برزان التکریتی؛ اشرافی پیژامه‌پوش

زندگینامه کوتاه شبیه یادداشت‌های روزانه

برزان التکریتی؛ اشرافی پیژامه‌پوش
TT

برزان التکریتی؛ اشرافی پیژامه‌پوش

برزان التکریتی؛ اشرافی پیژامه‌پوش

زنم از من پرسید می‌توانم کتاب خاطرات برزان التکریتی را که روی میز گذاشته‌ام و مطالعه‌اش را به وقت دیگری حواله کرده بودم، برگردانم. عکس برزان سراسر جلد کتاب «الاعوام الحلوة و السنوات المرّة/ سال‌های شیرین، سال‌های تلخ» را گرفته که انتشارات السطور درقطع بزرگ و فونت درشت منتشرکرد. کتاب زندگینامه مختصر اوست بلکه به یادداشت‌های روزانه نزدیک است که شک و شبهه وجود دارد اصلا اینها نوشته برزان است؛ درکل خیلی عجولانه منتشر شد و این شتاب در کیفیت نوشتن و زبان و نداشتن مستنداتی که برزان خیلی ازآنها حرف می‌زند مشخص می‌شود.
خاطرات از زمانی آغاز می‌شوند که او جوان است و به صدام حسین درفعالیت حزبی‌اش کمک می‌کند و عشق احلام دختر خیرالله، همسرش یا آن طور که به او لقب «شجرة الدرّ/درخت مروارید» می‌داد در قلبش می‌تپد که تا آخرین روزهای زندگی‌اش آتشی درقلبش افکنده بود. به خصوص که او را پیش از رسیدن به سن چهل سالگی از دست داد. خاطرات درسال 2001 به پایان می‌رسد، وقتی که درنشست منطقه‌ای حزب بعث شرکت کرد و شاهد صعود قصی صدام به عضویت در رهبری بود. پس از اینکه ماجراهای این نشست را روایت می‌کند، سراغ جدل داغی می‌رود که بین چهار برادر؛ صدام، برزان، وطبان و سبعاوی درمی‌گیرد و مثل همیشه جلسه با اختلاف به پایان می‌رسد. خاطرات از پیامدهای مهم‌ترین پیچ که بعثی‌ها در دوران حکومت‌شان با آن روبه روشدند خالی است: بحران پیش از جنگ که نظام بعثی براثرآن سرنگون شد.
برزان در تصویر جلد شیک و اندوهگین می‌رسد با سبیلی پرپشت یا بگذارید بگوییم مثل همه بعثی‌ها اخم کرده با ته مایه‌ای از تأمل درسکوت‌شان. با کت و شلوار و کراوات  مشکی و پیراهن سفید درخشان. برزان یکی از بدترین دوره‌هایی را نمایندگی می‌کند که عراق تجربه کرد و رؤیاهای کشوری آرام و زندگی هدفمندش را نابود کرد، پس چرا زنم را سرزنش کنم!
بعد ازآن حواسم بود کتاب را به پشت برگردانم تا آن را به آخر رساندم. درست است، مطالعه خاطرات برزان کار شاقی است از جمله بار اول این احساس به تو دست می‌دهد، اما وقتی به اعماق کتاب می‌روی احساس می‌کنی رشته اسرار در صحبت کردن از خانواده‌ای که برعراق حکومت می‌کند گسسته می‌شود و رازهایش درهمه جا رو می‌شوند. آیا پنهان ساختن رازها تنها داستان شایعی درباره برزان بود و او در روکردن سخت‌ترین آنها تردیدی به خود راه نمی‌دهد و خصوصی‌ترین و رسواترین آنها را گرد می‌آورد؟
برزان از سال 1976 تا 1983 در رأس دستگاه اطلاعاتی قرارگرفت و عراقی‌ها پیش از دادگاه معروف پس از 2003 چیز چندانی از این نمی‌دانستند و صدام هم به کسی جز خود اجازه ظهور نمی‌داد. خاطراتی که در دست داریم شاید به ما بگویند او چگونه مردی بود. برزان هرچه نوشت پنهانی نوشت در کشوری دور از حاکمیت مردان صدام و دشمنان خود و خانواده‌اش. اما از دغدغه‌ها و اندوه‌ها و نظرات خود درباره سیاست و نگاهش به حکومت بعث نوشت پس از اینکه صدایش کم مایه شد و بعد هم پنهان.
برزان به دست داشتن صدام حسین در کشتن یکی از عموهایش اعتراف می‌کند؛ حاج سعدون. صدام در یکی از راه‌ها درکمینش نشست و او را کشت. دلیل این قتل بازنشسته کردن خیرالله طلفاح توسط حاج سعدون بود. طلفاح درآن زمان یکی از مدیران کل وزارت معارف بود. طلفاح تپانچه‌ای خرید و از صدام خواست که حاج سعدون را بکشد و صدام بدون هیچ تردیدی این کار را کرد. عموهای صدام پس از این حادثه از او اعلام برائت کردند. درحالی که برزان به این مسئله اعتراف می‌کند، به زن اول صدام حمله می‌کند که مدتی طولانی با او زندگی کرد چون به قول خودش« خشک و بخیل بود و چشم دیدن مهمان را نداشت... برعکس صدام که مهمان‌ نواز و مهربان بود». در چندین جا از کتاب به تلخی اعتراف می‌کند، صدام اگر شانس می‌یافت و زن دیگری می‌گرفت حال و روزش تغییرمی‌کرد و شاید وضعیت کشور نیز. میان او و زنش که خواهر زن صدام بود مقایسه می‌کند که درزندگی‌اش اثرگذاشت و تغییرش داد.
برزان در دو مرحله کودتای بعث شرکت کرد. براساس آنچه روایت می‌کند، احساس می‌کنی عملیات آن قدرها هم که خیال می‌‎کردیم دشوار نبود؛ قصرجمهوری بریک منطقه مسکونی اشراف داشت که هنوز به یک منطقه ویژه تبدیل نشده بود که به روی عموم مردم بسته باشد، آن طور که در دوره بعث اتفاق افتاد- برزان برای آن تأسف بسیاری می‌خورد. همه چیز به شکل عادی پیش رفت جز خراب شدن تانکی که صدام، برزان و ذیاب العلکاوی سوارش بودند و به سمت قصرمی‌رفت. منتظرماندند تا سرباز تانک را تعمیرکند. این سرباز در برنامه کودتا نبود بلکه با تهدید اسلحه آمده بود. صدام شک کرد که این سرباز از روی تعمد تانک را از کار انداخته و به نظربرزان نخ‌های توهم توطئه که در خانه بعث تنیده شد و برعقلانیت صدام حاکم شد ازهمان لحظه شروع شد. خرابی تانک عادی بود و علت دیگری نداشت. کودتای دوم از اولی ساده‌تر بود و درآن نشان می‌دهد که قول و قرارهایی که با گروه کمکی گذاشته بودند زیرپاگذاشتند. برزان مأموریت یافت عبدالرزاق النایف که هنوز غذایش را تمام نکرده بود به تبعیدگاهش در مغرب برساند. آنجا برزان به گفته خودش دچار شوک تمدنی می‌شود وقتی که هتلی را دید که ساکنش شدند. برزان دلیل این شگفت‌زده شدن را با این سخن توجیه می‌کند:« واقعا هتل حیرت انگیزی بود، نه به این دلیل که ما (روستایی) مثلش را ندیده بودیم، بلکه واقعا شگفت انگیز بود!».
برزان و خانواده بزرگ و کوچک
خانواده دغدغه برزان درخاطراتش بود؛ خانواده بزرگ تکریتی‌ها و مشخصا خانواده غفور و جنگ آنها برای نزدیک شدن به صدام و به دست آوردن رضایتش. و خانواده کوچکش، وقتی برزان با همکاری زنش تصمیم گرفت منزوی شوند و پس از بیرون آمدنش از سیستم اطلاعاتی راه متفاوتی را درپیش گرفت؛ از جهت تحصیل(فرزندانش درژنو تحصیلات‌شان را کامل کردند) و نظام درون خانواده. برزان برای نمونه‌ مثالی می‌آورد نشان دهد برخلاف خانواده پیشرفت کرد وقتی که دختر کوچک صدام(حلا) ازدواج با پسر بزرگش محمد را قبول نمی‌کند که به گمان او درنتیجه تشویق خواهرانش صورت گرفت که نمی‌تواند با نظام سفت و سخت خانواده کنار بیاید و نمی‌تواند با کارد و چنگال غذا بخورد.
آن انزوا به گفته خودش با ظهور حسین کامل به عنوان قوی‌ترین فرد درخانواده صدام و تلاشش برای دور ساختن خاندان ابراهیم از دور صدام آغاز شد. برزان حتی یک روز به حسین کامل اعتماد نداشت و او را عامل فاسد کردن پسران صدام یعنی عدی و قصی می‌دید. همچنین به علی حسن المجید اعتماد نمی‌کرد و خیال می‌کرد دورساختن او از دایره تصمیم‌گیری نتیجه تأثیر حسین کامل بود.
وقتی خاطراتش را در ژنو می‌نوشت و دور شدنش از خانواده صدام را آشکار و انزوایش از نظام را واضح‌تر نشان می‌داد، برزان چیزی از امتیازاتی که جدای از بقیه عراقی‌ها از آنها برخوردار بود نمی‌گوید. در نوشته‌هایش به سیاست نظام، انزوایش درجهان، فقر عراقی‌ها، کاهش خدمات، پیمان حزب بعث با اسلام‌گراها، حمله به کویت و محصور ساختن قدرت در دست یک فرد( این شخص که همه چیز را در قبضه خود دارد از اداره خانواده خود عاجز است) و نبود احزاب متعدد در حیات سیاسی عراق حمله می‌برد، اما درمقابل اشاره‌ای به امتیازات ویژه‌اش نمی‌کند. به نظر او اینها کمترین چیزی است که دیگر نزدیکان صدام به آنها رسیدند و نمونه‌های بسیاری ذکرمی‌کند.
آیا اگر درحلقه مقربان به صدام می‌ماند چنین چیزی می‌نوشت؟ او گمان می‌کرد مظلوم واقع شده چون صدام دستور نداد هواپیمای خصوصی برای معالجه فرزندش درفرانسه بفرستند و بهانه صدام این بود که عراقی‌ها خشمگین می‌شوند! نمی‌دانم کدام یک را باور کنیم.
آنچه در ژنو نوشت نشان می‌دهد برزان همان بعثی تندرو نبود؛ حواسش هست سگ خانواده را به گردش ببرد و جزئیات زندگی فرزندانش را به شکل کاملا مدرن دنبال می‌کند و به یاد همسر و محبوبه‌اش می‌افتد و وقتی دربیمارستان به دیدنش می‌رود با سوز و گداز برایش اشک می‌ریزد بعد از اینکه پیکرش را نگه داشت و دفن نکرد؛ آداب دیدار مهمان زنده‌ای را به جا می‌آورد؛ او را می‌بوسد و از درد هجرانش می‎نالد و به او خبر می‌دهد خیلی زود به دیدنش می‌آید و نگران نباشد، انگار در آن کشور زیبا قلب جدیدی خریده است!
ممکن است عراقی‌ها میان برزان خاطرات و برزانی که در دادگاه بعثی‌ها مانند دیوانه‌ای ظاهر شد مقایسه کنند.
بازگشت به بغداد به دستور صدام
برزان سال 2001به بغداد برگشت پس از اینکه صدام به تحریک دوبرادر دیگرش وطبان و سبعاوی با ماندنش درژنو مخالفت کرد و خیلی زود پس از سال 2003 به دام امریکایی‌هایی افتاد چون همان طور که می‌دانیم در فهرست افراد تحت تعقیب بود و تحویل دادگاه شد.
و دردادگاه برزان در حالی که پیژامه پاره‌ای به تن داشت با صدای بلند فریاد کشید: « پدر و مادرم فدای تو، ای بعث بزرگ» و صدام پس از اینکه برزان شعاردادنش را تمام کرد با کلمه معروفش جوابش را داد: « آفرین». گفته می‌شود این کلمه « آفرین» در جلسات صدام حسین در زمان قدرتش با پانصد هزار دینار عراقی برابری می‌کرد و حواسش به « آفرین‌هایی» که در هرجلسه می‌گفت بود. به همین دلیل میزان تملق در ملاقات با صدام بالا می‌رفت و خوشبخت کسی بود که بیش از یک « آفرین» دشت می‌کرد. وقتی صدام این حرف را زد کسی متوجه آن نشد جز پیر و پاتل‌هایی که کشور را نابود کردند و با لباسی ژنده سراز قفس درآوردند.
برزان درخاطراتش کینه‌ای به بعث نشان نمی‌دهد، اما از کسانی که برادرش را از او ربودند و او را از نعمت نزدیک بودن به او محروم ساختند متنفر بود به همین دلیل سیه روزی را نفرین می‌کند که حسین کامل به صدام نزدیک شد.
در دادگاه نیز برزان وقت خواست تا اطلاعات محرمانه و مهمی را بگوید. همچنین درخواست کرد جلسه علنی بماند، اما قاضی نپذیرفت. پس از آن اطلاعاتی درباره آنچه برزان قصد داشت بگوید به بیرون درز کرد؛ چندان چیز مهمی نبودند. مجموعه اتهاماتی بود به علی حسن المجید که در کارهای وحشیانه نظام سابق دست داشت؛ خدای من، برزان انتقامش را فراموش نکرد!
اما صدام در دادگاه مهر بی سابقه‌ای نسبت به برزان نشان داد. برزان درخاطراتش از فاصله بزرگی که بین او و خانواده صدام وجود داشت می‌نالد از جمله پس از ازدواج عدی با دخترش «سجا» که به شکل دراماتیکی او را رها کرد و سجا چند ماه پس از ازدواج به ژنو رفت و به خانه صدام برنگشت پس از اینکه از جنون عدی به تنگنا افتاد. صدام از قاضی خواهش کرد با برادرش برزان مهربان باشد و به ادعای او برزان از بیماری سرطان رنج می‌برد؛ نمی‌دانم آن موقع از ذهن برزان گذشت و به احتمال زیاد برزان در دلش گفت: این مهربانی دیرهنگامی است برادر!
برزان نپذیرفت پزشکان عراقی معالجه‌اش کنند و درخواست کرد پزشکان امریکایی که قبلا او را معاینه کرده بودند معالجه‌اش کنند و امپریالیزمی که درباره‌اش نوشت از یاد برد و فراموش کرد از عراقی‌ها می‌خواست علیه امریکایی‌ها قیام کنند، اما او قبول نمی‌کند جز آنها کسی معالجه‌اش کند!
برزان در خاطراتش چیزی درباره دستگاه اطلاعاتی نمی‌گوید که هشت سال دررأس آن قرار داشت جز اینکه آن را توسعه داد و موفق شد در دوره خودش اسلحه شیمیایی بسازد. درباره دستگاهی که نفس عراقی‌ها را در یک حکومت پلیسی می‌شمرد، چیزی نمی‌گوید که همه حرکات و سکنات‌شان را زیرنظر داشت. همه آنچه فهمیدیم این است که او آنجا را بعد از اینکه رابطه‌اش با صدام به هم خورد ترک کرد. دردادگاه گفت، او زندانی‌هایی را که در ماجرای ترور صدام در الدجیل بازداشت شده بودند و دلیل قانع کننده‌ای برای دستگیری آنها نیافت آزاد کرد، درحالی که ماشین هولناک بعث چنان بلایی برسر اهالی الدجیل آورد که مپرس! درحالی که به خواندن خاطرات برزان ادامه می‌دادم و صحنه دادگاه را به یاد می‌آوردم دو صحنه درذهن من به هم می‌رسند: برزان با پالتویی بلند همچون همه اشرافی‌ها درحلقه خانواده، سگش را گرفته تا دربهترین محله‌های ژنو به گردش ببرد و زندانی که پیژامه‌ای پاره پوشیده و پشت به قاضی کرده روی زمین نشسته و دنبال راهی برای برگشت به خانواده‌اش می‌گردد که در ژنو چشم به راه او مانده‌اند و خودش را سرزنش می‌کند: چه می‌شد اگر به حرف صدام گوش نمی‌دادم و برنمی‌گشتم؟



جهان در انتظار آخرین رمان مارکز؛ «اثری که می‌خواست معدوم کند» 

ماركيز وابناه
ماركيز وابناه
TT

جهان در انتظار آخرین رمان مارکز؛ «اثری که می‌خواست معدوم کند» 

ماركيز وابناه
ماركيز وابناه

گابریل گارسیا مارکز با نزدیک شدن به فصل پایانی زندگی خود، زمانی که حافظه‌اش رو به ضعف گذاشت، تلاش کرد تا رمانی را درباره زندگی جنسی مخفی یک زن میانسال متاهل به پایان برساند. برای انجام این کار، او حداقل پنج نسخه را امتحان کرد و سال‌ها متن را تغییر داد، جملات را کوتاه کرد، به سرعت در حاشیه یادداشت نوشت، صفت‌ها را تغییر داد، و یادداشت‌هایی را به دستیار خود دیکته کرد، اما در نهایت تسلیم شد و حکم نهایی ویرانگر را صادر کرد: نابود کردن رمان.
گونزالو گارسیا بارسا، پسر کوچک نویسنده می‌گوید:« او مستقیماً به من گفت که رمان باید نابود شود.»
هنگامی که گارسیا مارکز در سال 2014 درگذشت، بسیاری از پیش نویس‌ها، یادداشت‌ها و بخش‌هایی از فصل‌های رمان در آرشیو او در مرکز هری رنسوم در دانشگاه تگزاس در آستن پنهان ماند. این رمان میان 769 صفحه پخش شده، عمدتاً خوانده نشده ماند و فراموش شد - تا اینکه فرزندان گارسیا مارکز در نهایت تصمیم گرفتند از خواسته‌ پدرشان سرپیچی کنند. اکنون، یک دهه پس از مرگ او، آخرین رمانش، «تا آگوست» قرار است در این ماه در 30 کشور جهان عرضه شود.
وقایع رمان حول محور زنی به نام آنا ماگدالنا باخ می‌گذرد که هر ماه اوت برای دیدن قبر مادرش به جزیره‌ای در دریای کارائیب سفر می‌کند. در این سفرهای زیارتی پردردسر، که او را برای مدت کوتاهی از دست شوهر و خانواده‌اش آزاد می‌کند، در هر دیدار خود را معشوق جدیدی می‌یابد. این رمان نتیجه‌ای غیرمنتظره از زندگی و کار گارسیا مارکز، غول ادبی برنده جایزه نوبل است و احتمالاً سئوالاتی را درباره نحوه برخورد مؤسسات و ناشران ادبی با آثاری که پس از مرگ نویسنده منتشر می‌شوند، ایجاد می‌کند و ممکن است با توصیه‌های او مغایرت داشته باشد.
تاریخ ادبی مملو از نمونه‌هایی از آثار معروف است که اگر مسئولان اجرای وصیت صاحبان و وارثانشان به خواست نویسندگان بی اعتنایی نمی‌کردند، دیده نمی‌شدند. به عنوان مثال، ویرژیل شاعر در بستر مرگ دستور داد نسخه خطی منظومه حماسی خود «Aeneid» را نابود کنند. هنگامی که فرانتس کافکا به بیماری سل مبتلا شد، به دوست و دستیارش، ماکس برود، دستور داد که تمام آثار او را بسوزانند. با این حال، برود به او «خیانت» کرد و شاهکارهای سورئال مانند «محاکمه»، «قصر» و «آمریکا» را به ما تقدیم کرد. ولادیمیر ناباکوف همچنین به خانواده‌اش دستور داد که آخرین رمانش «اصل لورا» را نابود کنند. با این حال، متن ناتمام که ناباکوف بر روی کارت‌های فهرست نوشته بود، بیش از 30 سال پس از درگذشت نویسنده توسط پسرش منتشر شد.
در برخی از آثار منتشر شده پس از مرگ نویسندگان، نیات نویسنده از متن نامشخص به نظر می‌رسد. این موضوع منتقدان و خوانندگان را برانگیخت تا به این فکر کنند که اثر چقدر کامل است و ویراستاران تا چه اندازه در دست‌نویس دخالت کرده‌اند. گاه مؤسسات ادبی و وارثان به دلیل تحریف میراث ادبی نویسنده با انتشار آثار نامرغوب یا ناقص مورد انتقاد قرار می‌گیرند تا آخرین سود مالی ممکن را از حقوق مالکیت معنوی مرتبط با نام تجاری ادبی نویسنده کسب کنند.
برای فرزندان گارسیا مارکز، این سئوال که تا «آگوست» با ارزیابی‌های متناقض پدرشان از کار چه باید کرد، پیچیده شد. برای مدتی، گارسیا مارکز به شدت روی نسخه خطی کار کرد و در یک مقطع پیش نویسی را برای کارگزار ادبی خود ارسال کرد. تنها زمانی که به دلیل زوال عقل از از دست دادن حافظه شدید رنج می‌برد، به این نتیجه رسید که نسخه خطی به اندازه کافی خوب نیست.
شایان ذکر است که تا سال 2012، گارسیا مارکز دیگر نمی‌توانست دوستان نزدیک و اعضای خانواده را بشناسد و به گفته فرزندانش، همسرش مرسدس بارسا در میان معدود موارد استثنا بود. گارسیا مارکز برای ادامه مکالمه با شخص دیگری مشکل زیادی داشت. گاهی یکی از کتاب‌هایش را برمی‌داشت و می‌خواند، بی‌آنکه بفهمد کتاب نوشته‌ی خودش است.
او پیش خانواده‌اش اعتراف کرد که به عنوان یک هنرمند بدون حافظه‌اش که بزرگترین منبع مطالب او برای نوشتن بود، احساس عدم تعادل می‌کند. او به آنها گفت که بدون حافظه، «هیچ چیز وجود ندارد.»
رودریگو گارسیا، پسر بزرگش، گفت:« گابو توانایی قضاوت در مورد یک کتاب را از دست داد. شاید او دیگر حتی نتواند طرح رمان را دنبال کند.»
پس از بازخوانی متن، سال‌ها پس از مرگ گارسیا مارکز، فرزندان او احساس کردند که پدرشان در قضاوت خود نسبت به خود بسیار سختگیر است. پسرش در این باره می‌گوید:« نسخه خطی بسیار بهتر از آنچه انتظار داشتیم به نظر می‌رسید.»

با این حال، دو پسر گارسیا مارکز اعتراف می‌کنند که «تا اگوست» در میان شاهکارهای او طبقه‌بندی نشده است و به همین دلیل می‌ترسند که برخی انتشار این رمان را صرفاً تلاشی برای کسب درآمد بیشتر از میراث پدرشان رد کنند.
گارسیای جوانتر می‌گوید:« البته، ما نگران بودیم که فقط به عنوان افرادی حریص دیده شویم.»
برخلاف آثار عظیم رئالیسم جادویی او (شاهکارهایی مانند «عشق در زمان وبا» و «صد سال تنهایی» که نزدیک به 50 میلیون نسخه فروخت)، «تا اگوست» متواضع به نظر می‌رسد. نسخه انگلیسی آن که قرار است امروز منتشر شود و توسط آن مک لین ترجمه شده تنها 107 صفحه است.
برادران بر این باورند که رمان جدید به چند دلیل، از جمله اینکه جنبه جدیدی از او را آشکار می‌کند، افزودنی ارزشمند به مجموعه آثار گارسیا مارکز است. برای اولین بار در آثار مارکز، روایت بر قهرمان رمان تمرکز دارد و داستانی صمیمی در مورد زنی در اواخر دهه چهارم زندگی را روایت می‌کند که پس از حدود 30 سال ازدواج، شروع به جستجوی آزادی و تحقق روابط عشقی نامشروع خود می‌کند.
علاوه بر این، برادران سعی کردند تا حد امکان دخالت در متن را با تغییر آن محدود کنند و تصمیم گرفتند که آن را اصلاح نکنند یا عباراتی را که در پیش نویس‌ها یا یادداشت‌های گارسیا مارکز نیامده است، اضافه نکنند.
با این حال، برخی از خوانندگان و منتقدان ممکن است انتخاب اثری که خود گارسیا مارکز آن را ناقص می‌دانست، زیر سئوال ببرند، که ممکن است پاورقی ناامیدکننده را به میراث ادبی سترگ او بیافزاید.
در کشورش، کلمبیا، جایی که چهره گارسیا مارکز روی پول‌ها ظاهر می‌شود، به نظر می‌رسد همه منتظر انتشار کتاب هستند و بسیاری از محافل ادبی مشتاق هر اثر جدیدی از گارسیا مارکز هستند، هر چقدر هم که صیقل نخورده باشد. با این حال، برخی نگران نحوه فروش این رمان هستند.
خوان مسکورا، نویسنده و روزنامه نگار کلمبیایی در این زمینه می‌گوید:« آنها آن را به عنوان یک دست نوشته یا اثری ناتمام به شما ارائه نمی‌کنند، بلکه آن را به عنوان آخرین رمان گارسیا مارکز معرفی می‌کنند. من به نوبه خود با این اغراق که می‌شود قانع نیستم. من فکر می‌کنم همه چیز یک لحظه تجاری عالی برای سرمایه‌گذاری بر امضای گارسیا مارکز و برندش است.»
هکتور آباد، رمان‌نویس کلمبیایی، در این باره گفت که در ابتدا درباره انتشار «تا آگوست» تردید داشت، اما با خواندن نسخه‌ای از آن، نظرش تغییر کرد.
آباد که در مراسم جشن این رمان در بارسلونا شرکت خواهد کرد، در ایمیلی گفت:« می‌ترسیدم این یک اقدام فرصت‌طلبی تجاری باشد، اما کاملاً برعکس بود». تمام فضیلت‌هایی که گارسیا مارکز را به نویسنده‌ای بزرگ تبدیل کرده‌اند، اینجا نیز هستند.»
بی‌شک زمانی بود که گارسیا مارکز احساس کرد آخرین اثرش ارزش انتشار دارد؛ در سال 1999، او گزیده‌هایی از «تا اگوست» را در حضور جمع با ژوزه ساراماگو، رمان‌نویس در مادرید خواند. بعداً گزیده‌هایی از این رمان در روزنامه اسپانیایی El Pais و همچنین مجله نیویورکر منتشر شد. با این حال، او پروژه رمان را کنار گذاشت تا خاطراتش را تمام کند و رمان دیگری با عنوان «خاطرات دلبرکان غمگین من» را منتشر کرد که بازخوردها درباره آن متفاوت بود. گارسیا مارکز سپس در سال 2003 به طور فشرده روی «تا آگوست» کار کرد. یک سال بعد، دستنوشته را برای کارمن بالسلز، کارگزار فقیدش فرستاد.
در تابستان 2010، بالسلز با کریستوبال پرا، ویراستاری که قبلاً با گارسیا مارکز بر روی خاطراتش کار کرده بود، تماس گرفت و گفت که گارسیا مارکز که در آن زمان در دهه هشتم عمر خود بود، در تلاش بود تا یک رمان را به پایان برساند و او از پرا خواست که به او کمک کند. پرا به یاد می‌آورد که گارسیا مارکز در مورد آثار در دست خلق خود بسیار محتاط بود، اما پس از چند ماه، به پرا اجازه داد چند فصل از رمان را بخواند و به نظر می‌رسید که مشتاق آن باشد. حدود یک سال بعد، حافظه گارسیا مارکز تضعیف شد و او در درک روایت با مشکل مواجه شد، اما همچنان به یادداشت گذاشتن در حاشیه دست نوشته ادامه داد.
پرا در این رابطه گفت: این برای او درمانی بود، زیرا او هنوز می‌توانست با قلم و کاغذ کاری انجام دهد.
وقتی پرا به آرامی از گارسیا مارکز خواست کتاب را منتشر کند، نویسنده به شدت با آن مخالفت کرد. پرا گفت:« او به من گفت، در این مرحله از زندگی‌ام، نیازی به انتشار هیچ چیز دیگری ندارم.»
پس از مرگ او در سن 87 سالگی، نسخه‌های مختلفی از «تا آگوست» در آرشیو مرکز هری رنسوم نگهداری شد.
دو سال پیش، دو پسر گارسیا مارکز تصمیم گرفتند نگاهی تازه به متن داشته باشند. آنها گفتند که رمان در جاهایی پر هرج و مرج به نظر می‌رسد، با برخی ناسازگاری‌ها و تکرارها، اما کامل به نظر می‌رسد، اگر جلا داده نشود.

این اثر همچنین دارای اشاره‌هایی به غزلیات او بود، مانند صحنه‌ای که در آن آنا می‌خواهد در مقابل قبر مادرش به خیانت خود اعتراف کند و قلب خود را «در مشتش» فشار می‌داد.
هنگامی که برادران تصمیم به انتشار گرفتند، با معمایی مواجه شدند: مارکز حداقل 5 نسخه را در مراحل مختلف تکمیل از خود به جای گذاشته بود. با این حال، در مورد اینکه کدام یک بهتر است، اشاره‌ای برجای گذاشته.
گارسیا بارسا، جوان‌ترین پسرش در این باره گفت:« در یکی از نسخه‌ها عبارت (نهایی، بد نیست) را در مقدمه نوشته بود.»
برادرش افزود: «این قبل از این بود که تصمیم بگیرد که رمان اصلا خوب نیست.»
سال گذشته، دو برادر از پرا خواستند رمان را ویرایش کند. در واقع، کار بر روی نسخه پنجم، مورخ ژوئیه 2004، که عبارت نهایی « نهایی، بد نیست» را در خود دارد، آغاز شد.
علاوه بر آن، ویراستار به نسخه‌های دیگری نیز تکیه کرد و از یک سند دیجیتالی که توسط مونیکا آلونسو، دستیار گارسیا مارکز، با یادداشت‌ها و تغییرات زیادی که نویسنده می‌خواست انجام دهد، گردآوری کرد. اغلب، پرا با اشکال مختلف یک جمله یا عبارت مواجه می‌شود؛ یک نسخه چاپی و یک نسخه دست نویس در حاشیه.
پرا به نوبه خود سعی کرد تفاوت‌ها را اصلاح کند، مانند سن قهرمان. گارسیا مارکز در مورد میانسالی یا نزدیک شدن به پیری و وجود یا عدم وجود سبیل روی صورت یکی از معشوق‌ها تردید داشت.
در تلاش برای ساختن نسخه‌ای منسجم‌تر، پرا و برادران قانونی وضع کردند: آنها گفتند که حتی یک کلمه را خارج از یادداشت‌های گارسیا مارکز یا از نسخه‌های مختلفی که او برجای گذاشته اضافه نمی‌کنند.
در مورد سرنوشت هر اثر منتشر نشده دیگری از گارسیا مارکز، پسران او گفتند که مشکلی نیست: چیز دیگری وجود ندارد. گارسیا مارکز در طول زندگی خود به طور معمول نسخه‌های قدیمی کتاب‌های منتشر شده و دست نوشته‌های ناتمام را از بین می‌برد، زیرا نمی‌خواست بعداً آنها را مورد بررسی قرار دهند.
آنها افزودند که این یکی از دلایلی بود که آنها را وادار به انتشار رمان «تا آگوست» کرد.
گارسیا بارسا گفت:« وقتی این کتاب منتشر شود، ما همه آثار گابو را منتشر کرده‌ایم، هیچ چیز دیگری در کشو نیست».

  • خدمات نیویورک تایمز

درام رمضانی مشترک لبنان و سوریه؛ شروع معمولی و هیجان به تعویق افتاده

الأعمال الثلاثة المشتركة تؤجّل الإبهار
الأعمال الثلاثة المشتركة تؤجّل الإبهار
TT

درام رمضانی مشترک لبنان و سوریه؛ شروع معمولی و هیجان به تعویق افتاده

الأعمال الثلاثة المشتركة تؤجّل الإبهار
الأعمال الثلاثة المشتركة تؤجّل الإبهار

۳ سریال لبنانی-سوری در رقابت نمایشی در ماه رمضان به نام‌های «ع امل / ع امید»، «نظرة حب / نگاهی از عشق» و «نقطة انتهی / نقطه پایان یافت» به نمایش درآمدند؛ این در حالی است که پخش سریال «۲۰۲۴» با بازی نادین نجیم و کارمن لبّس از نیمه دوم ماه مبارک رمضان آغاز می‌شود.
می‌توان گفت سریال‌های رقیب فاقد شروعی تکان دهنده و خیره کننده بودند. اگر «ع امل» مشتاقانه حماسه سازی کند و فضای انتظار را باز بگذارد، سریال‌های «نگاهی از عشق» و «نقطه پایان یافت» فاقد جرقه‌های درخشش ائلیه هستند.
همه منتظر ماغی بو غصن جدید در شخصیت «یسار» هستند تا درد مردم آسیب دیده را تسکین دهد و در سطح «دارنده پیام» حرفی برای گفتن داشته باشد. اما برای یک لحظه، او به موعظه افتاد و به طرح واره «تئوری» گرفتار شد. این سریال در شرط‌بندی روی واقعیت نادیده گرفته شده «جسورانه» است. اشراف به تنهایی، گاهی اوقات کافی نیست. پایان قسمت اول سریال (به کارگردانی رامی حنا و تهیه کنندگی «ایگل فیلمز») را از لفاظی خود به مرحله دراماتیک رساند و منتظر روشن شدن روند برای داوری است.
آغاز سریال «نگاهی از عشق» آرام و در انتظار طوفان هاست. جالب است منتظر بمانیم تا ببینیم دوگانه باسل خیاط و کارمن بصیبص در سریالی که برای اولین بار آنها را گرد هم می‌آورد چه چیزی ارائه می‌دهند. دو قسمت گذشت و ملاقات آنها اتفاق نیفتاد. اولی در نقش «بحر» و دومی در شخصیت «قمر» است. هرکدام از یک طبقه اجتماعی و پیشینه فرهنگی متفاوت هستند. دیدار بعدی آنها با عنوان غرامت پس از ناامیدی خواهد بود.
موضوع انتخابات لبنان در سریال تقریباً تکراری است. همیشه یک «رهبر» وجود دارد که مشغول محاسبات و معاملات سیاسی است و چنین شخصیت‌هایی به ندرت جذاب می‌شوند.
در مورد سریال «نقطه پایان یافت»، این سریال تحت تأثیر فضای تقریباً کپی شده از درام «النار بالنار / آتش با آتش» در رمضان ۲۰۲۳ قرار گرفت. انتخاب همین کارگردان، محمد عبدالعزیز، برای کارگردانی این اثر، شباهتی را ایجاد کرد که به نفع اثر نیست.
نقش اول عابد فهد است که قضاوت دربارهٔ خروجش از «عمران» دشوار است؛ شخصیت جنجالی او در سریالی که فصل گذشته افکار عمومی را برانگیخت.
دوگانه او با ندی ابوفرحات و همچنین انتظار اتفاقاتی که ممکن است رخ دهد، مورد انتظار است.
در مورد عابد فهد در «نقطه پایان یافت»، برداشت اول نشان می‌دهد که اثر (نوشته فادی حسین و تهیه‌کنندگی «الصباح اخوان») تازگی را به تعویق می‌اندازد.


سعودی؛ زنان دیوارها را فرو ریختند و در سیاست و ورزش و هوش مصنوعی درخشیدند



ریانا برناوی (اکانت ریانا در شبکه اکس)
ریانا برناوی (اکانت ریانا در شبکه اکس)
TT

سعودی؛ زنان دیوارها را فرو ریختند و در سیاست و ورزش و هوش مصنوعی درخشیدند



ریانا برناوی (اکانت ریانا در شبکه اکس)
ریانا برناوی (اکانت ریانا در شبکه اکس)

روز جهانی زن بهانه ای است تا تحولات جاری در حوزه زنان در سعودی و نقش کلیدی زنان در ایجاد یک جامعه مترقی را مرور کنیم. حوزه زنان در سعودی در چندین سال گذشته دستخوش تحول بزرگ بوده و تلاش های گسترده برای توانمند کردن زنان در بخش های گوناگون از جمله فضا و هوش مصنوعی انجام شده است.
زنان در سعودی در چند سال گذشته دستاوردهای ملموس در بخش های مختلف از جمله سیاست داشتند. فرصت حضور زنان در عرصه سیاسی افزایش یافته و زنان سعودی در رده های بالای دستگاه دیپلماسی کار می کنند. سعودی پنج سفیر زن در خارج کشور دارد که نشان دهنده تحول چشمگیر و بازتاب دهنده تعهد دولت به تقویت نقش زن در مراکز تصمیم گیری است.
زنان بسیاری در سعودی متصدی سمت های مدیریتی رده بالا در بخش های دولتی و خصوصی هستند. آمارهای تازه دولتی نشان می دهد که مشارکت و حضور زنان در بازار کار در سال ۲۰۲۳ از ۱۷ درصد به ۳۷ درصد افزایش یافته و بیش از ۳۰ درصد سمت های مدیریتی میانی و رده بالا در بخش های دولتی و خصوصی از آن زنان است. طبق شاخص ها حضور زنان سعودی در بخش خدمات مدنی بیش از ۴۱ درصد افزایش داشته است.

حقوق بشر

هلا التویجری در دسامبر ۲۰۲۲ به ریاست کمیسیون حقوق بشر سعودی منصوب شد. این تحول تاریخی و مهم نشان دهنده پایبندی دولت سعودی به تقویت وضعیت حقوق بشر و رسیدن به توسعه پایدار است.
هلا التویجری نقش کلیدی در افزایش آگاهی درباره اهمیت رعایت حقوق بشر و عدالت محوری و برابری طلبی دارد. او بر اهمیت ارتباط و تعامل بین جوامع محلی و جهانی برای رسیدن به اهداف کمیسیون حقوق بشر سعودی تاکید می کند.

فضا

ماه فوریه ۲۰۲۳ برگ زرین دیگری در تاریخ فضایی سعودی رقم خورد و ریانه برناوی به عنوان اولین زن فضانورد سعودی تاریخ ساز شد. او بستر مهمی در مسیر پیشرفت فزاینده زنان سعودی فراهم کرد تا بتوانند به آرزوهایشان در حوزه های علمی و فناوری را جامه عمل بپوشاند.
ریانه برناوی متخصص علوم آزمایشگاهی است که در ماموریتی چند نفره راهی فضا و به ایستگاه فضایی بین المللی (آی اس اس) اعزام شد. او در حوزه مهندسی مجدد سلول های بنیادی و بافت بیش از ۹ سال سابقه دارد و در دوره تحقیقات و پژوهش همواره برای بهبود و افزایش کارآرایی تحقیقاتی و کشف فناوری های متعدد تلاش کرده و مدیریت پروژه های تحقیقاتی متعدد در حوزه سرطان پستان را بر عهده داشته و مقالات بسیاری در این باره از او منتشر شده اند.
ریانه که عاشق تجربه و پژوهش علمی است به سمت برنامه فضانوردان سعودی کشیده شد تا به عنوان فضانورد زن پژوهش های بیشتری در مورد محیط فضایی بدون جاذبه انجام دهد.

هوش مصنوعی

دستاوردهای زنان سعودی با توجه به تحولات اجتماعی و فرهنگی در حوزه های پیچیده تر مثل هوش مصنوعی نیز بروز پیدا کرده است.
دکتر خلود المانع یک زن موفق سعودی و نمونه موفقیت و پیشرفت زنان سعودی در حوزه جهانی است. او در رده های بالای مدیریتی همچون سفیر توانمند سازی زنان جهان در فدراسیون بین المللی حقوق بشر فعالیت کرده و گرداننده اصلی هفتمین اجلاس حقوق بشر جهان در ۲۰۲۴ در ژنو سوئیس خواهد بود. او همچنین چند ماه پیش به عنوان سفیر صلح سازمان ملل تعیین شد.
دکتر خلود در گفتگو با «الشرق الاوسط» گفت «تلاش می کنم نقش زنان سعودی در رده های مدیریتی بالا و پیشرو را در جهان نشان دهم. زنان سعودی در دوران رهبری خادم حرمین شریفین و سند بلند پروازانه چشم انداز محمد بن سلمان ولیعهد توانستند در عرصه توسعه بلند پروازانه کنونی در سعودی در حوزه های مختلف نقش آفرینی کنند».
دکتر خلود المانع بنیانگذار مرکز (Ai Hub-Center of Excellence CoE) در حوزه هوش مصنوعی در سعودی است. او این نهاد را با همکاری یک تیم بین المللی دارای تخصص های گوناگون در راستای تنظیم و اجرای پروژه های هوش مصنوعی تاسیس کرد که منبع ابتکار و سرمایه گذاری در زیرساختارهای هوش مصنوعی به شمار می رود. خدمات این مرکز در حال حاضر به دو حوزه نظام سلامت و ورزش محدود است.
دکتر خلود جایزه رهبری و پیشگامی بین المللی در حوزه هوش مصنوعی و فناوری را برای سال ۲۰۲۴ از آن خود کرد. او اولین چهره سعودی است که به عنوان سناتور در مجمع جهانی سرمایه گذاری و کارآفرینی سعودی را نمایندگی می کند. او همچنین نماینده سعودی در مجمع جهانی فرشتگان WBAF است.

اتومبیل رانی و موتورسواری

زنان در سعودی در سال های اخیر سراغ رشته های ورزشی رفتند که تا چندی پیش در انحصار مردان بودند. اتومبیل رانی و موتورسواری از همین بازی ها هستند که زنان سعودی در این رشته ها خوش درخشیدند و دستاورد کسب کردند.
اتومبیل رانی و موتور سواری جزو مسابقات به شدت رقابتی هستند که مهارت فنی بالا و واکنش سریع و قدرت بدنی و روحیه قوی می خواهد اما با این حال زنان سعودی با عبور از این سختی ها در این بخش نیز ابراز وجود کردند و مهارت های منحصر به فرد و توانایی های خود را به نمایش گذاشتند.

مها الحملي

مها الحملی از جمله ستارگان مسابقات اتومبیل رانی در سعودی است. او تا حالا قهرمان چندین مسابقه داخلی و بین المللی بوده و الهام بخش بسیاری از زنان سعودی بلند پرواز شده.
الحملی در گفتگو با «الشرق الاوسط» اظهار کرد که در دو سال اخیر در چندین مسابقه قهرمانی داخلی و بین المللی شرکت کرده است و تعریف می کند که در مرحله ششم رالی داکار ۲۰۲۴ دچار مصدومیت شد اما پس از بهبودی دوباره در مسابقات رالی حائل شرکت کرد.


نقش کلیدی زنان سعودی در هنر

گوشه ای از نمایشگاه «نورآوری و آینده ما را یکجا جمع می کنند» در رویداد هنری نور ریاض (ریاض آرت)
گوشه ای از نمایشگاه «نورآوری و آینده ما را یکجا جمع می کنند» در رویداد هنری نور ریاض (ریاض آرت)
TT

نقش کلیدی زنان سعودی در هنر

گوشه ای از نمایشگاه «نورآوری و آینده ما را یکجا جمع می کنند» در رویداد هنری نور ریاض (ریاض آرت)
گوشه ای از نمایشگاه «نورآوری و آینده ما را یکجا جمع می کنند» در رویداد هنری نور ریاض (ریاض آرت)

هر هنری در سعودی فصل و برنامه جداگانه دارد و علاقمندان و هنر دوستان با اشتیاق انتظار برنامه مورد نظر خود را می کشند. برای مثال اول سال رویدادهای کلانی مثل «بینال الدرعیه» و «نور ریاض» و «دیزرت ایکس» را داریم. البته در لابلای این رویدادها برنامه های هنری پرنشاط فراوان مثل نمایشگاه های مستقل و رسمی وجود دارند که شهرها را به آثار هنری و کارگاه هنری تبدیل می کنند. حضور در چنین حال و هوایی واقعا دلچسب است. هنرمندان حس می کنند تکیه گاه دارند. زیبایی و نوآوری همه جا موج می زند. هنرمندان بر سر نمایش آثارشان رقابت و کشور را در هر فصل هنری و برنامه و رویداد هنری وارد فاز منحصر به فرد و بی نظیر می کنند.
در این میان نمی توان نقش کلیدی زنان در این همه نشاط و فعالیت هنری را نادیده گرفت. آنها گرداننده و برنامه ریز و برگزار کننده رویدادهای هنری گوناگون هستند و هنر را به نمایش می گذارند و از آن حمایت می کنند. نام زنان در همه نهادهای هنری کلان و پرآوازه در سعودی در رده های بالای مدیریتی می درخشد. اینجا جا دارد از برخی از این زنان موفق در عرصه هنر سعودی یاد کنیم:

نوره الدبل مدیر برنامه های هنری و نوآوری کمیسیون سلطنتی العلا

نوره الدبل

العلا در سعودی با داشتن محوطه «هگرا» خیلی زود در میان شهرهای تاریخی جا باز کرد و در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت. العلا که دوره ها و رویدادهای هنری گوناگون دارد به مقصد گردشگری تبدیل شد. در این میان نوره الدبل مدیر برنامه های هنری و فرهنگی کمیسیون سلطنتی استان العلا نقش موثری در این برنامه ها و رویدادها ایفا می کند.
نوره الدبل در حوزه های هنری و طراحی و نوآوری بیش از ده سال سابقه دارد. او روی «توسعه ابتکار عمل های نوآورانه و ابتکار عمل های اصیل فرهنگی» تمرکز دارد. نمایشگاه «دیزرت اکس العلا» زیر نظر نوره الدبل برگزار می شود. این نمایشگاه هنری هنر را با طبیعت یکجا جمع کرده است. او مدیریت ابر پروژه های دیگری در آینده مثل پروژه «دره هنر» و «دیزرت اکس» و موزه ها همچون موزه هنر معاصر و موزه «جاده بخور» را بر عهده خواهد داشت. نوره الدبل اضافه می کند «العلا با این رویدادها یکی از مقاصد اصلی گردشگران و هنر دوستان می شود». الدبل کار خود را در حراجی ها آغاز کرد و سپس به مرکز فرهنگی جهانی «اثراء» در الظهران رفت و به عنوان مدیر موزه و توسعه نمایشگاه ها مشغول به کار شد.

نوره الدبل کارشناسی ارشد مدیریت هنر دانشگاه بوستون و کارشناسی ارتباط تصویری از دانشگاه آمریکایی الشارجه دارد.

آیه البکری بنیانگذار دو سالانه الدرعیه

آیه البکری

بینال هنر معاصر الدرعیه و بینال هنرهای اسلامی دو رویداد هنری مهم در برنامه های هنری و فرهنگی سعودی هستند. آثار هنرمندان برجسته سعودی و جهان در این رویدادها به نمایش گذاشته می شود. بینال الدرعیه از همان آغاز کار یک رویداد بزرگ بود و همچنان در حال توسعه و بهتر شدن است. آیه البکری مدیر عامل «موسسه بینال الدرعیه» بیش از ده سال سابقه در حوزه هنر در اروپا و سعودی دارد و «موسسه بینال الدرعیه» سال ۲۰۱۹ به ریاست شاهزاده بدر بن عبد الله بن فرحان وزیر فرهنگ تاسیس شد و آیه البکری مدیر عامل آن گردید.

فریده الحسینی (موسسه بینال الدرعیه)

فریده الحسینی

نام فریده الحسینی با «بینال هنرهای اسلامی الدرعیه» مطرح شد. او مدیر «بینال هنرهای اسلامی الدرعیه» است و در ماه مارس ۲۰۲۱ به این نهاد پیوست.
الحسینی بیش از ۱۴ سال سابقه در حوزه موزه داری و مدیریت نمایشگاه در سعودی دارد.

نوف المنیف (ریاض آرت)

نوف المنیف

جشنواره «نور ریاض» یکی از شادترین رویدادهای هنری سعودی است که با نورپردازی در آسمان و ساختمان های پایتخت از ریاض یک تابلوی شگفت انگیز می سازد. برخی از هنرمندان تازه کار و با سابقه سعودی در این جشنواره گرد هم می آیند تا آثارشان را در کنار آثار تعدادی از هنرمندان جهان به نمایش بگذارند. «نور ریاض» و «ریاض آرت» هدف مشترک تثبیت ارزش های اجتماعی و تعامل جامعه و تبادل دانش و همکاری در حوزه نوآوری را دنبال می کنند. مهندس نوف المنیف رئیس «نور ریاض» است. او می گوید ش«نور ریاض در غنای عرصه هنر و فرهنگ در سعودی سهیم است و این مایه افتخار ماست. بیش از ۲.۸ میلیون نفر از «نور ریاض» بازدید کردند. بیش از ۲۰۰ اثر هنری از ۴۰ کشور جهان در ۴۰ سایت این نمایشگاه به نمایش گذاشته شدند. حدود ۱۰۰ برنامه و رویداد هنری در حاشیه «نور ریاض» اجرا شدند.

ساره الرویتع (ریاض آرت)

ساره الرویتع

«سمپوزیوم مجسمه سازی طویق» با مجسمه های خلاقانه از جمله رویدادهای «ریاض آرت» است. این موزه باز در طویق آغاز می شود و به میدان های پایتخت سعودی می رسد تا در قالب یک برنامه گام به گام ریاض به یک موزه باز تبدیل شود. «سمپوزیوم مجسمه سازی طویق» رویداد هنری سالانه و مهم در عرصه هنر جهان است. مجسمه سازان صاحب نام دنیا در سعودی گردهم می آیند تا در فضای تعاملی و به طور زنده آثارشان را خلق کنند. این آثار بعد در یک نمایشگاه هنری در ریاض پایتخت هنر به نمایش گذاشته می شوند.
ساره الرویتع مدیر «سمپوزیوم مجسمه سازی طویق» است. او می گوید این رویداد یک پلتفرم برای تبادل فرهنگی و هنری است که نتایج آن بر کار همه مجسمه سازان سعودی و جهان تاثیر می گذارد و هدف افزایش اطلاع رسانی هنری در جامعه است. تبادل و همرسانی نظرات و فناوری ها و ابزارها و تجربیات و ایده های نو و آینده عامل بنیادین برای ایجاد اقتصاد نوآور و شکوفا در ریاض است.

دینا امین (کمیسیون هنرهای بصری)

دینا امین

دینا امین رئیس کمیسیون هنرهای بصری وزارت فرهنگ است و بر پروژه های هنری مهم در سعودی نظارت می کند از جمله پاویون سعودی در بینال ونیز و جایزه عکاسی سعودی. این کمیسیون وظیفه ساماندهی و توسعه بخش هنرهای بصری با توجه به سند چشم انداز و رویکرد وزارت فرهنگ را انجام می دهد و در این راستا استراتژی خاص برای توسعه هنرهای بصری تنظیم و اجرای آن را دنبال و از چهره های جوان و بااستعداد در این حوزه حمایت می کند و افراد و نهادها و شرکت ها را تشویق می کند تا محتواهای مرتبط با هنرهای بصری تولید کنند.

ریم السلطان (بنیاد مسک)

ریم السطان

«بنیاد هنری مسک» از جمله بازیگران کلیدی عرصه هنر در سعودی است که برنامه های مختلفی مثل آموزش و ساپورت و اقامت هنری دارد. اتاق ها و تالارهای «بنیاد هنری مسک» همیشه پر از هنرجویان پرشور در دوره های اقامت هنری این بنیاد یا شرکت کنندگان در دوره های هنری تخصصی مختلف است. این موسسه یک هفته در سال آثار شرکت کنندگان در برنامه اقامت (مساحت) را به نمایش می گذارد تا برای این هنرمندان جوان و با استعداد فرصت سازی کند. بسیاری از این هنرجویان بعد از پایان این دوره به فعالیت هنری ادامه دادند و به جمع سلبریتی های حوزه هنر در سعودی اضافه شدند.
ریم السلطان مدیر عامل «بنیاد هنری مسک» است که بر روی حمایت و اجرای استراتژی ها و ابتکار عمل های ملی در سراسر کشور تمرکز دارد.

او در تغییر در کل سازمان و طراحی مجدد سازمانی و تغییر در استراتژی های کلی سررشته دارد. او همواره استراتژی ها و پروژه ها و برنامه های کلان و موثر و گسترده را هدایت می کند.


سیاست «اول سوریه»... تکیه «عملگرایانه» آمریکا به اشغال لبنان

"خط آبی" که توسط سازمان ملل برای نشان دادن عقب نشینی اسرائیل از جنوب لبنان در سال 2000 ترسیم شده است (AFP)
"خط آبی" که توسط سازمان ملل برای نشان دادن عقب نشینی اسرائیل از جنوب لبنان در سال 2000 ترسیم شده است (AFP)
TT

سیاست «اول سوریه»... تکیه «عملگرایانه» آمریکا به اشغال لبنان

"خط آبی" که توسط سازمان ملل برای نشان دادن عقب نشینی اسرائیل از جنوب لبنان در سال 2000 ترسیم شده است (AFP)
"خط آبی" که توسط سازمان ملل برای نشان دادن عقب نشینی اسرائیل از جنوب لبنان در سال 2000 ترسیم شده است (AFP)

خلاصه: امروز « الشرق الاوسط» قسمت پایانی کتاب «دیپلماسی آمریکایی در قبال لبنان: شش ایستگاه و نمونه‌های آن» نوشته دیوید هیل معاون سابق وزیر امور خارجه آمریکا در امور سیاسی را منتشر می‌کند که به چگونگی سیاست « اول سوریه» آمریکا می‌پردازد. سیاستی که باعث شد لبنان تحت «اشغال» سوریه قرار گیرد و اینکه چگونه آمریکا ورود فرمانده ارتش ژنرال امیل لحود به ریاست جمهوری را تایید کرد و گفت: «لبنان هرگز شاهد چنین رئیس جمهوری ضد آمریکایی نبوده است. او نه از سیاست‌های آمریکا خوشش می‌آمد، نه مردم و نه دیپلمات‌هایی که برای برخورد با او فرستاده شده بودند.»

سوریه اول 1993-2000

سیاست پرزیدنت کلینتون در قبال لبنان به استراتژی وی در قبال سوریه پیوست. وی آن را کلید ژئوپلیتیکی برای دستیابی به صلح فراگیر عربی با اسرائیل و کاهش نفوذ ایران در منطقه دانست. و لبنان را جایزه آن تعیین کرد اگر در طول این فرآیند، سیاست خود را به سمت غرب تغییر دهد. از آنجایی که اشغالگران سوری سیاست خارجی لبنان را تعیین کردند، دلیل چندانی برای واشنگتن وجود نداشت که با رهبران لبنانی که به هر حال باید با دمشق مشورت می‌کردند، برخورد کند. اگر سوریه با اسرائیل صلح کند؛ لبنان به ناچار از آن پیروی خواهد کرد، یا به نظر می‌رسید که تغییر اوضاع، که با اظهارات اسد و برخی از اقدامات او تقویت شد.
کلینتون قبل از دیدار با رفیق الحریری، نخست وزیر لبنان در سپتامبر 1993 در نیویورک، از ادوارد جرجیان، دستیار وزیر خارجه آمریکا پرسید که چه باید بگوید؟ به او توصیه کرد که باید بر حمایت آمریکا از استقلال، حاکمیت و تمامیت ارضی لبنان تاکید کند. پس از این توصیه، کلینتون تاکید کرد که هیچ توافق صلح اسرائیل و سوریه با میانجیگری آمریکا به ضرر لبنان تمام نخواهد شد. جرجیان که احتمالاً صادق بود، بعداً نوشت: «این تأیید قدرت نخست‌وزیر الحریری را تقویت کرد، اما این پیام واقعیت سیاست آمریکا را آن‌طور که مشخص شد منعکس نمی‌کرد». همانطور که مارتین ایندیک، مشاور وقت کلینتون در امور خاورمیانه، بعداً نوشت: « دولت هرگز اسد را برای خروج نیروهایش از لبنان تحت فشار قرار نداد، زیرا ممکن است در صورت توافق صلح به آنها نیاز باشد.» در میان آنچه وی نوشت: «در توافق صلحی که کلینتون پیش بینی کرده است، نیروهای سوری در لبنان مسئول خلع سلاح (حزب الله) خواهند بود. با توجه به اینکه صلح لبنانی‌ها را قادر می‌سازد از چنگ سوریه فرار کنند، تخمین زدیم که اخراج آنها در طول زمان محقق خواهد شد.» مشکل روابط آمریکا با لبنان در سال‌های کلینتون در اینجا نهفته است، لفاظی‌های آمریکا در مورد تعهد ما به حاکمیت لبنان صادقانه بود، اما رفتار ایالات متحده نشان‌دهنده اتکای عمل‌گرایانه به اشغال سوریه بود. در حالی که قرار نبود توافق صلح به قیمت لبنان تمام شود، این کشور اولین قربانی عدم دستیابی به
صلح بود.
اسد به مقامات آمریکایی اطمینان داد که اگر شرایط او در توافق صلح با اسرائیل برآورده شود، ایران و «حزب الله» را کنترل خواهد کرد. اعتماد مقامات آمریکایی و اسرائیلی به وعده‌های او زمانی افزایش یافت که او عملاً به آرام کردن لبنان پس از جنگ‌های 1993 و 1996 کمک کرد، علی‌رغم سوء ظن مبنی بر دست داشتن او در حملات تحریک‌آمیز به اسرائیل در سال 1996. واشنگتن قولش را جدی گرفت، چون می‌دانست که توافق صلح برای آزمایش او وجود ندارد. مقامات آمریکایی و اسرائیلی به تمایل یا توانایی او برای تامین امنیت مرزهای اسرائیل نسبت به جنوب لبنان، تنها مرز اسرائیلی که از سال 1973 در معرض تهدیدهای مداوم باز بوده، اطمینان داشتند. از آنجایی که اسد چنین گفت، او معنای «مراقبت» یا بهایی که سوریه ممکن است بپردازد را مشخص نکرد، علیرغم این اعتقاد که اسد به خوبی می‌داند نیازهای امنیتی اسرائیل چیست.
شایان ذکر است که در طول دوره‌های مذاکرات بین اسرائیل و سوریه، در مورد آنچه ممکن است در لبنان در صورت دستیابی به صلح بین سوریه و اسرائیل اتفاق بیفتد، در مورد علاقه محدود واشنگتن درنگ کنیم. لبنان و اسرائیل هرگز مرزهایی را که از سوی فرانسه و انگلیس ترسیم شده بود، تعیین نکردند که باعث ایجاد ابهامات فراوان و احتمال درگیری شد. علاوه بر این، حملات «حزب‌الله» از لبنان تقریباً سیاست‌های آمریکا و اسرائیل را در سال‌های 1993 و 1996 از مسیر خود خارج کرد. رفتار اسد در تسهیل آتش‌بس نشانه دلگرمی بود.

اما اگر او توانایی کنترل لبنان را داشت، چرا این دوره‌های خشونت در وهله اول رخ داد؟ مشخص نیست که سوریه تا چه اندازه مایل یا قادر به خلع سلاح «حزب الله» در چارچوب صلح با اسرائیل بوده است، اما اسد از الزامات امنیتی اسرائیل برای حفاظت از شمال خود آگاه بوده و خروج اسرائیل از خاک سوریه مشروط به این بوده است. آیا سوریه برای اجتناب از رویارویی با ایران تلاش می‌کرد آن را دور بزند یا برگه فشار بر اسرائیل را که «حزب‌الله» در داخل لبنان در اختیارش قرار می‌دهد از دست بدهد؟ هیچ کس نمی‌تواند دقیقا بداند. اما آنچه محتمل به نظر می‌رسد این است که سوریه به دنبال حفظ نفوذ خود در لبنان بوده است، زیرا به اندازه کافی تهدیدات از سمت خود، از جمله اتحاد اسرائیل و مارونی را تحمل کرده است تا روزنه‌ای باقی نگذارد که دوباره آن را در معرض خطر قرار دهد. بدون «حزب الله» چگونه می‌توان مطمئن بود که دیگر این اتفاق نخواهد افتاد؟ در هر صورت، مقامات آمریکایی که خواهان صلح بودند، در صورتی که می‌خواهند به نتیجه برسند، چاره‌ای جز تکیه بر وعده اسد در مورد لبنان نداشتند. مقامات آمریکایی با به تعویق انداختن بحث مفصل درباره ترتیبات پس از صلح برای لبنان و ارزیابی صادقانه از نتایج احتمالی، ممکن است فقط منحرف شده باشد بدون اینکه بحرانی بر سر لبنان وجود داشته باشد که می‌تواند مانع دستیابی به توافق اسرائیل و سوریه شود. این مقامات هرگز وقت کافی برای کشف این موضوع نداشتند.
واضح است که سیاست واشنگتن که در دهه 1990 حامی اسد بود و چشم خود را بر روی سلاح‌های «حزب الله» لبنان در یک دوره 8 ساله بست، به رژیم سوریه این امکان را داد تا حلقه کنترل خود را بر این کشور تنگ کند. «حزب الله» از آن بهره برداری کرد تا کنترل و مشروعیت خود را در میان بسیاری از لبنانی‌ها تثبیت کند و آن را از یک سازمان تروریستی خطرناک به یک نیروی بزرگ ملی و منطقه‌ای در هزاره دوم تبدیل کرد. سیاست دولت کلینتون در قبال ایران نیز با تغییر ناگهانی سیاست آمریکا در سال 1997 از فشار و مهار به معاشقه عمومی با آنچه اردوگاه میانه‌رو نامیده می‌شود، به طور ناخواسته به تقویت اردوگاه سوری-ایرانی در لبنان کمک کرد. و با انتخاب سید محمد خاتمی به عنوان رئیس جمهوری ایران در آن سال اگرچه این معاشقه تا پایان دولت کلینتون ادامه داشت، اما از سوی حاکمان ایران رد شد. در مورد لبنانی‌هایی که به دنبال خلاصی از هژمونی سوریه و «حزب الله» نیابتی ایرانی-سوری بودند، در دهه 1990 هیچ توجهی از سوی واشنگتن دریافت نکردند.

طائف

اختلاف بین عون و سوریه با احتیاط و به تدریج آغاز شد. تأثیر عون نه تنها در میان لبنانی‌ها، بلکه در جامعه مسیحی نیز اختلاف‌افکن بود. او که از یک پیشینه فقیر برخودار بود، از طریق درجات نظامی با قاطعیت و سرسختی به مقام رهبری رسید؛ با حمایت مادی عراق، اصلی‌ترین حریف عرب سوریه. عون شروع به دست بالا گرفتن قدرت خود کرد. در مارس 1989 به سوریه اعلام جنگ کرد و تبادل توپخانه و محاصره چندین ماه ادامه یافت. در توافق با ریاض، سوریه توانست حمایت اتحادیه عرب را به دست آورد که کمیته سه جانبه متشکل از الجزایر، مراکش و پادشاهی عربی سعودی را برای پیگیری اصلاحات قانون اساسی لبنان تشکیل داد. عون و پیروانش حتی علیه آمریکایی‌ها نیز تجاوز بیشتری کردند و کنترل جاده‌های منتهی به سفارت آمریکا را به دست گرفتند. اعتراضات و آزار و اذیت کاروان‌های خودروهای مسلح آمریکایی، فضای امنیتی ایجاد کرد که سفارت را مجبور ساخت درهای خود را ببندد و تمام کارکنان آمریکایی را در سپتامبر 1989 تخلیه کند. برای اولین بار از سال 1919، ایالات متحده هیچ حضور دیپلماتیکی در بیروت نداشت.
توافق طائف در یک لحظه نادر متولد شد، زمانی که نظام عربی یک راه حل دیپلماتیک برای یک مشکل ارائه کرد. چهار شخصیت برجسته در تولد آن سهیم بودند: حسین الحسینی، که از چهره‌های کهنه کار در میان رهبران شیعه و جانشین موسی صدر در راس جنبش امل بود، سپس برای تکمیل نظامی سازی جنبش در طول جنگ برکنار شد. او به عنوان یک اصلاح طلب، مبنای اصلاحات قانون اساسی را بر اساس اسناد اصلاحی متوالی از زمان سند قانون اساسی 1976 که توسط دمشق پیشنهاد شد، آماده کرد. اخضر ابراهیمی، فرستاده ویژه اتحادیه عرب، پس از فعالیت در دیپلماسی الجزایر که با انتصاب وی به عنوان سفیر و سپس وزیر امور خارجه به اوج خود رسید، نقش دیپلماتیک را ایفا کرد. او اجماع بین کشورهای عربی (به استثنای عراق) را مهندسی کرد و آمریکایی‌ها و فرانسوی‌ها را در جریان پیش‌نویس توافقنامه قرار داد. رفیق الحریری نقش تعیین کننده‌ای داشت. او یکی از معدود رهبران سیاسی لبنان بود که بدون استفاده از زور از جنگ داخلی بیرون آمد.

او یک سنی اهل صیدون و با پیشینه‌ای متواضع است و در پادشاهی عربی سعودی ثروت اندوزی کرد و ثروتش را خرج منافع عمومی کرد؛ هیچ میلیاردر لبنانی دیگری مثل او نبود. او بیروت را پس از اشغال اسرائیل پاکسازی کرد و بورسیه‌های تحصیلی دانشگاه آمریکایی بیروت را تأمین کرد، در حالی که از این طریق در حال ساختن یک پروژه سیاسی بود که خانواده‌های سوداگر بیروت را جایگزین آن می‌کرد که چندین نسل سیاست سنی را رهبری می‌کردند. و در نهایت سعود الفیصل وزیر امور خارجه سعودی.
ایالات متحده مستقیماً در توسعه این توافق مشارکت نداشت، اما از منظر سیاسی با آن موافق بود. زمانی که سفارت در بیروت بسته شد، مشاور سیاسی دیوید ساترفیلد به الجزایر نقل مکان کرد و در آنجا به طور منظم با ابراهیمی ملاقات داشت و به طور مختصر از روند تحولات اطلاع داشت. دستورات دریافت شده صرفاً گوش دادن، عدم ارائه ایده و عدم ابراز حمایت یا مخالفت بود. زمانی که نمایندگان لبنان به طائف سعودی رسیدند، ساترفیلد با دستورات مشابهی به آنها پیوست، اما سعودی‌ها پس از اطلاع از حضور وی با توجه به اینکه این یک موضوع کاملاً عربی است، از او خواستند آنجا را ترک کند.
در 22 اکتبر 1989، پنجاه و هشت نماینده معاهده طائف را امضا کردند. مفاهيم آن جديد نبود، اما قبلاً توسط همه احزاب اصلي لبنان و حاميان خارجي آنها پذيرفته نشده بود و نتيجه آنها: تضعيف رياست جمهوري، سپردن اختيار اجرايي به يك كابينه متعادل فرقه‌اي به رهبري يك سني، تقويت نفوذ رئیس مجلس شیعه، تمرکززدایی از قدرت، رسیدگی به شکاف‌های اجتماعی و اقتصادی و از دست دادن مسیحیان برای معادله 6 در مقابل 5 برای مسلمانان در پارلمان و پذیرش معادله 5 در مقابل 5. طائف حضور نظامی سوریه در لبنان را به اجرای اصلاحات سیاسی آن مرتبط دانست. آنها باید پس از تصویب اصلاحات به دره بقاع عقب نشینی می‌کردند، در حالی که خروج نهایی سوریه را منوط به خروج نیروهای خارجی، یعنی اسرائیل می‌دانستند.
عون طائف را رد کرد، اما سوری‌ها و سعودی‌ها نمایندگان لبنانی را به یک پایگاه هوایی در شمال لبنان منتقل کردند، جایی که در 5 نوامبر 1989 رنه موعود را به عنوان رئیس جمهوری انتخاب کردند. موعود دوست فرنجیه بود، اما از نظر سیاسی از او جدا شد. او با شخصیت آشتی‌جو و سابقه طولانی خدمات عمومی متمایز بود. انتخاب او به عنوان سیگنال احتمالی سوریه برای اعتبار بخشیدن به مخالفان مارونی تفسیر شد. موعود هجده روز پس از انتخابش در بیروت غربی ترور شد و نمایندگان برای انتخاب رئیس جمهوری دیگری به نام الیاس هراوی به بقاع منتقل شدند و عون همچنان کاخ ریاست جمهوری در بعبدا را اشغال کرد.
در ژانویه 1990، جنگ بین عون و نیروهای لبنانی به رهبری سمیر جعجع آغاز شد و این مرحله نهایی جنگ داخلی باعث ویرانی عظیم شد. عون توانست خود را حفظ کند، اما این تغییر ژئواستراتژیک ناشی از تهاجم صدام به کویت در اوت 1990 بود که به سوریه اجازه داد پیچ‌ها را بر او محکم کند. بیکر وزیر امور خارجه و اسد در 13 سپتامبر در دمشق ملاقات کردند، پس از آن او به ائتلاف ضد صدام پیوست و موافقت کرد که در پی بی طرفی ایران در کارزار آتی برای خروج نیروهای عراقی از کویت باشد. برخی ناظران ادعا می‌کنند که بیکر به اسد چراغ سبز برای پایان دادن به بحران را عون نشان داد، تا زمانی که مقامات لبنانی کتبا خواستار مداخله سوریه شده بودند. در واقع، مقامات آمریکایی به سوری‌ها گفتند که ایالات متحده از خشونت حمایت نمی‌کند، اما می‌خواهند عون برود. بنابراین، رهبران سوریه باید برآورد کرده باشند که ایالات متحده از حمله سوریه به عون جلوگیری نخواهد کرد و آنها را به خاطر آن مجازات نخواهد کرد. در عرض چهارده سال، سیاست آمریکا در قبال سوریه در لبنان از هماهنگی اعلام نشده در سال 1976 به درگیری‌های نظامی مستقیم در سال 1984 و سپس در طول جنگ اول خلیج‌ تبدیل شد. نرمش آمریکا در قبال موضع سوریه در لبنان پیامدهای بلندمدتی خواهد داشت.
در 13 اکتبر، نیروهای سوری کاخ ریاست جمهوری در بعبدا را تصرف کردند و عون به فرانسه گریخت و در آنجا پانزده سال در تبعید ماند. اشتباه محاسباتی و انشعاب مارونی‌ها باعث ایجاد مجموعه‌ای از وقایع شد که کنترل سوریه بر لبنان را تقویت کرد. نگرانی آمریکا در مورد عراق باعث شد واشنگتن اقدام سوریه را بپذیرد و برای عون مشخص شد که وابستگی‌اش به صدام او را سرنگون کرده است.

لحود

تغییر سریع سیاست آمریکا در قبال ایران، از خصومت به معاشقه یک طرفه، بر لبنان تأثیر می‌گذارد. آنها عبارات منفی مربوط به طائف را تکرار می‌کنند و خواستار خلع سلاح شبه نظامیان (منظور حزب الله) و خروج نیروهای خارجی (منظور اسرائیل و سوریه) هستند. با این حال، پوچی این اظهارات تقریبا برای همه در لبنان روشن بود.

نه تنها فاقد هرگونه حمایت جدی بود، بلکه با دیپلماسی تکه تکه‌ای که توسط تیم نظارتی اسرائیلی-لبنانی نمایندگی می‌شد، که به عمل انجام شده در آن زمان مشروعیت می‌بخشید، متناقض بود. مقامات آمریکایی علاقه بیشتری به تامین توافق صلح سوریه و اسرائیل می‌دیدند و انتظار داشتند که این توافق اثرات مثبت ثانویه‌ای از نظر برقراری ثبات در لبنان و الزام «حزب‌الله» به توقف خشونت داشته باشد و در نتیجه نفوذ ایران در شرق را کاهش دهد و منجر به حذف آن شود. مقامات آمریکایی که نمی‌خواستند اسد را از خود دور کنند، در حالی که سوریه منافع خود را در لبنان تحکیم می‌کرد، کنار ایستادند. همگرایی فرصت‌طلبی سوریه، عمل‌گرایی لبنانی و نرمش آمریکا در قبال اسد، نوید دهنده آغاز دورانی بود که نقش سوریه و متحدان لبنانی آن را بزرگتر کرد و مخالفان آنها را به حاشیه راند.

امیل لحود، رئیس جمهور لبنان، نبیه بری، رئیس مجلس نمایندگان (وسط) و رفیق حریری، نخست وزیر سابق در فرودگاه بیروت 2001 (AFP)

انتخاب امیل لحود در سال 1998 نقطه عطفی در استراتژی سوریه در قبال لبنان بود. انتخاب او مستلزم اصلاح قانون اساسی بود زیرا او فرمانده ارتش بود و لبنان را در معرض یکی از آن بحران‌های دوره‌ای ریاست جمهوری قرار داد. مقامات آمریکایی در تابستان 1998 گزینه‌های خود را بررسی کردند و اکثر آنها متقاعد شدند که ایالات متحده چاره‌ای جز موافقت با گزینه سوریه یعنی لحود ندارد.
کاردار سفارت ما در بیروت تمام مکاتبات مربوط به این موضوع را با عنوان «انتخابات ریاست جمهوری (س)» عنوان کرد که منعکس کننده واقعیت موضوع است، اما به موقعیت کلی در وزارت خارجه کمک می‌کند. اموری که تلویحاً مبتنی بر کنایه بود و ریاکاری عمومی که در آنجا موضع سنتی است. در هر صورت مقامات آمریکایی بر اساس عوامل سطحی به این نتیجه رسیدند که ایالات متحده نمی‌تواند کسی بهتر از لحود را مطرح کند. او به خوبی انگلیسی صحبت می‌کرد، ویژگی‌ای که بملاقات کنندگان را گیج می‌کرد و نشان می‌داد که او طرفدار غرب است. او در کالج جنگ نیروی دریایی ایالات متحده در نیوپورت تحصیل کرده بود، بنابراین می‌تواند با همتایان نظامی آمریکایی خود کنار بیاید. ارتش لبنان تحت رهبری او حرفه‌ای و اتحاد خود را بازیافت، بنابراین به نظر می‌رسید که یک فرد میهن پرست قادر به انجام کارها است. او هیچ سابقه سیاسی نداشت و آمریکایی‌ها از دیدگاه او در سیاست چیزی نمی‌دانستند، پس این شخص از چه چیزی شاکی است؟
لحود در شرح حال خود برای کریم باکرادونی در مورد حمایت بی‌رویه آمریکا از او می‌گوید: « ایالات متحده متقاعد شده است که من به طور خودکار از سیاست آمریکا پیروی می‌کنم. و‌ با تهیه سلاح و تجهیزات با قیمت‌های نمادین و بدون سیاست به ارتش لبنان کمک کرد. شرایط آمریکایی‌ها برای درک شخصیت، افکار و انتخاب‌های من وقت صرف نکردند.» او درست می‌گفت که ایالات متحده او را اشتباه می‌فهمید، اما ادبیات را بین حمایت آمریکا از ارتش و حمایت از شخص او مخلوط کرد. سوء تفاهم لحود به این دلیل موجه بود که او از بازدیدکنندگان نظامی آمریکایی تمجیدهای شخصی سخاوتمندانه‌ای دریافت می‌کرد که قصد «ایجاد روابط» داشتند. موقعیت لحود نشان دهنده کینه توزی او بود. او از لبنانی‌های دیگر انتقاد کرد که خود را در برابر دولت قرار می‌دهند، در حالی که نمی‌توانست بین حمایت آمریکا از ارتش و حمایت شخصی از آن تمایز قائل شود. به هر حال، سیاست آمریکا این بود که در لبنان نسبت به سوریه ملایم باشد. انتخاب سوریه برای ریاست جمهوری در سال 1998 توسط واشنگتن پذیرفته شد.
ایرادات ارزیابی آمریکا از لحود به سرعت آشکار شد. لبنان هرگز چنین رئیس جمهوری ضد آمریکایی ندیده است. او نه از سیاست‌های آمریکا خوشش می‌آمد و نه از مردم و دیپلمات‌هایی که برای برخورد با او فرستاده شده بودند. در حالی که هراوی به دنبال مستقل جلوه دادن و ابراز علاقه شخصی به آمریکا بود، لحود این حرکات را کنار گذاشت. اسد ارباب او بود و «حزب الله» تنها متحد او در میان احزاب سازمان یافته. او آمریکا را دشمن خود می‌نگریست، چه به دلیل اعتقاد و چه به دلیل نیاز شخصی‌اش به تقویت رابطه‌اش با دمشق. او بیشتر سیاستمداران لبنانی را منزجر می‌کرد و به ویژه نسبت به دسترسی آسان الحریری به رهبران آمریکایی و جهانی حسادت می‌کرد. اتکای او به اطلاعات سوریه برای مدیریت امور به او فرصت می‌داد تا بعدازظهرها در تأسیسات دریایی لبنان شنا کند و آفتاب بگیرد. جاه طلبی اصلی او مانع تراشی در راهبردهای اقتصادی و مالی الحریری بود و او در واقع بر آن مسلط بود.


خشم کارتر از اسرائیل و جنگ داخلی لبنان

دیوید هیل معاون وزیر امور خارجه سابق آمریکا  بيروت 2019 (رويترز)
دیوید هیل معاون وزیر امور خارجه سابق آمریکا بيروت 2019 (رويترز)
TT

خشم کارتر از اسرائیل و جنگ داخلی لبنان

دیوید هیل معاون وزیر امور خارجه سابق آمریکا  بيروت 2019 (رويترز)
دیوید هیل معاون وزیر امور خارجه سابق آمریکا بيروت 2019 (رويترز)

روزنامه « الشرق الاوسط» از روز شنبه انتشار بخش‌هایی از کتاب «سیاست آمریکایی در قبال لبنان: شش ایستگاه و نمونه‌های آنها» نوشته دیوید هیل معاون وزیر امور خارجه سابق آمریکا در امور سیاسی را آغاز کرد. هیل در کتاب خود ارزیابی از سیاست کشورش در قبال لبنان را با تمرکز بر ناکامی‌ها و موفقیت‌های آن ارائه می‌کند و خاطرنشان می‌سازد که تجربه لبنانی او از زمانی آغاز شد که او در پایین‌ترین پله دستگاه دیپلماسی قرار داشت، قبل از اینکه منصب سفیر در لبنان را به عهده بگیرد. بعدها به سمت معاونت سیاسی وزیر امور خارجه منصوب شد. ديروز بخش اول در اختيار خوانندگان قرار گرفت و اينك بخش سوم:

سایروس ونس، وزیر امور خارجه آمریکا به اسرائیلی‌ها گفت که ایالات متحده به دنبال قطعنامه‌ای در شورای امنیت علیه آنچه آنها انجام داده‌اند، خواهد بود و گفت: «کارتر به‌ویژه از استفاده از سلاح‌های آمریکایی، از جمله بمب‌های خوشه‌ای، ناراحت است، زیرا این اقدام نقض قوانین است؛ یک توافق قبلی و قانون آمریکا.» قرار است رای گیری در سازمان ملل در 19 مارس برگزار شود. متن آمریکایی خواستار توقف فوری کار ارتش اسرائیل، عقب نشینی کامل و استقرار نیروهای بین‌المللی فعال در لبنان (یونیفیل) شد. ارتش اسرائیل از اختلاف زمانی استفاده کرد و قبل از رای گیری روز یکشنبه تا رودخانه لیطانی پیشروی کرد و تا حد امکان قبل از صدور قطعنامه 425 سرزمینی را تصرف و به این ترتیب موقعیت مذاکره اسرائیل را تقویت کرد. مقامات وزارت دفاع اسرائیل در 20 مارس با فرمانده جدید یونیفل دیدار کردند. آنها در 19 مارس در ازای کمربند امنیتی در امتداد مرز به شبه نظامیان حداد، سرزمین‌های اشغالی را به یونیفل واگذار کردند و برای عقب نشینی آرام زمان خواستند. نیروهای اسرائیلی در ماه ژوئن لبنان را ترک کردند.پس از آن مقامات آمریکایی متوجه شدند که ارتش اسرائیل تجهیزات نظامی آمریکایی را در اختیار ارتش لبنان جنوبی قرار داده است. دولت اسرائیل این موضوع را رد کرد، که باعث شد کارتر یادداشتی «کوتاه و صریح» برای بگین بفرستد و از او بخواهد که تجهیزات را خارج کند. این یادداشت از طریق یک کانال شخصی گذشت و به بگین اجازه داد تا تجهیزات را با آرامش خارج کند.در طی یک شام در جریان مذاکرات کمپ دیوید در سپتامبر 1978، سادات از کارتر پرسید که آیا زمان زیادی را به لبنان اختصاص داده است یا خیر؟ کارتر پاسخ داد: «منافع آمریکا در درجه اول در لحظات بحران مطرح شد، (بنابراین) ما تلاش‌های هماهنگ برای یافتن راه حل دائمی برای تراژدی جاری لبنان انجام ندادیم.» کارتر وارد جزئیات نشد. این اظهار نظر حاکی از آن است که قبل از وقوع بحران‌های مربوط به امنیت اسرائیل، علاقه بیشتری به لبنان وجود داشت. دو محقق رویکرد کارتر را اینگونه توصیف کردند: «لبنان یک دیگ جوشان بود و او سعی می‌کرد درب آن را محکم نگه دارد تا مسیر اصلی یعنی صلح همه‌جانبه را خراب نکند.» در آستانه کمپ دیوید، نگرانی زیادی وجود داشت که سوری‌ها از این نشست برای گسترش سلطه خود بر لبنان سوء استفاده کنند. ونس به اسد پیام داد:« ما از اسرائیلی‌ها می‌خواهیم حداکثر خویشتنداری و خرد را برای جلوگیری از درگیری با نیروهای سوری به کار گیرند و از سوریه نیز می‌خواهیم که همین کار را انجام دهد».

سوریه و آمریکا... همگرایی منافع در لبنان

این دوره با اولین همگرایی بین منافع آمریکا و سوریه در لبنان مشخص شد. دستورات براون عبارت بود از تسهیل حل و فصل سیاسی سوریه با لبنانی‌ها و فلسطینی‌ها به منظور جلوگیری از استقرار نیروهای سوری که ممکن است به تهاجم اسرائیل و جنگ گسترده‌تر منجر شود. این رویکرد به موفقیت‌های کوتاه مدت در ایجاد ثبات در لبنان و تضعیف «ساف» دست یافت. در هر صورت سوریه بخش بزرگی از لبنان را اشغال کرد که در درازمدت به حاکمیت لبنان پایان داد، اما نه به جنگ داخلی آن. این خشونت و بی‌ثباتی منجر به چندین دهه مشکلات امنیت ملی برای اسرائیل و ایالات متحده شد و تنها شش سال پس از مأموریت براون، یک نماینده ایران در کنار دریای مدیترانه متولد شد، همانطور که یکی از محققین خاطرنشان کرد:«با ناتوانی در رسیدگی به مسائل اصلی که لبنان را رنج می‌دهد و به جای تلاش برای مهار آنها از طریق نیروی سوریه، دولت فورد ممکن است مشکلات طولانی مدت در خاورمیانه را تشدید کرده باشد.»حمایت عملی و نمادین سریع از نهادهای دولتی لبنان در سال‌های 1968 و 1969 ممکن است رئیس‌جمهوری (شارل) حلو را به دلیل مقاومت در برابر فشار برای اعطای آزادی‌های بیشتر به عرفات و فدائیان سخت‌تر کرده باشد. درخواست‌های او برای حمایت دیپلماتیک و کمک‌های نظامی در واشنگتن و پایتخت‌های میانه‌رو عربی بی‌پاسخ ماند و علی‌رغم موفقیت‌های ارتش لبنان تا آن زمان در مهار چریک‌ها، او را از نظر سیاسی در منطقه منزوی کرد.

حلو بدون حمایت خارجی که فلسطینی‌ها از آن برخوردار بودند، هیچ گزینه مناسبی جز حل و فصل نمی‌دید. توافقنامه قاهره به فلسطینی‌ها این امکان را داد تا در اتحاد با مسلمانان و چپ‌هایی که به دنبال تغییر موازنه قدرتی بودند که از سال 1943 بر لبنان حکومت می‌کرد، دولتی در داخل کشور لبنان بسازند. جنگ داخلی در لبنان دلایل زیادی داشت، اما غلتیدن به سمت آن در قاهره در سال 1969 شتاب گرفت.واشنگتن مشغله‌های مختلفی داشت. نیکسون و کیسینجر به دنبال پرهیز از دخالت در خاورمیانه بودند و اولویت کم آشکارا توسط کاخ سفید تفویض اختیار وزارت امور خارجه به این عرصه بیان شد که به ندرت اتفاق می‌افتد. راجرز بر راه اندازی یک رویکرد جامع برای دستیابی به صلح عرب‌ها و اسرائیل تمرکز کرد. طرح جاه طلبانه او نه در منطقه و نه در واشنگتن مورد حمایت قرار نگرفت. این امر ناپدید شد، همانطور که امید لبنانی‌ها برای رهایی از بار فلسطین و کمک اندکی که ایالات متحده برای حمایت از ارتش لبنان در آن مرحله ارائه کرد، بسیار دیر رسید.کیسینجر معتقد بود که خاورمیانه برای موفقیت ابتکار دیپلماتیک آمریکا نیاز به تخمیر دارد. با این حال، آنچه که رخ داد جنگ ناگهانی در سال 1973 بود. لبنان در سال 1975 وارد جنگ داخلی شد. دیپلماسی گام به گام عقب نشینی‌های محدود اسرائیل از سینا و بلندی‌های جولان را در ازای توافق نامه‌های آتش‌بس موقت در اولویت قرار داد. کیسینجر امیدوار بود با دستیابی به اهداف غیرممکن، جو مساعدی برای رسیدگی به مسائل دشوارتر مربوط به کرانه باختری و غزه در آینده ایجاد کند. رویکرد او از نظر واقع‌گرایی و سودمندی شگفت‌انگیز بود و پایه‌ای برای تمام تلاش‌های بعدی صلح بود. اما فلسطینیان به حاشیه رانده شده که صبر خود را از دست دادند، کنترل خود را بر لبنان محکم‌تر کردند.زمانی که جنگ داخلی در لبنان آغاز شد، تمرکز آمریکا در جای دیگری بود، یعنی سقوط سایگون. کیسینجر امیدوار بود که نبرد در لبنان را مهار کند تا به توافقات موقت اسرائیل با مصر و سوریه آسیبی وارد نشود. زمانی که خطر جنگ اسرائیل و سوریه در لبنان شدت گرفت، کیسینجر فرستاده‌ای کهنه کار به نام دین براون را فرستاد. براون به محض ورود، دستورات اولیه‌ای که به او داده شد را به اهداف عملی و دست یافتنی تبدیل کرد. او کمک کرد تا فرنجیه را متقاعد کند که راهی را انتخاب کند که بن بست سیاسی در کشور را کاهش دهد، زیرا دیپلماسی مبتنی بر دانش کافی، رابطه مستقیم و حضور فیزیکی تفاوت ایجاد می‌کند. اما در حالی که از درگیری اسرائیل و سوریه جلوگیری شد، پس از افشای این دخالت، دولت فورد اشغال لبنان را توسط سوریه پذیرفت. ثبات در کوتاه‌مدت به دست آمد، اما مشکلاتی که حل‌نشده باقی ماندند در درازمدت بدتر شدند، به‌ویژه سرنوشت جنبش فلسطین و خواسته‌های مسلمانان و چپ‌گرایان لبنانی برای اصلاحات. دولت ضعیف فورد نتوانست مقامات اسرائیلی را متقاعد کند که به ارتش سوریه اجازه دهند جنوب لبنان را از شبه‌نظامیان فلسطینی پاکسازی کند و ناامنی در آنجا ادامه یافت تا اینکه در اوایل دهه 1980 رهبران اسرائیل دیگر نتوانستند آن را تحمل کنند.چنین تعامل مستمر و عملی آمریکا با مشکلات لبنان که از سال 1968 آغاز شد، می‌توانست نتایج مثبت بیشتری را برای منافع آمریکا در درازمدت ایجاد کند. اما رهبران فلسطینی برای لبنان ایجاد مزاحمت می‌کردند، زیرا نتوانستند در مورد خواسته‌های خود بر اسرائیل تأثیر بگذارند. پرداختن به این مشکل اساسی در آن زمان از حوزه سیاست خارجی آمریکا خارج بود و نبود راه حلی برای مسئله فلسطین کمک زیادی به تشدید مشکلات لبنان کرد. فرصتی برای باز کردن گفتگوی آمریکایی با عرفات وجود داشت، اما در سال 1976، سال انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، غیرعملی بود. نمی‌توان دانست که نتیجه این گفتگو چه می‌شود، اما عدم تمایل اسرائیل در آن زمان به بررسی شهرک سازی با فلسطینی‌ها در هر صورت تداوم هرج و مرج فلسطینی‌ها در لبنان را تضمین می‌کرد. گاهی اوقات، موقعیت‌هایی پیش می‌آید که در آن ایالات متحده فقط می‌تواند مشکلات سیاست خارجی را مدیریت کند و حل نمی‌شود. ظرفیت مدیریت آن در آن دوره، به استثنای مأموریت براون، محدود بود.در این مرحله مقامات آمریکایی معتقد بودند که زمان مداخله نظامی آمریکا گذشته است و برخلاف آنچه در سال 1958 اتفاق افتاد، گزینه استقرار نیرو مطرح شد، اما جدی گرفته نشد. علاوه بر این، پورتر معتقد بود که حتی بازدید از یک کشتی ناوگان ششم - که حلو به دنبال آن بود - فقط اختلافات لبنان و دشمنی با ایالات متحده را عمیق‌تر می‌کند. مایه تاسف است که او در سال 1982 به سیاستگذاران مشاوره نمی‌داد.


آخرين سفر پس از انفجار بزرگ

سربازان سوری، اعضای نیروی مشترک حافظ صلح عربی "کلاه سبزها" در لبنان، سوار بر تانک ساخت روسیه، 15 نوامبر 1976 در بیروت (گتی)
سربازان سوری، اعضای نیروی مشترک حافظ صلح عربی "کلاه سبزها" در لبنان، سوار بر تانک ساخت روسیه، 15 نوامبر 1976 در بیروت (گتی)
TT

آخرين سفر پس از انفجار بزرگ

سربازان سوری، اعضای نیروی مشترک حافظ صلح عربی "کلاه سبزها" در لبنان، سوار بر تانک ساخت روسیه، 15 نوامبر 1976 در بیروت (گتی)
سربازان سوری، اعضای نیروی مشترک حافظ صلح عربی "کلاه سبزها" در لبنان، سوار بر تانک ساخت روسیه، 15 نوامبر 1976 در بیروت (گتی)

روزنامه « الشرق الاوسط» از ديروز انتشار بخش‌هایی از کتاب «سیاست آمریکایی در قبال لبنان: شش ایستگاه و نمونه‌های آنها» نوشته دیوید هیل معاون وزیر امور خارجه سابق آمریکا در امور سیاسی را آغاز کرد. هیل در کتاب خود ارزیابی از سیاست کشورش در قبال لبنان را با تمرکز بر ناکامی‌ها و موفقیت‌های آن ارائه می‌کند و خاطرنشان می‌سازد که تجربه لبنانی او از زمانی آغاز شد که او در پایین‌ترین پله دستگاه دیپلماسی قرار داشت، قبل از اینکه منصب سفیر در لبنان را به عهده بگیرد. بعدها به سمت معاونت سیاسی وزیر امور خارجه منصوب شد. ديروز بخش اول در اختيار خوانندگان قرار گرفت و اينك بخش دوم آن:

پس از اولین سفرم به بیروت، من به مواجهه با مسائل لبنان ادامه دادم، چه به عنوان مشاور سیاسی آمریکا در شورای امنیت در جریان بحث درباره موضوع «قانا» در سال 1996، چه به عنوان بخشی از کارکنان وزیر (مادلین) آلبرایت وقتی او در حال رفع ممنوعیت سفر شهروندان آمریکایی به لبنان بود. من به عنوان فرد شماره دو سفارت، شاهد عقب‌نشینی یکجانبه اسرائیل در سال 2000 بودم. ما نتوانستیم تلاشی برای آماده‌سازی دولت یا ارتش لبنان برای آن لحظه انجام دهیم. به عنوان سفیر دوازده سال بعد، با حمایت قوی از ارتش لبنان در تلاش برای محافظت از لبنان در برابر افراط گرایی تکفیری‌ها مشارکت کردم.آخرین سفر من به بیروت در دوران دولت ترامپ، به عنوان دستیار وزیر امور خارجه در امور سیاسی، در 13 آگوست 2020، پس از انفجار بندر در 4 همان ماه بود. من آمادگی دیدن تخریب فیزیکی را داشتم، زیرا شهر را در بدترین وضعیت خود پس از پایان جنگ داخلی سی سال پیش دیده بودم. چیزی که من در مورد آن مطمئن نبودم واکنش مردم بود. به خصوص لبنانی‌های عادی که بار دیگر توسط فساد و سهل انگاری رهبرانشان مورد خیانت قرار گرفته‌اند. این انفجار در شرایط بدترین فروپاشی اقتصادی و مالی که یک کشور تا به حال در دوران مدرن دیده است، با شیوع اپیدمی «کووید-19» و ادامه جریان پناهجویان از سوریه رخ داد که وضعیت انسانی را بیش از پیش تشدید کرد.در طول جنگ داخلی، بیروت به طور سیستماتیک از طریق استفاده عمدی از خشونت ویران شد. در این مورد، انفجار - یکی از بزرگترین انفجارهای غیر هسته‌ای ثبت شده - به وضوح یک حادثه ناشی از مقدار غیرمعمول نیترات آمونیوم ذخیره شده در آنجا به دلایل مرموز و بدون کنترل کافی بود. تحقیقات قضایی لبنان در مورد جنایات با ابعاد سیاسی سابقه ناکامی در کشف حقیقت دارد. یک سال بعد، تلاش‌های «حزب الله» برای ارعاب بازرسان و متوقف کردن کار آنها به خودی خود شواهد کافی نشان داد که آنها در حال پنهان کردن چیزی بودند.برای آمریکایی‌ها؛ لبنان اغلب به‌عنوان مجموعه‌ای از مشکلات گیج‌کننده در نظر گرفته می‌شود که ما را نگران می‌کند، اما دغدغه حیاتی ما نیست. آمریکا فقط به دلایلی بزرگتر از آن کشور به طور پیوسته به لبنان کشیده شد؛ به دلیل موقعیت جغرافیایی و ترکیب فرقه‌ای آن مقدر است که صحنه‌ای برای درگیری‌های گسترده‌تر باشد که می‌تواند در هر زمان خاورمیانه را ویران کند..کار من به عنوان یک دیپلمات آمریکایی مستلزم این بود که سه بار در بیروت خدمت کنم که تقریباً بیست و پنج سال طول کشید.

جنگ داخلی لبنان... مداخله سوریه و خطوط قرمز اسرائیل

دومین توافقنامه جدایی در سینا، در سپتامبر 1975، بر شدت درگیری در لبنان و شدت رقابت بین مصر و سوریه افزود. اسرائیل برای جلوگیری از هرگونه واکنش خشونت آمیز فلسطینی‌ها به توافق دوم سینا، حملات هوایی را در لبنان آغاز کرد. عبدالحلیم خدام وزیر امور خارجه سوریه به لبنان سفر کرد، اما نتوانست گفت‌وگوی سیاسی یا آتش‌بس بین گروه‌های مختلف لبنانی و فلسطینی‌ها برقرار کند. مسیحیان لبنانی از ایالات متحده درخواست کمک کردند، چه با نیروهای نظامی و چه با سلاح. سرعت نبرد در جنگ داخلی در ماه اکتبر افزایش یافت. فورد و کیسینجر در 9 و 16 اکتبر وضعیت را بررسی کردند. آنها می‌ترسیدند که مداخله سوریه در لبنان به واکنش اسرائیل منجر شود. کیسینجر اکیداً توصیه کرد که از گزینه مداخله آمریکا مشابه با سال 1958 که توسط فورد پیشنهاد شد، خودداری کنید. مقامات آمریکایی بار دیگر تاکید کردند که نگرانی آنها جلوگیری از درگیری سوریه و اسرائیل در لبنان است که به معنای جلوگیری از استقرار نیروهای منظم هر یک از طرفین است. دیپلمات‌های آمریکایی این مشکل را با رهبران اسرائیل و سوریه در میان گذاشتند. یگال آلون وزیر خارجه اسرائیل تایید کرد که اسرائیل بدون مشورت با واشنگتن هیچ اقدامی انجام نخواهد داد. ماهیت، اندازه، محدوده جغرافیایی و هدف هر عملیات سوریه؛ پاسخ اسرائیل را مشخص خواهد کرد.

ریچارد مورفی، سفیر آمریکا به اسد اطلاع داد که ایالات متحده از موضع افراط گرایان مسیحی حمایت نمی‌کند و از اسرائیل می‌خواهد که خویشتن‌داری کند، اما اسرائیل ممکن است در هر صورت علیه مداخله ارتش سوریه اقدام کند. در ماه نوامبر، اسد به ایالات متحده اطلاع داد که اگر فرنجیه از نیروهای سوری درخواست کند، «آنها در اختیار او خواهند بود». در دسامبر 1975 و ژانویه 1976، شبه‌نظامیان مسیحی علیه اردوگاه‌های آوارگان فلسطینی واقع در خطوط تدارکاتی آنها در اطراف بیروت حرکت کردند. فعالیت سوریه در ژانویه تشدید شد و سوریه مبارزان فلسطینی وفادار به دمشق را در لبنان مستقر کرد. کیسینجر هشدار دومی را به اسد صادر کرد و در آن ابراز تردید کرد که ایالات متحده بتواند از واکنش اسرائیلی‌ها به آنچه که ممکن است نتیجه آن مداخله مستقیم سوریه باشد، جلوگیری کند. خدام مذاکرات بین لبنانی‌ها را از سر گرفت که در فوریه 1976 به «سند قانون اساسی» مورد تأیید رئیس‌جمهوری فرنجیه و نخست‌وزیر کرامه و حمایت فالانژ (شبه نظامیان اصلی مسیحی) منجر شد. این سند قبل از توافق طائف در سال 1989 در توزیع مساوی کرسی‌های پارلمان بین مسلمانان و مسیحیان بود. ایالات متحده سیگنالی را به رهبران لبنان فرستاد. این کشور حمایت خود از تلاش‌های سوریه برای اصلاحات را تایید می‌کند. جنبلاط، فلسطینی‌ها و متحدانشان آن را ناکافی دانسته و رد کردند و اتحاد بین دمشق و متحدان فلسطینی و لبنانی‌اش از بین رفت، بنابراین اسد محموله‌های تسلیحاتی را از عرفات به شبه نظامیان خانواده فرنجیه منتقل کرد. رابین به فورد اطلاع داد که اگر نیروهای سوری وارد لبنان شوند، ارتش اسرائیل تا لیطانی پیشروی خواهد کرد. در همین حال، ارتش لبنان بر اساس خطوط فرقه‌ای تقسیم شد و تصویر بی‌طرفی خود را از دست داد.جنبلاط و یارانش برای حمله به مسیحیان آماده شدند. سوریه اکنون با مسیحیان متحد شده که از سند قانون اساسی پیشنهادی اسد حمایت می‌کردند. سازمان اطلاعات آمریکا تخمین زد که اگر اسد در لبنان دچار تزلزل شود، ممکن است قدرت را به یک رژیم افراطی‌تر واگذار کند. در اواسط ماه مارس، ارتش سوریه به درخواست فرنجیه 1000 سرباز عادی را با یونیفورم فلسطینی به لبنان فرستاد، اما آنها نتوانستند حمله چپ را متوقف کنند. در ماه مارس، آمریکایی‌ها به مقامات سوری گفتند؛ آنها از تلاش‌های دیپلماتیک اسد حمایت می‌کنند، اما یک بار دیگر نسبت به واکنش احتمالی اسرائیل به مداخله نظامی آشکار سوریه هشدار دادند. در 15 مارس، واحدهای فلسطینی وفادار به اسد از اشغال چپ‌گرایان لبنانی به کاخ فرنجیه جلوگیری کردند، این نشانه روشنی بود که اسد در برابر هرگونه تهدید رادیکالی علیه استراتژی سیاسی خود در لبنان قاطعانه عمل خواهد کرد. در 23 مارس، خدام به ایالات متحده اطلاع داد که فرنجیه «رسماً از سوریه درخواست کرده است تا نیروهایی را برای جدا کردن طرف‌های درگیر در لبنان بفرستد». در 24 مارس، مقامات اسرائیلی برخی «خط قرمزها» را برای واشنگتن ترسیم کردند که به طور ضمنی نشان می‌دهد که آنچه غیرقابل قبول است دیگر غیرقابل قبول نیست. اسرائیل با هرگونه تحرک نظامی آشکار نیروهای سوری در لبنان، یا هر چیزی که به اندازه یک تیپ بیشتر باشد، یا تسلیحات را به ساحل منتقل کند، یا از 10 کیلومتری جنوب جاده بیروت - دمشق بیشتر شود، مخالفت خواهد کرد. کیسینجر درک می‌کرد که هرگونه تجاوز، اسرائیلی‌ها را مجبور می‌کند تا نقاط استراتژیک جنوب لبنان را تا زمانی که نیروهای سوری ترک کنند، تصرف کنند. مقامات سوری که به دنبال تایید آمریکا بودند، جزئیات اطمینان بخشی از طرح خود را در 25 مارس ارائه کردند:«نیروهای آنها محدود خواهند بود، آنها در خارج از جنوب باقی خواهند ماند و پس از حل بحران سیاسی ظرف چند ماه از آنجا خارج خواهند شد.» پاسخ آمریکا آنچه را که ایالات متحده می‌دانست ممکن است منجر به پاسخ نظامی اسرائیل شود، ارائه کرد. اسد گفت که در جنوب نمی‌ماند، اما از ایالات متحده خواست که اسرائیل را نیز دور نگه دارد.

دستورالعمل‌های براون

کیسینجر معتقد بود که منافع ایالات متحده ایجاب می‌کند که «نمی‌توانیم اجازه دهیم اسرائیل وارد جنوب لبنان شود»، زیرا این رویکرد جامع او در قبال «خاورمیانه» را که مبتنی بر پیشرفت تدریجی در پرونده صلح عرب‌ها و اسرائیل برای مهار نفوذ شوروی است، به خطر می‌اندازد. وی همچنین مخالف اشغال مستقیم لبنان توسط سوریه بود، زیرا از یک سو می‌ترسید که این امر منجر به اقدام اسرائیل شود و از سوی دیگر، نزدیکی واشنگتن و دمشق را ناشی از آن لحظه می‌دانست. منافع مشترک در مهار سازمان آزادیبخش فلسطین و چپ‌های لبنانی موقت است. اما دیدگاه دقیق‌تری از موضع احتمالی اسرائیل به کیسینجر ارائه شد.

در 31 مارس 1976، مالکوم تون، سفیر آمریکا در اسرائیل، معتقد بود که مقامات اسرائیلی موضع سختگیرانه‌تری را نسبت به مداخله سوریه برای کیسینجر نشان می‌دهند. اسرائیلی‌ها جنبش سوریه را تا زمانی تحمل خواهند کرد که اسرائیل از برنامه‌های سوریه اطلاع قبلی داشته باشد، هدف بازگرداندن ثبات است و نیروهای سوری وارد جنوب لبنان نشوند.کیسینجر دستورات خود را در 31 مارس به براون داد. او باید به آتش بس کمک می‌کرد، از طرح سیاسی سوریه حمایت می‌کرد و در عین حال نیروهای آنها را از لبنان دور نگه می‌داشت، با سازمان آزادیبخش فلسطین تماس می‌گرفت و سعی می‌کرد اتحاد خود را با جنبلاط شکسته و از فروپاشی مسیحیان جلوگیری کند. براون همچنین موظف شد جنبلاط را برای دستیابی به توافق و پذیرش بسته اصلاحات سوریه متقاعد کند. او برای اولین بار در 2 آوریل با جنبلات ملاقات کرد، زمانی که رهبر دروزی اهداف خود را برای اصلاحات سیاسی و اجتماعی، از جمله حکومت سکولار بیان کرد، براون پاسخ داد که این اهداف غیرواقعی هستند و ایالات متحده از ابتکار سیاسی سوریه حمایت می‌کند که می‌تواند تضمین کند که چپ‌ها در صورت عدم همکاری پیروز نخواهند شد. براون به او گفت:« پذیرفتن اصلاحات متواضعانه تنها راه اجتناب از مداخله سوریه است».براون بر آغاز مذاکرات در مورد آتش‌بس، کناره گیری زودهنگام فرنجیه از قدرت قبل از پایان دوره ریاستش در سپتامبر و انتخاب رئیس جمهوری جدید تمرکز کرد. براون معتقد بود که این رویکرد تنها راه ممکن برای جلوگیری از ورود نیروهای سوری است و واشنگتن نیز با این موضوع موافقت کرد. اما او به طور جداگانه تردیدهای خود را در مورد توانایی مردم لبنان برای دستیابی به توافق به کسینجر اطلاع داد. وی توصیه کرد در صورت اثبات صحت این دیدگاه، یا اینکه اسرائیل را مجبور به پذیرش استقرار در سوریه کنیم یا مستقیماً با عرفات صحبت کنیم. کیسینجر ایده براون برای همکاری با عرفات را علیرغم دستور اولیه او برای تماس با سازمان آزادیبخش فلسطین رد کرد. در 7 آوریل، در جریان جلسه شورای امنیت ملی ایالات متحده، کیسینجر به طور ضمنی با پذیرش عملیات نظامی سوریه در لبنان مخالفت کرد، زیرا او همچنان می‌ترسید که تشدید تنش با اسرائیل منجر به تحریم احتمالی نفت عرب‌ها و مداخله شوروی برای دفاع از سوریه شود. برنت اسکوف، مشاور امنیت ملی آمریکا گفت: حضور قوی سوریه در لبنان ممکن است تنها راه برای پایان دادن به درگیری باشد. در 10 آوریل، نیروهای سوری بیشتری در لبنان مستقر شدند که خود را به شکل فلسطینی درآورده بودند. ایالات متحده موضع اسرائیل را به دمشق منتقل کرد که این اقدام از مرزی عبور می‌کند که اسرائیل را ملزم می‌کند اقدامات خود را انجام دهد. سوری ها اولتیماتوم را رد کردند.کیسینجر شکایت کرد که اسرائیل می‌خواهد سوری‌ها فلسطینی‌ها را در جنوب کنترل کنند بدون اینکه به آنها اجازه دهد برای انجام این کار در آنجا مستقر شوند. مقامات آمریکایی به همتایان سوری و لبنانی خود گفتند که نمی‌توانند واکنش اسرائیل به استقرار نیروهای سوریه را تضمین کنند. این مبادلات تا پایان دوره فورد ادامه یافت. سوری‌ها در جنوب پخش نشدند. یکی از پیامدهای ناخواسته این امر ایجاد خلاء امنیتی طولانی مدت در جنوب لبنان بود که بعداً توسط «حزب الله» مورد حمایت ایران پر شد.

کارتر و تراژدی لبنان

این وضعیت نامشخص در جنوب لبنان یک نتیجه قابل پیش بینی داشت: فداییان خود را در تنها جایی که برایشان باقی مانده بود، یعنی جنوب، تثبیت کردند. در ماه مه 1977، حزب راستگرای لیکود در اسرائیل در اولین انتخابات کنست پیروز شد و مناخیم بگین نخست وزیر شد. این دولت جدید در جنوب لبنان نسبت به سلف خود تهاجمی‌تر عمل کرد و از طریق ارتش جنوب لبنان اقداماتی را برای کنترل منطقه انجام داد. عرفات در مواجهه با بگین افراطی، فشار سوریه، به حاشیه راندن او در روند صلح مصر و اسرائیل و مخالفت دائم داخلی، برای اثبات حضور خود به خشونت متوسل شد. در نوامبر 1977، «فتح»شهر اسرائیلی نهاریا را با موشک بمباران کرد. قایق‌های اسراییلی به جنوب لبنان حمله کردند. در 11 مارس 1978، نیرو‌های فتح از طریق دریا به اسرائیل حمله کردند و در جنوب حیفا فرود آمدند، یک اتوبوس را ربودند و به سمت تل آویو آتش گشودند. پلیس 9 نفر از یازده نفر را کشت. سی و چهار اسرائیلی و آمریکایی کشته شدند. این عملیات به عنوان سیگنالی از سوی عرفات تلقی شد که حذف منافع فلسطین از مذاکرات صلح منجر به صلح نخواهد شد.بگین قرار بود در 14 مارس 1978 به واشنگتن سفر کند، اما سفر خود را به تعویق انداخت در حالی که ارتش اسرائیل در حال حرکت به سمت جنوب لبنان برای از بین بردن پایگاه‌های «ساف» بود. کارتر در زندگینامه خود اظهار نظری سراسر خشم در مورد تهاجم کرد که نشان دهنده ناامیدی او از بگین و اتلاف وقت در خاورمیانه بود و نوشت:« این با پانزده اولویت دیگر در تضاد بود.

این اولویت‌ها از رأی گیری سنا در مورد پیمان کانال پاناما، مقابله با اعتصاب سراسری معدنچیان، نهایی کردن توافقنامه SALT II با مسکو، و آماده سازی یک دیدار رسمی توسط دیکتاتور یوگسلاوی، جوزف تیتو، متغیر بود. عملیات اسرائیل، «سنگ حکمت» در 15 مارس آغاز شد. در پایان روز اول، ارتش اسرائیل یک منطقه حائل با عمق بین 5 تا 20 کیلومتر را ایمن کرده بود. کارتر این عملیات را یک «واکنش بیش از حد وحشتناک» توصیف کرد که منجر به کشته شدن 1000 غیرنظامی و آواره شدن 100 هزار نفر شد.


مورفی یک هفته منتظر دیدار با اسد ماند و با پیشنهاد «الضاهر یا آشوب» بازگشت

بازید دیوید هیل معاون وزیر امور خارجه سابق آمریکا از انفجار بندر بیروت 2020 (رويترز)
بازید دیوید هیل معاون وزیر امور خارجه سابق آمریکا از انفجار بندر بیروت 2020 (رويترز)
TT

مورفی یک هفته منتظر دیدار با اسد ماند و با پیشنهاد «الضاهر یا آشوب» بازگشت

بازید دیوید هیل معاون وزیر امور خارجه سابق آمریکا از انفجار بندر بیروت 2020 (رويترز)
بازید دیوید هیل معاون وزیر امور خارجه سابق آمریکا از انفجار بندر بیروت 2020 (رويترز)

خلاصه: روزنامه « الشرق الاوسط» از امروز انتشار بخش‌هایی از کتاب «سیاست آمریکایی در قبال لبنان: شش ایستگاه و نمونه‌های آنها» نوشته دیوید هیل معاون وزیر امور خارجه سابق آمریکا در امور سیاسی را آغاز می‌کند. هیل در کتاب خود ارزیابی از سیاست کشورش در قبال لبنان را با تمرکز بر ناکامی‌ها و موفقیت‌های آن ارائه می‌کند و خاطرنشان می‌سازد که تجربه لبنانی او از زمانی آغاز شد که او در پایین‌ترین پله دستگاه دیپلماسی قرار داشت، قبل از اینکه منصب سفیر در لبنان را به عهده بگیرد. بعدها به سمت معاونت سیاسی وزیر امور خارجه منصوب شد.

لبنان بخش بزرگی از زندگی من بوده است. این کار با پدربزرگ و مادربزرگم آغاز شد که عاشق سفر به دور دنیا بودند و کمی قبل از تولد من در سال 1961، لبنان را مقصدی جذاب یافتند. مادر بزرگم کارت پستالی فرستاد با این نوشته «همه خیلی خوب هستند، دوستان دوستان ما را با سفر سرگرم می‌کنند. دیشب به یک کازینو مشهور رفتیم و در طبقه معروف به فرانسوی یک نمایش را تماشا کردیم، تصور کنید ساعت دو شب به رختخواب رفتیم!»
لبنان در طول گفتگوهای میز شام از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بود، به ویژه پس از آنکه جنگ داخلی غم انگیز بخشی از زیبایی و عشقی را که پدربزرگ و مادربزرگ من و بسیاری از دوستان جدیدشان را در آنجا مجذوب خود کرده بود، از بین برد. یکی از اساتید دانشگاه من، آرمین مایر، در همان دوره طلایی اوایل دهه 1960 به عنوان سفیر ایالات متحده در لبنان خدمت کرد. او در اوایل دهه 1980 برای من معلم بود، یعنی در دوره‌ای که توجه آمریکا به لبنان وارد مسیر پرپیچ و خم انتظارات و به دنبال آن انزجار شد. او اشتیاق به خاورمیانه و آگاهی درست از خطرات و پیچیدگی‌های لبنان را به من منتقل کرد.
اولین بار در سپتامبر 1988 در سن 27 سالگی پا به لبنان گذاشتم. دیک (ریچارد) مورفی، دستیار وزیر امور خارجه، در یک ماموریت نجات با هدف تسهیل روند انتخاب رئیس جمهوری لبنان مورد قبول حافظ اسد، رئیس جمهوری سوریه و رهبران لبنان بود. کلید راه حل این بود که مسیحیان مارونی هر کسی را که طبق منشور ملی نانوشته از میان آنها انتخاب می‌شد، بپذیرند.

حافظ اسد، رئیس جمهوری سابق سوریه

آن سفر آخرین نمایش دیپلماتیک آمریکایی بود که به مدت یک سال به طول انجامید و در تقابل با ضرب الاجل پایان دوره ریاست جمهوری امین جمیل، رئیس جمهور وقت بود. اشغال بخش بزرگی از لبنان توسط سوریه، بیشتر برگه‌ها را به دست اسد داد، اما مورفی از او می‌خواست نام دو یا سه کاندیدای میانه‌روی ریاست‌جمهوری را از او بگیرد تا به مسیحیان مارونی لبنان از فهرست نام‌هایی که اسد انتخاب کرده، گزینه‌ای برای حفظ آبرو بدهد. من دستیار پرسنلی مورفی بودم، یعنی در پایین‌ترین رتبه در وزارت امور خارجه قرار داشتم. این اولین سفر من با او و وظیفه‌ام نظارت بر جزئیات لجستیکی بود.
اسد پس از یک هفته منتظر گذاشتن او در دمشق، یک روز عصر مورفی را خواست و نام یکی از نامزدها را به او داد، «میخائیل الضاهر». الضاهر یک وکیل و نماینده مجلس از منطقه شمالی هم مرز با سوریه و تحت نفوذ آن و متحد خانواده بانفوذ فرنجیه بود. مورفی از کاخ ریاست جمهوری بازگشت و تیم خود را در باغ آخرین سفیر جمع کرد تا از استراق سمع جلوگیری کند. بحث داغی شد. آنچه مورفی بیان کرد یک گزینه نبود، بلکه یک اولتیماتوم به رهبران مارونی بود و ما می‌دانستیم که آنها آن را رد خواهند کرد. با توجه به نزدیک شدن مهلت خروج جمیل از کاخ، مورفی تصمیم گرفت که چاره‌ای جز رفتن به بیروت در روز بعد ندارد و از آنچه اسد به او پیشنهاد می‌دهد نهایت استفاده را ببرد. همه رفتیم بخوابیم و به ذهنم خطور نمی‌کرد که یکی باید ترتیب انتقال ما به بیروت را بدهد و این «یکی» من بودم.

میخائیل الضاهر(پارلمان لبنان)

شب به نحوی خبر آمدن ما به بیروت درز کرد. کاردار سفارت ما در آنجا، دان سیمپسون، مسئول تدارک جلسات لازم و هماهنگی مقدمات پروازی پیچیده بود (یک هواپیمای نیروی هوایی آمریکا ما را به قبرس برد و از آنجا رفت و برگشت به بیروت با هلیکوپترهای ارتش آمریکا صورت گرفت). از ناکامی‌هایم غافل ماندم تا اینکه به سکوی هلیکوپتر سفارت رسیدیم. سیمپسون مرا به کناری کشید و آنطور که لیاقتش را داشتم سرزنشم کرد. من مطمئن هستم که تنها دلیل تنزل نیافتن رتبه‌ام این است که رتبه‌ای پایین‌تر از دستیار پرسنلی وجود ندارد.
در مورد تصویر بزرگ‌تر، پیامی که مورفی برای لبنانی‌ها آورده بود به این صورت خلاصه شد؛ «الضاهر یا آشوب».

مورفی تمایلی به چنین اظهارات غم انگیزی نداشت، اما این جوهره پیام او بود. همانطور که انتظار داشتیم، مارونی‌ها دیکته اسد را رد کردند، اما بدون داشتن جایگزین. جمیل در زمان مقرر پست خود را ترک کرد و کلید را به میشل عون، فرمانده ارتش لبنان سپرد. (...) کشور در واقع دچار هرج و مرج شد. بحران قانون اساسی دولت را از هم پاشید و عرصه جدیدی برای جنگ نه تنها بین مسلمانان و مسیحیان، بلکه بین خود مسیحیان نیز ایجاد کرد. در نهایت لبنانی‌ها به زانو در آمدند و کنترل سوریه کامل شد.

میشل عون، فرمانده ارتش لبنان قصر بعبدا في اكتوبر 1989 (غيتي)

سه سال بعد، پس از اینکه داوطلب شدم سمت تنها مسئول سیاسی، اقتصادی و رسانه‌ای سفارت در لبنان را به عهده بگیرم، منصوب شدم. به محض ورود من، اسرائیلی‌ها عباس الموسوی، دبیرکل «حزب الله» را ترور کردند. سفیر رایان کراکر بر خلاف میل خود برای امنیت خود بیرون آورده شد. در یک هتل دو ستاره در لارناکا-قبرس، سر شام حلومی و شراب قرمز با هم آشنا شدیم. او به تازگی از هلیکوپتر ارتش پیاده شده بود و از یک طوفان شدید بارانی بیرون آمده و قرار بود فردا شب من سوار آن هلیکوپتر شوم. سپس به بیروت بازگشت، اما چهار ماه بعد را با هم محبوس در سفارت گذراندیم. در یک کشور عادی قبل از اینترنت و تلفن‌های همراه، این وضعیت دیپلمات‌های آمریکایی را منزوی و فلج می‌کرد. اتفاقی که افتاد برعکس بود، با کمک گابی آکار، مشاور سیاسی برجسته لبنانی ما که پس از بازنشستگی، فادی حافظ جانشین وی شد، شخصیت‌های مختلف لبنانی راهی سفارت ما واقع در بالای تپه شدند. آنها می‌خواستند با کراکر ملاقات کنند، اما برخی از آنها به من معرفی شدند. همه گروه‌های لبنانی به استثمار و بهره‌برداری قدرت‌های خارجی عادت کرده‌اند و علاقه زیادی به داشتن روابط خاص خود با سفارتخانه‌های قدرت‌های بزرگ داشته‌اند. در آن مرحله، بلافاصله پس از جنگ داخلی، تماس با وزارت امور خارجه لبنان صرفاً یک رابطه بود. سفارت ما کمک‌های بی‌شماری با تصمیم گیرندگان لبنانی داشته است. این رابطه از مهم‌ترین روابط ما دور بود و برای دیپلمات‌های مستعد لبنانی که نماینده یک کشور درمانده بودند و نه لزوماً رهبران جناح‌های تأثیرگذار کشور، واقعیتی غم انگیز است.

دیوید هیل معاون وزیر امور خارجه سابق آمریکا در بيروت 13 اگوست 2020 (رويترز)

در ابتدا این وضعیت من را گیج کرد. با کاهش تدابیر امنیتی، سفیر ما گرفتار در بند ماند، اما اجازه یافتم برای دیدار با بازیگران لبنانی بروم. به نظر می‌رسد در لبنان علاقه چندانی به اتفاقات خارج از یک ضیافت مفصل وجود ندارد، بنابراین جلسات اغلب با یک ناهار یا شام طولانی و خوشمزه همراه است. من طرفداران لبنانی خود را در مورد موضع آمریکا در مورد وقایع جاری لبنان بسیار کنجکاو دیدم و آنها بر اولین انتخابات پارلمانی از سال 1972 تمرکز کردند. مسیحیان در این فکر بودند که آیا بهتر است انتخابات را تحریم کنند یا در اعتراض به هژمونی سوریه بر کشور و روند انتخابات در آن شرکت کنند؟ پرسش‌های میزبانان من در طول وعده‌های غذایی به خواسته‌هایی تبدیل شد که بدانند آیا ایالات متحده می‌خواهد آنها شرکت کنند یا تحریم کنند، تا آنها بدانند هنگام تصمیم‌گیری در کجا ایستاده‌ایم.

کنفرانس خبری دیوید هیل معاون وزیر امور خارجه سابق آمریکا بيروت 2019 (رويترز)

ماموریت‌های قبلی‌ام در سعودی، بحرین، تونس و اردن مرا برای این جلسات آماده نکرده بود. هیچ کس در آن کشورها هرگز از من نپرسید که باید چه کار کنند. به نظر می‌رسید که آنها فقط علاقه‌مند به این بودند که به من بگویند که ایالات متحده معمولاً باید در مورد اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها چه کند. من از خواسته‌های سیاستمداران ارشد لبنانی برای نظرات و مشاوره در مورد مسائل داخلی لبنان شگفت زده شدم، بنابراین تصمیم گرفتم پاسخ ندهم. این فقط باعث سردرگمی لبنانی‌ها شد که می‌خواستند به وضوح اهداف آمریکا را درک کنند. پاسخ‌های مبهم یک مشاور سیاسی تازه‌کار می‌تواند مسائل را پیچیده‌تر کند، یا حتی وجود یک نقشه آمریکا را در صورتی که مشخص نباشد، منعکس کند.

سیاست آمریکا در قبال لبنان: شش ایستگاه و نمونه‌های آنهادیوید هیلترجمه آنتوان سعددارالمشرق 2024

پس از چندین جلسه از این قبیل، موضوع باید به کراکر رسیده باشد که به من توضیح داد که خواه ناخواه نمی‌توانیم خود را از امور داخلی لبنان کنار بکشیم و بهتر است وارد خط شوم و با توصیه به مارونی‌ها برای شرکت در انتخابات شروع کنم. (...) من این کار را با فداکاری انجام دادم، اما با این وجود اکثر مارونی‌ها انتخابات را تحریم کردند. این حق آنها بود، اما موقعیت آنها را تضعیف کرد، زیرا راه را برای تشکیل پارلمانی به نفع اشغالگران سوری گشود. درس دوم فراتر از تدارکات را آموختم: «مداخله آمریکا در لبنان، یا عدم تمایل به انجام آن، پیامدهایی دارد. هر دو نیاز به بررسی دقیق دارند.»


از کشور شاعرانه فلسطین چه ماند؟

رسم لمحمود درويش ( متحف درويش)
رسم لمحمود درويش ( متحف درويش)
TT

از کشور شاعرانه فلسطین چه ماند؟

رسم لمحمود درويش ( متحف درويش)
رسم لمحمود درويش ( متحف درويش)

در بهار سال 2000 برنامه صبحگاهی شعری در دانشگاه «المستنصریه» بغداد در باره «انتفاضه الاقصی» برگزار شد که در سپتامبر همان سال آغاز شده بود و از جمله شاعران دعوت شده مرحوم خالد علی مصطفی بود که اصرار داشت آخرین نفر باشد که متنی می‌خواند. وقتی روی صحنه رفت گفت: «برای شهدای فلسطین که این روزها شهید می‌شوند اندوهگینم، شهدای پیشین از آنها خوش شانس‌ترند! چون شاعران بزرگی چون: الجواهری، فدوی طوقان، درویش، نزار قبانی، السیاب و مظفر النواب را داشتند، اما شهید امروز فقیر است و شاعری ندارد!» و بدون آنکه نثر یا شعری بخواند صحنه را ترک کرد.
من این صحنه عجیب را وقتی به یادآوردم که استیصال بزرگ جهان عرب نسبت به آرمان فلسطین و کشتاری فراتر از صحنه‌های هولناک فیلم‌های سینمایی را تماشا می‌کردم که جان و ذهنم را سوزاندند. و این برخاسته از این اصل است که شکل گیری آرمان فلسطین در ذهن عربی «شکل شاعرانه» ناشی از ماهیت گفتمان بلاغی و استعاری مبتنی بر اغراق در معنا در ذهن گیرنده است. برای نمونه من از نسلی هستم که فلسطین را از پرده شاعران می‌دید، وقتی شعرهای مدرسه را حفظ می‌کردیم تا نمره قبولی بگیریم و درس را رها می‌کردیم و در خیابان‌ها شعار می‌دادیم: «فلسطین عربیه: فلسطین عربی است»، مرزهایش شاعرانه بود با تمام وزن و قافیه‌ها و نواحی آن با کثرت قالب‌های شعری تکثیر می‌شدند. و در این کشور شعر همه شهروندان فلسطینی مانند دندان‌های شانه‌اند: مرد ابرمرد است و توانش خارق العاده، زن از مریم باکره پیشی می‌گیرد و با زینب در کربلا قابل مقایسه است و کودکان در شجاعت دست‌کمی از تایتان‌های شجاع و قدرتمند ندارند! و اینکه اگر می‌خواهید فلسطین را ببینید، باید از عینک‌های شاعرانه استفاده کنید که در تشخیص رنگ‌های استعاری و بلاغی خوب باشند تا تصویری واضح از این کشور داشته باشید. نقشه کشور با توجه به بسط استعاری گسترش می‌یابد و گاهی با انقباض تصویر شاعرانه منقبض می‌شود! گاهی از کشور و مردمش ناپدید می‌شود. چه زمان از بین رفت؟ وقتی که عراق کشور کویت را اشغال کرد و نادرستی مفهوم میهن عربی، ناسیونالیسم عربی و آرمان فلسطین آشکار شد و شاعران قدرت از منبرهای قدرت غایب شدند. پس از آن درویش به بغداد نیامد و الجواهری از فکر بازگشت به عراق برگشت و نزار قبانی دست از تمجید رئیس جمهوری کشید. و عرفات مرد خوبی شد که تلاش می‌کند عراق را با همسایگانش آشتی دهد. وقتی شعر ناپدید شد، فلسطین ناپدید شد، یا بهتر است بگوییم وقتی ایدئولوژی ضعیف شد، آرمان فلسطینی ضعیف شد، خیابان‌های عربی که از تظاهرکنندگانی که در حمایت از شهید فلسطینی پیاده راه می‌رفتند، شلوغ بود، امروز پر از ماشین‌هایی است که مسافران، گردشگران، خریداران، بیکاران و کارمندان را جابه جا می‌کنند. شعارهایی که قبلاً از هفت همسایه آن طرف‌تر شنیده می‌شد تبدیل به شعارهای تبلیغاتی برای دست فروشان خیابانی شد که شما را بیدار می‌کنند، حتی اگر در خواب هفتم باشید.

خالد علي مصطفى

اغراق کردم؟ من از نسلی هستم که فلسطین را از طریق صنایع دستی یا بسته‌هایی که در پای آن نوشته شده بود «ساخت فلسطین» ندید، آن را در یک خبر تلویزیونی ندیدیم که می‌گوید، «رئیس جمهوری عراق از کشور فلسطین بازدید کرد و مورد استقبال قرار گرفت. ...»، آن را در هیچ حرکت اقتصادی و مبادلات تجاری ندیدیم، در کتاب‌های علمی نخواندیم که فلسطین به کشت لیمو معروف است و نمی‌دانیم پادشاهی، جمهوری یا جمهوری خلق است. فقط یک پروژه مقاومت است که ایدئولوژی‌ها بر آن می‌رقصند: کمونیسم، ناسیونالیسم، بعثی، و مذهبی با فرقه‌ها و مقدسات مختلف. هنگامی که این ایدئولوژ‌ی‌ها و شاعران آنها ناپدید شدند، فلسطین نیز با آنها ناپدید شد و در پوسترها و نشریات در سایت‌های شبکه‌های اجتماعی به محتوای احساسی خلاصه شد.«پدر پیشوا» ناپدید شد و همچنین «شاعر برجسته» که به او دستور می‌دهد فلسطین را از طریق کلمات ترسیم کند. من از شعرهایی که الان درباره انقلاب «طوفان» سروده می‌شود ناسپاس نیستم، اما ارزش آنها در فضای فرهنگی عرب چیست؟ چقدر در برابر تصویر کودک مرده پیچیده شده در پرچم حضور دارد؟ کدام یک آموزنده‌تر است؟ سپس من از ملاک زیبایی شناختی یا کمی تعداد اشعار و شاعران آنها صحبت نمی‌کنم، بلکه منظور من از شکل‌گیری تخیلی کشور فلسطین از طریق «زبان» است و چه زبانی؟ این زبان شاعرانه است که هر چه دروغین‌تر باشد گواراترین است و از این رو فلسطین «روایی» غایب بود. و از نجیب محفوظ، التکرلی، غائب طعمه فرمان و... رمانی نمی‌خوانیم که فلسطین را در شکل گیری وجودی تاریخی‌اش به عنوان یک رمان تاریخی مجسم می‌کند، به جز رمان «مصابیح اورشلیم: چراغ‌های قدس» علی بدر.

در اینجا منظور من شکل گیری تاریخی از منظر روایی است و منظورم پرداختن به آرمان فلسطین از طریق یک اثر روایی یا رمان نویسی نیست و تفاوت زیادی بین این دو برداشت وجود دارد. همچنین معتقدم که دولت اسرائیل به شکل فرهنگی موفق بوده است؛ زیرا این یک «صنعت روایی» است که از طریق پلت فرم‌های مذهبی، تاریخی و ادبی دنبال می‌شود و این بدون در نظر گرفتن موفقیت سیاسی، نظامی، اقتصادی و فرهنگی آن است. و این همان چیزی است که روشنفکر عرب از آن غافل شد وقتی به صنعت شعر بسنده کرد و در واقع نه تقصیر اوست و نه سهل انگاری او، زیرا البته این یکی از ویژگی‌های فرهنگ عرب است که حول محور فرهنگ شعری و شاعرانه شدن تاریخ، دین و ادبیات متمرکز شده است. بله، «شعر دیوان عرب است» و جابر عصفور سعی کرد به طور هذیانی با مرجعیت و سیطره مخالفت کند، بنابراین «رمان را دیوان عرب» نامید. «دیوان» که مملو از داستان‌هایی درباره شکوه‌ گذشته و میراث فلسفی و طب و فصاحت و فتوحات است. ما از وضعیت خود در خروج از تولید دانش که قادر به دگرگونی فکری در فرهنگ عمومی است مرثیه خوانی می‌کنیم. ما در دیوان چیزی جز بالاترین مراتب فصاحت بعد از قرآن نداریم؛ شعر که اقوام با آن بر یکدیگر تفاخر می‌کردند.


تاملی در باره آینده جهان عرب

مجسمه ابوالعلاء المعری
مجسمه ابوالعلاء المعری
TT

تاملی در باره آینده جهان عرب

مجسمه ابوالعلاء المعری
مجسمه ابوالعلاء المعری

سال نو مبارک. برای سالی که فاجعه بارترين فاجعه و کابوس کابوسها را شاهد بود، هیچ اندوه و حسرتی وجود ندارد. تنها آرزو و امید ما این است که کشتاری که غزه عزیز، غزه شهید را به وحشت انداخت، هر چه سریعتر پایان یابد. و سپس هر رويدادی روايتى دارد. پروژه های امسال من چیست؟ بحمدالله وسیع و بسيارند. عزم راسخ با وجود همه مشکلات، موانع، خطرات همچنان قوی و بالاست. اشتهای کار شبانه روزی باز است. من نمی خواهم بیشتر از این افتخار یا تفاخر كنم. کمی تواضع، ای متکبر!
المعری در اوایل جوانی این بيت را با افتخار و چالش طلب می گفت:

 

وإني وإن كنتُ الأخير زمانه
لآتٍ بما لم تستطعه الأوائلُ
(حتی اگر آخرین زمانه خود باشم
خواهم آورد آنچه که پيشينيان نتوانستند)

 

طه حسین

 

و واقعا آورد. و توانست. این بيت در یکی از سروده هاى اولین مجموعه او آمده است: «سقط الزند». به عنوان آتشین توجه کنید. در لغت به معنای اشعاری است که مانند جرقه پرواز مى كنند و منفجر می شوند. المعری آگاه بود که نیروهای عظیم و هولناکی در درون او به وجود آمده که از راز یا ماهیت آنها بی خبر است. اینها قدرتها و انرژی های خارق العاده ای هستند که تقریباً در سینه او منفجر می شوند یا او را از سر راه خود كنار می زنند. این همان چیزی است که برای همه نوآوران بزرگ تاریخ اتفاق می افتد. این چیزی است که المتنبی قبل از او و نیچه بعد از او احساس می کردند. سپس «اللزومیات» و «رسالة الغفران» آمد و المعری همه ابعاد خود را در خلاقیت، نوآوری و گسترش تخیلات و نبوغ عرب تا حد ممکن به خود گرفت. «رسالة الغفران» در ادبیات عربی یا خارجی بی نظیر است، به جز «کمدی الهی» دانته که گفته می شود از آن الهام گرفته است. او دنیایی فراتر از مرگ آفرید و شاعران و نویسندگان را هر طور که می خواست و مى پسنديد در بهشت و جهنم پخش می کرد. چقدر از این تصاویر خارق العاده لذت بردیم، مى خواستم بگویم: پرتره هایی که از زهیر بن ابی سلمه، الاعشى، نابغة الذبیانی، حسان بن ثابت، حتی الحطيئة و دهها مورد دیگر به ما ارائه کرد. او افقهای دینی، ادبی و فلسفی عرب را به گونه ای بی سابقه گسترش داد. «رسالة الغفران» نه قبل و نه بعد از آن در تمام میراث فکری و ادبی ما يكتاست. چه زیباست که با او در وسعت بهشت، در عالم ابدیت سرگردان بشوی.

طه حسين

و بعد از او ما چه کردیم؟ آیا مانند او چیزی جدید و خارق العاده خلق کرده ایم؟ آیا ما روزنه ای در دیوار مسدود تاریخ باز کرده ایم؟ آیا ما در این قرن بیست و یکم مسائل ناگشوده تاریخی براى عرب را مانند او در قرن دهم یا یازدهم از بین برده ایم؟ یعنی ده قرن پیش! آیا او مدرن تر از ما نبود؟ پرسش اين است و بر اساس آن، توسط نسلهای بعدی قضاوت خواهیم شد. اگر بارسنگين میراث را آن طور که او كنار زد، جدا نکنیم، نسلهای آینده عرب به ما رحم نخواهند کرد و این بدان معناست که مسئله كنار زدن مهمترین مسئله پيش روى اندیشه معاصر عرب است. باید خود را از خود، از میراث و انباشته هایش جدا کند. باید خود را از درون برانگیزد، بارها و بارهای خود را سبک کند.

 

محمد ارکون

 

ما این را می گوییم که می دانیم پتانسیل شناختی ما در این دوره بسیار بیشتر از آن چیزی است که در عصر المعری موجود بود. درست است که او مانند همه نوابغ بزرگی که دورتر از نوك دماغ خود را می بینند، از دوران خود فراتر رفت یا در عصر خود نفوذ کرد. اما باوجود همه چیز، او بر اساس آنچه در زمانش قابل تصور بود، محدود می شد. در هر عصری چیزهای قابل تفکر و غیر قابل تصور وجود دارد. در عصر کنونی ما، دامنه امر غیرقابل تصور به حداکثر ممکن کاهش یافته است و دامنه تفکرپذیر نیز به حداکثر میزان ممکن گسترش یافته است. اجازه دهید این را به عنوان مثال در نظر بگیریم: مطالعات علمی متمرکز بر میراث عربی-اسلامی، منظورم مطالعات محمد ارکون و دیگر دانشمندان بزرگ در علم است. پرتوافكنى که در مورد قرآن کریم به ما داده اند بسیار بزرگتر و درخشانتر از آنچه در عصر المعری بوده است.

محمد أركون

درست است که او به دلیل نبوغ فکری فوق العاده اش از آن آگاه شد، اما نتوانست آن را مانند دانشمندان بزرگ عصر کنونی ما ثابت کند. او را سقف عصر خود مديريت می کرد، هر چند که در آن نفوذ کرده و از آن فراتر رفته است. مطالعاتی که اخیراً در کتابخانه‌های فرانسوی، انگلیسی و آلمانی درباره میراث عربی-اسلامی منتشر شده است، اگر المعری آنها را می‌دید، تمام قامت آنها را تشویق مى كرد و آنها را فتوح می‌دانست، اما در زبان عربی شناخته شده نیستند. بلكه دانستن آن حرام است، زيرا دست كم تاكنون در حیطه اندیشیدن برای ما غیر قابل تصور یا غیرممكن است.

از این سخن كسى برداشت نكند که این مطالعات ضد میراث است كه اگر بود از آنها تعریف نمی کردم. این به این دلیل است که من میراث عربی-اسلامی را یکی از بزرگترین میراثهاى دینی بشریت می دانم. من محصول مستقیم آن هستم و به آن افتخار می کنم. این كهنه ريگ تنها از نظر بزرگی و اهمیت با میراث مسیحیت مطابقت دارد. در هر صورت هر دو شامل دو میلیارد نفر یعنی نیمی از بشریت می شوند. نیمی دیگر به میراث هندو، بودایی، یهودی، شینتو ژاپنی، چینی، کنفوسیوس و غیره تقسیم می شود.

المعرى اگر مطالعاتی را که به زبانهای فرانسوی، انگلیسی و آلمانی درباره میراث عربی-اسلامی منتشر شد، مى خواند، آنها را فتوحات می دانست

اما میراث اسلامی ما بر خلاف میراث مسیحی، مطالعات علمی، تاریخی و فلسفی درخشان و با طراوت نداشته است. در اروپا صدها یا هزاران کتاب وجود دارد که میراث مسیحیت را از منظر فلسفی انتقادی مدرن مورد مطالعه قرار داده است. اما میراث ما حداقل در زبان عربی و بقیه زبانهای اصلی اسلامی مانند ترکی و فارسی از آن محروم است. اما این مطالعات مدرنیستی درباره میراث ما در زبانهای خارجی اصلی مانند فرانسوی، انگلیسی و آلمانی وجود دارد. فقط کافی است آن را به زبان عربی درست و مطمئن ترجمه کنید. متأسفانه حتی این هم حرام است، زیرا نگاه فلسفی یا نگاه تاریخی به دین با نگاه سراسر ستايش و سنتی حاکم در مدارس الازهر، الزیتونه، القرویین، دانشكده هاى شریعت... و غیره متفاوت است. این کاملاً واضح است. مفهوم دین در دوران معاصر با مفهوم دین در دوران گذشته متفاوت است. آزادسازی جهان عرب، اگر زمانی آغاز شود، از اینجا آغاز خواهد شد. از آنجا که از اینجا شروع نشده، همه تلاشها برای پیشروی عربها تاکنون شکست خورده است. از ناسیونالیسم، بعث، ناصریسم، مارکسیسم، کمونیسم و   حتی لیبرالیسم. حتی طه حسین نیز تحت فشار افكار عمومى و جریان اصولگرا مجبور به عقب نشینی از اولین روشنگری خود شد. اگر روشنفکران عرب بخواهند روزی رنسانس روشنگری عرب را به موفقیت برسانند، تنها یک راه حل وجود دارد: انتقال تمام ادبیات و تحقیقات شرق شناسانه به زبان عربی. میراث رهایی از دیدگاه بسته و سنتی آماده است، اما فقط به زبانهای خارجی. کافی است آن را به عربی ترجمه کنیم تا مشکل ما حل شود. نیازی نیست که روشنفکران عرب به خود زحمت دهند و میراث را با به کارگیری روش شناسی تاریخی- انتقادی مدرن بر آن آزاد کنند. چرا؟ زیرا این امر در زبانهای خارجی ذکر شده در بالا وجود دارد. چرا آنها وقت خود را برای دستیابی مجدد به آنچه قبلاً انجام داده اند و به دست آورده اند تلف کنند؟ ممکن است کسی بگوید: اما مستشرقان دشمن ما و میراثمان هستند. آنها میراث را با به کارگیری روشها و مفاهیم خود بر آن تخریب می کنند. پاسخ به این اتهام بسیار آسان است. آیا می دانیم که روش شناسی تاریخی-انتقادی مدرن قبل از اینکه در میراث اسلامی ما اعمال شود، در مورد میراث مسیحیت اعمال شده است؟ آیا می دانیم که محافظه کاران مسیحی آن را به شدت رد کردند، همانطور که محافظه کاران اسلامی ما در حال حاضر آن را رد می کنند؟ ذهنیت اصولگرا در نهایت همین است. بنابراین، اگر مستشرقان می خواستند میراث مسیحیت را از بین ببرند، آن را بر آن اعمال نمی کردند، زیرا اکثر آنها مسیحی هستند. آیا کسی می خواهد خود را نابود کند؟ فلسفه مدرن نمی‌خواهد میراث را از بین ببرد، بلکه فقط می‌خواهد بنیادگرایی سنتی بسته‌ و تفاوت بین آنها را از بین ببرد. نمی خواهد عالی ترین ارزشهای معنوی و اخلاقی میراث اسلامی را از بین ببرد. خدا نکند! گنجینه ای از گنجینه هاست. اما ناگزیر می‌خواهد بسته‌های فرقه‌ای متعصب و تکفیری همه ادیان را از بین ببرد. آیا این هم ممنوع است؟