زلمی خلیل‌زاد، پدرخوانده بازگشت طالبان به قدرت

خلیل‌زاد در حال امضای «توافق دوحه» با ملا عبدالغنی برادر در ۲۹ فوریه 2020 (AP)

اگر کسی باشد که بتواند صلح را در افغانستان به ارمغان بیاورد، این نماینده آمریکا زلمی خلیل‌زاد است.. یا این که او مدت هاست خود را این گونه به تصویر کشیده‌است.
این را خبرگزاری فرانسه نوشته‌است، رسانه ای می‌گوید این دیپلمات باسابقه بر فروپاشی جمهوری ای که او برای ساختن آن بسیار تلاش کرده‌است، نظارت داشته‌است.
واشینگتن نماینده ۷۰ ساله آمریکایی-افغان را مأمور کرد تا در طول این سال‌ها مذاکرات با «طالبان» را هدایت کند تا توافقی را ایجاد کند که صفحه طولانی‌ترین جنگ در تاریخ ایالات متحده را برگرداند؛ به طوری که در پی آن نیروهای آمریکایی از افغانستان خارج شوند.
این اقدام پس از بیش از یک سال فعالیت دیپلماتیک فشرده انجام شد که طی آن خلیل‌زاد به پایتخت‌های مختلفی سفر کرد، در اجلاس‌های هتل‌های لوکس شرکت کرد و در مراکز تحقیقاتی معتبر سخنرانی کرد.
او همیشه به حاضران اطمینان می‌داد که طالبان آماده مذاکره دربارهٔ حل و فصل است.
اما صدای خلیل‌زاد از زمان بازگشت طالبان به قدرت پس از سقوط دولت تحت حمایت ایالات متحده در پی یک سری حملات برق آسا، ناپدید شد. این در حالی است که اظهارات وی پیشتر در رسانه‌های اجتماعی به‌طور گسترده منتشر می‌شدند.
وزارت امور خارجه آمریکا هفته گذشته گفت که فرستاده آمریکایی هنوز در قطر است، جایی که به امید حل و فصل دیپلماتیک در حال برقراری ارتباط است. اما توافقنامه ای که وی امیدوار بود طی آن جنگ پایان یابد، فاجعه ای را به بار آورد.
حسین حقانی محقق ارشد در مؤسسه هادسون، گزارش داد که خلیل زاد به روسای جمهور پی در پی آمریکا که مشتاق خروج سربازان کشورشان از افغانستان بودند، گفت که او به یک توافق صلح دست یافته‌است، اما در واقع یک تسلیم بود.
حقانی به خبرگزاری فرانسه گفت: «او بد مذاکره کرد. او (طالبان) را جسور کرد و مدعی شد که مذاکرات می‌تواند توافقنامه، تقسیم قدرت ایجاد کند، هر چند که (طالبان) قصد تقسیم قدرت را نداشتند».
خلیل زاد پرونده روابط ایالات متحده و افغانستان را در سال ۲۰۱۸ پس از آن تعیین کرد که دولت دونالد ترامپ رئیس‌جمهور سابق ایالات متحده، او را به عنوان فرستاده ویژه برای نظارت بر مذاکرات با طالبان منصوب کرد.
مأموریت او یک روند طولانی مدت را در پی داشت؛ خلیل زاد پس از حملات پی در پی ایالات متحده، دولت‌های نوپایی را در افغانستان و عراق تشکیل داد و به دلیل توانایی وی درآوردن گروه‌های رقیب بر سر میز مذاکره، شهرت زیادی به دست آورد.
تصمیم واشینگتن برای برگزاری این مذاکرات، با افزایش خشونت چند ساله در کابل همراه شد، جایی که طالبان با اعزام مهاجمان انتحاری به پایتخت افغانستان هرج و مرج ایجاد کرد.
خلیل زاد، عفو ملا عبدالغنی برادر بنیانگذار «طالبان» را که به دلیل راه اندازی ابتکار در پاکستان بازداشت شده بود، تضمین کرد. در حالی که دو طرف برای دستیابی به توافقی که زمینه را برای خروج واشینگتن پس از دو دهه درگیری هموار می‌کند، با یکدیگر همکاری می‌کردند.
گفته می‌شود طی ماه‌ها مذاکرات در قطر، خلیل زاد به هیئت طالبان نزدیک شده‌است. تصاویر منتشر شده در اینترنت نشان می‌دهد که فرستاده آمریکا در حال خندیدن با نمایندگان جنبش است و خشم را در افغانستان برانگیخت.
هنگامی که توافقنامه خروج سرانجام در فوریه ۲۰۲۰ در یک مهمانی مجلل در دوحه امضا شد، خلیل زاد عمدتاً از طالبان اطمینان‌های مبهم در مورد صلح در آینده دریافت می‌کرد.
کیت کلارک از «شبکه تحلیلگران افغانستان» در گزارش جدیدی می‌نویسد: «خلیل زاد.. فقط یک تعهد قوی (از طالبان) گرفت. بدان معناست که آنها به ایالات متحده و (متحدانش) حمله نمی‌کنند». وعده‌های طالبان برای کنار گذاشتن القاعده و دیگر گروه‌های شبه نظامی بین‌المللی و آغاز گفت و گوها با دولت افغانستان مبهم بیشتری داشت.
بنابر توضیحات خبرگزاری فرانسه، به نظر می‌رسد که این توافق چیزی بیش از یک سری امتیازات آمریکایی نبود. ایالات متحده در حال حاضر افغانستان را بدون آتش‌بس ترک می‌کند و حتی چارچوبی برای هرگونه روند صلح آتی که برای دستیابی به حل و فصل لازم برای پایان جنگ ضروری باشد، ایجاد نکرده‌است.
خلیل زاد به جای اخذ تضمین از طالبان در ماه‌های پس از توافق، فشارها را بر دولت افغانستان تشدید کرد. او ریاست جمهوری را مجبور کرد هزاران زندانی متعلق به این جنبش را آزاد کند که بلافاصله صفوف مبارزان آن را تقویت کردند. این توافق با شروع شمارش معکوس به دلیل تعهد ایالات متحده مبنی بر خروج همه سربازان خود از افغانستان تا ماه مه ۲۰۲۱، در مهلتی که بعداً تا سپتامبر تمدید شد، فشار بر دولت را افزایش داد.
این امر فرصت و مانور کمی برای دولت افغانستان باقی گذاشت.
تصمیم جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا در آوریل گذشته برای خروج، حمله ای همه‌جانبه از سوی «طالبان» را آغاز کرد که در ۱۵ آگوست دولت افغانستان را سرنگون کرد.
دو روز قبل از آن تاریخ، مایکل والتز نماینده آمریکا (که در افغانستان سرباز بود) نامه ای به بایدن فرستاد و عملکرد خلیل زاد را محکوم کرد. او نوشت که خلیل زاد «توصیه‌های بدی به شما کرد و استراتژی دیپلماتیک او به طرز فجیعی شکست خورد». وی افزود: «با توجه به این فاجعه، خلیل زاد باید فوراً استعفا دهد یا از سمت خود برکنار شود».
در همان روز، آخرین توییت خلیل زاد منتشر شد و از طالبان خواسته بود تا نیروهای خود که وارد کابل شده بودند را به عقب بازگرداند.