فرانسوا میتران عاشق؛ کتابی که پرده از ماجرای زن سوم در زندگی رئیس جمهوری فقید فرانسه برمی‌دارد

فرانسوا میتران عاشق؛ کتابی که پرده از ماجرای زن سوم در زندگی رئیس جمهوری فقید فرانسه برمی‌دارد
TT

فرانسوا میتران عاشق؛ کتابی که پرده از ماجرای زن سوم در زندگی رئیس جمهوری فقید فرانسه برمی‌دارد

فرانسوا میتران عاشق؛ کتابی که پرده از ماجرای زن سوم در زندگی رئیس جمهوری فقید فرانسه برمی‌دارد

25سال پیش رئیس جمهوری سوسیالیست، فرانسوا میران پس از گذراندن 14 سال و دو دوره پیاپی در کاخ الیزه درگذشت. علت مرگش ابتلا به سرطان بود که برای سال‌ها از شهروندانش پنهان ساخت و پزشکان را واداشت گزارش‌های دروغین بنویسند تا نشان دهند از سلامت کامل برخوردار است. تنها چند ماه پیش از مرگش پرده از بیماری‌اش برداشته شد وقتی که درخانه‌اش برساحل روبه روی کلیسای نوتردام مشهور در دل پاریس بود. حال آنکه بیماری سختی که داشت و جانش را گرفت تنها رازی نبود که میتران از نزدیک‌ترین نزدیکان خود پنهان ساخت. راز دیگری بود و آن اینکه رئیس جمهوری اسبق خانواده‌ای دیگر درکنار خانواده قانونی داشت. معشوقه و دختری که هر دو وقتی علنی شدند که تصمیم به این کار گرفت یا بهتر است گفته شود پس از آنکه روزنامه‌نگاران فهمیدند میتران دختری نامشروع به نام مازارین و معشوقه‌ای که ارتباطی قدیمی با او داشت به نام پنژو دارد پنهان کردن وجود آن دو محال شد. همانگونه که در چنین مواردی پیش‌بینی می‌شود، خبر مانند آتش به هیمه افتاد و راه را بر اخبار رسوایی‌های دیگر بازکرد که بیشترشان زنانه و پیچیده در ماجراجویی بودند؛ یکی از آنها یک بانوی عرب بود که به مناسبت سفر رسمی شوهرش به پاریس اتفاق افتاده بود. حال آنکه رازهای میتران همچون چاهی بی انتها بودند و هرلایه آنها برخی خطوط زندگی‌اش را نشان می‌دهد.
درکتاب جدیدی که گزارشگر روزنامه «لوموند» سولین دو روایه درباره میتران با عنوان «آخرین راز» تهیه کرده و توسط انتشارات «گراسیه» منتشر شده و روز ششم ماه اکتبر وارد کتابفروشی‌ها می‌شود، این روزنامه‌نگار از معشوقه جوانی پرده برمی‌دارد که در هشت سال آخر عمر میتران(1988-1996) با او بود و تا ماه‌های آخر زندگی‌اش در کنارش ماند.
میان فرانسوای رئیس جمهوری پا به سن گذاشته و «کلر» دانشجو(نام مستعار) که از شهر کوچک خود به پایتخت آمده بود تا حقوق بخواند، پنجاه سال فاصله بود. بین آنها رابطه مبهمی شکل گرفت و اندک اندک به رابطه‌ای عاشقانه تبدیل شد که این دختر جوان می‌خواست همزمان روحی و جسمی باشد. روزنامه «لوموند» در این کار پیشگام بود به طوری که برخی صفحات هیجان‌انگیزتر کتاب را منتشر کرد که شخصیت بسیار پیچیده میتران را نشان می‌دهند که درباره‌اش گفته می‌شود، روابطش در دایره‌هایی شکل می‌گیرند که همدیگر را قطع نمی‌کنند و آنها را سری نگه‌می‌داشت.
در دوره ریاست جمهوری، میتران به «سفینکس» (ابوالهول) تشبیه شد و همانند پادشاهی تاجدار بر فرانسه فرمانروایی کرد. معروف بود که میتران بعد از ظهر هر روز با خانواده دومش دیدار می‌کرد پس از آنکه آنها را در یک آپارتمان دولتی بزرگ و مشرف به رود سن ساکن کرد و از یکی از مشاورانش برای رد گم کردن استفاده می‌کرد؛ هر دو با هم تا ساختمان سوار ماشین می‌شدند که مشاور نیز درآن آپارتمانی داشت. اما یک روز چشم یکی از افراد گارد به اسباب بازی و عروسک در صندوق ماشین افتاد و پرسش‌ها آغاز شدند. همچنین معروف بود میتران به یک دستگاه امنیتی خاص مأموریت داده بود از راز خانواده دومش مراقبت کند.
سولین دو روایه از طریق گفت‌وگوهای طولانی با «کلر» به یادداشت‌های روزانه‌ای می‌رسد که در دفتر مخصوص می‌نوشته. همین طور گوش دادن به نوارهای ضبط شده از تماس‌های بی‌شمار تلفنی بین دو نفر و سرگرفتن این رابطه و تبدیل آن تا اینکه به یک مسئله اساسی در زندگی‌شان با همدیگر تبدیل شد. «کلر» برای اولین در آپارتمانش واقع در دایره ششم شهرپاریس میزبان میتران شد، اما او به مرور زمان به مهمان همیشگی کاخ الیزه تبدیل شد. سوار بر موتورسیکلت سراغش می‌رفت تا جایی که گارد کاخ او را کاملاً می‌شناختند و حتی بعداً از او نمی‌خواستند هویتش را معرفی کند. نویسنده می‌گوید، در ابتدای رابطه کارمندان پروتوکل‌های کاخ تا دفتر کار رئیس جمهوری یا آپارتمان خاصش او را همراهی می‌کردند. اما پس از تکرار شدن دیدارها به او گفته می‎شد:« تو راه را بلدی و نیازی به همراه نداری».
عجیب اینکه میتران این رابطه را به مدت هشت سال پنهان ساخت. و براساس فاش‌گویی‌ها «کلر» با او همچون نوجوان رفتار می‌کرد؛ روزی دو بار با او تماس می‌گرفت؛ صبح و شب. از او می‌پرسید چه کارکرده و ازدرسش می‌پرسید و بعد هم درباره کار و روابطش با مردهای دیگر.
این دختر جوان در میتران «معبود» خود را می‌دید. کتاب نشان می‌دهد چطور این رابطه با ابتکار «کلر» به عشق تبدیل شد که به نویسنده گفت:« فکرش را می‌کردی در طول این هشت سال او هر روز ساعت هشت صبح بیدارم می‌کرد؟». او صبور بود و می‌فهمید و ادعا می‌کرد همه چیز زندگی‌اش را می‌داند.
درکتاب جزیئات بسیاری وجود دارد. اما اثرگذارترین آنها به ماه‌های آخر می‌پردازند که میتران حس کرد اجلش نزدیک شده و یک روز با این گفته «کلر» را غافلگیر کرد:« به تو کمک می‌کنم زندگی کنی و تو به من کمک می‌کنی بمیرم». یک بار دیگر به او گفته بود:« من بیشتر از زاخاروف و والسا با تو وقت می‌گذرانم». و برای آنکه اوضاع را برایش تسهیل کند اضافه می‌کرد:« تو نمی‌دانی داستان ما چقدر استثنایی است».



ناهید راچلین «بیگانه»… پیشگام رمان ایرانی در مهاجرت

ناهید راچلین «بیگانه»… پیشگام رمان ایرانی در مهاجرت
TT

ناهید راچلین «بیگانه»… پیشگام رمان ایرانی در مهاجرت

ناهید راچلین «بیگانه»… پیشگام رمان ایرانی در مهاجرت

با درگذشت ناهید راچلین، رمان‌نویس ایرانی-آمریکایی و یکی از برجسته‌ترین نویسندگان ایرانی که به زبان انگلیسی درباره گسست‌های هویتی، رنج‌های تبعید و برخورد فرهنگ‌ها می‌نوشت، در ۳۰ آوریل ۲۰۲۵، در سن ۸۵ سالگی، زندگی خلاقانه‌ای به پایان رسید. به گفته منتقدان، راچلین «پراکند‌ه‌ترین رمان‌نویس ایرانی در آمریکا» بود و نخستین کسی بود که تصویری دقیق از درون جامعه ایران پیش از سقوط حکومت شاه ارائه داد.
ناهید راچلین– که نام خانوادگی او پس از ازدواج چنین شد و نام خانوادگی ایرانی‌اش «بُزرگمهر» بود – در ۶ ژوئن ۱۹۳۹ در شهر اهواز به دنیا آمد. او در خانواده‌ای با ده فرزند رشد یافت؛ خانواده‌ای که در آن سنت‌های ایرانی با تأثیرات غربی درآمیخته بودند. پدرش ابتدا قاضی بود و سپس پس از استعفا، وکیل شد. به‌نظر می‌رسد دوران کودکی‌اش پرآشوب بوده، چرا که در ماه‌های نخست زندگی به عمه‌اش مریم سپرده شد تا او را بزرگ کند. وقتی به سن ۹ سالگی رسید، پدرش برای جلوگیری از ازدواج زودهنگام او – همان‌گونه که مادرش در همین سن ازدواج کرده بود – دختر را از عمه باز پس گرفت.
این واقعه تأثیر عمیقی بر شخصیت راچلین گذاشت. او بعدها نوشت که حس می‌کرد از مادر واقعی‌اش ربوده شده است، و هرگز او را «مادر» خطاب نکرد. در تمام عمر، همیشه در رؤیای بازگشت به آغوش امن عمه مریم بود.
راچلین در این فضای خانوادگی پرتنش و با وجود مخالفت پدر، برای فرار از فشارهای خانواده و جامعه، با کمک برادرش پرویز، بر رفتن به آمریکا برای ادامه تحصیل پافشاری کرد. سرانجام در کالج زنانه «لیندوود» در ایالت میزوری پذیرفته شد و بورسیه کامل گرفت، اما تنها پس از وعده بازگشت به ایران برای ازدواج، پدرش به او اجازه سفر داد.
ناهید در دنیای جدید آمریکایی، با نوعی دیگر از انزوا روبه‌رو شد. او بعدها در خاطراتش «دختران پارسی» (۲۰۰۶) نوشت: «گمان می‌کردم از زندانی گریخته‌ام، اما خود را در زندانی دیگر از تنهایی یافتم.»
در این زندان تازه، نوشتن برایش پناهگاه شد و زبان انگلیسی فضایی از آزادی برای او گشود؛ فضایی که هنگام نوشتن به فارسی احساس نمی‌کرد. او در مصاحبه‌ای گفته بود: «نوشتن به زبان انگلیسی آزادی‌ای به من داد که هنگام نوشتن به فارسی هرگز حس نمی‌کردم.»
راچلین در سال ۱۹۶۱ مدرک کارشناسی روان‌شناسی گرفت. پس از فارغ‌التحصیلی، نامه‌ای کوتاه برای پدرش نوشت و او را از تصمیمش برای عدم بازگشت به ایران آگاه کرد. در پی آن، پدرش تا دوازده سال با او قطع رابطه کرد. در این مدت، راچلین تابعیت آمریکایی گرفت (۱۹۶۹)، با روان‌شناس آمریکایی هاوارد راچلین ازدواج کرد و صاحب دختری به نام لیلا شد. او بورسیه «والاس استگنر» در نویسندگی خلاق را دریافت کرد و در همین دوران شروع به نوشتن نخستین رمانش «بیگانه» (Foreigner) کرد که در سال ۱۹۷۸ – تنها یک سال پیش از انقلاب ایران – منتشر شد.

رمان «بیگانه» با احساسی لطیف، دگرگونی تدریجی شخصیتی به نام «فری» را روایت می‌کند؛ زیست‌شناسی ایرانی در اوایل دهه سوم زندگی‌اش که پس از ۱۴ سال زندگی آرام و یکنواخت در حومه سرد بوستون، به هویتی سنتی و محافظه‌کار در ایران بازمی‌گردد. رمان نشان می‌دهد چگونه دیدگاه‌های غربی فری به‌تدریج در بستر جامعه ایرانی محو می‌شوند. او شوهر آمریکایی‌اش را ترک می‌کند، کارش را کنار می‌گذارد، حجاب را می‌پذیرد و از خود می‌پرسد که آیا آمریکا واقعاً کشوری منظم و آرام است و ایران آشفته و غیرمنطقی یا برعکس، آمریکا جامعه‌ای سرد و عقیم است و ایران سرزمینی پرشور و با قلبی گشوده؟ منتقد آمریکایی «آن تایلر» در نقدی در نیویورک تایمز چنین پرسشی را مطرح کرد. از سوی دیگر، نویسنده ترینیدادی «وی. اس. نایپول» در توصیف این رمان گفت: «بیگانه»، به‌گونه‌ای پنهان و غیرسیاسی، هیستری قیام‌هایی را پیش‌بینی کرد که منجر به سقوط نظام شاه شد و به استقرار جمهوری دینی تحت رهبری خمینی انجامید.
آثار ناهید پیش از انقلاب در ایران منتشر نشدند. سانسور حکومتی آنها را به‌خاطر تصویر منفی از جامعه ایران، به‌ویژه توصیف محله‌های فقیر و هتل‌های ویران، ممنوع کرده بود؛ تصویری که در تضاد با روایت مدرن‌سازی دوران شاه بود. پس از انقلاب نیز دولت خمینی، که نسبت به هرگونه تصویر منفی از ایران حساس بود، به ممنوعیت آثار راچلین ادامه داد. در نتیجه، هیچ‌یک از آثارش تاکنون به فارسی ترجمه نشده‌اند و کتاب‌هایش در ایران ممنوع بوده‌اند.
راچلین همچنین رمان «ازدواج با بیگانه» (۱۹۸۳) را نوشت که با نگاهی تند، چگونگی تحمیل قدرت نظام دینی خمینی بر جامعه ایران را به تصویر کشید. پس از آن آثار دیگری نیز منتشر کرد، از جمله: «آرزوی دل» (۱۹۹۵)، «پریدن از روی آتش» (۲۰۰۶)، «سراب» (۲۰۲۴) و دو مجموعه داستان کوتاه: «حجاب» (۱۹۹۲) و «راه بازگشت» (۲۰۱۸). همچنین خاطراتش با عنوان «دختران پارسی» (۲۰۰۶) منتشر شد. آخرین رمانش «دورافتاده» قرار است در سال ۲۰۲۶ منتشر شود؛ داستان دختری نوجوان که زودهنگام به ازدواج واداشته شده است، الهام‌گرفته از سرگذشت مادر خودش.
راچلین در تمامی آثارش، به کندوکاو زخم‌های ایران در نیمه دوم قرن بیستم می‌پرداخت: سرکوب سیاسی، سلطه سنت، ناپدید شدن معلمان و نویسندگان منتقد، سلطه ساواک، و نیز آن حسرت سوزان برای کودکی‌ای که ناتمام ماند و دردهای هویت دوپاره. مضمون مادری نیز در نوشته‌هایش پررنگ است؛ از رابطه پیچیده با مادر زیستی، تا عشق عمیقش به عمه‌اش، و در نهایت رابطه‌اش با دخترش لیلا که از او به عنوان «بهترین دوست زندگی‌ام» یاد کرده است. راچلین با زبان، احساسات متلاطم خود میان دو جهان را به‌دقت بیان می‌کرد، اما ژرف‌ترین لحظه فقدان برایش در سال ۱۹۸۱ رخ داد، زمانی که از مرگ خواهر عزیزش باری – پس از سقوط از پله – باخبر شد. غم چنان بر او چیره شد که تا ۲۵ سال نتوانست درباره باری بنویسد، اما در پایان خاطراتش فصلی صمیمی به او اختصاص داد و نوشت: «آری، باری عزیز، این کتاب را می‌نویسم تا تو را به زندگی بازگردانم.»
ناهید راچلین در نیویورک بر اثر سکته مغزی درگذشت – به گفته دخترش – و با مرگ او، ادبیات مهاجرت ایرانی یکی از ژرف‌ترین نویسندگان خود را از دست داد؛ صدایی نادر که شجاعت رویارویی و شفافیتِ حسرت را در کنار هم داشت، و توانست با دقت، تصویر شکاف‌های روانی و فرهنگی نسلی از ایرانیان را ثبت کند که سرنوشت‌شان گسست میان شرق و غرب بود.