برگزاری گردهمایی بین‌المللی خط عربی در قاهره

دوره ششم این گردهمایی با شعار «با قلم آموزش دهید» و با شرکت ۱۵۳ هنرمند در حال برگزاری است

برگزاری گردهمایی بین‌المللی خط عربی در قاهره
TT

برگزاری گردهمایی بین‌المللی خط عربی در قاهره

برگزاری گردهمایی بین‌المللی خط عربی در قاهره

ششمین دوره گردهمایی بین‌المللی هنر خوشنویسی در قاهره با تجلیل از پیشگامان خط عربی در حال برگزاری است.
ششمین گردهمایی با شعار «با قلم آموزش دهید»، با شرکت ۱۵۳ هنرمند از ۱۸ کشور از جمله مصر، سعودی، عراق، الجزایر، تونس، مراکش، چین، اندونزی، مالزی، ایتالیا، لهستان، بریتانیا و تانزانیا در حال برگزاری است.
این دوره که از اول ماه جاری میلادی تا هفتم این ماه برگزار می‌شود، شامل فعالیت‌های مختلفی از جمله کارگاه‌های هنری، سمینارهای علمی و مستند و نمایشگاه هنری است.
شعار این دوره، «عَلّم بالقلم / با قلم آموزش دهید»، در آثار شرکت کنندگان در نمایشگاه منعکس شد که از طریق استفاده از متن‌هایی که از معنا و دیدگاه‌های هنری نشأت می‌گیرند و ارزش‌های زیبایی شناختی را با شکل‌های تزئینی الهام گرفته از معماری و تمدن اسلامی برجسته می‌کند.
محمد بغدادی نویسنده و هنرمند، رئیس کمیته عالی گردهمایی، به «الشرق الاوسط» گفت که «آثار هنرمندان مصری و عرب بر برجسته سازی زیبایی‌های خوشنویسی عربی متمرکز بود، که ارتباط تنگاتنگی با معماری اسلامی و متون دینی دارد که روند کلی هنرمندان کشورهای اسلامی را تشکیل می‌دهد».
آثار هنرمندان خارجی نیز با چشم‌اندازهای مختلف عرضه شده که فرهنگ‌های مختلف آنها را منعکس می‌کند.
ایزابلا اوچمن هنرمند لهستانی، جمله نویسنده بزرگ نجیب محفوظ، «ترس، از مرگ جلوگیری نمی‌کند، اما مانع زندگی می‌شود» را به عنوان اثر برای شرکت در این گردهمایی را انتخاب کرده‌است.
به گفته بغدادی، «هنرمندان خارجی که عاشق هنر خوشنویسی عربی شده‌اند دیدگاه متفاوتی دارند، چه در انتخاب متن و چه در شکل‌گیری‌های زیبایی شناختی. آنها به ارزش کلمه و انرژی تجسمی آن و توانایی بیان آن پی می‌برند و بیش تر آنها متعلق به اصطلاح جهت (نقاشی‌های حروفی) هستند که نقاشی‌های تجسمی هستند که مکتب مدرن خوشنویسی عربی را نمایندگی می‌کند».



پلی میان سه رودخانه… ترجمه‌ای انگلیسی و تصویری از رؤیاهای نجیب محفوظ

نجیب محفوظ در بالکن کافه‌اش مشرف به میدان التحریر در قاهره، سال ۱۹۸۸ (فرانس پرس)
نجیب محفوظ در بالکن کافه‌اش مشرف به میدان التحریر در قاهره، سال ۱۹۸۸ (فرانس پرس)
TT

پلی میان سه رودخانه… ترجمه‌ای انگلیسی و تصویری از رؤیاهای نجیب محفوظ

نجیب محفوظ در بالکن کافه‌اش مشرف به میدان التحریر در قاهره، سال ۱۹۸۸ (فرانس پرس)
نجیب محفوظ در بالکن کافه‌اش مشرف به میدان التحریر در قاهره، سال ۱۹۸۸ (فرانس پرس)

با صداقتی نادر، رمان‌نویس لیبیایی-بریتانیایی «هشام مطر» ترجمه‌اش از کتاب «رؤیاهای آخر» نجیب محفوظ را با یک اعتراف آغاز می‌کند.
مطر در تنها دیدارشان در دهه ۹۰ میلادی، از محفوظ پرسید که نویسندگانی را که به زبانی غیر از زبان مادری‌شان می‌نویسند، چگونه می‌بیند؟

این پرسش بازتاب دغدغه‌های نویسنده‌ای جوان بود که در آمریکا متولد شده و مدتی در قاهره زندگی کرده بود، پیش از آنکه برای در امان ماندن از رژیم معمر قذافی (که پدر مخالفش را ربوده بود) به بریتانیا برود و در مدرسه‌ای شبانه‌روزی با هویتی جعلی نام‌نویسی کند.
و پاسخ محفوظ، همانند سبک روایت‌اش، کوتاه و هوشمندانه بود: «تو به همان زبانی تعلق داری که به آن می‌نویسی.»

«خودم را یافتم... رؤیاهای آخ

اما مطر اعتراف می‌کند که در بازخوانی‌های بعدی‌اش از آن گفتگو، چندین بار خود را در حال افزودن حاشیه‌ای یافت که محفوظ هرگز نگفته بود: خلاصه‌ای که می‌گفت: «هر زبان، رودخانه‌ای است با خاک و محیط خودش، با کرانه‌ها و جریان‌ها و سرچشمه و دهانه‌ای که در آن می‌خشکد. بنابراین، هر نویسنده باید در رودخانه زبانی شنا کند که با آن می‌نویسد.»

به این معنا، کتاب «خودم را یافتم... رؤیاهای آخر» که هفته گذشته توسط انتشارات «پنگوئن» منتشر شد، تلاشی است برای ساختن پلی میان سه رودخانه: زبان عربی که محفوظ متن اصلی‌اش را به آن نوشت، زبان انگلیسی که مطر آن را به آن برگرداند، و زبان لنز دوربین همسر آمریکایی‌اش «دیانا مطر» که عکس‌های او از قاهره در صفحات کتاب آمده است.

مطر با انتخاب سیاه و سفید تلاش کرده فاصله زمانی بین قاهره خودش و قاهره محفوظ را کم کند (عکس‌: دیانا مطر)

کاری دشوار بود؛ چرا که ترجمه آثار محفوظ، به‌ویژه، همواره با بحث و جدل‌هایی همراه بوده: گاهی به‌خاطر نادقیق بودن، گاهی به‌خاطر حذف بافت و گاهی هم به‌خاطر دستکاری در متن.
اندکی از این مسائل گریبان ترجمه مطر را هم گرفت.
مثلاً وقتی رؤیای شماره ۲۱۱ را ترجمه کرد، همان رؤیایی که محفوظ خود را در برابر رهبر انقلاب ۱۹۱۹، سعد زغلول، می‌یابد و در کنارش «امّ المصریین» (لقب همسرش، صفیه زغلول) ایستاده است. مطر این لقب را به‌اشتباه به «مصر» نسبت داد و آن را Mother Egypt (مادر مصر) ترجمه کرد.

عکس‌ها حال و هوای رؤیاها را کامل می‌کنند، هرچند هیچ‌کدام را مستقیماً ترجمه نمی‌کنند(عکس‌: دیانا مطر)

با این حال، در باقی موارد، ترجمه مطر (برنده جایزه پولیتزر) روان و با انگلیسی درخشانش سازگار است، و ساده‌گی داستان پروژه‌اش را نیز تداعی می‌کند: او کار را با ترجمه چند رؤیا برای همسرش در حالی که صبح‌گاهی در آشپزخانه قهوه می‌نوشید آغاز کرد و بعد دید ده‌ها رؤیا را ترجمه کرده است، و تصمیم گرفت اولین ترجمه منتشرشده‌اش همین باشد.
شاید روح ایجاز و اختصار زبانی که محفوظ در روایت رؤیاهای آخرش به‌کار برده، کار مطر را ساده‌تر کرده باشد.
بین هر رؤیا و رؤیای دیگر، عکس‌های دیانا مطر از قاهره — شهر محفوظ و الهام‌بخش او — با سایه‌ها، گردوغبار، خیالات و گاه جزئیات وهم‌انگیز، فضا را کامل می‌کنند، هرچند تلاش مستقیمی برای ترجمه تصویری رؤیاها نمی‌کنند.

مطر بیشتر عکس‌های کتاب را بین اواخر دهه ۹۰ و اوایل دهه ۲۰۰۰ گرفته است(عکس‌: دیانا مطر)

در اینجا او با محفوظ در عشق به قاهره شریک می‌شود؛ شهری که از همان جلسه تابستانی با نویسنده تنها برنده نوبل ادبیات عرب، الهام‌بخش او شد.
دیانا مطر با انتخاب سیاه و سفید و تکیه بر انتزاع در جاهایی که می‌توانست، گویی تلاش کرده پلی بسازد بین قاهره خودش و قاهره محفوظ.
هشام مطر در پایان مقدمه‌اش می‌نویسد که دلش می‌خواهد محفوظ را در حالی تصور کند که صفحات ترجمه را ورق می‌زند و با همان ایجاز همیشگی‌اش می‌گوید: «طبعاً: البته.»
اما شاید محتمل‌تر باشد که همان حکم نخستش را دوباره تکرار کند: «تو به همان زبانی تعلق داری که به آن می‌نویسی.»
شاید باید بپذیریم که ترجمه — نه‌فقط در این کتاب بلکه در همه‌جا — پلی است، نه آینه. و همین برایش کافی است.