نامزدهای نهایی جایزه بوکر عربی معرفی شدند.. سهم بیشتر در اختیار نویسندگان کشورهای مغرب عربی


آرم جایزه جهانی رمان عربی «بوکر» (آرشیویی)
آرم جایزه جهانی رمان عربی «بوکر» (آرشیویی)
TT

نامزدهای نهایی جایزه بوکر عربی معرفی شدند.. سهم بیشتر در اختیار نویسندگان کشورهای مغرب عربی


آرم جایزه جهانی رمان عربی «بوکر» (آرشیویی)
آرم جایزه جهانی رمان عربی «بوکر» (آرشیویی)

جایزه جهانی رمان عربی (آی باف) روز دوشنبه اعلام کرد، شش نویسنده از کشورهای اردن، تونس، مراکش، الجزایر و عراق نامزد مرحله نهایی جایزه بوکر عربی در سال ۲۰۲۱ شدند.
«دفاتر الوراق / دفترچه‌های کاغذفروش» نوشته جلال برجس از اردن، «الاشتیاق إلی الجارة / در آرزوی همسایه» نوشته الحبیب السالمی از تونس، «الملف ۴۲ / پرونده شماره ۴۲» نوشته عبدالمجید سباطه از مراکش، «عین حمورابی / چشم حمورابی» نوشته عبداللطیف ولد عبدالله از الجزایر، «نازلة دار الأکابر / ساکن خانه سالمندان» نوشته امیره غنیم از تونس و «وشم الطائر / خال‌کوبی پرنده» نوشته دنیا میخائیل از عراق شش نامزد نهایی امسال را تشکیل می‌دهند.
به هریک از شش نامزد راه یافته به مرحله نهایی مبلغ ده هزار دلار و برنده نهایی مبلغ ۵۰ هزار دلار تعلق می‌گیرد.
پیش از این ۱۶ رمان از بین ۱۲۱ اثری که از ۱۳ کشور و در فاصله بین ژوئیه ۲۰۱۹ تا اوت ۲۰۲۰ به زبان عربی منتشر شده بودند، در فهرست چهاردهمین دوره جایزه بوکر عربی ۲۰۲۱ معرفی شده بودند.
 اعضای امسال هیئت داوران جایزه بوکر عربی به ریاست شوقی بزیع شاعر و نیسنده لبنانی شامل صفاء جبران مترجم لبنانی، محمد آیت حنا مترجم مراکشی، علی المقری نویسنده یمنی و عائشه سلطان روزنامه‌نگار اماراتی هستند.
برنده نهایی این جایزه در تاریخ ۲۵ ماه می طی یک مراسم مجازی معرفی خواهد شد.
 جایزه بوکر عربی در سال ۲۰۰۷ به همت سازمان فرهنگ و گردشگری در ابوظبی و با حمایت و پشتیبانی «جایزه بوکر بریتانیا» پایه‌گذاری شد.



پلی میان سه رودخانه… ترجمه‌ای انگلیسی و تصویری از رؤیاهای نجیب محفوظ

نجیب محفوظ در بالکن کافه‌اش مشرف به میدان التحریر در قاهره، سال ۱۹۸۸ (فرانس پرس)
نجیب محفوظ در بالکن کافه‌اش مشرف به میدان التحریر در قاهره، سال ۱۹۸۸ (فرانس پرس)
TT

پلی میان سه رودخانه… ترجمه‌ای انگلیسی و تصویری از رؤیاهای نجیب محفوظ

نجیب محفوظ در بالکن کافه‌اش مشرف به میدان التحریر در قاهره، سال ۱۹۸۸ (فرانس پرس)
نجیب محفوظ در بالکن کافه‌اش مشرف به میدان التحریر در قاهره، سال ۱۹۸۸ (فرانس پرس)

با صداقتی نادر، رمان‌نویس لیبیایی-بریتانیایی «هشام مطر» ترجمه‌اش از کتاب «رؤیاهای آخر» نجیب محفوظ را با یک اعتراف آغاز می‌کند.
مطر در تنها دیدارشان در دهه ۹۰ میلادی، از محفوظ پرسید که نویسندگانی را که به زبانی غیر از زبان مادری‌شان می‌نویسند، چگونه می‌بیند؟

این پرسش بازتاب دغدغه‌های نویسنده‌ای جوان بود که در آمریکا متولد شده و مدتی در قاهره زندگی کرده بود، پیش از آنکه برای در امان ماندن از رژیم معمر قذافی (که پدر مخالفش را ربوده بود) به بریتانیا برود و در مدرسه‌ای شبانه‌روزی با هویتی جعلی نام‌نویسی کند.
و پاسخ محفوظ، همانند سبک روایت‌اش، کوتاه و هوشمندانه بود: «تو به همان زبانی تعلق داری که به آن می‌نویسی.»

«خودم را یافتم... رؤیاهای آخ

اما مطر اعتراف می‌کند که در بازخوانی‌های بعدی‌اش از آن گفتگو، چندین بار خود را در حال افزودن حاشیه‌ای یافت که محفوظ هرگز نگفته بود: خلاصه‌ای که می‌گفت: «هر زبان، رودخانه‌ای است با خاک و محیط خودش، با کرانه‌ها و جریان‌ها و سرچشمه و دهانه‌ای که در آن می‌خشکد. بنابراین، هر نویسنده باید در رودخانه زبانی شنا کند که با آن می‌نویسد.»

به این معنا، کتاب «خودم را یافتم... رؤیاهای آخر» که هفته گذشته توسط انتشارات «پنگوئن» منتشر شد، تلاشی است برای ساختن پلی میان سه رودخانه: زبان عربی که محفوظ متن اصلی‌اش را به آن نوشت، زبان انگلیسی که مطر آن را به آن برگرداند، و زبان لنز دوربین همسر آمریکایی‌اش «دیانا مطر» که عکس‌های او از قاهره در صفحات کتاب آمده است.

مطر با انتخاب سیاه و سفید تلاش کرده فاصله زمانی بین قاهره خودش و قاهره محفوظ را کم کند (عکس‌: دیانا مطر)

کاری دشوار بود؛ چرا که ترجمه آثار محفوظ، به‌ویژه، همواره با بحث و جدل‌هایی همراه بوده: گاهی به‌خاطر نادقیق بودن، گاهی به‌خاطر حذف بافت و گاهی هم به‌خاطر دستکاری در متن.
اندکی از این مسائل گریبان ترجمه مطر را هم گرفت.
مثلاً وقتی رؤیای شماره ۲۱۱ را ترجمه کرد، همان رؤیایی که محفوظ خود را در برابر رهبر انقلاب ۱۹۱۹، سعد زغلول، می‌یابد و در کنارش «امّ المصریین» (لقب همسرش، صفیه زغلول) ایستاده است. مطر این لقب را به‌اشتباه به «مصر» نسبت داد و آن را Mother Egypt (مادر مصر) ترجمه کرد.

عکس‌ها حال و هوای رؤیاها را کامل می‌کنند، هرچند هیچ‌کدام را مستقیماً ترجمه نمی‌کنند(عکس‌: دیانا مطر)

با این حال، در باقی موارد، ترجمه مطر (برنده جایزه پولیتزر) روان و با انگلیسی درخشانش سازگار است، و ساده‌گی داستان پروژه‌اش را نیز تداعی می‌کند: او کار را با ترجمه چند رؤیا برای همسرش در حالی که صبح‌گاهی در آشپزخانه قهوه می‌نوشید آغاز کرد و بعد دید ده‌ها رؤیا را ترجمه کرده است، و تصمیم گرفت اولین ترجمه منتشرشده‌اش همین باشد.
شاید روح ایجاز و اختصار زبانی که محفوظ در روایت رؤیاهای آخرش به‌کار برده، کار مطر را ساده‌تر کرده باشد.
بین هر رؤیا و رؤیای دیگر، عکس‌های دیانا مطر از قاهره — شهر محفوظ و الهام‌بخش او — با سایه‌ها، گردوغبار، خیالات و گاه جزئیات وهم‌انگیز، فضا را کامل می‌کنند، هرچند تلاش مستقیمی برای ترجمه تصویری رؤیاها نمی‌کنند.

مطر بیشتر عکس‌های کتاب را بین اواخر دهه ۹۰ و اوایل دهه ۲۰۰۰ گرفته است(عکس‌: دیانا مطر)

در اینجا او با محفوظ در عشق به قاهره شریک می‌شود؛ شهری که از همان جلسه تابستانی با نویسنده تنها برنده نوبل ادبیات عرب، الهام‌بخش او شد.
دیانا مطر با انتخاب سیاه و سفید و تکیه بر انتزاع در جاهایی که می‌توانست، گویی تلاش کرده پلی بسازد بین قاهره خودش و قاهره محفوظ.
هشام مطر در پایان مقدمه‌اش می‌نویسد که دلش می‌خواهد محفوظ را در حالی تصور کند که صفحات ترجمه را ورق می‌زند و با همان ایجاز همیشگی‌اش می‌گوید: «طبعاً: البته.»
اما شاید محتمل‌تر باشد که همان حکم نخستش را دوباره تکرار کند: «تو به همان زبانی تعلق داری که به آن می‌نویسی.»
شاید باید بپذیریم که ترجمه — نه‌فقط در این کتاب بلکه در همه‌جا — پلی است، نه آینه. و همین برایش کافی است.