خورخه فرانکو در گفت‌وگو با الشرق الاوسط: احساس خاصی نسبت به شخصیت‌های زن در واقعیت و خیال دارم

نویسنده کلمبیایی که مارکز درباره‌اش گفت«یکی از نویسندگانی که دوست دارم مشعل را به دست او بسپارم»

خورخه فرانکو در گفت‌وگو با الشرق الاوسط: احساس خاصی نسبت به شخصیت‌های زن در واقعیت و خیال دارم
TT

خورخه فرانکو در گفت‌وگو با الشرق الاوسط: احساس خاصی نسبت به شخصیت‌های زن در واقعیت و خیال دارم

خورخه فرانکو در گفت‌وگو با الشرق الاوسط: احساس خاصی نسبت به شخصیت‌های زن در واقعیت و خیال دارم

تجارت مواد مخدرهمچون کابوسی وحشتناک هنوز گریبان کلمبیا را رها نمی‌کند. همچنین منبع الهام رمان نویسان، نویسندگان سریال‌های تلویزیونی و فیلم‌های موفق و دست‌مایه بسیاری از ژانرهای ادبی است به خصوص برای کسانی که دردوران شکوفایی این تجارت غیرقانونی در دهه هشتاد و نود زیسته‌اند. دوران پابلو اسکوبار موجود وحشتناکی که پادشاه این کارهای غیرقانونی پرسود به حساب می‌آمد. مجموعه روایت‌های زیبایی که خواننده را به بخش دردناکی از تاریخ کلمبیا می‌‌برند.
یکی از بهترین کسانی که درباره این دوره نوشته، خورخه فرانکو(متولد 1962) است که مارکز یک بار درباره‌اش گفت، «او یکی از نویسندگانی کلمبیایی است که دوست دارم مشعل را به آنها بسپارم». رمان نویسی که آثارش به زبان‌های بی شماری ترجمه شده است. آخرین آثر این نویسنده که اخیرا منتشر شد، رمان« روزاریو تیخراس» است که شهرت بسیاری برایش به همراه آورد و به زبان عربی ترجمه شد. رمان واقعیت دردآور آدم کش‌های جوانی را ترسیم می‌کند که از سوی مافیای تجارت مواد مخدر مانند اسکوبار به خدمت گرفته می‌شوند.
در رمان «روزاریو تیخراس» خورخه سه گانه‌اش را با عناصر رئال‌تر ازآنچه در رمان‌های دیگرش می‌بینیم آغاز کرد، جایی که لحظه‌های تاریخی خشونتی را تصویرمی‌کند که کلمبیا را به دلیل وجود باندهای تجارت مواد مخدر فراگرفت.
راموس در گفت‌وگو با روزنامه «الشرق الاوسط» در بوگوتا پایتخت کلمبیا درباره تجربه نویسندگی و آخرین اثرش « روزاریو تیخراس» و ترجمه آن به زبان عربی سخن گفت:
*موفقیت جهانی رمان «روزاریو تیخراس» را که چند روز پیش بیستمین سال انتشارش را جشن گرفتید چطور ارزیابی می‌کنی؟
- به نظرم مسئله به این برمی‌گردد که این ماجرای تجارت مواد مخدر پیرامون یک زن می‌چرخد. شاید تصور مردم از مردانی که به باندها وابسته بودند خیلی خام بود. دراین رمان درامی عمیق‌تر و انسانی‌تر از خشونتی است که زندگی برای کودکان دارد و به نظرم آنچه رمان را جهانی می‌سازد اینکه اصلا داستان یک عشق است.
* روزاریو زن جوان قاتلی است در دوران خشونت پابلو اسکوبار، به نظر تو هنوز زنانی مانند او در دنیای مواد مخدر وجود دارند؟
-متأسفانه، هنوز کلمبیا از پیامدهای تجارت مواد مخدر رنج می‌برد و تا وقتی که این وضع ادامه یابد، همچنان باندهایی می‌مانند که در خدمت مافیای مواد مخدر کاربکنند. و البته وجود دختران جوانی که با این باندها کار کنند نیز ادامه می‌یابد.
* اخیرا رمان جدیدت را با عنوان «حذف بهشت» منتشرکردی که به زودی به زبان انگلیسی ترجمه می‌شود، چه ارتباطی بین رمان «روزاریو تیخراس» و ماجراهای این رمان هست؟
- «حذف بهشت» 20سال پس از انتشار رمان «روزاریو تیخراس» متولد شد و در مدت این بیست سال اتفاقات زیادی در کلمبیا افتاده‌اند از جمله مرگ اسکوبار. کشته شدنش تاریخ ما را به دوبخش تقسیم کرد و اکنون نسل جدیدی وجود دارند که سال‌های خشن قاچاق مواد مخدر را تجربه نکرده است. این رمان جدید نگاهی انتقادی است به هرآنچه در آن سال‌ها روی داده. می‌پرسم چرا با گذشت این همه سال ما همچنان فرهنگ و سلوک تاجران مواد مخدررا حفظ کرده‌ایم؟ کنجکاو برخی شخصیت‌هایی بودم که با جهان مافیا نسبتی دارند: فرزندان تاجران مواد مخدر که علاقه به ادامه زندگی مجرمانه پدران خود ندارند. این مرا به آنجا کشاند تا این پرسش را پیش بکشم که آیا پدران‌شان را دوست دارند یا ازآنها متنفرند؟
*جدیدترین رمانت پس از «روزاریو تیخراس» از سه بخش تشکیل شده.. چرا؟
-سه گانه عمدا نوشته نشد، به شکل بی برنامه‌ای نوشتم. اولا رمان «روزرا تیخراس» را نوشتم که درباره جنون آمیزترین لحظه تاریخ ما و مربوط به تجارت مواد مخدر متمرکز است. بعد «جهان از بیرون» را نوشتم که حوادث آن پیرامون شهر «میدیلین» در مرحله قبل از قاچاق مواد مخدر می‌چرخند، با اینکه درآن زمان خیلی راحت می‌شد استرسی را که تجربه کردند مشاهده کرد. و بالآخره رمان «حذف بهشت» رسید که شبیه لحظات پس از جشن جنون آسایی است که «میدیلین» برای چند دهه ازسرگذراند.
* کلمبیا پس از مرگ اسکوبار چقدر تغییرکرد؟
-تغییرات خیلی مثبتی پس از مرگ اسکوبار اتفاق افتاد به خصوص «میدیلین» شهری که از همه جا بیشتر متأثرشده بود. با این حال همچنان برخی رفتارهای مافیا دربرخی بخش‌های جامعه به چشم می‌خورند. به نظرمن ما هنوز درفرهنگ مواد مخدر زندگی می‌کنیم و امکان فعالیت برتغییرات بزرگ‌تر وجود ندارد تا وقتی که تجارت مواد مخدر در کلمبیا ادامه یابد.
*چرا همیشه قهرمانان رمان‌هایت زن هستند؟
-واقعیتش را نمی‌دانم. احساس خاصی نسبت به شخصیت‌های زن دارم، خواه در عالم واقعی یا درعالم خیال. خیلی هم از شخصیت‌های بزرگ زن در ادبیات مانند «مادام بواری»، «لیدی مکبث» و «اشولا گران» خوشم می‌آید. در خانواده‌ای بزرگ شدم که زنها درآن غالب بودند و قدرت و توانشان در مواجه با دشواری‌ها را دیده‌ام. همین طور به نظرم می‌توانم  در جهان زنانه داستان‌های جذاب و هیجان انگیزتری پیدا کنم تا در جهان مردانه.
*رمان «روزاریو تیخراس» به زبان عربی ترجمه شد، نظرت دراین باره چیست؟
-خیلی خوشحال شدم وقتی برای اولین بار شنیدم یکی از کتاب‌هایم به زبان عربی ترجمه می‌شود. باید اعتراف کنم من چیزی از جهان عرب نمی‌دانم و خیلی کنجکاوم بدانم رمانم چطور در فرهنگ‌های متفاوت بافرهنگم خوانده می‌شود.
*از ادبیات عرب چه می‌دانی؟
-اولین منبع و مرجع روایت باشکوه «هزار ویک شب» است. این متن بهترین درس برای اسیر نگه داشتن خواننده را می‌دهد. نویسنده کلاسیک دیگری که خواندم جبران خلیل جبران و کتاب «پیامبر»ش بود. از نویسندگان معاصر رمان بزرگی را به یاد دارم با عنوان «مدن الملح/شهرهای نمک» اثرعبدالرحمن منیف.
*الآن مشغول نوشتن چه هستی؟
-اخیرا یک سناریوی سینمایی نوشتم. یک قصه موازی «سفربهشت»، فیلمی که از رمانم اقتباس شده بود. متن عملا کامل شده و رمان جدیدی را شروع کردم، اما هنوز زود است درباره‌اش حرف بزنم.
*واژه اسپانیایی مورد علاقه‌ات کدامست و چرا؟
-جالب اینکه کلمه ریشه عربی دارد:«اوجالا» یعنی «ان شاء الله». برای آهنگش دوستش دارم اما بیشتر به خاطر معنایی که در دل خود دارد. به نظرم زندگی ما همیشه به «اوجالا» متکی است. روشی ساده و بردبارانه در انتظار تحقق آرزوها.



«تابستان سوئیسی»: درمان توهمات حافظه عراقی... با اعتراف

«تابستان سوئیسی»: درمان توهمات حافظه عراقی... با اعتراف
TT

«تابستان سوئیسی»: درمان توهمات حافظه عراقی... با اعتراف

«تابستان سوئیسی»: درمان توهمات حافظه عراقی... با اعتراف

زمان داستان اصلی از لحظه قدرت گرفتن «قاتل» و کنترل او بر «حزب» و زندگی آغاز می‌شود

چهار عنصر اساسی پشت صحنه متفاوت دنیای رمان «صیف سویسری/ تابستان سوئیسی» نوشته إنعام کجه‌جی- انتشارات تکوین/ الرافدین ۲۰۲۴ - قرار دارد:
اول، حافظه روایی‌ای که پروژه نویسنده را به طور کلی شکل داده است.
دوم، منطق تمثیلی متضاد و حتی برخوردی که در این رمان به اوج خود می‌رسد.
سوم، نحوه به تصویر کشیدن جایگاه مکان غریب در روایت.
چهارم، حضور آشکار سبک اعتراف که در سراسر متن غالب است.
اما ساختارهای اصیل شکست در این رمان چیست؟ شاید بتوان گفت که این شکست‌ها، بخشی از استعاره‌های کلی این اثر هستند. چرا این را نمی‌توان حافظه روایی دانست؟ شاید، اما عنوان «تابستان سوئیسی» از همان ابتدا ما را آماده می‌کند که انتظار داستان‌های بزرگ و امیدهای عظیم را نداشته باشیم؛ ما فقط به یک تابستان سوئیسی می‌رویم! حداقل این چیزی است که از عنوان ساده و بی‌ادعای کتاب درک می‌شود.

حافظه روایی پیشنهادی

چهار شخصیت عراقی با دقت از سوی نمایندگان شرکت‌های دارویی سوئیس انتخاب می‌شوند تا به یک اقامتگاه دانشگاهی – که می‌توان آن را سرپناه یا آسایشگاه نامید – در حاشیه شهر بازل، سوئیس بروند. این سفر درمانی رایگان در اواخر هزاره انجام می‌شود و هدف آن معالجه بیماری‌ای صعب‌العلاج است که حافظه عراقی و توهمات ناشی از آن، به‌ویژه اعتیاد ایدئولوژیک نام دارد.
تعیین زمان این رویداد بسیار مهم است، زیرا این سفر چند سال پیش از اشغال عراق انجام می‌شود. این چهار شخصیت که در رمان بر اساس اهمیت‌شان معرفی می‌شوند عبارتند از: حاتم الحاتمی، یک بعثی ملی‌گرا که از کشورش فرار کرده است. بشیره حسون صاج آل محمود، یک زندانی کمونیست که در بازداشتگاه مورد تجاوز قرار گرفته و دخترش سندس نتیجه این زندان و فریب بوده است. غزوان البابلی، یک شیعه متدین که سابقاً در زندان‌های رژیم بعث بوده است. دلاله شمعون، یک مسیحی آشوری که به عنوان مبلغ دینی یَهُوَه، خدایی متفاوت از مذهب خود، فعالیت می‌کند.
در این اقامتگاه درمانی، دکتر بلاسم مسئول درمان این افراد است. در اینجا، تعادل نسبی بین شخصیت‌ها دیده می‌شود: دو مرد و دو زن. این چهار نفر، چهار نوع حافظه روایی متفاوت و شاید متضاد را در این رمان ارائه می‌دهند. اما سرنوشت آن‌ها در داستان متفاوت است؛ چراکه روایت حاتم الحاتمی، که یک مأمور امنیتی بعثی با ریشه‌های روستایی از جنوب عراق است، بخش عمده‌ای از رمان را به خود اختصاص می‌دهد. او تنها شخصیتی است که روایت از دیدگاه او و با ضمیر اول شخص بیان می‌شود، که این انتخاب، معنای خاصی در درک کل متن دارد.

زمان در رمان

از آنجایی که زمان منطق اصلی روایت است، دو اشاره زمانی در رمان وجود دارد که زمینه حافظه روایی را مشخص می‌کند: لحظه‌ای که «قاتل» قدرت را در حزب و زندگی به دست می‌گیرد – که همان لحظه‌ای است که پاکسازی‌های گسترده‌ای علیه مخالفان آغاز می‌شود. آیا می‌توان گفت که این لحظه، همان کشتار قاعة الخلد در سال ۱۹۷۹ است؟ زمان سفر درمانی در اواخر هزاره، که این سفر را به یک حافظه روایی از پیش تعیین‌شده تبدیل می‌کند.
در این روایت، قربانیان مختلفی را می‌بینیم: بشیره، غزوان، و دلاله، که هرکدام نوعی از قربانی‌شدن را تجربه کرده‌اند. اما این قربانیان، اسیر توهم ایدئولوژیک خود هستند، و داستان‌هایشان یک افسانه دروغین از مظلومیت را می‌سازد که از فرد شروع می‌شود و به ادعای گروهی تبدیل می‌شود. برای مثال: بشیره‌ نماینده سرکوب کمونیست‌ها و تجاوز در رژیم بعث است. غزوان البابلی نماینده روایت‌های مظلومیت شیعیان در دوران صدام است. دلاله، به‌عنوان یک آشوری مسیحی که به دینی جدید گرویده، تصویری از قربانی‌بودن را بازتعریف می‌کند.

روایت قاتل

اما در نهایت، «تابستان سوئیسی» بیشتر از آنکه داستان قربانیان باشد، داستان قاتلی است که به اعتراف می‌رسد. این قاتل کسی نیست جز حاتم الحاتمی، که بخش اعظم روایت را در اختیار دارد.
آیا توصیف او به عنوان قاتل اغراق‌آمیز است؟ نه چندان. شخصیت او بر دو اصل متضاد استوار است: کشتار مخالفان حزب و نظام. رسیدن به عشق واقعی و طلب بخشش، زمانی که سعی می‌کند بشیره را از دست همکاران سابق خود نجات دهد. رمان به‌جای پرداختن به جزئیات قتل‌ها، از نمادها و اشاره‌ها استفاده می‌کند. مثلاً: همسر الحاتمی از او فاصله می‌گیرد و از برقراری رابطه با او امتناع می‌کند. فصل‌هایی با عناوین کنایی مانند «جشن اعدام» نام‌گذاری شده‌اند. در مقابل این روایت فشرده، توصیف زندگی الحاتمی – رابطه او با قدرت و عشقش به بشیره – با جزئیات بیشتری بیان می‌شود.

نقش اعتراف در رمان

در این آسایشگاه در بازل، همه افراد – از قاتل تا قربانی – برای درمان حافظه خود مجبور به اعتراف می‌شوند. اعتراف، هسته مرکزی رمان است و چیزی مهم‌تر از آن در داستان وجود ندارد. اما این اعتراف تنها در صورتی معنا پیدا می‌کند که شرایط آن وجود داشته باشد. مکان: محیطی بیگانه، منضبط، و خالی از هیجانات حافظه ملتهب عراقی. صدای اعتراف‌کننده: تنها کسی که از زاویه دید اول‌شخص روایت می‌کند، حاتم الحاتمی است.
از ۱۵ فصلی که به داستان او اختصاص دارد، ۹ فصل با صدای خودش روایت می‌شود، در حالی که دیگر شخصیت‌ها چنین امتیازی ندارند. تنها سندس در فصل آخر، با صدای خود درباره سرنوشت شخصیت‌ها صحبت می‌کند.
«تابستان سوئیسی» یک رمان اعتراف است که به‌ندرت در فضای فرهنگی ما دیده می‌شود. این اثر موفق شده است از دام تقیه – که در فرهنگ و روایت‌های ما رایج است – عبور کند و به سطحی از صداقت برسد که کمتر در ادبیات عربی و عراقی تجربه شده است. این، ویژگی منحصربه‌فردی است که اثر إنعام کجه‌جی را برجسته می‌کند.