الحجيلان نقش فرانسه در آزادسازی مسجدالحرام را فاش می‌کند (قسمت 4-4)

ستون دود متصاعد از مسجد الحرام در خلال تلاش تروریستی سال ۱۹۷۹
ستون دود متصاعد از مسجد الحرام در خلال تلاش تروریستی سال ۱۹۷۹
TT

الحجيلان نقش فرانسه در آزادسازی مسجدالحرام را فاش می‌کند (قسمت 4-4)

ستون دود متصاعد از مسجد الحرام در خلال تلاش تروریستی سال ۱۹۷۹
ستون دود متصاعد از مسجد الحرام در خلال تلاش تروریستی سال ۱۹۷۹

روزنامه «الشرق الأوسط» به‌صورت اختصاصی، قسمت چهارم و پایانی خاطرات یکی از چهره‌های دولتی سعودی که تمام پادشاهان سعودی را همراهی کرده است، منتشر می‌کند.
در این قسمت، شیخ جمیل الحجيلان، چهره دولتی سعودی، نقش واقعی فرانسه در عملیات آزادسازی مسجدالحرام از دست جهیمان العتیبی، رهبر گروه تروریستی که در سال 1979 قصد تسخیر مسجدالحرام را داشت، روشن می‌کند.
همچنین الحجيلان به حمله عراق به کویت اشاره می‌کند، زیرا این واقعه نه تنها لحظه‌ای سرنوشت‌ساز در تاریخ منطقه و روابط میان کشورها بود، بلکه او را در «مقابله با خودش و دیگران» قرار داد. در کنار این موارد، الحجيلان چندین خاطره از خادم حرمین شریفین، ملک سلمان بن عبدالعزیز، نیز نقل می‌کند. روزنامه «الشرق الأوسط» به‌طور اختصاصی بخش‌هایی از این خاطرات را که با عنوان «جمیل الحجيلان: سیری در دوران هفت پادشاه» در نمایشگاه بین‌المللی کتاب ریاض عرضه می‌شود، منتشر می‌کند.

 

آزادسازی مسجدالحرام از جهیمان و نقش فرانسه

در ژانویه 1976، ملک خالد حکمی صادر کرد که طی آن الحجيلان به عنوان سفیر سعودی در فرانسه منصوب شد. او به مدت 20 سال در این کشور ماند و در طول این دوران، سه رئیس‌جمهوری فرانسه را همراهی کرد؛ رویدادی که در بین سفرای عرب بسیار نادر است. در این مدت، او شاهد وقایع زیادی بود، از جمله آزادسازی مسجدالحرام از گروهی تروریستی که قصد تصرف آن را داشتند و در خاطراتش به وضوح به نقش فرانسه در این عملیات، به‌عنوان یک شاهد عینی، اشاره می‌کند.

صفحه اول «الشرق الأوسط» و خبر آزادی مسجد الحرام

الحجيلان در این باره می‌گوید:« در سال 1980 به ما اطلاع دادند که یک تیم امنیتی فرانسوی قرار است به سعودی سفر کند. در این حین، ویکتور شابو، مشاور ویژه رئیس‌جمهوری فرانسه، والری ژیسکاردستن، با من تماس گرفت و اطلاع داد که گذرنامه‌های پنج نفر از افسران بخش مقابله با شورش فرانسه به سفارت ارسال خواهد شد تا فوراً به سعودی سفر کنند. سرپرست این گروه، یک افسر جوان فرانسوی به نام کاپیتان پل باریل بود.»
او اضافه می‌کند:« دو روز از سفر افسران فرانسوی به سعودی نگذشته بود که رسانه‌های فرانسوی این خبر را منتشر کردند. ما نمی‌دانیم این خبر که بسیار محرمانه بود، چگونه فاش شد. بعد از آزادسازی مسجدالحرام و بازگشت گروه فرانسوی به پاریس، برخی از روزنامه‌های جنجالی فرانسه شروع به نوشتن داستان‌هایی درباره (دستاورد معجزه‌آمیز) نیروهای ویژه فرانسوی کردند و ادعاهایی بی‌پایه و اساس مطرح نمودند.»
الحجيلان توضیح می‌دهد:« ماموریت واقعی افسران فرانسوی آموزش استفاده از گاز برای سعودی‌ها بود. طبق تمام منابع معتبر، این افسران هرگز وارد مکه نشدند و در یک هتل راحت در طائف اقامت داشتند، بعد از اینکه به افسران سعودی نحوه کنترل اثرات گاز خفه‌کننده را نیز توضیح دادند. یکی از این سه افسر بعداً ادعا کرد که او پیش از یورش نیروهای چترباز سعودی به زیرزمین‌هایی که جهیمان و پیروانش در آن پنهان شده بودند، وارد مسجدالحرام شده بود، اما این ادعا از سوی رئیس و دو همکار دیگرش تکذیب شد.»
او در ادامه درباره این شایعات می‌گوید: «طبق تمام اطلاعاتی که در دست داشتم، آزادسازی مسجدالحرام تنها توسط نیروهای سعودی انجام شد. شاید برخی از سفارتخانه‌های خارجی در فرانسه، به ویژه سفارتخانه‌های عربی، این شایعات را جدی گرفته و آن‌ها را به دولت‌هایشان منتقل کرده‌اند، و این اطلاعات به اسناد رسمی آن‌ها درباره سعودی تبدیل شده است؛ امری که، حتی پس از گذشت زمان، نیاز به روشن‌سازی این واقعیت مهم دارد، به خصوص که من در حال نوشتن درباره یکی از رویدادهای مهم تاریخ کشورم هستم.»

نقض پروتکل توسط میتران برای ملک خالد

الحجيلان همچنین خاطره‌ای از زمان حضورش به عنوان سفیر در فرانسه نقل می‌کند که مربوط به بازدید ملک خالد بن عبدالعزیز بود؛ زمانی که رئیس‌جمهوری فرانسوا میتران پروتکل‌های رسمی را نقض کرد.
الحجيلان می‌گوید: «در ژوئن 1981، دبیر کل ریاست جمهوری فرانسه به من اطلاع داد که رئیس‌جمهوری فرانسوا میتران، که به تازگی انتخاب شده بود، تمایل دارد تا ملک خالد را به پاریس دعوت کند تا اولین رهبر دولتی باشد که رئیس‌جمهوری جدید فرانسه او را می‌پذیرد. به ژنو رفتم و این موضوع را به اطلاع ملک خالد رساندم و بعد از مشورت با مشاوران او، با این دعوت موافقت شد. به پاریس بازگشتم و فرانسوی‌ها را از این موافقت مطلع کردم. طبق پروتکل فرانسه، این دیدار تحت عنوان «نهار کاری» و فقط برای یک روز برگزار می‌شد، و رئیس‌جمهوری به‌طور معمول مهمان خود را در فرودگاه ملاقات نمی‌کند.»

الحجیلان پشت میتران در انتظار ورود ملک فهد در فرودگاه پاریس

او ادامه می‌دهد:« از دبیرکل ریاست جمهوری پرسیدم که چه کسی در فرودگاه از ملک خالد استقبال خواهد کرد؟ او گفت: یکی از شخصیت‌های رسمی برجسته.

گفتم: تا زمانی که دعوت از سوی رئیس‌جمهوری صورت گرفته، ما انتظار داریم که رئیس‌جمهوری شخصاً در فرودگاه حضور داشته باشد. غیرقابل قبول است که کسی غیر از ایشان از ملک خالد استقبال کند. دبیرکل گفت: جناب سفیر، درخواست شما به‌نوعی نقض پروتکل‌های فرانسه است و نمی‌توانم به شما اطمینان بدهم که این امر پذیرفته شود.»
بعد از سه روز، دبیرکل با من تماس گرفت و گفت: «رئیس‌جمهوری، برخلاف رویه‌های پروتکلی، در فرودگاه از ملک خالد استقبال خواهد کرد و او را در یک کاروان رسمی همراهی خواهد کرد.»

احساس راحتی کردم و خاموش خودم را سرزنش کردم، به خاطر شتاب‌زدگی‌ام در موضوعی که تصمیم‌گیری در آن فراتر از صلاحیت‌های من به عنوان سفیر بود. اما دیپلماسی کار ترکیبی از حکمت، ماجراجویی و گاهی فریب است و فرد باهوش کسی است که توانایی جمع کردن این تناقضات را دارد.

انتصاب در سازمان ملل... و سلمان مسیر را تغییر می‌دهد

در سال 1979، ملک خالد فرمانی صادر کرد مبنی بر انتقال الحجیلان به نیویورک به عنوان نماینده دائمی پادشاهی در سازمان ملل. ملک سلمان بن عبدالعزیز، که در آن زمان ولیعهد ریاض بود، با او تماس گرفت و از او پرسید:« آیا از این انتصاب راضی هستی؟» الحجیلان پاسخ داد:« اعتماد جلالت پادشاه افتخار بزرگی است که به آن ارادت دارم». ملک سلمان گفت:« من این را می‌دانم، اما نظرت را به صراحت بگو! آیا دوست داری در پاریس بمانی؟» الحجیلان گفت:« من نمی‌خواهم به خاطر عشق به پاریس در آنجا بمانم، اما فکر می‌کنم مصلحت کار در این است که پس از روابطی که بنا کرده‌ام، در پاریس بمانم». ملک سلمان با مهربانی گفت: «ان‌شاءالله جز آنچه که رضایتت را جلب کند، نخواهد بود، و ما به همراه شاهزاده فهد (ولیعهد در آن زمان) پس فردا به پاریس می‌آییم».
الحجیلان درباره آن انتصاب و چگونگی تغییر مسیر آن می‌گوید:« من با امیر فهد در اتومبیلی بودم که او را صبح روز مشخصی برای ملاقات با رئیس‌جمهوری فرانسه می‌برد. او به من گفت: تو می‌دانی، برادر جمیل، که فرمان ملک خالد درباره انتصاب شما در نیویورک صادر شده است و او به‌خصوص تو را برای این مقام به عنوان اولین سعودی که نماینده ما در سازمان ملل است، انتخاب کرده است. من نظر خود را در این باره داشتم، اما ترجیح دادم تا بعد از ارسال اوراق اعطای اعتبارت صبر کنم تا با ملک خالد صحبت کنم، زیرا او به انتخاب تو بسیار توجه داشت. و قبل از خروج از ریاض به مقصد پاریس، فرصت را غنیمت شمردم و با او درباره ماندن در پاریس صحبت کردم و گفتم:« یا سروم، ما چندین کانال ارتباطی با آمریکایی‌ها داریم؛ سفارت ما در واشنگتن، و سفارت آمریکا در ریاض و امیر ترکی الفیصل رئیس اطلاعات عمومی. ما در پاریس هیچ کانال ارتباطی با فرانسوی‌ها جز برادر جمیل نداریم و او روابط خوبی با فرانسوی‌ها دارد و در میان آنها شناخته شده است. اگر شما فرمان دهید که به ماندن او در پاریس رضایت دهید، ما ان‌شاءالله فرد دیگری را برای نیویورک پیدا می‌کنیم و ملک با این موضوع موافقت کرد».

بختيار و کمک‌های ملک فهد

در ژوئیه (تیر) 1980، یک حمله تروریستی به منزل نخست‌وزیرسابق ایران، شاپور بختيار، در حومه پاریس انجام شد به قصد ترور او، که یک پناهنده سیاسی مقیم فرانسه بود. نیروهای امنیتی فرانسه به الحجیلان اطلاع دادند که «ما از سوی عاملان مورد هدف قرار گرفته‌ایم». خانه‌ای مستقل برای بختيار انتخاب کردند و آن را با محافظان شدید در حومه‌ای دیگر از پاریس احاطه کردند، اما احتیاط نتوانست سرنوشت را دور کند؛ زیرا او پس از 11 سال از این حمله در خانه جدیدش ترور شد.
الحجیلان به یاد می‌آورد که در طول سال‌هایی که بختيار در خانه‌اش زندگی می‌کرد،« دو بار به او مراجعه کردم تا کمک مالی که از ملک فهد درخواست کرده بود را به او برسانم». بختيار تنها شخصیت سیاسی نبود که شرایط او را از وطنش دور کرده و در نیاز دائمی قرار داده بود؛ زیرا «شخصیت‌های سیاسی عربی دیگری نیز در شرایط مشابه بودند و جز ملک فهد بن عبدالعزیز، کسی نبود که به آنها کمک کند. او به من سفارش می‌کرد که از آنها مراقبت کنم و من پیام‌های آنها را به او منتقل می‌کردم تا او - رحمه الله - با کمال بزرگواری به آنها پاسخ دهد».

حمله عراق به کویت

الحجیلان حمله عراق به کویت را « حادثه‌ای توصیف می‌کند که من را در مقابل خودم و در مقابل دیگران قرار داد». او می‌گوید:« از آنجا که سعودی کشور عربی بود که از هرگونه حضور نظامی شدید در اراضی خود در امان مانده بود، چه برای حفاظت و چه برای استعمار، برخلاف برخی دیگر از کشورهای عربی، تصمیم ملک فهد به عنوان استثنایی شگفت‌آور در سیاست سعودی پایدار و واضح تلقی شد.

این تصمیم از سوی ملی‌گرایان عرب مورد انتقاد قرار گرفت و آنها این تصمیم را (مربوط کردن حاکمیت سعودی به تصمیمات واشنگتن) می‌دانستند، و اسلام‌گرایان نیز آن را (وارد کردن نیروهای خارجی به سرزمین حرمین شریفین) می‌پنداشتند، و ملی‌گرایان و اسلام‌گرایان به طور همزمان در آن (تجمع نظامی غربی در خاک یک کشور عربی برای حمله به یک کشور عربی دیگر) را می‌دیدند».

صدام بین نیروهایش در کویت پس از حمله در سال ۱۹۹۰ (ا.ف.ب)

خلاصه اینکه، ملی‌گرایان عرب و اسلام‌گرایان تصمیم ملک فهد برای درخواست کمک از نیروهای آمریکایی و دیگر نیروهای ائتلاف بین‌المللی را «جنایتی نابخشودنی» دانستند، همان‌طور که الحجیلان روایت می‌کند،« بدون توجه به خطراتی که کشور ما را تهدید می‌کرد، و هیچ‌کس جز خدا نمی‌توانست حجم آن را بداند. این تصمیم سعودی تمام محاسبات موجود بر پایه سیاست تحمیل وضعیت را که رئیس‌جمهوری عراق (صدام حسین) در تهاجم به کویت به آن تکیه کرده بود، برهم زد. او فکر نمی‌کرد، و بسیاری از حامیانش هم با او هم‌نظر بودند، که ملک فهد به چنین اقدامی دست بزند.»
اما به گفته الحجیلان،« ارزیابی صدام اشتباهی بزرگ در شناخت اندیشه ملک فهد و شخصیت آرام، مؤدب و با نزاکت او بود، همان‌طور که ارزیابی اشتباهی در خصوص انسجام و اتحاد مستحکم اعضای خانواده سلطنتی سعودی و اعتماد مردم سعودی به رهبری‌شان و وابستگی خالصانه آن‌ها به پادشاه خود بود.» او نتیجه می‌گیرد که« جهان به‌سرعت متوجه شد که موافقت پادشاهی عربی سعودی با حضور نیروهای آمریکایی و دیگر نیروهای ائتلاف در مرزهای شمالی خود با کویت، دلالت‌های سیاسی عمیقی دارد که هیچ‌کس نمی‌تواند معنای آن را اشتباه بخواند.»

دیدار با ماندلا در لباس خواب

در سال ۱۹۹۲، ملک فهد از الحجیلان خواست که با رهبر آفریقای جنوبی، نلسون ماندلا، هنگام رسیدنش به پاریس در مسیر سفر به ریاض، دیدار کند تا « مجدداً خوشامدگویی پادشاهی سعودی به این رهبر بزرگ آفریقایی را به او ابلاغ کند.» الحجیلان به محل اقامت ماندلا در پاریس رفت و او را دید که از طبقه بالا در لباس راحتی، یعنی پیژامه و روبدوشامبر، پایین می‌آید. ماندلا وقتی به او خوشامد گفت، اظهار داشت:« عذر می‌خواهم به‌خاطر ظاهر نامرتبم. همراه من در تعیین زمان ملاقات اشتباه کرده و دوست نداشتم شما را منتظر نگه دارم.»

 

استقبال گرم فرانسه از شاهزاده سلمان

در سال ۱۹۸۶، ژاک شیراک نخست‌وزیر فرانسه شد. الحجیلان از طرف دولت سعودی به او تبریک گفت و در صحبت‌هایش اشاره‌ای کرد به قصد پادشاهی عربی برای برپایی نمایشگاهی در خصوص گذشته و حال کشور در پاریس. شیراک پیامی را از طریق سفیر به مقامات سعودی فرستاد و گفت:« لطفاً به دوستانم در ریاض اطلاع دهید که من به این موضوع اهمیت زیادی می‌دهم و خوشحال خواهم شد که در افتتاح این نمایشگاه همراه با شاهزاده سلمان بن عبدالعزیز حضور داشته باشم.»

ملک سلمان در افتتاحیه نمایشگاه درباره سعودی در پاریس(ا.ف.ب)

الحجیلان در روز افتتاحیه، ۱۱ دسامبر ۱۹۸۶، زودتر به محل نمایشگاه رفت تا همراه شاهزاده سلمان از شیراک استقبال کند. اما او متوجه شد که شیراک زودتر از موعد در محل حضور دارد و منتظر شاهزاده است. الحجیلان می‌گوید:« از اینکه شیراک بدون استقبال من به آنجا رسیده بود، حیرت کردم. به او گفتم: عذرخواهی من برای این اتفاق کافی نیست. او پاسخ داد: من از زمان ملاقات مطلع بودم و زودتر آمدم تا به‌عنوان شهردار پاریس، از مهمان خود، شاهزاده ریاض، استقبال کنم.» شاهزاده سلمان نیز پس از اطلاع از این موضوع بلافاصله به محل رفت و شیراک تقریباً دو ساعت را همراه او در بخش‌های مختلف نمایشگاه گذراند.
روز بعد، رئیس‌جمهوری فرانسوا میتران نیز از شاهزاده سلمان دعوت کرد تا با او دیدار کند و در حین این ملاقات از او برای برپایی نمایشگاه تشکر کرد و دعوت کرد تا از نمایشگاه بازدید کند. دو روز بعد، میتران از نمایشگاه دیدار کرد و همراه شاهزاده سلمان حدود یکساعت از نمایشگاه بازدید کرد و پرسش‌هایی را مطرح نمود.
شیراک به این استقبال گرم بسنده نکرد و یک ضیافت بزرگ نهار برای شاهزاده سلمان در دفتر شهرداری برگزار کرد و در آن مقامات سیاسی، سفیران عرب و خبرنگاران برجسته حضور داشتند. همچنین، وزیرخارجه ژان برنارد ریمون، وزیر کشور شارل پاسکوا و وزیر فرهنگ فرانسوا لیوتارد نیز ضیافت‌های مشابهی را ترتیب دادند.

 

الحجیلان در رسانه‌های فرانسوی و رهبری دیپلمات‌های سعودی

حضور الحجیلان در رسانه‌های فرانسوی، به‌ویژه در زمان بحران کویت، بسیار چشمگیر بود. مقامات سعودی متوجه شدند که سفارت‌های دیگر سعودی در شهرهای اروپایی حضور رسانه‌ای قابل‌توجهی ندارند. در نتیجه، ملک فهد از وزیر خارجه، شاهزاده سعود الفیصل، خواست که سفرای سعودی در اروپا را برای گفت‌وگو با الحجیلان در خصوص تجربیات او در تعامل با رسانه‌های فرانسوی گرد هم آورد.

شیرک و الحجیلان در عکسی از آرشیو شخصی‌اش

الحجیلان می‌گوید:« این درخواست برای من خجالت‌آور بود؛ زیرا من بیش از همکاران دیگرم پرانرژی نبودم و شاید دلایلی وجود داشت که باعث شده بود ضعف عملکرد آن‌ها در رسانه‌ها به چشم بیاید.»

اعتراض قطر... و سپس حمایت غیرمنتظره

در سال ۱۹۹۵، شاهزاده سعود الفیصل، وزیر خارجه سعودی، به الحجیلان اطلاع داد که ملک فهد او را به‌عنوان دبیرکل شورای همکاری خلیج انتخاب کرده است. پیش از این انتصاب، در اجلاس سران خلیج در مسقط در دسامبر ۱۹۹۴، امارات، بحرین، کویت و عمان موافقت کرده بودند، اما قطر با انتصاب الحجیلان به‌عنوان دبیرکل مخالفت کرده بود.

الحجیلان در خلال نشست خلیجی در کویت در دوران تصدی سمت دبیرکل شورای همکاری (ا.ف.ب)

سه سال بعد، در نشست وزرای شورای همکاری خلیج در سپتامبر ۱۹۹۸، قطر به‌طور غیرمنتظره پیشنهاد تمدید دوره دبیرکلی ارحجیلان را برای سه سال دیگر مطرح کرد و بدین ترتیب، حمایت خود را اعلام نمود.



الحجيلان: به اتهام «پناه دادن به کمونیست‌ها» متهم شدم و در پاسخ، ملک فیصل مرا به یک وزارتخانه اضافی منصوب کرد

TT

الحجيلان: به اتهام «پناه دادن به کمونیست‌ها» متهم شدم و در پاسخ، ملک فیصل مرا به یک وزارتخانه اضافی منصوب کرد

ملک فیصل (گتی)





تصویر ملک فیصل در دفترش در ریاض (گتی)
ملک فیصل (گتی) تصویر ملک فیصل در دفترش در ریاض (گتی)

در قسمت سوم خاطرات شیخ جمیل الحجيلان، یکی از برجسته‌ترین چهره‌های دیپلماسی سعودی، به پشت‌پرده‌های تصدی وزارت بهداشت در کنار وزارت اطلاع‌رسانی پرداخته می‌شود. این پس از آن بود که «شخصیتی برجسته» او را به «پناه دادن به کمونیست‌ها»در وزارت اطلاع‌رسانی متهم کرد. وی داستان درخواست خود از ملک فیصل برای استعفا از سمت وزارتی را روایت می‌کند و توضیح می‌دهد که احساس «تلخی و ناامیدی در هنگام مواجهه با وزارت دارایی برای تأمین حداقل بودجه مورد نیاز وزارت بهداشت» یکی از دلایل این درخواست غیرمعمول بود. در نهایت، کمیسیونی که به دستور ملک تشکیل شد، بدون گفت‌وگوی مستقیم با او، تصمیم نهایی را گرفت.
روزنامه «الشرق الأوسط» بخش‌هایی از این خاطرات را که با عنوان «جمیل الحجيلان: سرگذشتی در دوران هفت پادشاه» در غرفه «شرکت انتشاراتی رف » در نمایشگاه بین‌المللی کتاب ریاض عرضه خواهد شد، به‌طور اختصاصی منتشر می‌کند.

الحجيلان پیام انتصاب خود به‌ عنوان وزیر بهداشت را می‌نویسد

در ماه مه 1970، ملک فیصل، الحجيلان را احضار کرد و به او اطلاع داد که او را به‌عنوان وزیر بهداشت منصوب خواهد کرد. الحجيلان به یادمی‌آورد:« روزها گذشت و هنوز حکم رسمی صادر نشده بود. در همین زمان، به همراه دکتر رشاد فرعون، مشاور مخصوص ملک فیصل، برای ادای احترام به دفتر ولیعهد، شاهزاده خالد، رفتیم و در دفترش شخصیت‌های مختلفی از جامعه و امراء حضور داشتند. گفت‌وگو درباره رسانه بود که ناگهان شخصیتی برجسته، بدون داشتن هیچ سمت رسمی، به وزارت اطلاع‌رسانی حمله کرد و او را به پناه دادن به عناصر کمونیستی از میان کارکنان بلندپایه متهم کرد. «درگیری لفظی تندی بین ما رخ داد.»

ملک فیصل (گتی) تصویر ملک فیصل در دفترش در ریاض (گتی)

دکتر رشاد فرعون ماجرا را به ملک فیصل گزارش داد، اما ملک هیچ سئوالی از الحجيلان نپرسید. چند روز بعد، رئیس دفتر نخست‌وزیری، شیخ صالح العباد، به او اطلاع داد که ملک قصد دارد حکمی برای انتصاب وی به‌عنوان وزیر بهداشت، در کنار وزارت اطلاع‌رسانی، صادر کند و از او خواست که این حکم را با دستخط خود بنویسد! الحجيلان اظهار می‌کند:« ملک می‌خواست پیامی بفرستد که فیصل اجازه نمی‌دهد به یکی از وزرایش بی‌احترامی شود و نمی‌پذیرد که در مورد وفاداری کارکنان سعودی شبهه ایجاد شود.»
حکم سلطنتی در ماه مه 1970 صادر شد و الحجيلان به‌عنوان وزیر بهداشت و وزیر موقت اطلاع‌رسانی منصوب شد. چند ماه بعد، شیخ ابراهیم العنقری به‌ عنوان وزیر اطلاع‌رسانی منصوب شد و الحجيلان به‌طور کامل به وزارت بهداشت پرداخت. درباره این دوران می‌گوید:« به وزارت بهداشت آمدم، در حالی که فردی بودم که از دیدن پزشک خوشم نمی‌آمد، از مصرف دارو متنفر بودم، تحمل دیدن بیمارستان‌ها را نداشتم و دیدار از بیماران بستری روی تخت‌هایشان برایم خوشایند نبود. به وزارت بهداشت آمدم تا خود را در دنیای پزشکی و پزشکان بیابم، در حالی که بیش از هر زمان دیگری نسبت به این حوزه انسان‌دوستانه، ناآگاه بودم. این احساسات و افکار در ذهنم بود که در روزهای نخست کارم در وزارت بهداشت در دفترم مستقر شدم و کاملاً به این وزارتخانه اختصاص یافتم.»

الحجیلان با «الشرق الأوسط» از خاطراتش می گوید (عکس: محمد عثمان)

مقابله با وبا و بازگرداندن هواپیمای زائران

چند ماه پس از تصدی مسئولیت وزارت بهداشت، بیماری وبا در منطقه شرقی شیوع پیدا کرد و بیش از 150 نفر را به کام مرگ کشاند. الحجيلان می‌گوید:« بسیار نگران بودم و شیوع این بیماری را در ماه‌های اول کاری‌ام به‌عنوان نشانه‌ای از سختی و حساسیت کاری که در پیش رو داشتم، می‌دیدم... این بیماری بخشی از کشور را درگیر کرده بود و ممکن بود به مناطق دیگر نیز گسترش یابد.»
ملک فیصل کمیسیونی به ریاست معاون دوم نخست‌ وزیر و وزیرکشور، یعنی ملک فهد، تشکیل داد و اختیارات لازم را به او اعطا کرد. وزارت بهداشت اقدامات لازم برای مبارزه با این بیماری را آغاز کرد و چندین اقدام پیشگیرانه را انجام داد که موجب نارضایتی برخی ساکنان شد. یکی از کاخ‌های سلطنتی به بیمارستان اورژانس تبدیل شد و هزاران مورد مبتلا را درمان کردند و به‌طور رسمی اعلام شد که کشور از بیماری وبا پاکسازی شده است.
الحجيلان یادآوری می‌کند که در فصل حج سال 1972، یک پرواز از شرکت «طیران الشرق الأوسط» از نیجریه و با بیش از 200 مسافر وارد کشور شد. این پرواز از منطقه‌ای مبتلا به وبا آمده و قوانین سازمان جهانی بهداشت را رعایت نکرده بود. او دستور داد که به مسافران اجازه ورود به کشور داده نشود و هواپیما پس از یک ساعت توقف، مجبور به ترک جده شد. «ماجرا را به ملک گزارش دادم.

او از این اقدام قاطعانه من متعجب شد و پرسید: آیا راه دیگری وجود نداشت؟ گفتم: نه، عالیجناب، این تنها راه بود تا هم از کشور محافظت کنیم و هم به سایر شرکت‌های هواپیمایی هشدار دهیم. او نگاهی خاموش و بدون نشانه‌ای از رضایت به من انداخت و گفت: لا حول ولا قوة إلا بالله.»

هیئتی برای مدیریت بیمارستان‌ها

تا آن زمان، بیمارستان‌ها توسط پزشکان اداره می‌شدند و این تنها گزینه در دسترس وزارت بهداشت برای مدیریت بیمارستان‌ها بود. در نگاه اول، این راهکار معقول به نظر می‌رسید، زیرا پزشک با مسائل بیمارستان و پزشکان آشناتر است، اما مدیریت بیمارستان یک مدیریت سازمانی است که فقط به جنبه درمانی محدود نمی‌شود.
این مدیریت شامل امور کارمندان، نگهداری، خرید و پاسخگویی اداری و دیگر جنبه‌های مختلف مدیریتی است. این‌ها در بیشتر مواقع از حوزه تحصیل و تخصص پزشک دور هستند. این یک علم است که در مؤسسات تخصصی تدریس می‌شود.
الحجيلان می‌گوید: «پس از انجام تحقیقات کافی متوجه شدیم که در ایالات متحده، مؤسسات دانشگاهی تخصصی برای آموزش مدیریت بیمارستان به غیر پزشکان وجود دارد. ما به این ایده علاقه‌مند شدیم و تصمیم گرفتیم آن را دنبال کنیم؛ زیرا این حوزه شایسته شناخت و بررسی است. اولین گروه متشکل از فارغ‌التحصیلان غیر پزشک را به یکی از مؤسسات دانشگاهی تخصصی مدیریت بیمارستان در آمریکا اعزام کردیم. این دانشجویان دوره خود را به پایان رساندند و به کشور بازگشتند تا وزارت، مدیریت برخی از بیمارستان‌های خود را به آنان واگذار کند.»

اولین دستگاه دیالیز کلیه

الحجيلان مانند مدیران جدید بیمارستان‌ها، در حال آشنایی با اداره وزارت بهداشت و درک دنیای آن بود. او یکی از اتفاقات آن دوره را که تلاش او برای برآوردن نیازهای موقعیت جدیدش را نشان می‌دهد، روایت می‌کند. می‌گوید:« نامه‌ای از یک شهروند سعودی که در لبنان اقامت داشت دریافت کردم. او از رنجی که به دلیل نیاز به مراجعه به بیمارستان دانشگاه آمریکایی بیروت برای دیالیز کلیه دوبار در هفته متحمل می‌شد، شکایت کرده بود؛ علاوه بر این، هزینه‌های بالایی که دیگر قادر به تأمین آن نبود نیز بر مشکلات او می‌افزود. من اصلاً نمی‌دانستم منظور نویسنده از دیالیز کلیه چیست. این اولین بار بود که چنین چیزی به گوشم می‌خورد و توجیه من برای این ناآگاهی این بود که در رشته حقوق تحصیل کرده بودم، نه پزشکی.»

الحجيلان می‌افزاید:« مدیر بیمارستان مرکزی ریاض، دکتر سعیدرباح، را احضار کردم. او مدیری قاطع و مورد اعتماد در انجام مأموریت‌ها بود. با او در این باره صحبت کردم و از او خواستم که برای تهیه این دستگاه برای بیمارستان مرکزی ریاض اقدام کند. به او دستور دادم به بیروت سفر کند و با مسئولان بیمارستان دانشگاه آمریکایی ملاقات کند تا به ما در این زمینه کمک کنند. چند ماه نگذشت که دستگاه دیالیز کلیه در بیمارستان مرکزی ریاض نصب و راه‌اندازی شد و یک متخصص فنی که بیمارستان دانشگاه آمریکایی بیروت به ما امانت داده بود، همراه آن بود. این دستگاه که به‌طور تصادفی تهیه شده بود، تحولی در خدمات بهداشتی ما ایجاد کرد و دستگاه‌های دیگری نیز به بیمارستان‌های ما اضافه شدند.»

درخواست استعفا و «عذر ضعیف»

الحجيلان پس از سه سال کار به‌عنوان وزیر بهداشت، به فکر درخواست استعفا افتاد. او می‌گوید:« احساس خستگی و فشار کاری که بر سلامتی‌ام تأثیر می‌گذاشت، شروع شد و به این نتیجه رسیدم که این کار نیاز به سال‌ها تلاش مداوم دارد که ممکن است من توان آن را نداشته باشم. دلیل دیگر، برخی مواضع وزارت دارایی نسبت به درخواست‌های وزارت بهداشت بود.»
او توضیح می‌دهد:« این طبیعی است که وزارت دارایی درخواست‌ها و پروژه‌های سایر وزارتخانه‌ها را بررسی کند تا بودجه دولت را میان وزارتخانه‌های مختلف تقسیم کند، اما من احساس می‌کردم موضع‌گیری‌های سختگیرانه وزارت دارایی در قبال ما، علی‌رغم دستور مقام سلطنتی برای حمایت از تلاش‌های وزارتخانه، گویی می‌خواست آرزوهای ما را محدود کند، در حالی که ما به دنبال خدمات بهداشتی بهتر بودیم. در همین حال، می‌دیدم که وزارت دارایی موافقت می‌کند صدها میلیون ریال به وزارت دفاع و گارد ملی اختصاص دهد تا بیمارستان‌هایی برای پرسنل نظامی و غیرنظامی خود بسازند.»
وی اضافه می‌کند:« از بودجه‌هایی که به پروژه‌های بهداشتی گارد ملی و وزارت دفاع اختصاص می‌یافت خوشحال می‌شدم، زیرا این پروژه‌ها به ارتقای خدمات بهداشتی کشور کمک می‌کردند، اما احساس تلخی و ناامیدی نیز داشتم؛ زیرا مجبور بودم برای به‌دست آوردن حداقل بودجه مورد نیاز برای طرح‌های خود، با وزارت دارایی مبارزه کنم. موضع وزارت دارایی، به‌طور طبیعی، از روی عمد برای کوچک‌ شمردن اهمیت وزارت بهداشت در قبال مردم نبود، اما آن‌ها بلندپروازی‌های ما را غیرواقعی می‌دیدند. این موضوع هر ساله مایه اختلاف میان ما و آن‌ها می‌شد.»

الحجيلان تصمیم نهایی خود را که تقدیم درخواست استعفای خود از سمت وزارتی بود، گرفت. اما « باید روشی برای مطرح کردن این درخواست انتخاب می‌کردم. ایده صحبت مستقیم با ملک فیصل را کنار گذاشتم؛ زیرا ممکن بود مرا با سئوالی غافلگیر کند که من نتوانم پاسخ مناسبی به آن بدهم. کسانی که ملک فیصل را می‌شناختند، چنین چیزی را غیر محتمل نمی‌دانستند. بسیاری از وزرا در حین صحبت با او با سئوالات غیرمنتظره‌ای روبه‌رو می‌شدند که آن‌ها را در تنگنا قرار می‌داد و از پاسخگویی عاجز می‌کرد. تصمیم گرفتم برای اجتناب از رویارویی و آنچه ممکن است با خود به همراه داشته باشد، به او نامه بنویسم.»
الحجيلان درخواست استعفای خود را به ملک ارائه کرد. ملک نه او را فراخواند و نه در این باره با او گفتگو کرد. در عوض، درخواست را به کمیته ویژه‌ای متشکل از شاهزاده خالد بن عبدالعزیز (ولیعهد)، مساعد بن عبدالرحمن (وزیر دارایی)، فهد بن عبدالعزیز (معاون دوم نخست ‌وزیر و وزیر کشور)، عبدالله بن عبدالعزیز (رئیس گارد ملی)، سلطان بن عبدالعزیز (وزیر دفاع)، نواف بن عبدالعزیز (مشاور ویژه ملک) و دبیر کمیته، دکتر رشاد فرعون (مشاور ویژه ملک)، ارجاع داد. او به یاد می‌آورد: «دلیل من ضعیف به نظر می‌رسید، چرا که بهانه من، وضعیت جسمانی‌ام بود. شاهزاده فهد قانع نشد که دلایل من موجه هستند. از آنجا که اصرار بر استعفا از سمت وزارتی امری غیر معمول بود و ممکن بود دلایل شخصی در پشت آن باشد، کمیته ویژه در نهایت با درخواست من موافقت کرد.

پادشاه بیشتر از وزرایش کار می‌کند

الحجیلان برنامه روزانه دقیق ملک فیصل را به یاد می‌آورد و روایت می‌کند:« ملک فیصل بر اساس یک روش منظم و دقیق عمل می‌کرد، چه در حضور و چه در انجام کارهای دفترش. او روزانه سه بار در دفتر خود در دیوان ریاست شوراى وزيران حضور مى‌یافت. او حدود ساعت ده و نیم صبح به دفترش می‌آمد و تا نزدیک به وقت نماز ظهر مشغول کار بود. سپس به مسجدی که به محل سکونتش در قصر المعذر متصل بود، می‌رفت. بعد از نماز، با برخی از شهروندان ناهار می‌خورد و مدتی در خانه استراحت می‌کرد و پس از نماز عصر دوباره به دفترش بازمی‌گشت و تا نزدیک وقت نماز مغرب به کار ادامه می‌داد. اگر در ریاض بود، برای نماز مغرب به یکی از ارتفاعات می‌رفت و در آنجا با همراهی شاهزاده خالد یا شاهزاده سلطان و نیز پسر عموهایش شاهزاده فیصل بن سعد و شاهزاده فهد بن سعد، نماز مغرب را ادا می‌کرد. اما اگر در جده بود، نماز مغرب را در نقطه‌ای آرام و بیابانی در مسیر جده-مدینه منوره می‌خواند. در شب، پس از نماز عشاء به دفتر خود بازمی‌گشت و تا ساعت ده شب به کار مشغول بود و سپس به خانه‌اش برمی‌گشت، جایی که با خانواده و نزدیک‌ترین مشاورانش دیدار می‌کرد... من اغلب شب‌ها به دفترش می‌رفتم و آن لحظات گرانبها از آن دوران والا در ذهنم همچنان روشن و زنده است.»

تصویر ملک فیصل در دفترش در ریاض (گتی)

شیخ محمد النویصر، رئیس دفتر مخصوص ملک فیصل، شب‌ها مسائلی را که نیاز به ارائه داشت، به اطلاع او می‌رساند:« وقتی ملک از بررسی آنچه به او عرضه شده بود فارغ می‌شد، تقویم «ام القری» را از روی میز خود برمی‌داشت و نگاهی به برخی صفحات آن می‌انداخت تا زمان پخش خبر ساعت ده شب از رادیو لندن عربی فرا برسد. روی میز او رادیویی کوچک قرار داشت و هنگامی که ساعت ده شب می‌شد، دستش به سمت رادیو می‌رفت و صدای زنگ ساعت (بیگ بن) که نشان‌دهنده ساعت ده شب بود، به گوش می‌رسید؛ گویی خود ملک فیصل از پشت میزش در ریاض این ساعت را تنظیم کرده بود. این دقت بی‌نظیر، فکر و چشم را به خود معطوف می‌کرد. او پادشاهی بود که در سه نوبت در روز در دفترش حاضر می‌شد و زمان‌بندی او چنان دقیق بود که می‌توانستی ساعت خود را بر اساس آن تنظیم کنی، بنابر این هیچ بهانه‌ای برای وزرایش وجود نداشت که به او مراجعه نکنند، در حالی که او بیشتر از آنها در دفترش حضور داشت.»

سفیر سعودی در خانه رئیس‌جمهور آلمان می‌خوابد

در مارس 1974، فرمان سلطنتی برای انتصاب الحجیلان به عنوان سفیر و نماینده فوق‌العاده در آلمان فدرال صادر شد. این انتصاب پس از نه سال از قطع روابط دیپلماتیک چندین کشور عربی (از جمله سعودی) با آلمان به دلیل حمایت این کشور از اسرائیل با سلاح‌های پیشرفته و کمک‌های نظامی صورت گرفت.

الحجیلان با وزیر خارجه آلمان، هانس دیتریش گنشر

الحجیلان وظیفه داشت روابط و ارتباطات را از سر بگیرد، سفارت را بازگشایی کند و امور مربوط به آن را تکمیل نماید. الحجیلان به یادمی‌آورد:« به طور تصادفی، ما خانه کوچکی با یک باغچه زیبا پیدا کردیم که متعلق به رئیس‌جمهوری جدید آلمان، آقای والتر شیل بود. این خانه‌ای مبله و ساده بود که در یک تپه سبز قرار داشت و چشم‌انداز طبیعی جذابی داشت. این خانه به لحاظ اندازه و اثاثیه ساده بود، حتی پارکینگی برای خودروی صاحبخانه نداشت. چیزی که این خانه را جذاب‌تر می‌کرد، موقعیت آن و باغچه کوچک و زیبایش بود. بنابراین، ما این خانه را برای شش ماه اجاره کردیم. خبر به رسانه‌های آلمانی درز کرد و روزنامه‌های جنجالی شروع به ساختن داستان‌های خیالی و مبالغه در مورد این اجاره، مبلغ آن و شرایط محرمانه پیرامون آن کردند. یکی از جالب‌ترین نظرات برخی روزنامه‌ها این بود که سفیر سعودی در تخت رئیس‌جمهوری می‌خوابد و قهوه عربی جای شراب سفید آلمانی را در خانه رئیس‌جمهوری خواهد گرفت و اینکه معامله دیپلماتیکی بین سعودی و آلمان بر سر اجاره خانه رئیس‌جمهوری انجام شده است! و داستان‌های جنجالی دیگری که مردم عادی را به خود جلب می‌کرد.»
یکی از روزنامه‌ها تا جایی پیش رفت که برای کشف آنچه به عنوان «حقیقت مطلق» می‌پنداشت، تلاش کرد و خبرنگار و عکاس خود را به خانه الحجیلان فرستاد تا هنگام بازگشت او از دفترش منتظر بمانند و این مسئله‌ای را که به شدت کنجکاوی‌ها را برانگیخته بود، روشن کنند. برخی از این روزنامه‌های جنجالی به مدت دو هفته به بررسی این موضوع اجاره پرداختند و نام سفیر جدید سعودی هر روز در آنها تکرار می‌شد.