عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
آخرین خبرها
فرهنگ و هنر

خالد حسینی با وحشت و اندوه از دور به کشورش نگاه می‌کند

نویسنده «بادبادک باز» و «هزار خورشید تابان»
نویسنده «بادبادک باز» و «هزار خورشید تابان»
    نیویورک: الیزابت ایه هاریس
TT
TT

خالد حسینی با وحشت و اندوه از دور به کشورش نگاه می‌کند

نویسنده «بادبادک باز» و «هزار خورشید تابان»
نویسنده «بادبادک باز» و «هزار خورشید تابان»

نویسنده خالد حسینی، مانند بسیاری افراد دیگر با وحشت و اندوه شاهد سقوط افغانستان طی چند روز گذشته به دست «طالبان» بود. با اینکه او از سال1980 در ایالات متحده زندگی می‌کند، اما متولد کابل است و کتاب‌هایی درباره آن نوشته که مشهورترین آنها دو کتاب با عنوان «بادبادک باز» و «هزار خورشیدن تابان» است و به ریشه داشتن عمیق در تاریخ و فرهنگ کشور مشهور شد.
در یک گفت‌وگویی تلفنی که چهارشنبه انجام شد، حسینی سرخوردگی خود را از این بیان کرد که امریکایی‌ها و جهان مدت‌هاست بسیاری درباره کشور می‌شنیدند که در دایره بسته مرگ و ویرانی افتاده، اما با این وجود به ندرت گوش شنوایی به مردم افغانستان که درآن زندگی می‌کنند سپردند. به گفته خالد حسینی،« اگر درباره داستان‌های افغانستان جست‌وجو کنی همیشه می‌بینی مسئله به خشونت، کوچ، تجارت مواد مخدر و (طالبان) و ابتکارعمل‌های امریکا مربوط می‌شود. اما کم اتفاق می‌افتد که چیز ارزشمندی پیدا کنی که به خود مردم افغانستان مربوط شود».
میلیون‌ها خواننده به همین منظور به کتاب‌های حسینی روی آوردند، با وجود آنکه او این را نعمتی مخلوط می‌بیند، با وجود آنکه به نظرش نباید او و رمان‌هایش را آینه و نماینده کشورش دید، او «دیدگاهی دارد و با تمام توان آنچه در افغانستان می‌گذرد را لمس می‌کند».
حسینی با افکار خود سهیم بود و بسیار به بیان حال کشورش و آنچه باید افراد برای فهم عمیق‌تر کشورش بخوانند پرداخت. او درباره تعهد اخلاقی امریکا دربرابر ملت افغانستان گفت. این هم گزیده گفت‌وگو:
* احساست نسبت به آینده افغانستان چطور در طول سال تغییر کرد؟
-اوایل سال 2003 در افغانستان بودم. درآن روزها تقریباً تمردی وجود نداشت. مقداری خوش‌بینی قوی به دموکراسی شبه جفرسونی( منسوب به وکیل امریکایی توماس جفرسون) و نسبت به نقطه‌ای که کشور به سمت آن می‌رود از مساوات بین دو جنس، حقوق دختران و زنان و توانمند سازی مردم برای مشارکت در برنامه باز سیاسی وجود داشت.
در طول سال‌ها، دست به تعدیل پیش‌بینی‌ها زدیم و به مرور زمان چیزی که روی می‌دهد را پیش‌‌بینی کردیم. بسیار خوب، این تنها رؤیای دور از دسترس بود، اما دست‌کم آنچه می‌توانیم به دست بیاوریم مقدار معتدلی از دموکراسی درسایه فساد و دیگر دغدغه‌ها است. اما به نظر می‌رسد افغانستانی‌ها حداقل در شهرها امنیت دارند. آنها می‌دیدند که طی بیست سال گذشته در افغانستان پیشرفتی صورت گرفته و این به من امید بخشید. البته طی دو سال گذشته آن امیدها کم رنگ شدند. در اندک روزهای گذشته کاملاً نابود شدند.
*مردم در حال حاضر برای آشنایی بهتر با افغانستان و مردم آن کشور چه باید بخوانند؟
-باید کتاب‌های تاریخ را بخوانند، باید از افرادی بخوانند که افغانستان را به درستی می‌شناسند. بسیاری از مردم برای به دست آوردن نگاهی نسبت به افغانستان به کتاب‌هایم اتکا کردند، این در حد خود خوب است، اما من به هیچ وجه قصد نداشتم کتاب‌هایم نمایانگر ماهیت زندگی افغانستان باشند. امیدوارم مردم تعمق بیشتری بکنند و کتاب‌های تاریخ را بخوانند و از این راه چیزهای بیشتری درباره افغانستان بیاموزند.
*اما خرید کتاب‌هایت افزایش یافت. چیزی وجود دارد که بخواهی مردمی که برای اولین بار کتاب‌هایت را تورق می‌کنند، بدانند؟
-اینها داستان‌های من هستند و نگاه کسی است که از سال 1980 در مهاجرت زندگی می‌کند. سلمان رشدی می‌گوید، دیدگاه فردی که درمهاجرت زندگی می‌کند درباره وطنش همیشه از راه آینه‌ای ترک خورده است، و این واقعاً نسبت به من درست است. همیشه اصرار داشتم تأکید کنم که مردم نباید من را با سفیر یا نماینده افغانستان اشتباه بگیرند، من مدتی طولانی است که درآنجا زندگی نمی‌کنم.
اما نظری دارم و آنچه در افغانستان روی می‌دهد را با قدرت لمس می‌کنم، احساس عمیق و ارتباط عاطفی عمیقی با مردم آنجا، با زمین، با فرهنگ با تاریخ و میراث دارم. امیدوارم کتاب‌هایم نگاه عمیق به ماهیت افغانستان تقدیم کنند، تا از خطوط داستان معمولی فراتر بروند که در رسانه‌ها پیرامون افغانستان به عنوان سرزمینی آماده رشد تروریسم یا «طالبان»، تجارت افیون یا دوره‌های جنگ می‌بینیم.
بسیاری چیزها در افغانستان وجود دارد. کشوری زیبا با مردمی زیبا، فروتن، مهربان، مهمان نواز و جذاب است. هرکسی به افغانستان سفرکرده می‌گوید« به کشورهای زیادی سفرکردم، اما هیچ کدام‌شان مثل افغانستان نبودند». ما به آن پشه کوره افغانستانی می‌گوییم- هرکسی به آنجا برود حتما دچار پشه‌کوره افغانستانی می‌شود. مکان واقعاً خاصی است و زیبا، خواه به عنوان جا یا ملت. همین که بفهمی و آن طعم را تجربه کنی، همین که با این افراد تماس بگیری و تکه نانی بشکنی و فنجان چایی بخوری، مصایب و چیزهایی که در تلویزیون می‌بینیم کاملاً بعد دیگری می‌گیرند. مسئله شخصی می‌شود و موضوع بسیار بسیار دردناک.
*می‌خواهی افرادی که این گفت‌وگو را بخوانند چه چیزی را بدانند؟
-افغانستانی‌‌ها آنچه ایالات متحده عرضه می‌کرد، بسیار زیاد خریداری کردند. با اهداف امریکایی متحد شدند، ابتکار عمل امریکایی را پذیرفتند، و کاملاً می‌دانستند که این موضوع آنها را در نگاه گروه‌های یاغی مانند «طالبان» سیبل می‌سازد. اما به هرحال این کار را کردند به این امید که آینده بهتری برای کشور خلق شود، آینده‌ای بهتر برای کودکان، به این امید که کشور ثبات و صلح بیشتری بیابد و همه بخش‌های جامعه افغانستانی را نمایندگی کند. به نظر من آنها وقتی دست به این کار زدند به شکل غیر قابل باوری شجاع بودند.
به همین دلیل می‌خواهم که مردم با نمایندگان و رهبران‌شان تماس بگیرند و بگویند ما در برابر این مردم تعهد اخلاقی داریم و باید این افراد را منتقل کنیم. نمی‌توانیم اجازه دهیم شرکای ما- ایالات متحده از 20 سال پیش ملت افغانستان را «شرکای ما» می‌خواند- و نمی‌توانیم اجازه دهیم شرکای ما کشته شوند. اجازه نمی‌دهیم افغانستانی‌ها اکنون و پس از آنکه کشورشان را ترک کردیم، زندانی شوند و در معرض شکنجه و فشار قرارگیرند. بدون شک ما تعهد اخلاقی برای دنبال کردن آنچه اتفاق می‌افتد داریم.

پربازدید

 
 
فرهنگ و هنر

هیچ صدایی بالاتر از صدای دل نیست

أريش ماريا ريمارك
أريش ماريا ريمارك
TT
TT

هیچ صدایی بالاتر از صدای دل نیست

أريش ماريا ريمارك
أريش ماريا ريمارك

یکی از رمان‌هایی که از همان نخستین خوانش‌هایم مرا مسحور و بی‌شک مرا ترغیب كرد — در کنار دیگر آثار ماندگار ادبی آلمانی — به تحصیل ادبیات آلمانی در دانشگاه بغداد، بخش زبان‌های اروپایی، در اواسط دهه ۱۹۷۰ و شاید نیز دلیل مهاجرتم به تبعید در آلمان بود. این رمان، اثر نویسنده آلمانی اریش ماریا رمارک، به نام «وقتی برای زندگی... وقتی برای مرگ» (عنوان اصلی آلمانی) یا «زمانی برای عشق و زمانی برای زندگی»، آن‌طور که سمیر التنداوی مصری از زبان فرانسه ترجمه کرد و توسط «دار المعارف» مصری در دو جلد در اوایل دهه ۱۹۶۰ منتشر شد.
داستان این رمان در بهار سال ۱۹۴۴ رخ می‌دهد، زمانی که جنگ جهانی دوم به نقطه عطفی سرنوشت‌ساز رسید و ارتش‌های نازی شروع به عقب‌نشینی کردند و شکست آدولف هیتلر آغاز شد. همزمان با بمباران هوایی متفقین در برلین و پیشروی ارتش سرخ شوروی به سمت پایتخت آلمان، قبل از سقوط نهایی آن در ۸ مه ۱۹۴۵ و خودکشی هیتلر دو یا سه روز پیش از آن.
رمان ماجراجویی‌های سرباز ۲۳ ساله‌ای به نام ارنست گریبر را روایت می‌کند که از جبهه شرقی، جایی که در واحد نظامی ارتش ششم آلمان در جنگ جهانی دوم می‌جنگید، مرخصی غیرمنتظره‌ای دریافت می‌کند. ارنست گریبر جوان که به‌تازگی شکست ارتش ششم را در جبهه استالینگراد تجربه کرده و شاهد مرگ هزاران نفر بوده است، نمی‌دانست که این بار باید با ویرانی دیگری روبه‌رو شود: ویرانی شهرش برلین. بمباران هواپیماهای متفقین تأثیر عمیقی بر شهر گذاشته بود. خانه‌های ویران، خیابان‌های حفره‌دار و خانواده‌های بی‌خانمان که خانه‌های خود را به دلیل ترس از مرگ زیر آوار ترک کرده بودند. حتی خانواده او نیز از شهر گریخته و به مکانی نامعلوم رفته بودند. سرباز ارنست گریبر، که در شهر سرگردان به دنبال پناهگاه یا نشانی از دوستان و آشنایان بود، تنها زمانی احساس خوشبختی و زندگی کرد که به طور تصادفی با الیزابت، دختری که پدرش «یهودی کمونیست» به اردوگاه نازی‌ها فرستاده شده بود، ملاقات کرد.

چقدر تصادف باید رخ دهد تا زندگی یک انسان در مسیری که زندگی برای او می‌خواهد، شکل بگیرد!

روی جلد رمان

ارنست گریبر و الیزابت بی‌هدف از میان ویرانی‌ها و خرابی‌های برلین سرگردان بودند، از جایی به جایی دیگر می‌رفتند، گویی که به دنبال مکانی یا چیزی بودند که نمی‌توانستند برایش تعریفی پیدا کنند. و وقتی قدم‌هایشان تصادفی به هم برخورد، چاره‌ای نداشتند جز اینکه عاشق یکدیگر شوند. مسأله فقط زمان بود تا تصمیم بگیرند با یکدیگر ازدواج کنند. چگونه ممکن بود که این کار را نکنند، در حالی که هر دو در کنار هم آرامش و معنای زندگی را یافته بودند، کسانی که سر یک سفره ناامیدی نشسته بودند؟ پروژه ازدواج آن‌ها چیزی جز پاسخ به ندای قلب نبود. این بار هر دو در یک جهت، به سوی یک هدف می‌رفتند؛ جایی که قلب آن‌ها را هدایت می‌کرد.
این همان تناقضی است که رمان ما را در آن غرق می‌کند: شهر بمباران می‌شود، هیتلر دیوانه هنوز بر ادامه جنایت تا آخرین نفس اصرار دارد، کودکان را در آخرین روزهای جنگ به جبهه‌ها می‌فرستد، مردم فرار می‌کنند و هیچ چیزی جز مرگ زیر آوار در انتظارشان نیست. اما فقط این دو، ارنست گریبر و الیزابت، نمی‌خواهند شهر را ترک کنند. به کجا بروند؟ این‌گونه است که آن‌ها در خیابان‌ها و محله‌های برلین سرگردان می‌شوند، محکم در آغوش عشق خود و تنها به ندای حواس خود پاسخ می‌دهند. و وقتی شب فرا می‌رسد، به دنبال پناهگاهی می‌گردند تا در آن بخوابند، سقفی که آن‌ها را در تاریکی شب محافظت کند. مهم نیست که آن مکان چه باشد، زیرزمینی یا خرابه‌ یک خانه. دو غریبه در شهر خودشان، که برای مسئله‌ای شخصی و قلبی مبارزه می‌کنند، و هیچ ربطی به جنگ ندارند.
آن‌ها در دو جهان زندگی می‌کنند: از یک سو برای عشق خود مبارزه می‌کنند (وقتی که تصمیم به ازدواج می‌گیرند و شب عروسی خود را با یک بطری شامپاین جشن می‌گیرند!) و از سوی دیگر، جنگ با تمام بی‌معنایی‌ها، مرگ و ویرانی‌هایش در جریان است. هیچ‌کس توضیح نمی‌دهد که چه کسی مسئول تمام این ویرانی‌ها است. چه کسی مقصر جنگ ویرانگر است؟ حتی پروفسور پیر پولمن (نقش او در فیلمی که از رمان اقتباس شده، توسط اریش رمارک بازی شده) که ارنست گریبر او را از دوران مدرسه می‌شناسد، جوابی به او نمی‌دهد. پولمن با صدایی آرام می‌گوید: «گناه؟ هیچ‌کس نمی‌داند کجا آغاز می‌شود و کجا پایان می‌یابد. اگر بخواهی، گناه از همه جا شروع می‌شود و به هیچ‌جا ختم نمی‌شود. اما شاید عکس آن نیز درست باشد. شریک جرم بودن؟ هیچ‌کس نمی‌داند این یعنی چه. فقط خدا می‌داند.

» وقتی که گریبر دوباره از او می‌پرسد، آیا باید بعد از پایان مرخصی به جبهه برگردد یا نه، تا به این ترتیب خودش هم شریک جرم شود، پولمن خردمند به او پاسخ می‌دهد:« چه می‌توانم بگویم؟ این مسئولیت بزرگی است. نمی‌توانم برای تو تصمیم بگیرم.» و وقتی که ارنست گریبر با اصرار می‌پرسد:« آیا هرکس باید خودش تصمیم بگیرد؟» پولمن پاسخ می‌دهد:« فکر می‌کنم بله. چه چیز دیگری می‌تواند باشد؟»
ارنست گریبر خیلی چیزها دیده و شنیده است:« در جبهه، انسان‌ها بدون هیچ دلیلی کشته می‌شوند.» او از جنایات جنگ آگاه است:« دروغ، سرکوب، بی‌عدالتی، خشونت. جنگ و اینکه چگونه با آن روبرو می‌شویم، با اردوگاه‌های بردگی، اردوگاه‌های بازداشت و قتل عام غیرنظامیان.» او همچنین می‌داند «که جنگ از دست رفته است» و اینکه آن‌ها «تنها برای حفظ حکومت، حزب و تمام کسانی که این شرایط را به وجود آورده‌اند، همچنان به جنگ ادامه خواهند داد، فقط برای اینکه بیشتر در قدرت بمانند و بتوانند رنج بیشتری ایجاد کنند.» با داشتن تمام این دانش، او از خود می‌پرسد که آیا پس از مرخصی باید به جبهه بازگردد و در نتیجه شاید شریک جرم شود. «تا چه حد شریک جرم می‌شوم وقتی می‌دانم که نه تنها جنگ از دست رفته است، بلکه باید آن را ببازیم تا بردگی، قتل، اردوگاه‌های بازداشت، نیروهای اس‌اس و نسل‌کشی و بی‌رحمی پایان یابد؟ اگر این را می‌دانم و دوباره در عرض دو هفته برای ادامه جنگ برگردم، چطور؟»

هر عمل غیر جنگی در زمان جنگ نوعی مقاومت است

در اثر رمارک، عشق به عنوان یک عمل انسانی ساده، به نمادی از «زیبایی‌شناسی مقاومت» در برابر دیکتاتوری و جنگ تبدیل می‌شود، تا از گفتار پیتر وایس، دیگر نویسنده برجسته آلمانی که او نیز مجبور به تبعید پس از به قدرت رسیدن نازی‌ها شد، بهره بگیریم. قلب مقدس‌تر از وطن است، از هر نوع میهن‌پرستی که فقط برای متقاعد کردن مردم به رفتن به جنگ و ریختن خون برای تصمیمات قدرتمندان و زورگویان ساخته شده است. کدام یک از ما این را نمی‌داند، وقتی که در برابر زندگی در سرزمین ویرانه‌ها یا هر سرزمین دیگری که تجربه مشابهی داشته، مقاومت می‌کنیم؟
هفتاد سال از انتشار این رمان و هشتاد سال از داستانی که روایت می‌کند، همچنین از ویرانی که بر شهرهای آلمان، به‌ویژه پایتخت آن برلین، وارد شد، گذشته است. وقتی نوجوان بودم، تعداد بی‌شماری رمان درباره جنگ جهانی دوم خواندم، اما «زمانی برای زندگی... زمانی برای مرگ» و قهرمان آن به‌طور ویژه در عمق خاطراتم حک شده‌اند. شاید ارنست گریبر همان دلیلی بود که به‌طور ناخودآگاه مرا وادار کرد از رفتن به جبهه در جریان جنگ ایران و عراق که در ۲۲ سپتامبر آغاز شد، امتناع کنم و در نتیجه به تبعید بروم، به آلمان، سرزمین ارنست گریبر و اریش رمارک.

رمان «زمانی برای عشق... و زمانی برای مرگ» در بهار ۱۹۴۴، زمان نقطه عطف سرنوشت‌ساز در جریان جنگ جهانی دوم و آغاز عقب‌نشینی ارتش‌های نازی و شکست آدولف هیتلر، رخ می‌دهد.

نازی‌ها از همان ابتدا به قدرت داستان‌های اریش رمارک پی بردند. یکی از اولین رمان‌هایی که در جریان آتش‌سوزی کتاب‌ها در ۱۰ مه ۱۹۳۳ سوزانده شد، اولین رمان رمارک، «در جبهه غرب خبری نیست» بود، یک رمان ضد جنگ که تا آن زمان میلیون‌ها نسخه از آن فروخته شده بود. تعجب‌آور نیست که اریش ماریا رمارک یکی از اولین نویسندگان آلمانی بود که پس از به قدرت رسیدن هیتلر در سال ۱۹۳۳، آلمان را ترک کرد.
پس عجیب نیست که از زمانی که جوانی کم‌سن و سال بودم، عاشق این رمان شدم، گویی که می‌دانستم بغداد روزی همان ویرانی‌ای را تجربه خواهد کرد که برلین تجربه کرده بود. گویی می‌دانستم ویرانی به همه ما خواهد رسید، هر جا که باشیم. گویی می‌دانستم نسل‌هایی در جنگ خواهند مرد و نسل‌های دیگری خواهند آمد که رویاهایی از عشق، ازدواج و خوشبختی خواهند داشت، اما با یک گلوله سرگردان، یک گلوله تانک یا توپخانه، یا با بمبارانی که همه را نابود می‌کند یا موشکی که تفاوتی بین ساختمان و انسان قائل نمی‌شود، خواهند مرد. سقف خانه‌ها بر سر مردم فرو می‌ریزد و خانواده‌ها را به زیر خود دفن می‌کند. گویی می‌دانستم نیازی به نوشتن رمان‌های بیشتر در مورد جنگ و یادآوری نسل‌های آینده نیست که جنگ چه معنایی دارد و ویرانی چیست. نه، چون مردم همه این‌ها را خودشان تجربه خواهند کرد. گویی می‌دانستم هیچ زمین و گوشه‌ای از جهان وجود ندارد که به میدان جنگ تبدیل نشود و هیچ مکانی وجود ندارد که مردم را از مرگ تحت گلوله‌باران سلاحی که در این کشور یا آن کشور ساخته شده است، نجات دهد... و وقتی که جنگ آغاز می‌شود یا گلوله‌ای، موشکی شلیک می‌شود و انسانی می‌میرد، مهم نیست که بپرسیم آن گلوله از طرف چه کسی شلیک شده است یا به کدام هویت، مذهب یا قومیتی تعلق دارد که بقایای اجساد قربانیان جنگ‌ها و کشته‌شدگان با آن مشخص شده‌اند. نه، این چیزها مهم نیستند.

مهم این است که نباید هیچ انسانی کشته شود. و هر کسی که غیر از این می‌گوید و با ارتش‌خوان‌ها و ویرانگران دنیا همراهی می‌کند و شعار می‌دهد که «هیچ صدایی بالاتر از صدای نبرد نیست»، باید از سرباز عاشق، ارنست گریبر، و معشوقه‌اش الیزابت در رمان «زمانی برای زندگی... و زمانی برای مرگ» بیاموزد.
او باید یاد بگیرد که بزرگترین دستاورد خلاقانه در زمان‌های جنگ، زنده ماندن است و اینکه برای اینکه بتوانیم زندگی خود را در آرامش سپری کنیم، چاره‌ای نداریم جز اینکه با صدایی بلندتر از هر صدای دیگر بخوانیم:« هیچ صدایی بالاتر از صدای قلب و مسائل آن نیست» و هر چیزی غیر از آن: ویرانی در ویرانی است.