برای سینما 

شهد امین، کارگردان سعودی، جایزهٔ فیلم «هِجرة» را دریافت می‌کند (جشنواره)
شهد امین، کارگردان سعودی، جایزهٔ فیلم «هِجرة» را دریافت می‌کند (جشنواره)
TT
TT

جشنواره «دریای سرخ»… شب توزیع جوایز، تأکید بر جایگاه جهانی و پلی برای سینما 

شهد امین، کارگردان سعودی، جایزهٔ فیلم «هِجرة» را دریافت می‌کند (جشنواره)
شهد امین، کارگردان سعودی، جایزهٔ فیلم «هِجرة» را دریافت می‌کند (جشنواره)

پس از چند روز پرحرارت سینمایی که جده طی آن میزبان نمایش‌های نخست و صداهایی از چهار قاره بود، مراسم اختتامیه دوره پنجم «جشنواره بین‌المللی فیلم البحر الأحمر» در شبی برگزار شد که گستردگی تأثیر جهانی آن را به نمایش گذاشت و حضور رو‌به‌رشد سینمای سعودی را برجسته کرد؛ شبی با مشارکت چشمگیر شماری از نامدارترین ستارگان جهان از جمله جانی دپ، سلمان خان، یسرا، نادین لبکی و سر آنتونی هاپکینز؛ تصویری که جایگاه جشنواره را به‌عنوان پلی میان سینمای عرب و سینمای جهان تثبیت کرد.

جمانا الراشد، رئیس هیئت امنای مؤسسهٔ «البحر الأحمر السينمائی»، از این دستاورد احساس غرور می‌کند (جشنواره)

جمانا الراشد، رئیس هیئت امنای مؤسسه «البحر الأحمر»، در جریان مراسم گفت: «در طول ده روز گذشته، پرده‌های جشنواره، ما را از میان قاره‌ها و به جهان‌های تازه بردند. تجربه‌ای کم‌نظیر را با هم زیستیم، اما تأثیر آن عمیق است. غریبه‌هایی که در کنار هم می‌نشینند و مجذوب همان فیلم، همان داستان و همان شخصیت‌ها می‌شوند. این قدرت سینماست، و همچنان یکی از مهم‌ترین راه‌ها برای فهم متقابل ما باقی خواهد ماند».
او مهم‌ترین آمارهای دوره پنجم را مرور کرد: نمایش ۱۱۱ فیلم از سراسر جهان، از جمله بیش از ۴۰ نمایش نخست جهانی یا منطقه‌ای، ۲۹۰ اکران سینمایی و ۳۰ هزار بلیت. همچنین جشنواره امسال میزبان هیئت‌هایی از ۹۷ کشور و بیش از ۴۰ هزار شرکت‌کننده از میان فیلم‌سازان بود.
الراشد درباره این اعداد گفت: «این‌ها فقط آمار نیستند، بلکه بیانگر جامعه‌ای سینمایی‌اند که هر سال گسترده‌تر می‌شود؛ کارگردانانی که شریک پیدا می‌کنند، پروژه‌هایی که کسانی را می‌یابند که به آن‌ها ایمان دارند، و تماشاگری که دلش را به روی دیدگاه‌های تازه می‌گشاید».

تجلیل از اسطوره آنتونی هاپکینز (جشنواره)

تجلیل‌هایی با حضور جهانی

پس از سخنرانی، مراسم تجلیل آغاز شد؛ مراسمی که جشنواره در آن از چهار نام اثرگذار بر سینمای جهان تقدیر کرد.
نخست، تجلیل از بازیگر و کارگردان سعودی، عهد کامل، که تجربه‌اش آمیزه‌ای از حضور محلی و بلندپروازی بین‌المللی بود. سپس ادریس البا، بازیگر و کارگردان بریتانیایی که در برنامه‌های جشنواره حضوری برجسته داشت، مورد تقدیر قرار گرفت. همچنین جشنواره از دارن آرونوفسکی، کارگردان آمریکایی و یکی از مهم‌ترین صداهای سینمایی پیش‌ران مرزهای تجربه بصری و روایی، قدردانی کرد.
اما تأثیرگذارترین لحظه، تجلیل از سر آنتونی هاپکینز بود؛ او موقر آرام و قدردانی آشکار روی صحنه آمد؛ لحظه‌ای که بیانگر احترام متقابل میان جشنواره و یکی از نمادهای بازیگری جهان بود.

دارن آرونوفسکی، کارگردان آمریکایی، و همسرش روی فرش قرمز (جشنواره)

جوایز تماشاگران

سپس مراسم به بخش اعلام جوایز رسید. فیلم «هجرة» ساخته کارگردان سعودی شهد أمین، با رأی تماشاگران، برنده جایزه فیلم العلا برای بهترین فیلم سعودی شد؛ و این فیلم بعدها جایزه هیئت داوران را نیز به کارنامه خود افزود، در تأکیدی دوباره بر حضور تجربه سینمای سعودی در عرصه رقابت.
همچنین فیلم «كولونيا» ساخته کارگردان مصری محمد صیام، برنده جایزه تماشاگران برای بهترین فیلم بین‌المللی شد، و فیلم «VI: در حرکت» اثر کارگردان فرانسوی ژولیت بینوش، جایزه الشرق برای بهترین مستند را کسب کرد.

درخشش سینمای کوتاه

در بخش مسابقه فیلم‌های کوتاه، هیئت داوران لوح تقدیر ویژه را به فیلم «جم 1983» ساخته جورج أبومحیّا اهدا کرد؛ در حالی که فیلم «الأراضي الفارغة/ سرزمین‌های خالی» اثر کریم‌الدین الألفی، جایزه یُسر نقره‌ای را به دست آورد.
اما یُسر طلایی نصیب فیلم فلسطینی «مهدَّد بالانقراض/ در معرض انقراض» ساخته سعید زاغا شد؛ فیلمی که رویکردی حساس به تنش انسانی در دل واقعیتی پیچیده ارائه می‌داد.
در بخش دستاورد سینمایی نیز، فیلم چینی «صداهای شب» از زانگ زونگشین برجسته شد؛ اثری که تجربه‌ای بصری با تکیه بر حس روایی نوآورانه به شمار می‌رفت.

بازیگر لبنانی جورج خبّاز، برنده جایزه بهترین بازیگر (جشنواره)

جوایز بازیگری

در حوزه بازیگری، سیو سو بین، بازیگر کره‌ای، برای نقش‌آفرینی‌اش در فیلم «دنیای عشق» برنده جایزه یُسر برای بهترین بازیگر زن شد؛ نقشی مبتنی بر بیان درونی و توان حمل معانی با کمترین حرکت.
اما جایزه بهترین بازیگر مرد به جورج خبّاز، بازیگر لبنانی، برای نقشش در فیلم «يونان» رسید؛ نقشی که توانایی بالای او را در ترکیب حساسیت انسانی با عمق دراماتیک آشکار ساخت.
همچنین سیرل عریس، نویسنده لبنانی، جایزه بهترین فیلمنامه را برای فیلم «نجوم الأمل والألم/ ستاره‌های امید و درد» دریافت کرد، و کارگردان أمیر فخرالدین نیز جایزه یُسر برای بهترین کارگردان را برای فیلم «يونان» از آن خود کرد.
در بخش فیلم‌های بلند، یُسر نقره‌ای به کارگردان شیرین دعیبس برای فیلم «اللي باقي منك/ باقیمانده تو» تعلق گرفت؛ و مراسم با اعلام مهم‌ترین برنده به پایان رسید: فیلم «زمین از دست رفته» ساخته أكیو فوجيموتو که یُسر طلایی برای بهترین فیلم بلند را دریافت کرد؛ نقطه اوجی برای فیلمی که با رویکردی کارگردانی‌شده و انسانی، روایتی فشرده و امضایی بصری روشن ارائه می‌داد.

جانی دپ، ستاره هالیوود، در حال سلام دادن به تماشاگران روی فرش قرمز (جشنواره)

دوره‌ای که افق‌های تازه‌ای گشود

دورهٔ پنجم با ارتقای سطح انتخاب‌های هنری، گسترده‌تر شدن مشارکت بین‌المللی و افزایش حضور سینمای سعودی در قلب صحنه متمایز شد؛ به‌گونه‌ای که به نظر رسید جشنواره مسیری روشن را برای تقویت صداهایی ترسیم می‌کند که حامل چشم‌اندازهای انسانی وسیع‌اند، و در عین حال فضایی رو به گسترش برای آثار سعودی حفظ می‌کند که سودای رقابت جهانی دارند.
در ترکیب فیلم‌های برگزیده در این سال تحولی چشمگیر دیده می‌شد؛ موضوعات هویت، مهاجرت، رابطهٔ فرد و جمع، و مفهوم حافظه به‌عنوان محرک روایت با قدرت حضور داشتند. از انتخاب‌های کمیتهٔ داوری چنین برمی‌آمد که آثاری که میان دیدگاه هنری روشن و بعد انسانی عمیق جمع می‌کنند، تواناتر در جلب توجه بوده‌اند. از میان آثار برنده، فیلم «زمین گمشده» به‌سبب زبان سینمایی آرامش که جزئیات کوچک را به صحنه‌هایی با نیروی عاطفی بالا بدل می‌کرد، اثری ماندگار گذاشت. در حالی که پیروزی فیلم «هِجرة» تأییدی بود بر اینکه سینمای سعودی وارد مرحله‌ای از بلوغ تکنیکی و هنری شده که بر تجارب رو به رشدش افزوده است.
با پایان‌یافتن دوره، آشکار بود که جشنواره دیگر تنها رویدادی جشن‌گونه نیست، بلکه سکویی است که در آن ملامح مرحله‌ای تازه از حضور سینمایی سعودی و جهان عرب شکل می‌گیرد. صداهای متنوع در هم آمیختند، و تجربه‌های جهانی در کنار تجربه‌های محلی قرار گرفتند. دایرهٔ سینما برای هرکسی گسترش یافت؛ چه آن‌که می‌خواهد داستانش را روایت کند، و چه آن‌که خواهان شنیدن داستانی دیگر است. و هنگامی که حاضران سالن را ترک کردند، احساسی باقی مانده بود که دورهٔ پنجم آغازی برای مرحله‌ای پخته‌تر است؛ مرحله‌ای که «البحر الأحمر» را به جشنواره‌ای تبدیل می‌کند که توان حمل سینمای محلی به جهان، و آوردن جهان به جده را دارد.
 

 

فرهنگ و هنر

امیر المصری… بازیگری که از رینگ بوکس تا کلیدهای پیانو، مرزهای تن و هویت را درمی‌نوردد

امیر المصری درباره انگیزه، تحوّل و آغاز پروژه تولیدی خود صحبت می‌کند (الشرق الاوسط)
امیر المصری درباره انگیزه، تحوّل و آغاز پروژه تولیدی خود صحبت می‌کند (الشرق الاوسط)
TT
TT

امیر المصری… بازیگری که از رینگ بوکس تا کلیدهای پیانو، مرزهای تن و هویت را درمی‌نوردد

امیر المصری درباره انگیزه، تحوّل و آغاز پروژه تولیدی خود صحبت می‌کند (الشرق الاوسط)
امیر المصری درباره انگیزه، تحوّل و آغاز پروژه تولیدی خود صحبت می‌کند (الشرق الاوسط)

به دست آوردن نقش اصلی در فیلم افتتاحیه جشنواره سینمایی بین‌المللی «دریای سرخ » کار ساده‌ای نیست، اما وقتی همین بازیگر در همان دوره فیلم دیگری نیز داشته باشد، این یک اتفاق نادر در مسیر حرفه‌ای هر هنرمندی است. این دقیقاً همان چیزی است که امیر المصری، بازیگر بریتانیایی-مصری، تجربه می‌کند؛ او ستاره فیلم «العملاق/ غول» است که افتتاحیه پنجمین دوره جشنواره را رقم زد و توجه گسترده‌ای را جلب کرد، و هم‌زمان نقش اصلی فیلم «القصص/داستان‌ها» به کارگردانی ابوبکر شوقی، یکی از رقبای برجسته در مسابقه رسمی فیلم‌های بلند را نیز برعهده دارد.
المصری که طی سال‌های گذشته نامش به‌عنوان یکی از مهمانان آشنای جشنواره ثبت شده، امسال با لحنی متفاوت و حضوری پخته بازگشته است تا جزئیات تجربه خود را روایت کند: «وقتی مدیرعامل جشنواره، آقای فیصل بالطيور، با من درباره فیلم (غول) صحبت کرد، نمی‌دانستم قرار است آن را به‌عنوان فیلم افتتاحیه انتخاب کنند. ممکن بود فیلمی تجاری با یک ستاره هالیوودی را انتخاب کنند، اما آنها می‌خواستند افرادی مثل من را روی صحنه، در کنار ستاره‌های جهانی مانند مایکل کین و ایشواریا رای، ببینند».
المصری این لحظه را نقطه عطفی در مسیر حرفه‌ای خود می‌داند و با لحنی پرستش‌آمیز می‌افزاید: «من شیفته جشنواره هستم؛ هر سال می‌بینیم که هر دوره بهتر از قبلی است». او ادامه می‌دهد: «من بسیار از مرحله‌ای که اکنون به لحاظ هنری تجربه می‌کنم لذت می‌برم، به‌ویژه اینکه کم اتفاق می‌افتد یک بازیگر در دو فیلم در جشنواره‌ای به بزرگی (دریای سرخ) نقش اصلی داشته باشد».

صحنه‌ای از فیلم افتتاحیه جشنواره «غول» با بازی امیر المصری (جشنواره)

«غول»... مربی یا استعداد؟

حضور المصری در فیلم «غول» فراتر از یک نقش اصلی است؛ فیلم ساختی حساس دارد که نیازمند اجرای دقیق و آگاهانه شخصیت نسیم حمید است، ورزشکاری که در دهه ۹۰ در بریتانیا انقلابی در تصویر ورزشکار مسلمان ایجاد کرد و همزمان بحث‌های بی‌پایانی درباره رابطه‌اش با مربی افسانه‌ای‌اش، که نقش او را پیرس بروسنان بازی می‌کند، برانگیخت.
المصری درباره تشابه این داستان با زندگی خود می‌گوید: «بسیار... هر دوی ما نظرات منفی را نادیده می‌گیریم و با اصرار مسیرمان را ادامه می‌دهیم».
فیلم از یک صحنه کوچک در شفلید بریتانیا آغاز می‌شود، جایی که مادر پسری هفت ساله از مربی می‌خواهد فرزندش را برای مقابله با زورگویی آموزش دهد؛ لحظه‌ای که معمولی به نظر می‌رسد، اما پایه و اساس یک اسطوره می‌شود. مربی استعداد را از همان نگاه نخست تشخیص می‌دهد و نسیم را به همراه سه برادرش به رینگ می‌برد تا بلافاصله کشف کند که این کودک نحیف چیزی دارد که نمی‌توان آموزش داد. از این نقطه، داستان فیلم از خیابان‌های محله به قهرمانی جهان گسترش می‌یابد، تا زمانی که فروپاشی‌ها و تنش‌ها نشان می‌دهد رابطه بین ورزشکار و مربی چقدر شکننده است.
فیلم با هوشمندی پرسشی مطرح می‌کند: «غول واقعی کیست، مربی یا استعداد؟» این سؤال در صحنه‌ای تکان‌دهنده به اوج می‌رسد، وقتی دو طرف رو در رو می‌شوند؛ نسیم می‌گوید: «این استعداد از طرف خداست و باید از آن بهره ببرم بدون اینکه کسی را مقصر بدانم». مربی پاسخ می‌دهد: «استعداد تو هیچ ارزشی ندارد اگر من آن را کشف و ۱۶ سال پرورش نداده باشم».

امیر المصری... سالی سرنوشت‌ساز که موقعیت او را میان بازیگری و هویت هنری‌اش تغییر می‌دهد (جشنواره)

حضور واقعی نسیم حمید، ورزشکار بازنشسته، در نمایش فیلم اتفاقی ویژه بود؛ او پس از سال‌ها غیبت در جشنواره حاضر شد، لبخند زد و با تأثر گفت: «این فیلم به تو می‌گوید: (به نام خدا... مسیر جدیدت را آغاز کن!)»؛ گویی اسطوره به شکل نمادین مشعل را به بازیگری که آن را بازسازی کرده، سپرده است.

مرحله‌ای جدید... پروژه‌هایی به‌صورت عمده

با توجه به اینکه هویت هنری امیر المصری از تلاقی فرهنگ‌های عربی و غربی شکل گرفته است، دقیقاً همان‌طور که در فیلم «غول» مشاهده می‌شود، پرسشی درباره تأثیر این تلفیق فرهنگی ضروری به نظر می‌رسد. او با تأملی روشن در ماهیت انتخاب‌های خود پاسخ می‌دهد: «مهم‌تر این است که بر پروژه تمرکز کنم، هر چه باشد، چه در جهان عرب و چه خارج از آن». سپس توضیح می‌دهد: «همیشه این سؤال‌ها ذهنم را مشغول می‌کند: آیا این اثر می‌تواند چیزی درونی را به حرکت درآورد؟ آیا می‌تواند پیامی را منتقل کند؟» و اشاره می‌کند که فیلم «غول» کاملاً در این چارچوب قرار می‌گیرد.
این انگیزه باعث شد تا گامی را بردارد که مدتی طولانی به تعویق افتاده بود؛ یعنی تأسیس یک شرکت تولید در بریتانیا. المصری می‌گوید: «اخیراً شرکتی برای تولید تأسیس کردم که حدود سه ماه پیش راه‌اندازی شد، و در مرحله بعد قصد دارم آثاری را تولید کنم که نه تنها متعلق به من باشد، بلکه برای افرادی که شبیه من هستند نیز باشد». او درباره پروژه جدیدش صحبت می‌کند، گویی می‌خواهد سنگ بنای هویت تولیدی آینده‌ای را بگذارد که مکمل آن چیزی باشد که در جلوی دوربین آغاز کرده است.

جدیدترین پروژه‌ها

در مورد تازه‌ترین پروژه‌هایش، او می‌گوید: «فیلمی در آلمان تازه به پایان رساندم، و اگر در جشنواره‌ای مانند (دریای سرخ) نمایش داده شود، یعنی توانسته‌ایم توجه را به مسئله‌ای بسیار مهم جلب کنیم که وقتی آن را خواندم، مرا بسیار تحت تأثیر قرار داد. این فیلم اهمیت زیادی خواهد داشت».
با اینکه المصری از ذکر دقیق موضوع خودداری می‌کند، اما صحبت‌هایش نشان می‌دهد که این فیلم موضوعی سنگین و مرحله‌ای متعهدتر در انتخاب‌های سینمایی او خواهد بود.
در پایان مصاحبه، پنجره‌ای به پروژه جدیدی برای علاقه‌مندان درام باز می‌کند و تأکید می‌کند که برای بازی در سریال «قاتل» (سفّاح) با کارگردان هادی الباجوری آماده می‌شود، که قرار است از طریق پلتفرم «شاهد» پخش شود. این اثر از داستان واقعی یک قاتل سریالی در قلب قاهره الهام گرفته و این بار او را به سوی ژانر رازآلود و دنیاهای تاریک می‌برد.