عراق، مهمان افتخاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب ریاض

خوشآمدگویی وزیر فرهنگ سعودی «به عراق عروبت، فرهنگ و ادبیات»

عراق، مهمان افتخاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب ریاض
TT

عراق، مهمان افتخاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب ریاض

عراق، مهمان افتخاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب ریاض

وزارت فرهنگ سعودی، کشور عراق را به عنوان مهمان دوره بعدی نمایشگاه بین‌المللی کتاب ریاض در سال ۲۰۲۱ انتخاب کرد.
این نمایشگاه اکتبر آینده با سازماندهی و نظارت اداره ادبیات ، انتشارات و ترجمه برگزار می‌شود و قرار است با فعالیت‌های مختلف فرهنگی و هنری همراه شود.
شاهزاده بدر بن عبدالله بن فرحان وزیر فرهنگ سعودی گفت که انتخاب عراق در چارچوب روابط برادرانه ای است که دو ملت برادر سعودی و عراق را گرد هم می‌آورد و همچنین در چارچوب تلاش‌های مشترک بین دو کشور برای تقویت همکاری در همه زمینه‌های توسعه، از جمله حوزه فرهنگی است.
وزیر فرهنگ سعودی از طریق حساب کاربری خود در شبکه اجتماعی از عراق به عنوان مهمان افتخاری استقبال کرد و افزود: به عراق عروبت، فرهنگ و ادبیات خوش آمد می‌گوییم.

وی افزود که فرهنگ عراقی با عمق و تنوع خود، فعالیت‌های نمایشگاه بین‌المللی ریاض را غنی می‌سازد. این امر همچنین به ایجاد یک فضای تعاملی بزرگ بین عموم مردم سعودی و روشنفکران عراقی و تولیدات فکری و خلاقانه آنها کمک خواهد کرد.
این نمایشگاه قرار است از اول تا ۱۰ اکتبر در مرکز «واجهه الریاض» برگزار شود و سازمان ادبیات ، انتشارات و ترجمه این نمایشگاه را سازماندهی می‌کنند.
این نمایشگاه براساس چشم‌انداز جدید، قرار است از نظر تعداد بازدیدکنندگان، حجم فروش و تنوع برنامه‌های فرهنگی خود رکورد تازه ای ثبت کند تا به عنوان بزرگترین نمایشگاه کتاب در منطقه مطرح شود.
در همین راستا، کنفرانس ناشران ۲۰۲۱، که در روزهای ۴ و ۵ اکتبر برگزار می‌شود، اولین کنفرانس در نوع خود است که در سعودی برگزار می‌شود و نقطه ای برای آغاز توسعه و تقویت بخش نشر در سطح جهانی است.
این کنفرانس یک فرصت ایده‌آل برای ایجاد و تقویت روابط بین ناشران در سطوح داخلی، عربی و بین‌المللی عنوان شده‌است.
طبق برنامه‌ریزی‌ها این کنفرانس شامل جلسات گفت و گو و کارگاه‌های آموزشی در زمینه چاپ و سایر جلسات در مورد روند انتقال حقوق نشر و ترجمه و فرصت‌های آن است.



پلی میان سه رودخانه… ترجمه‌ای انگلیسی و تصویری از رؤیاهای نجیب محفوظ

نجیب محفوظ در بالکن کافه‌اش مشرف به میدان التحریر در قاهره، سال ۱۹۸۸ (فرانس پرس)
نجیب محفوظ در بالکن کافه‌اش مشرف به میدان التحریر در قاهره، سال ۱۹۸۸ (فرانس پرس)
TT

پلی میان سه رودخانه… ترجمه‌ای انگلیسی و تصویری از رؤیاهای نجیب محفوظ

نجیب محفوظ در بالکن کافه‌اش مشرف به میدان التحریر در قاهره، سال ۱۹۸۸ (فرانس پرس)
نجیب محفوظ در بالکن کافه‌اش مشرف به میدان التحریر در قاهره، سال ۱۹۸۸ (فرانس پرس)

با صداقتی نادر، رمان‌نویس لیبیایی-بریتانیایی «هشام مطر» ترجمه‌اش از کتاب «رؤیاهای آخر» نجیب محفوظ را با یک اعتراف آغاز می‌کند.
مطر در تنها دیدارشان در دهه ۹۰ میلادی، از محفوظ پرسید که نویسندگانی را که به زبانی غیر از زبان مادری‌شان می‌نویسند، چگونه می‌بیند؟

این پرسش بازتاب دغدغه‌های نویسنده‌ای جوان بود که در آمریکا متولد شده و مدتی در قاهره زندگی کرده بود، پیش از آنکه برای در امان ماندن از رژیم معمر قذافی (که پدر مخالفش را ربوده بود) به بریتانیا برود و در مدرسه‌ای شبانه‌روزی با هویتی جعلی نام‌نویسی کند.
و پاسخ محفوظ، همانند سبک روایت‌اش، کوتاه و هوشمندانه بود: «تو به همان زبانی تعلق داری که به آن می‌نویسی.»

«خودم را یافتم... رؤیاهای آخ

اما مطر اعتراف می‌کند که در بازخوانی‌های بعدی‌اش از آن گفتگو، چندین بار خود را در حال افزودن حاشیه‌ای یافت که محفوظ هرگز نگفته بود: خلاصه‌ای که می‌گفت: «هر زبان، رودخانه‌ای است با خاک و محیط خودش، با کرانه‌ها و جریان‌ها و سرچشمه و دهانه‌ای که در آن می‌خشکد. بنابراین، هر نویسنده باید در رودخانه زبانی شنا کند که با آن می‌نویسد.»

به این معنا، کتاب «خودم را یافتم... رؤیاهای آخر» که هفته گذشته توسط انتشارات «پنگوئن» منتشر شد، تلاشی است برای ساختن پلی میان سه رودخانه: زبان عربی که محفوظ متن اصلی‌اش را به آن نوشت، زبان انگلیسی که مطر آن را به آن برگرداند، و زبان لنز دوربین همسر آمریکایی‌اش «دیانا مطر» که عکس‌های او از قاهره در صفحات کتاب آمده است.

مطر با انتخاب سیاه و سفید تلاش کرده فاصله زمانی بین قاهره خودش و قاهره محفوظ را کم کند (عکس‌: دیانا مطر)

کاری دشوار بود؛ چرا که ترجمه آثار محفوظ، به‌ویژه، همواره با بحث و جدل‌هایی همراه بوده: گاهی به‌خاطر نادقیق بودن، گاهی به‌خاطر حذف بافت و گاهی هم به‌خاطر دستکاری در متن.
اندکی از این مسائل گریبان ترجمه مطر را هم گرفت.
مثلاً وقتی رؤیای شماره ۲۱۱ را ترجمه کرد، همان رؤیایی که محفوظ خود را در برابر رهبر انقلاب ۱۹۱۹، سعد زغلول، می‌یابد و در کنارش «امّ المصریین» (لقب همسرش، صفیه زغلول) ایستاده است. مطر این لقب را به‌اشتباه به «مصر» نسبت داد و آن را Mother Egypt (مادر مصر) ترجمه کرد.

عکس‌ها حال و هوای رؤیاها را کامل می‌کنند، هرچند هیچ‌کدام را مستقیماً ترجمه نمی‌کنند(عکس‌: دیانا مطر)

با این حال، در باقی موارد، ترجمه مطر (برنده جایزه پولیتزر) روان و با انگلیسی درخشانش سازگار است، و ساده‌گی داستان پروژه‌اش را نیز تداعی می‌کند: او کار را با ترجمه چند رؤیا برای همسرش در حالی که صبح‌گاهی در آشپزخانه قهوه می‌نوشید آغاز کرد و بعد دید ده‌ها رؤیا را ترجمه کرده است، و تصمیم گرفت اولین ترجمه منتشرشده‌اش همین باشد.
شاید روح ایجاز و اختصار زبانی که محفوظ در روایت رؤیاهای آخرش به‌کار برده، کار مطر را ساده‌تر کرده باشد.
بین هر رؤیا و رؤیای دیگر، عکس‌های دیانا مطر از قاهره — شهر محفوظ و الهام‌بخش او — با سایه‌ها، گردوغبار، خیالات و گاه جزئیات وهم‌انگیز، فضا را کامل می‌کنند، هرچند تلاش مستقیمی برای ترجمه تصویری رؤیاها نمی‌کنند.

مطر بیشتر عکس‌های کتاب را بین اواخر دهه ۹۰ و اوایل دهه ۲۰۰۰ گرفته است(عکس‌: دیانا مطر)

در اینجا او با محفوظ در عشق به قاهره شریک می‌شود؛ شهری که از همان جلسه تابستانی با نویسنده تنها برنده نوبل ادبیات عرب، الهام‌بخش او شد.
دیانا مطر با انتخاب سیاه و سفید و تکیه بر انتزاع در جاهایی که می‌توانست، گویی تلاش کرده پلی بسازد بین قاهره خودش و قاهره محفوظ.
هشام مطر در پایان مقدمه‌اش می‌نویسد که دلش می‌خواهد محفوظ را در حالی تصور کند که صفحات ترجمه را ورق می‌زند و با همان ایجاز همیشگی‌اش می‌گوید: «طبعاً: البته.»
اما شاید محتمل‌تر باشد که همان حکم نخستش را دوباره تکرار کند: «تو به همان زبانی تعلق داری که به آن می‌نویسی.»
شاید باید بپذیریم که ترجمه — نه‌فقط در این کتاب بلکه در همه‌جا — پلی است، نه آینه. و همین برایش کافی است.